Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http://books.qooqle.com/| 



nhm&aicaCUbronf 



PATROLOGItE 

CURSUS COMPLETUS 

SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA, 

OMHSS.PmUM,IIO(nWMSCmUftDMWBBGCLESM$TI(]OR|IM, 

SIVE LATINORUM, SIVE ORiECORUM, 

QUI AB ySVO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII III (ANNO 1216) PnO LATINIS 
ETCONCILII FLOBENTINI (ANN. l/i39) PRO OnjECIS FLORUERUNT : 

RECUSIO CHRONOLOGICA 

OMNIUM QHiE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICiE TRADITIONIS PER QUINDSaM PRfMA 

ECCLESIiE SiECULA, 

^UITA E01TI0NE8 AGGURATISSIUAS INTER SB CUMQUE N0NNULLI3 CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PBRQUAIi 

DILI6BNTER CASTIOATA ; DISSERTAT10NIDU3, COUMBNTAItllS, VARIISQUE LECTIONIDUS CONTINENTBR ILLUSTRATA; 

OMMBUS 0PERIBU3 POST AMPLISSIMA3 EDITIONES QUwB TRIDUS N0VIS3IMIS S.EGULIS DBDENTUR AD30LUTAS 

DETECTIS, AUCTA; INDIC1BU3 PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINQULOS SIVB T0M03 SIVE AUCTOIIKS ALICUJUS 

MOMENTI 8UBSEQUBNTIBU3, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON BT 

TITUU8 SINOULARUM PAOINARUM MAROINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATE- 

RIAM 8IONIFICANTIBUS, ADORNATA ; OPERIDUS CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO 

AUCTORITATB IN ORDINB AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM P0LLENTIBU9, AMPLIPICATA ; 

OUCETfTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABBTICIS. CHR0N0L0aiCC% 

STATISTICIS, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOOICIS. IN QUOUQUE RELIOIONIS PUNCTUM, DOOMATICUU, MORALK, 

LITURGICUM. CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM» ET CUNCTA ALIA 8INB ULLA EXCEPTIONE ; SED PRwB- 

SenTIM DUOBUS INniCIBLS IMMKNSI3 BT GBNEIIALIHUS, ALTEllO SCILICET HEI^UM, QUO CONSULTO, 

QUIQUID NON 80LUM TALI8 TAL18VB PATER, VBRUM ETIAM UNUSQUISQUB PATRUM, NB UNO QUIDEM 

OMISSO, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU GONSPICIATUH ; ALTERO SCRIPTUK/LI 

SAGRilC, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRGS ET IN QUIBUS OPERUM 

SUORUM LOCIS 8IN0UL0S SINOULORUM LIBROKUM 8. SCRIPTUR^ VERSUS, A PRIMO 

OENESEOS USQUB AD N0VI33IMUM APOCALYPSIS, COMMCNTATI SINT. 

BDrriO ACGURATISSIMA, CiGTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONBNDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDtTAt 

CHAltTiB QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO GORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIBTAS, TUM 

NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PBRQUAM COMMODA 8IBIQUE IN TOTO PATROLOOIwB DBCURSU CONSTANTKR 

SIMILIS, PRETU BXIGUITAS, PR.ESERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET OIIRONOLOOICA9 

SKXCENTORUM FRAOMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM AUTEM. 

INN08TRA BIBLI0THBCA,BX0PERIBU3 ET M3S. AD OMNKS .ETATR3, L0C03, LINOUAS POKMASQUB 

PKRTIXENTIDUS, COADUNAT JHUil. 

SERIES LATINA, 

IN QUA PRODEONT PATRES, DOCTORBS SCRIPTORESQUE ECCLGSL£ UTIN^ 

A TERTULLIANO AD INNOCENTIUU III : 

AGGURANTE J.-P. MIGNE. 

Blbllolheese Clerl anlversae, 

SIVE CURSUUM COMPLETORUU LN SLNGULOS SCIENTLC KCCLES(ASTIC/G RAMOS &niTOitB. 



PATROLOGIM TOMVS CXVI 

IIEBBO, HAUTMANNUS, ERMAMUCUS, ERCHAMBERTUS, NITHARDUS, AMULO, HAYMO. 

IIAYMONIS TOMUS PRIMUS. - C JITERORUM TOMUS UNICUS. 



• • • • •• 



* t ., -* . - 

• r • 



• PARlSIfS 

APUD GARNIER FRATRES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCCESSORES, 
IN VIA DICTA AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSEB DU MAINE, 127. 

1879 



t. II i^ 



GLICIiy — BX TYrie PAUU DUrONT, 12, VIA DICTA BAC-D'A8NlknE8. C35.5.79. 



■ • 
• ■ 

• • « 



• • • • 

• • • • • 



• • • • • •• 



• • 



•• ••• 



• • 



• • 



SiECULDM IX. 



HAYMONIS 



HALBBRSTATENSIS EPISCOPI 

OPERA OMNIA 

EX VARIIS EDITIONIBUS INEUNTE SiGGULO SEXTO DECIMO COLONIiE DATIS 
AD PRELUM REVOCATA ET DIUGENTISSIME EMENDATA 

PRyEMITTUNTUR 

EBBONIS RHEMENSIS, HARTMANNI MONAGHI S. GALLI, ERMANRIGI AUGIENSIS MONACHI, 
ERCHAMBEBTI FRISINGENSIS BPISCOPI, NITHARDI S. RICHARII ABBATIS, 

AMULONIS EPISGOPI LUGDUNENSIS, 

SCRIPTA QUvE SUPERSUNT 

ACGURANTE J.-P. MIQNE, 

BllbliotlieMe OeH «BlirerMe 

SIVE 
CURSUUM COHPLBTORUN IN SIIIGULOS SCIERTLe ECCLRSIASTICiC RAMOS EDITORV. 



»•••< 



TOMLS PRIMUS. 



*—t 



• - ... 

*• •••■ •% •• ;..•••'• 

APUD GARNIER FRA'fRES, EDITOP»ES ET 4.-P. MIGNE SUCCESSORES, 
IN VIA DICTA : AVENUE DU MAffiE!'. IfiD, OIJM CFAUSSAe DU MAINB, iS7. 

187» 



t 







!) 



11 



EBBONIS EPISCOPI RHEMENSIS. 



12 



Buasum.Eo acilicct modo,ut ipsi 8int tcstesalium A. ^^^ rcpctitionem uut intorpnllationcm auctoritat? 
Bucccdendi et consecrandi subrogandique in loco canonica facerc valeam^ manu propria mca sub- 
meo qui digne prdBcsse et prodesse possit EcclesiaBy scribcns firmavi. Ebo quondam episcopus subs- 
cui hactenus indigne praefui. Et ut inde ultra nul- cripsi. 



KBBONIS APOLOGETICUM 

(Apud Acherinm, Spicil., tom. III.) 



EooNisRhemensisarchiepiscopiySanctaesedisapo- 
8tolic8B legati pro conversione paganorum redemp- 
tionequecaptivorum, ex consensu Ludovici Caesaris, 
totiusquo palatin® dignitatis ojus dirccti,postca qui 
perseoutionis temporo plurimorum episcoporum 
cffitororumque nobiliumlaicorum exsiliapassorum, 
Rhemcnsi ab ccclosia pulsus,septenniquc custodia 
pressus, hinc succedcnte Lothario Augusto rovoca- 
tus,publicaque ac auctoritate ccclesiastica restitu- 
tuB, assistcntibus vcl doccmentibu? magnis consu- 
libus pariter cum sanctis hic subscriptis]catholicis 
praesulibus, Drogone archipalatino prassulc, sancta- 
queunanimitate illiomnes isti concordcs, Autgarius 
archiepiscopus, Amalwinus archicpiscopus, Audax 
archiepiscopus, Hotti archiepiscopus, Joscph opis- 
copus, Adalulfus episcopus, David cpiscopus, Hro- 
dingus opiscopus, Gislebcrtus episcopus, Hcrminus 
episoopus, Frotharius cpiscopus, Badaratus episco- 
pus, Hagano episcopus, Hrotgarius cpiscopus, Ado 
episGopus,Samuelepiscopus, Provocatus episcopus, 

Hrambertus episcopus, Rataidus Amalricus, 

Tooatus episcopus, cum caBtcris piurimis presbyteris 
ac diaoonibus, in Ingelenheim palatio^publico assis- 
tentibus.His namque explicitis canonicaB restitutio- 
nis, palatinis summis negotiis, comprovincialium 
receptionis solemniter roborata viii Idus Decembris 
exstitit principali in ecclcsia et sancta sedc Rhe- 
mensi, obviam ibi occurrontibus cunctis dicBcesos 
prasulibus autmissis,cumconvicibusinclytis,eccle- 
giastica autpublicanecessitatcvel utilitatepromotis, 
quibus veniendi impossibilitas sola non restitit, ge- 
neraliconventucongratulantcs,hancBubscriptionem 
publicam concord i unan i mitate celebrata, priscorum 
Patrum exemplis edocti ratioiiabiliter cdidcru nt. 

HaBC ita scribendo omncs subternotati antistes 
unanimiter praefigontes-sanxerunt. 

Deum non habetur incognitum,quod apluribusvi- 
detur esse compertum, qualitcr Ecclcsia hasc maxi- 
ma Galliarum sub rcgimino Francorum diversis 
perturbationibus, ac discordiis principum indigna- 
tione violenta, his temporibus agitata vcxatur : 
unde et plurimi episcoporum vi propriis a sedibus 
expulsi, aut timore dcrclictis gregibus, divcrsis in 
partibus exsulantur. Intcr quos etiam Ebo archiopi- 
Bcopus Rhcmensis ecclesiaj, raptus a propria scde, 
principum indignationc violcnti exsilio ductus est. 
Undo et reduetus sub custodia, ut periculum cvade- 
ret,et fUrores persequcntium mittigaret,redimendo 



temqus, ut moliori tompori se reBcrvaret,cum con- 
scnsu cpiscoporum pontificali seccssitaministerio, 
dum inter torrorcs et discordias ratio non sinit 
immolare victimas, diconte Doinino : Si offers mU' 
^ nus tuum ad altare, et recordatus fueris quia frater 
tuufi habet aliquid adversum 'te, relinque ibi munus 
tuutn, etc. (Matili. v, 23.) Postquam vcro Deus Ec- 
clcsiae suae tranquilliora reddidit tcmpora, placuit 
principibus et magistratibus ccclesiasticis,utisdcm 
pastor adj^dobitum oviie revcrterotur, et oves quos 
compulsus reliquorat, tuendas rcciperet iterum. 

Quibus et ecclcsiosticis dcbitis negotiis ego Theo- 
dericus, Camcracensis cpiscopus, assensum cano- 
nice praEibens : sicut prius de illius discessu com- 
patiendo dolui, ita ct modo de illius rcversione 
congaudens, constitutioncs has soniorum vel fra- 
trum roborando subscripsi ; quia tulia saDpo conti- 
gissc et in aliis ecclcoiasticis gostis legi. 

Hrodhadus Suessionensis epiocopus haec ita si- 
C militcr roboravi. 

Hildemannus Bolvaccnsis similiter. 

Symeon Laudunensis similiter. 

Erpwinus Silvanectcnsis similitcr. 

Raginharius Ambianensis similiter. 

Emmo Nomiomacensis similitcr. 

Folcwinus Taravanensis similiter. 

In nominc Domini nostri Jcsu Christi Dci sum- 
mi,gIorioso imperante Ludovico Caesare, cujus pri- 
ma tempora regni quanquam valde coruscarent 
prospera, ullima tamen ejus concessa nimia advor- 
sitatc divinam quasi indignationem illam passa, 
quam de novissimis tcmporibus vis sempcr terret 
evangolica, dicens : Trad4!t autem frater frairem in 
fnortem, et pater /iliumy et insuryent filii in parentes 
{Matth. X, 21). Multi doniquo hitic potcntes expulsi 
suut a patria ; episcopi quoque Dei, aliivo ministri 
custodias efexsilia passi ; quidam ctiam utriusque 
sexus nobiles laici ad monasticum habitum com- 
pulsi, ut saltcm his flagcllis celeri castigatione 
compuncti, rcmcdia saiutis recipcrcnt ; quia quos 
blanda vitiaverat prosperitas, nceesse erat ut dira 
purgaret advcrsitas, nc ad tartarcam vindictam 
divina ultro saeviret majestas. 

His etenim manifestis cognitis periculis,ego Rhe- 
mensisEno indignus episcopus, intcr capteros anxios 
tribus afflictus prcssuris, id cst, sublatis rebus 
omnibus, in ira vel cu8todiaoppressusprincipis,in- 
super etfesBUsaegritudinecorporis^sancto cum Psal- 



D 



>c* 



f3 



APOLOGETICUM. 



41 



mista dicere non orubui : Iniquitatcm nicam annun- 
tiabo, et cogitabo pro peccato meo (PsaL xxxvii, 19) ; 
divinis flagellis monitus si in prosperis lcgcm Do- 
mini neg1exi,ad ipsamin adversis confugeredebui; 
ita ut,si quem per potentiam quondam injustelajsi, 
hinc in angustiis me laedentem ferrc patientcr de- 
vovi. Si cui etiam aliquid indebite abstuli, ablatis 
mihi omnibus non contradixi, sod auferenti tuni- 
cam, etiam et pallium reliqui. Si enim quandoque 
unicum neglcxi inimicum diligero,hinc et proper- 
secutoribus oraredidici. Sicquehumili satisfactione 
memetipsum accusans, furores persequcntium mi- 
tigare,plu8quamlitigaredccrevi; sancto instrucnte 
Abraham, qui inter pericula a praelationc uxoris se 
exuens, vim facientibus humiliter credere magis, 
quam damnabiliter resistcro elcgit. Sanctus utiquo 
Apostolus non rainus ondem docuit,cumdixit:iVon 
vosmetipsos defendentes, cluirissimi, scd date locum 
inv{Rom. xii, 19). Tntor divina siquidem vcrbera 
beatus Job non murmurare, scd orare atque confi- 
teri pcccata maluit,cum anxius intcr cajtera multa 
lamcnta dixit: Peccavi: quid faciam tibi.o custosho- 
fninumf (Job. vii, 20,) Quibus multimodis Patrum 
animatus cxemplis, ductus eodcm mundano im- 
petu, compulsus ad tribunal palatinum, non ad 
s^Tiodalem sanctorumconventum, quo violenternon 
licct trahi, sed magis liberum canonice convocari 
episcopum. Contigit tamen me in media multitudine 
sanctorum astitisse fratrum,hicmali vcxationediu- 
tina ibi afflictorum,quorum consolatione pia recrea- 
tus,illa mihi divinitus inspiratasentontiacharitatis 
pnesto apparuit condolcntium, sicut scriptum est: 
Cum patitur unum membrum, compatiuntur omnia 
membra (l Cor, xii, 26); quorum consilio adjutus 
trcs mihi cx ipsis clegi secretissimos adjutorcs,Aiul- 
fum videlicet archiepiscopum, Badaradum Modoi- 
numque episcopos, cum quibus deSalvatoris nostri 
institutione peccatorumquc remissione diligenter 
contuli, memor evangelici praecepti dicentis : Sioffers 
miin%u tmm ad altare et ibi recordatus fueris quia 
frater tuus habet aliquid adversum te, rclinque ibi 
munus tuum ante altare (Matth, v, 23). Hac igitur 
ftuctoritate cernens, quia frater, quanto magis quia 
princeps meus commotus adversum mc crat, reliqui 
munus oblationis me® ante altarc, et summa satis- 
factione jam dictorum consensu confcssorum vcl 
fratrum succumbens proptep(Bpem)recupcrandi con- 
cordiam illatasomnes patienter susccpi injurias, et 
puritatc confcssionis remissionem peccatorum ve- 
oiamque,et non condemnationcm percipcrccredidi, 
quia superbiam inmejudicaviutncccm diabolicam, 
vanam gloriam, ruinam pcrpetuam : mundi hujus 
(quod est amatorum mundi) noxiam amicitiam,qua! 
divino tcstimonio ad Dei pertinet inimicitiam,in me 
damnavi ut poenam taKaream,sacra dicentc Scrip- 
tura ; Qui hujus sxculi amicus fuerit, inimicus Dei 
deputabitur (Jac, rv, 4). Fratris convicium, ut fatue 
dictum, lege evangelica deputavi ut gehennale sup- 
pMciam : mendacium quoque vel odium non minus 



A quam homicidium cxsccravi, teatante apostolo : 
Qui odit fratrem suum, homicida est (Joan, in, 15). 
Eodem modo mendacium respui, ut scelus pessi- 
mum, de quo divinitus habetur prsOxum: Perdes 
omnes qui loquuntur tnendacium (Psal, v, 7) : quo 
scclcre ofTenditur Deus,decipitur proximus, perit et 
ipsc propria ncccssitate dolosus* Quibus quidem 
aliisque similibus formidolosissimis pestibus ter- 
ritus atque compunctus, non ficte, sed devote coiv 
ripiente me Domino ingemui, qui quos amat^ qT' 
guity flagellat omnem /ilium, quem recipit (lleb, xu, 
6), sancto clamantc Apostolo : Cum judicamur^ a 
Domino corripimur, ut non cum hoc mundo damnS' 
mur (I Cor. xi, 32). 
Ne igitur sajvientes in me amplius peccarent. Sal- 

P vatoHs nostri cvadendi usus sum argumento,qui in- 
tcr manus pcrscqiftjntium se abscondit,etexivit de 
templo, ncquc pcriculis immincntibusdistuliexire 
de tcmplo, ct sccedcro a pontificali officiOy qui vio- 
lentor tricnnio jam cxclusus eram a debito sacrifi- 
candi loco. Nam ct apostoli tempore passionis ter- 
riti,non rituin sacrificandi,sed provida circumspeo- 
tionc abdita tantum loca orationis qusrebant lati- 
tandi : quia mctus fraterna cum discordia divina 
rite non celcbrat charismata, ctiam et tcmpus lu- 
gendi non exposcit solemnia^ sed potius evadendi 
rcmedia, dicendo : Confitebor adversum me injusti' 
tias meas : et tu rcmisisti impietatem peccati mei : 
pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore oppor- 
tuno (Psal. XXXI, 6). In hoc crgo tcmpore opportuno 
si sancti pro remissione peccatorum laborant,pea- 

C catores utique ad confcssionis rcmedia currere non 
diirerant nccesse est. Unde et nequaquam noxia, 
sed potius salubcrrima habcnda est illa confessionifl 
meo^ publicainscriptio,per quam perhibetur certa 
pcccatorum posse ficri remi8sio,dum lux pooniten- 
tium,qua) a mocrorc incipit^ad gaudiamerita con- 
8urgit,divina diccntc scntcntia : Qui seminant in /a- 
crymiSy in gaudio mcicnt (Psal. cxxv, 6) ; ncque 
cnim Dominus dcspicere aut damnarCy sed potiuB 
sanarc atquc erigcre contritos corde legitur. Sub- 
scriptionem ergo mihi in angustiis,nequaquam dam* 
nationis sed potius creptionis titulo edidi,quam non 
convictus, scd valdc constrictus pcrtuli, melius hic 
inscrendam adnotatione publica prsvidi in testimo- 
nio vcritatis,ne aucta autminutamaculeturalicujus 

n a^inuli quandoquc mcndaciis,ut ct quod tuncgestum 
cst Bccreto crcptionis argumcnto,hinc jam publico 
ubiqnc discutiatur ab omnibus vers charitatis stu- 
dio,et dum nullum ibi ccrtum damnationispraefigi- 
tur crimcn, nullatcnus ullum possit ultra pati con- 
fusionis discrimen.Non noxia ergo, sed valde pro- 
ficua habcnda cst talis subscriptio,qu(B furores per- 
sequentium mitigavit, hicmales anxias vexationes 
fratrum porrecta levigavit, me etiam ab ira perse- 
quentium cripuit;insuper et secundum sanctarum 
Scripturarum auctoritatem mihi confitenti remissio- 
nem porrigitpeccatorum,si perseveravero divinitus 
castigatus certa in emendatione morum, SoripBi 



EBBONIS EPISGOPI RHBMENSIS. 



40 



iiUque in quo apud Deum non corrui, sed potius A 
humili satisfactione convalui, ot haac ita vim fa- 
oientibus edita obtuli, quia cortus sum, et scio cui 
oredidi dicens : Ego Ebo indignus episcopus, ctc. 
Vide confessianem, supra. 

Si quis vero per salutarem banc in pressuris ro- 
pertam oonscriptionis formulam me damnandum 
decreverit, similiter et in omnibus scriptis meis me 
t^primere poterit, in quibus nunquam me Justifl- 
0O9 sed sempor indignum episcopum subscribens 
abiqae denuntio. Nec tamen mo in hac eadem sub- 
soriptione ullus violatorem aut mendacom depre- 
hendere poterit : quia nemo ibi postea utilior prsa- 
fUitySed septonni fcrme sub poDnitenti» spdtio,quo 
in sancta Eoclesia peccatorum pcBnitentibus fiori 
solet remissio, patienter exspoctans, liemini conse- 1^ 
crationis ibi dignitatem impedivi. NolUe ergOj di- 
oente Domino Deo nostro, condemnare, et non con- 
demnabmmi : m quo cnim judicio judicaveritis, ju- 
iicabinUni {Luc. vi, 37). 

Conscriptio itaque hflBc diversis necessitatibu8,id 
estf delictorum vel persoquentium occasione con- 
fecta, ei adhuc scandalizanti alicui scrupulum ge- 
nerat, universorum ibi quaeso verborum rationem 
diBontiat, in qua certocrimino invento,undc cano- 
nica rite eequatur damnatio, Juste precor ; ot non 
livide Judioet proximum^dumque so astimat stare, 
Tideat ne cadat^ quia lividus judex festucam in al- 
leriiiB qusrens trabem, in suo noquaquam sentit 
oottlo. Luce clarius namque canonica fulget aucto- 
litaSy quod siout sine certo crimino canonice nun- 
quam dqjicitur episcopus^ita nec absolutione spon- C 
tanea, quod minus violenta alterius sub custodia 
non lioet reoedere episcopum sine concordi praBsen- 
'H&p vel consensu oivium subditorum. 

Pnevalet orgo merito in omnibus his ecclesiasti- 
ca repetitio supra quascunquo alias adinventiones 
Molentas aut libitas, sua magis quam Jesu Ghristi 
querentium. Juste ergo Judicantur omnia irrita, 
'qu89cunque non fuerant auctoritato canonica undi- 
que fulta.Fidissimus denique tot tabilusque prsesi- 
diis ecclesiasticis ac statutis prffisentia et eotema 
quesivi remedia, dum nimis lacendo in tempore lo- 
quendi, nimisque loquondoin temporetacondi,inter 
OflBteramemetipsum noxia reprehendi contagia,divi- 
nam mi\jestatem implorans, utponat uMra custodiam 
ori meo, et ostium circumstantia^ labiis meis, Ne de- ]) 
clinet eor meum in verba malitia^ ad cxcusandas ex- 
cusationes in peccatis : sed corripiat me justus sem- 
per in misericordia {PsaL cxl, 3. 6). Gum cnim ncc 
}ustum nisi in misericordia sanat corripere divina 
potentia : quomodo poccator pcccatorom damnare 
licite poterit divina sinc vindicta? Dominusutique 
dominantium meretricem legalibus poenis dignam^ 



nonnisi sine peccato quemquam damnare acqnievit 
{Joan, VIII, 3) : quo pietatis exemplo compunctum 
cordo non mortificare, sed misericordiam magis 
quam sacriflcium so velle monstravit (Ose, vi, 6). 
Publicanum siquidemseipsum accusantem noncon- 
demnavit (Luc. xviii, 13), sed magis Justificavit, 
ncc oppressit, sed cxtulit, cum non dixit : ^t se 
humiliat condcmnabitur, sed exaltabitur (Luc, xiv, 
11). Semivivum similiter prostratum non respuit, 
sed procurandumsanctis stabulariis ligandi solven- 
diquo potestatom habentibus oommisit, et super 
divina accepta denariorum reparandi munera com- 
passione proprie condolerc pro sBtemflB moroodia 
lucro commonuit dicens : Quodcunque supereroga" 
veriSf ego cum redierOj reddam tibi {Luc, x, 30-35). 
Davidica quippc compunctio momontanoa, non de- 
Joctioncm sed recupcrationom meruit. Sancti quo- 
quo apostoii de promissa ac mentita in passiono 
perseverantia, post resurreotionem vero do stulti- 
tia, et inoredulitate vel cordis duritia increpati : 
Petri etiam negatio contritione cordis purgata. Ne- 
quaquam damnatos hos, verum etiam correctos 
pristinisque dignitatibus rcstitutos non solum ce- 
lebrat, scd potius do roparatione lapsoram imitan- 
do gloriatur ubique gavisa sancta Doi Ecclesia. 
Modema equidem auotoritate palatina compulsos 
in angustiis ad monasticum pocnitentis habitum 
utriusque soxus laicos, itomque paco reddita rcdis- 
80 ad statum sseculi pristinum manifestum ost ; 
quo etiam ritu nullum osse dedecus constaty si of- 
fensus clerious post humilcm satisfactionem aiii 
debitum clericatum recuperat. 

Igitur nam manifestis Novi ac Veteris Testamenti 
divinisnobis ostensis bencnciorumexempIis,adJam 
dictam vulgo notam satisfactionem humilem me 
devotus obtuli, co quod recuperationcm magisquam 
damnationem unquam ab initio scmper humilis me- 
ruit satisfactio. Postquam vero persccutionom suc- 
cedente offensi principis glorioso haerede Lothario 
Cflssarc, mox mihi ecclesiastica restituta ost concor- 
dia,ct vacantem Ecclo8iam,quam quondam violen- 
ter amiseram inveniens, non prflBsumptive,sed rcpe- 
tentibus ibi sanctis ordinibus dcbito septennem fero 
post satisfactionem reccpi, assistontibus cum prin- 
cipc raagnificis prajsulibusplurimis,quorum aucto- 
ritatc omnium revocatus, hancannotationcm futuris 
temporibus recitandam, scriptis his memoralibus 
in universa Ecclcsia Dci catholica manifestam fleri 
placuity ct sinistras opiniones falsomm fratmm hac 
certa vcritato prolata deloro, sanctis verisque fratri- 
bus in his omnibus satisfaccrc dccuit, ot plus de 
gratia rccupcrationis congaudcre quam de nequitia 
damnationis dolere, suggcrons (sicut oportuit) fes- 
tiva hflec restitutio Dco dignis postoris procurabit. 



i7 



DBP0SITI0NI8 NARRATIO. 



NARRATIO CLERICORUM RHEMENSUM, 

Qaaliter Ebbo Rhemorum archiepiscopus, quod in Xudovicum Pium imp. conspiraverat, ab 
episcopis depositus anno 835, et post ipsius Ludovici mortem sedi suae restitutus, ac deinde 
iterum dejectus cst. 

(DuchesQ., Scrlpt. Rer. Franc.) 



Deserente omni populd Ludovicum imperatorcm, 

et transeunte ad filium ejus Lotharium,Ebbo etiam 

episcepus inter eos ad cumdem sc contulit Lotha- 

rium. Qui scilicet Lotharius venicns per imperialia 

palatia,adduxit secum patrem suum usque Sucssio- 

nis ad monasterium S. Medardi ; ibiquo hortantibus 

et jnbentibus Cffiteris cpiscopis, seu primoribus 

r^;ni, coactus est Ebbo, quia in dioscesi cjus erat, 

iin imponere publicam poDnitentiam. Uudo nimiam 

et perpetuam ejusincurrit ofTensam. Inde vero plu- 

rima pars procerum ac populi verterunt se iterum 

ad jam dirtum imperatorem, deserentes ejus filium 

Lothariumy et restituerunt eum in imperium apud 

monasterium S. Dionysii. Morabatur autem tunc 

temporis Ebbo epiecopus in monasterio S. Basoli, 

infra paroohiam Rhemensem, claudus utroque pedc, 

et nimia afQictus inflrmitate. Timens vero quia nec 

com Lothario exire poterat, noc animum imporato- 

ris adversum se quidquam emollitum habobat, no, 

sicut tali turbine furoris fleri solet, a levibus et 

indisciplinatis hominibus^quasi pro fldelitatedomni 

imperatoris pcrderetur, jussit se deportari ad quem- 

dam fluvium nomine Matronam, qui propius erat,et 

mitti in navim, atque Parisius ad quamdam deduci 

cellulam G^jusdam Reclusi, spersns ibi tnte posse 

manere, usque dum aut animum imperatoris quo- 

quo modo plaoare potuisset, aut accepta sanitate ire 

post Lotharium valeret. Audictis vero domnus impe- 

rator eum illuc transfugisse, .misit, et jussit eum 

deduci sub custodia ad Voldam monasterium Sancti 

Bonifaciiy ibique servari, et post biennium adduci 

ad Teotonis-villam in parochia Mottensi, ubi erat 

placitum imperatoris publicum. Prssentatus au- 

tem concilio episcoporum, accusatus est ab impe- 

ratore, atque diu nimiis terroribus maccratus,inito 

tandem consilio cum caBteris coepiscopis et fratrihus 

8ui8,quia cpiscopus nec arohiepiscopus suis omnibus 

bonis exspoliatur, subque custodia tcntus,et ab ec- 

clesia sua sequestratuSy in synodo apostolica aucto- 

ritate non oonvocata, neque ejus legatione roborata, 

damnari nullatenusjuxta decreta sanctorum Patrum 

potoissetyneo diutius in talibus torqueretur,et etiam 

sanus corpore irammaximi principis quocunque mo- 

do declinaretycoactus scripsit libellum hunc : « Ego 

Ebbo indignus quondam episcopns rccognoscens 

fragilitatem meam et pondera peccatorum meorum, 

testes et confessores, Aiulfum videlicet archiepisco- 

pum, et Bradaradumepiscopum,necnon et Modoi- 

Qum epiacopum, constitui mihi judices dclictorum 

meonim,et puram ipsis confessioncm dcdi,qua;rens 



A remedium poDnitendi, ct salutem anima; meae, ut 
recederom ab officio ct ministcrio pontificali, quo 
me recognosco esse indignum, ct alienum me red- 
dcns, pro reatibus mcis, in quibus me peccasse se- 
creto illis confossus sum, eo Bcilicct modo, ut ipsi 
sunt testes alium succedendi ot consccrandi subro- 
gandique in loco meo, qui digne prfiBcsse et prodesse 
possit Ecclesia;,cui hactcnus indignus prffifui ; etut 
inde ultra uuUam repetitionem aut intorpellationem 
auctoritate canonica facere valeam,manu propria 
mea subscribens firmavi.» Quorum testiumvel con- 
fessorum testimonium in successione et in conae^ 
crationo alterius nullus unquam requisivit, com 
etiam unus eorum^ Badaradus scilicet, in restitii- 
tiono Ebbonis fuerit. 

n Finito autem concilio, reductus est sub arcta 
custodia ad eumdcm, Sancti scilicet Bonifacii monar 
sterium. Post aliquantum vero temporis, commen- 
datus cst similiter ad custodiendum Freculfo Lexo- 
viensi episcopo,inde etiam Bosoni abbati in mona- 
sterium Sancti Benedicti,sub cujus manu exsulabat 
quando dominus imperatorviamtotiusingressusest 
carnis. Defuncto autem imperatore, reductus est a 
jam dicto Bosone abbate ad Lotharium, et obviavit 
ei apud Ingelenhaim. Ubi congregata synodo aucto- 
ritate apostolica et pra)ceptionc Lotharii imperato- 
ris, apud eam rostitutus ost ab his episoopis, Dro- 
gonc cpiscopOjHecti archiepiscopo,Othgario archie- 
piscopo, David archicpiscopo, Amalwino archiepi- 
scopo, Josoph archiopiscopo, Andaux archiepiscopo, 
Adalulpho episcopo, Erminio episcopo, Badarado 

G episcopo, Aganone episcopo, Samuel episcopo, Ro- 
dingo episcopo, Frothario episcopo, Gisleberto ei»- 
scopo, Adonc cpiscopo, Hramperto cpiscopo, Ratulfo 
vocato episcopo, Harcarrio vocato episcopo, Amal- 
rico vocato cpiscopo. Bosone abbato ex monasterio 
Sancti Bcnedicti, cum aliis quampluribus abbatibus^ 
presbyteris atque diaconibus. Romissus est autem ^ 
jam dicto impcratore Lothario, seu a pra)fato conr 
ciIio,ad sedem propriam, Rhemensem scilicet eccle- 
siam. Ad quam veniens viii Idus Decembris» reoe- 
ptus est ab episcopis sufTraganeis suis, Rothado 
epi9copo,Simeone cpiscopo, Lupo episcopo,Erpuino 
episcopo,una cum legalis omnium aliorum episoo- 
porum Rhemonsis diGBceseos, qui variis detenU in. 
firraitatibusilluccorporalipraesentia occurrere noa 

D valentcs, suam tamen per ccciesiasticos legatos et 
excusatorias litteras illi cxhibuerunt prffisentiam. 
Insupcr cliam a cunonicis ct monachis, atquecorrp- 
gionalibus litteris totius dioccesis, cum iniinita mol- 



19 



EBBONIS BPISGOPI RHEMENSIS. 



20 



titudiDC utriusque 6exus,qui omncs cum ramis pal- 
marum et cereis ardenfibus, laudesque Deo intimis 
ex cordibus et excelsissimis vocibus proclamantes, 
longe ei ab ecclesia obviaverunt, et usque ad cc- 
olesiam indesinenler psallentos cum perduxerunt. 
TuDC oratione completa, silentioquo imposito,asccn. 
dit Rothadus cpiscopus ambonem, ducens sccum 
Ingobertum monachum,et primo allocuius cst gau- 
denti plebe do desiderabili reversione proprii pasto- 
riSy et qualitcr restitutus a sancto concilio, seu ab 
imperatorc Lothario, cis rcmittcbatur. Et jussit In- 
gobertummonachumalta voce ipsam ejus rcstitutio- 
nem legerc. Dederunt etiam prflesento omni ecclesia 
logati episcoporum unusquisque assensum proprii 
Bui episcopi ut plebis scriptum : qui omncs ecclesia} 
ab Ingoberto monacho"pubIice rolecti sunt. Ad ulti- 
mum dedit lutaus (Vitaus) chorepiscopus et vicarius 
Thcoderici episcopi assensum infrascriptum.Qucm 
idcirco hic prse caBteris inseruimus, quatinus in eo 
et res gesta licet brcviter comprehensa liquidius 
oognosci possit, et consensus eorum qui pro^sentcs 
adessenon valuerunt in restitutione ejus,manife8tius 
intelligi. » Dum non habetur incognitum, quod a 
plurihus vidctur esse compertum, qualiter Ecclesia 
h«c maximaGalliarum sub rcgimine Francorum di- 
versis perturbationibus ac discordiisprincipumin- 
dignatione violenta istis temporibus agitata vexatur. 
Unde et plurimi cpiscopornm a propriis sedibus 
expulsi, aut timore derelictis gregibus diversis in 
partibus cxsulantur. Inter quos ctiam Ebbo archic- 
piscopus Rhemcnsis occlesia) raptus a propria sedc, 
principum indignationc violenta in exsilio ductus 
est. Unde et reductus sub custodia, ut periculum 
imminens evadcret, et furorcs persequcntium miti- 
garei, redimendo tempus ut mcliori se tempori re- 
servaret, cum consensu episcoporum pontiflcali se- 
oessit a ministerio, dum inter tcrrores et discordias 
ratio non sinit immolare victimas, dicentc Domino : 
5t offers munus tuum ad altare^ et ihi recordalus 
fueris quia frater tuus hahet aliquid adversum ie, 
relinque ihi munus tuum, et costera, Postquam vero 
Deus Ecclesio} suai tranquilliora tempora rcddidit^ 
placuit principibuset magistratibus ecclesiasticis,ut 
isdem pastor ad debitum ovilc reverteretur, et oves 
quas, compulsus reliquerat, tuendas idem reciperet. 
Quibus et ecclesiasticis debitis negotiis, ego Theo- 
dericus Gameracensis episcopus asscnsum canonicis 
prsbenSySicut prius de illius discessu compatiendo 
dolui, ita modo de ipsius reversione congaudens, 
constitutiones has seniorum vel fratrum roborando 
sabscripsi : quia talia siepc contigisse et in aliis 
gestis ecclesiasticis legi. » Ilis ita peractis, iterum 
reboantibus signis, et vociferante omni Ecclcsia, Te 
Deum laudamus, ductus cst jam sspo dictus Ebbo 
episcopus in vestiarium, et indutus episcopalibus 
vestimentiSy similiter etiam alii episcopi,et processe- 
runt cum eo ad celebrationem Missos.Nam Rothadus 
episcopusdextramanu eum sustentans, habuit suffi 
partis Lupum Catalaunensis ecclesiffi episcepum, et 



A. Hirminfredum presbyterum,po8teavero Belvaccnsis 
ecclcsio; cpiscopum.Sinistra autcm manu sustinens 
eum Simcon episcopus, similiter suae partis Erpui- 
num episcopum,et Vitaum (Jutaum) Gameracensis 
ecclcsia3 chorcpiscopum. Et sic ad sanctum altare 
cum co procedentcs, ad propriam sedem eum dedu- 
xerunt,at(iue cuni eocunctisedentcs^in omni pon- 
tificali oflicio ipsadioei commuuicaverunt. Fucrunt 
autem pcr longum spatium ejus cxsulatus ordinati 
episcopi eo absente, Simc^n episcopus, Lupus cpi- 
scopus, Erpuinus cpiscopus; quod omnimodis san- 
ctissimis prohibctur canonibus. Qui completa cum 
omni gaudio et I^etitia consecrationcetsolemnitate 
sacrificii prcoscntc omni Ecclesia deprecati sunt cum, 
ut ipsiusauctoritatc eorum statucretur ac roborare- 

n tur ordinatio.Qui bcnignissime corumprcccs obau- 
dicns dcdit eis publicc coram sacrosancto altari 
annuIoS ct baculos suo; auctoritatis in confirmatione 
eorum ordinationis, et allocutus cst de eis omni 
Ecclesia;, ut scireat universi se in charitate, qus ex 
Deo cst,corum ordinatione consentire, atque sub- 
sistere. 

Postea vcro accipicns auxilium et legationem jam 
8(Bpo fati Lotharii imperatoris,ad limina bcatorum 
perrexit aposlolorum, non satis habens in restitu- 
tione sua sinc apostolicas sedis auctoritatc, conscusu 
tantorum cpiscoporum, ct aliorum bonorum homi- 
num. Ubi a piissimo ac spiritali patrc Grcgorio, 
domnovideIicctapostoIico,bcnignissimeestreccptus 
etapostolica auctoritatc plcnissimc rcstitutus,sicuti 
penes nos habemus. Postrcmum denique functos 

C pacificc plus quam bicnnio omnibus cpiscopalibus 
ofdciis, vocavit nosjam ssepc fata mater Rhemensis 
eccclcsia ad gradus ccclcsiasticos, ad quos, Dcus 
novit, non importunc nos gessimus, scd eloctione 
ministrorum Ecclesiac, magistrorumque nostrorum 
acclamationc, etiam otquc oblatione totius EccIesiaB 
delati sumus. Post ho^c vero dividentes intcr se 
regna paterna, Lotharius imperator ac domnus no- 
ster Garolus gloriosissimus rcx, dcvenit jam sspe 
dicta maler nostra Rhemcnsis ecclesia in partcm et 
ditioncmgloriosissimi regis GaroIi,cum quo cratgra- 
tissimus ac potentissimus Fulcho abbas, qui ipsam 
cccic&iam donmi Ludovicl imperatoris anteapresby- 
tcr obtinuerat, et gratia ejusdem regis, cum quo 
erat, iterum adeptus est eam.Gujusimpetum atque 

]) furorcm mctuens jam sa^pe dictus Ebbo episcopus, 
quippe qui nedum cum codem rege pacificatus erat, 
cum Lothario, qui primitus adhseserat, remanendo, 
seccssit, et cum eo moratns timens quia nullatenus 
suam adipisci posset pacifice sedem, apostolica au- 
ctoritatc et consensu cpiscoporum,dono etiam Lu- 
dovici rsgis GcrmaniaB adcptus cst protcmpore ipse 
vacans vacantdm sedcm Hiltine8heim,a8pirans scm- 
per ad propriam scdem. Quam siquidem a domno 
Garolo rege, licet valida pcdum infirmitate gravare- 
tur, repctisse multorum testimonio comprobatur. 
Undc ncccssitatc compulsus, ad proedictam sedcm 
Hiltincsheim revertens, secundum restitutioncm 



31 



POEMATIA. 



aposlolic® sedis cpiscopali offlcio functus usque in A nirc meruit. Illis autem Ita contendentibus, noB 



finom vit« immutabilitor fuisse convincitur. Ubi 
intcr cjetera multa bona, divcrsas ctiam fecit ordi- 
nationes, qux absque ulla unquam rcprebcnsione ab 
omnibus Deo amabilibus gaudenter amploxantur. 

Intcrca vero unusquisque nostrum in suo ordine 
paciflcc ministravit, atquc cum omnibus ad camdem 
matrem Ecclesiam confluentibus, tam cpiscopis 
quam etiam regibus, atquecunctispotcntihus, com- 
municavit : donec jam supradictus Carolus rcx eam* 
dem ecclesiam longo post tempore reverendo viro 
Hincmaro gubernandam commisit. Qui statimpost 
ordinationem suam nobis infestus ministrare probi- 
buit.Cui cum humiliter culpam nostram abjectionis 
quaercndo interrogasscmus,nul]am nobisculpam ob. 



sempcr humilitcr et pacificc nostram sustinendo 
portavimus ignominiosam dcjcctionem. 

Defuncto autem jamdictoordinatorenostro mense 
Martio,ftatim obtinuit dominus noster HincmaruB 
apud Carolum rcgcm,ut convocaret synodum Sue8- 
sionis apud monasterium Sancti Medardi, et jusaii 
nos fere tuuc lcmporis quatuordccim numero pre&- 
bytoros et diaconos illuc ire, promittens sc de no- 
Bis misericorditcr tractaturum. Qui renucntos, et 
humilitor dcprecantes, nc nos illuc ad majorem no- 
stram confusionem ire faccret et dejectionem, non 
audivit, sed potius magistris nostris praBcepit, ut 
omnimodis nos illuc irc facorcnt : quod et fecerunt. 
Venicntes autem illuc, prniccpit nobis dare libellum 



jicerevoluit,8edtamenapropriisoff]ciiscessare pr»- « proclamationis : quod minime volebamus, scientes 



cepit.QulautemabecclcsiaRhemensi ex nobis rece- 
dere prohacoadem int«rdictionenoluerunt,absque 
olla contradictione postea semper ministraverunt. 
Unde quantajurgia etcontentiones inter eum et nos- 
tnim ordlnatorem jam sffipissime dictum Ebbonem 
exstiterint,longum estlitteris comprehendere, quia 
quod expetieratconsequi nequivit.Obtinuit enim tan- 
dem apud piis8imumLeonempapam,utdareteijudi- 
ces sus vicissitudinis, Drogonem episcopum, Otga- 
rium archiepi8copum,Hecti archiepiscopum,ct Gun- 
baldum archiepiscopum. Unde et litteris jam dicto 
Hincmaro mittens prscepit,ut eis suam vicissitudi- 
nem habontibus ad causas reddendas contraEbbo- 
nom se Treveris prajsentaret. Quod minime,variisin- 
tervenientibus occasionibus, ad efTectum pcrvcnit. 



jam ex parte, sicut et postea manifestius cognovi- 
mus,quidde nobis tractabatur. Tamen licet coacti, 
dedimus csetcri,excepto uno,qui, priusquam Ebbo 
removeretur, litteris canonicis traditus est Liutado 
Vincentiensi episcopo, et postea licentia ot depre- 
catione ipsius nobiscum ordinatus. Ipse enim erat 
cum Carolo regc, et nullatenus ad synodum venit : 
quippc cujus proprius episcopus ibi non erat. Sed 
ncc ipsc,sicutietnos,ad synodum canonicevocatua 
advcncrat. Ideoque suum nomcn illucscriptumnon 
misit, licct dicatur scripsisse in libello a nobis vo- 
lcnti prccceptionc subscripto,et per Sigloardnm, et 
Lcutoncm,atquc Isaac,illuc transmisisse : quod mi- 
nimc fecit. Dato autcm lihollo, surgons dominus 
nostcr llincmarus archiepiscopus elegitsibi judices. 



Istaquajinterhajcduo signahabentur,abipsomona- ^ Wcniloncm archiepij*copum. Amalricum archiopis- 



choet ab his qui interfuerunt audivimus : nos tamen 
ipsinon vidimus.M Similiter etiam ut fcrtur,sicutau- 
divimus quando pallium ab apostolica auctoritate 
isdem Hincmarus petiit, non antoa impetrare potuit, 
quam ab Ermenardo quodam Orbaccnsi monacho 
eidem sancUe Romanae sedi sacramento firmatum 
C8t, Ebbonem jam saeculo decessissc; cum adhuc, 
licet sencctule etvariisinfirmitatibus gravatus, su- 
perstes tamcn^sedem Hiltinesheim paciiice regeret 
ac gubernaret. Sed tamen in ipsis apostoIicJB aucto- 
ritatis liltcris, quibus eidem Hincmaro usus pallii 
concessus est, caute, ut in scrintis sancta» matris 
Romans EcclesiiE inveniri potcst, inscrtum legitur : 
Goncedimus tibi usum pallii, salva tamen conten- 



copum,ParduIum quoque cpiscopum suum suffra- 
gancum,commondans oi ctiam locum suum. Jussit 
autem nos eligcre,(iui jam ab ipso solo, si fas est 
dicero,non canoniceexcommunicatieramus. Manen- 
tes autcm in hac maxima tribulatione,timentcsquod 
si non eligcrcmus, supcrhiie et arrogantiae deputa- 
retur; si autem oligoromus,nullatonus nohis profu- 
turum scicbamus, cum omnia violentcr nobis extor- 
quebanlur, quia scilicet nos proloqui nequaquam 
cedehat, vel condonmationis prffijudicium,vcl cvo- 
catio non legalis ad synodum. Judices etiam, qui 
erant nobis oligcndi,quoniam non interposita tem- 
poris dilationc, verum suhitoi nocessitudinis inter- 
pellatione cssent eligendi ; cum secundum legum 



lione quae inter teetEbbonem hahetur.» Ad quam j) constiiuta pcr tcmpuris spatium eligi judices de- 
contentionis litem finiendam, nullo imperio, nuUa boant,ut possintdiligentercdoceri quihus de rebus 
nnquam auctoritatis praeceptione isdem Ebbo perve- sint judicaturi. 



EBBONIS POEMATIA. 

(Flodoard., Hist. Eccl. Rhem.) 



I 
bucriptio quam Ebbo prxfixit ecclesix Sancti Petri. 
Lndovicus Cssar factus coronante Stcphano 



Hac in sedc papa magno : tunc et Ebo pontifex 
Fundamenta renovavit cuncta loci istius, 
Urbis jura sihi suhdcns prajsul auxit omnia. 



93 



ERMANRIGI MONACUI AUGIENSIS. 



24 



II. 



A Proximum ruinffl locum renovandi cupidus. 



Epilaphium m^lm Ebhonis. 
Hea forte si requiris icmporis iniiia^ 
Sdto Garoli fuisse regni sub primordia : 
Ludovico triumphanie dics fluxit ultima. 
Rhenus primos lavit morcs, ulvcus Gcrmanicus ; 
Banc nutrivit et secundos Ligcr, amnis GuUicus ; 
Soquana fovit jumentam, sordes sordcns Vidula. 
Prssul eraturbis hujns mihi natus unicus : 
tdem mo conduxit sibi sociam iaboribus, 



Deccm ferme nupcr annos simul hic peregimus 
Ebo rcclor, ego mater Ilimiltridis humilis, 
Fundamonta sedis sancta» paritor creximus, 
Dco debitum laborem dum gercbat pontifcx : 
Fessa quicteni qucrcbam. Ecce sub hoc tumulo 
Quinto mc Scptembcr mcnsis Kalcndarum rapuit. 
viaior, csto cautus scmpor ab excessibus. 
Fatcor non profuisse ut debui, dum potui, 
Vcniam dic pro vindicta da Deus pcccantibus. 



ANNO DOMTNX DCCCL. 



HARTMANNUS 

S. GALLI MONACHUS. 

NOTITIA HISTORICA IN IIARTMANNUM. 

(Fabric., Biblioth. med. ot inf. Lat.) 



Hartmannus, monachus S. Galli, quom tempore B theca Patrum odit. Lugdun., tom. XXVII, pag. 509 



Grimaldi abbatis et Harmoti.hoc cst circa annum 
850, claruisse testatur Eckorliardus in Vita Notkeri 
cap. 15 {a), consilio magnum, qui litaniam, sanctus 
numin prece, texuity ct meloiiam fcccrat. Litaniam 
lllam intor alios Hartmanni sacros hymnos cdidit 
Ganisius tom. Vaniiq. Loct., partc ii [editionis novo) 
tom. n, parte iii, pag. 192),rccusos iiide in Bihlio- 

(a) Canis», tom. IH. edit. Basnagiano, partc ii, pag. 562. .Vdde tom. III, parte iii, pag. 187. 



seq. Confer qus ex nis. Dibliotheco; Helmstadiensis 
proferuntur a Polycarpo Leysoro in Historia poeta- 
rum mcdii (Dvi,pag.2(:)3.Ab illo Uartmanno Eckhar- 
dus ibidom dii?tinguit/far/?mi72wun?.juniorcm, rufiw, 
inquU, rt Waltmanni mclodhV, ipsi quales fuerini^ 
non celant : opera enim iHorum multa per Ec-clesiam 
clara exstant. 



CARMINA HARTMANJNL 

(Vidc Patrologis tom, LXXXVII, col, 30 et seq.) 



ANNO DOMINI DCCCL. 



ERMANRICUS 



AUGIENSIS MONACHUS. 



NOTITIA HISTORICA IN ERMANRICUM. 



(Fabr., Dibliotb. med. ct inf. Lat.) 
EnMENRiGUS, sivc ErmanricuSf Walafridi Strabo- C Analectorum, pag. 329 (edit. novas in f» pag. 420" 



nis abbatis Augiensis discipulus, monachus ipse 
Aiigiensls, post Walafridum anno 849 exstinctum, 
Bcripsit librum de Grammatica ad Grimoldum archi- 
capellanum. Ex co fraginonta, in c[uibus multa de 
viris illustribusS. Galh,ediditMabillonius tomo IV 



422). Opusculum breve, quod de inceptione Attgien' 
sis CAiinobii ci fratrum ibiclcm Dco famulantium Vi- 
ttt,ad Gozbaldumepiscopum misisse seErmenricus 
tcstatur, ncmo hactenus in luccm protulit. 



ss 



DE GRAMMATIGA. 



i6 



FRAGMENTA 

e\ LIBRO IIERHANRICI DE GRAHHATICA 

AD GRIMOALDUM ARC1IIGA>ELLANUM 

Cbi multa de viris illustnbus S. Galli. 

(MabilL, Vet. Analcct.^ 



Diu sanc mihi pcrtractanli, praoccptorum doctis- A 

9ime, quo primo exordium adipisconda; dilocto) 

amiciti® vcstra? caperem, inter mnlta animo oppo- 

sita occnrrenint mihi duo magna luminariH : lu- 

minare majuSf quo illuminamur ut diligatur Deus, 

et luminare minus unde proximus : ad quae prs- 

cepta c®tera cohairent, veluti etiam nomini ot verbo, 

in quibus personam tenemus et actum, co^teraB 

partcB omnes invicem appendent. Gum onim non 

ignoro ie tam in poemate quam in omni arte prio- 

rum adprime cautum, in tantum, ut interdum co- 

thurno comico, aliquando vero vesto scptemplici, 

qoam Sophia sibi suis manibus tcxucrat, indutus 

mirifice procedis. Praster hasc etiam gemmis om- 

nium virtatum adomatus, humilitate prscipuus, 

jnstitia temperans, fortitudine serenus, prudontia p 

fautus, temperantia modestus, zelo Dei fcrvidus, 

pationtia lenissimus, in advorsis lootissimus, in 

prospcris humiliimus paros. Et non immcrito his 

virtutum alis casteros prfficellis : quia primo statis 

ilosculo inter aulicos beatorum Augustorum mores 

dec^ntissimos enutritus es, tam dogma totius dis* 

riplin», quam normam recte vivondi ab eis didicis- 

ti, qui in omni imperio cum Dco summi fuerc. 

Sed et hactenuB rivo jucundissimo ac in omni vir- 
tutum Btommate prsfulgido ex primoribus fontibus 
totius Earopa) emananti cohffiroe, Ludovico scilicet 
dilectissimo regi nostro, qui licet augustiori limite 
terrarum, virtute tamen vincit Herculcm oentauros 
dominantem, et agilitate Ulysscm. Interroga Scla- 
Tos in gyro, et non miraris cpitoma meum. Habe^ 
mu8 denique nos, ipsius alumni pauperculi, in eo- C 
dem rivo majores copias Scythico Ganai formasque 
ipsas Nilo prsferentes. Ei gratias rcferimus,qui no- 



bistam limpidum atque salubremtotiusbonifontem 
concesuitfUnde cuncta pacifica et utilia semper hau- 
rimus, haustumquc ipso omnibus ad so proporan- 
tibus indcficiens pra^bet otcupit hauriri. 

Sed eheu ! idem ipse tam labilis fons ne late flue- 
ret, quam 8<Bpe machinamentis quorumdam tam 
privatorum,quam etiam ethnioorum seu externorum 
hominum dispendio obstruitur, oremus prodit, ao 
bestia; loquuntur, doneo restagnatus in sese^ot non 
sine periculo sui patientissime bo exedebat,Dooque 
cum protogento armis rempublicamdefendebatiio 
oujus etiam laribus tu ipse veluti fidelis Jola con- 
vorsatus,latusque dexterum observans, nostri me- 
lius quam incomparabilis sit ejus pietas, virtus et 
ingenium, aliaruni gentium legibus I quippe qui ia 
Dco solo.potontiam possidet, et copia divitiarum 
ejus ost sapicnliu) decus. Quippe aliis sophia, ut 
dictum est, inipar, avo tantum parte censore judi- 
catus : quatenuB co Bupcrstite habeas, undo inge- 
nium grandsvo Jam senio fessum exacuas, et seu 
Garolum optimum pra)0culishabes,nil sitvolquod 
doloas, vcl pertimoscas. Sed hasc latius alias. 

Ca;torum, mi charissime didascale, ne mo lon- 
giu» ab inca^pta via egrossum obJurgoB, rodeo de- 
mum ad^id, quo omnes virtutes spectant,hoc eetyUt 
primo diligamus Dcum et Dominum nostrum ex 
toto corde, et ox tota anima, et cx tota mente, qui 
est {etoma pulchritudo, sterna dulcedo, ffitoma 
suavitas, teterna fragrantia,89terna Jucundita8,per- 
pctuus honor, indoOciens felicitas. Dein diligamus 
proximos nostros tanquam nos ipsos. 

Postea auetor agil de anima et ratione ; tum subdit: 
Haec idcirco, de animsB statu vel substantia, tam 
late protuli,ut sciant legentes, qui soDeum diligere 



Au- 
a 80 



I In bibliothcca Sancti Galli libellus cujus frag • 
menta damus exstat cum hoc titulo : Orditur epistola 
Ermenrid episeopi ad domnum Grimoldum aobatem 
et archicapellanum. Codex auotoris etate scriptuB 
est, id 66t ab annis octingentis : quo temporo Sancti 
Galli monasterio pro^rat Grimoldus, qui ulius ccDno- 

bii regimen iniit anno 841, teste Ekkehardo.Libelli quoddam inscribit, de Grimaldo magistro,qaem po- 
titulua primaria manu exaratus est prajter nomcn ^^* Homemm apcllat his verbis : 
miro;yt,8ecundaria, sed antiqua, manu asoriptum. 
Erjnenricus hic Aiit monachus Augiensis, alius ab 
Krmenrico monacho Elewangensi. Porro ex his frag- 
mentis inter alia intelHgimus, Walaft*edum Augien- 

Bemabbatem,cuju8mor8inannum840exHopidanno , ,. ^ . »» ... 

etHermannoiocidit,obii8S6inlegatione,quamJus8U Itaquo alius fuit Homorus iste Angilberto abbate 
Ludovici Germani» regis ad Garolum ejus fratrem, Gontulcnsi, cui hoc nomon ascnptum est : alius 
eognomento Calvum, susceperat.In proidicto codice D item a Grimaldo archicapellano. 



decst libellus, quom de incctptione monasterii 
gicnsis, ct de vita ejusdem loci monachorum 
soriptum Ermenricus sub flnem superiorum frag- 
mentorum dixit. 

Homcrus pocta, cujus montio fit sub finem, est 
Grimaldus magister,cui W&lafridus Strabuscarmeti 

ibit. ' ' - 
apcl 

QuamviB Bubter agaa regum tahularia vitam, 
Non te prflDtereo, specubusDe latebis, Homere. 
Novi namque Sicana tibi spelea placere, 
SoluB ubi mensis Musarum et amore fruaris. 



37 



ERMANRICI MONAGHI AUGIENSIS. 



i8 



profltentur, quod ita eum diligere debent veluti tu A sine duhio domicilium proprium habet.quae etsi pro 



diligis, ex tota videlicct anima, id est cum ratione, 
et cum omnibus scnsibus suis, fide (irma,spe ccrta, 
charitate perfecta ; crcdens in eum, sperans in eum, 
diligens eum a quo omnia, in qno omnia, ct per 
quem omnia sunt bona, atque permancniia. 

Ob cujus amorcm, licethabitu ha^rcas, aninio ta- 
men spcrnis praesens soeculum, cupiens dissolvi ct 
esse cum Christo : terrena atque temporaiia magis 
agens ex debilo, quam exintontione; miscricordia) 
operibus deditus, hospitalitatc pra^cipuus, Dei sor- 
vitio intentus, omne quod ad cultum,vpl ad religio- 
ncm divinaj pietatis pertinet, quod Graeci OeoaeSiiav 
zocant, summopere colis. Sacerdotes Christi dih^gis, 
vasaque sacrarum aedium restauras, monastcriavi- 



lemporc aliquanto in aliis locis commorata fuerit, 
et particuiatim se ibi ostenderit,hic tamen semper 
cum filia et ministra tola consistit. 

Nec est adventantium hospitum ullus, cui ab his 
tribus non occurrratur. Sunt enim jugit^r simul in- 
dissolubilcs, ut funiculus tri[)lex, et intcr omnes 
sparsaB, integne tamcn uiium omnibus ministeriura 
praebent. A cujus scilicet charilalis uberibus suxit 
domnus Engilpcrtus largitatem, et ingeniosissimus 
Hcrimodus bcnignitatem : ambo tam Deo quam ho- 
minibus dignissimi, tibi etiam domino charissimo 
pcr omnia fidelissimi, ceu aurea candelabra luceut 
in domo tua ante Deum. Nec nocct si unius lux 
paulo ferventius ardet, alterius vero lenius, et ob 



sitas, ac visitata paterno afTectu disponis, ct ;equa- «^ hoc longius : cum utrumque placcat,et botrus qui a 
nimiter, si qua sunt in eis anomala, dirigis, atque caiore solis citius, et qui sero maturescit; etequus 



ad statum aiquitatis perducis. Et propter quem vei 
propter quid h»c agis, nisi propter Deum quem di- 
ligis, et propter proximum quem ita diligis ut tc 
ipsum, ac interdum plusquam te ipsum ? Nonne 
oum cibum vel vestem tibi subtrabis, et indigenti 
tribnis, indigontem proximum plusquam te ipsum 
colis? Et ut tibi pernota incutiam : ecce pro invic- 
tissimo rege nostro post Doum, tanquam pro capite 
nostro, eique charissima laterali cosla, atquo pro 
tota simul prole inde proccdente, quantis precibus 
incumbis, quantasque vigilias pateris, quot itinera 
conficis, quantaque hinc ct inde in commune vulgus 
expendis? Ambulas, curris, in montibus rcptans, 
in fluminibus natans; silvas pertransis,et voHtas in 



velox, ot qui pcdetemptim ambulat, «que laudatur 
ab his, qui interdum hujus, intcrdum voro illius 
utilitate, prout res liceat, utuntur. 

Longum est sane per singulos nominatim velle 
discurrero, quantos, qualesque Dei famulos in omni 
arte et virtutum stemmate redimitosibi viderim.Sed 
nequeinjBdificiis construendis ex omni materia,tam 
industrios viros, vel raro usquam reperi sicuti bene 
in nido apparet,quales volucres ibiinhabitant.Cerne 
basilicam etcocnobii claustrum,et non miraris quod 
reforo.Et ne de omnibus sileara, quid est Uvinihar- 
tus, nisi ipec Dasdalus? vel quis Iscnricus, nisi Be- 
seleclsccundus ? in cujus manu versatur sempcrdo- 
Iabrum,cxcepto quando stat ad altaris sacri mini- 



oampis: nec est jam his labor diligontis anirao, C steriuui. Tanta huniilitas ineis cst, uttamperfecli 



quia labor parit patientiam, patientia tolerantiam, 
tolorantia assiduitatem, assiduitas autcm adducit 
oharitatem. 

Tum multa afferl de dilectione proximi, dcinde de 
qttatuorvirtutibus cardinalibus,et intellectualibus.Post' 
tnodum descendit ad grammaticalin,ac demum rcdit ad 
moratia de dilectiane, de anima,de redemptione ; et ad 
laudem ipsius Grimoaldi postmodum hxc subdit : Ac 
neme in his laudibus hypocritam sentias,dicam tibi 
absque fuco simulationis,quia,proutnosti,beatissi- 
mo praeccptorc meo Walahfredo pro responso quo- 
dam domni regis ad Garolum germanum suum per- 
gonte, ibique dcfuncto, interim quo eum inde spe- 
rabas incolumen reversurum, jussisti mc de Auva- 



viri non dedignentur opus rusticum per se ipsos 
actitarc, pensantos scriptum : Ilumilitate penetratur 
coblum, et charitato pcrvenitur ad regnum sempiter- 
num. Quid mcmorem de domno Amalgero,in consi- 
liis provido, ct universitate raorum honcstatc praj- 
claro? In divino autcm cultu quam religiosus sit, 
tcstatur altare aureum, ante quod scdulo sedet,nec 
jacet orans. Taceo de domno Radgoro,viro simpli- 
cissimo, usquequo vcntum fuerit ad hoc,quod latius 
id valcam expouere, qualiter omnis congregatio illa 
pet totum diem laboraverat in una columnarum il- 
larum, qus in basilica ipsa circumstant. Ad ultimum 
omnibus jam fessis, ac indc scccdentibus,soIus ille 
ab incoDpto opere non rcccssit ; sed tamen frustra 



vensi monastcrio, ad monasterium S.Galli commo- D sudabat, antequam in hajc verba prorupit, dicens : 



randi, et discendi gratia proficisci, ibique a fratri- 
bus honorifice receptum aliquandiu commorari, 
quod et feci Juxta praeceptum benignitatis vestrae. 
Navem conscendi, atque illuc cum omni prosperita- 
te, Deo gubemante, perveni, tantasque virtutcs in 
iisdem fratribus conspexi,ut vix illas,ne dicas me, 
sed neque Pythagoram de Samo egressum putem 
eloqui posse. Aiius enim alio humilior,et patientior 
invenitur,nec est zelus amarus iuter eos^vel invidiae 
livorrsed sola charitas ibi principatur, et justitia 
regnat.Et sic charitas matcr est virtutum,et concor- 
dia fllia cjus, ac simplicitas earum pedisequa illic 



Sanctc Galle, flnde illam, mirumquc in modum in 
his verbis simpliciter cdictis rupis illius moles im- 
mensa, sua sponte inde fissa enituit,unde tota illa 
mnltitudo ante laboravit, ut aperte daretur intelligi, 
quod hanc finderc non labor hominum,sed meritum 
sancti Galli potuit, quoe per invocationcm nominis 
ejus simplicem, tam facile flssa apparuit. Et quia 
idem ipse frater columna spiritualis aedificii fuit, 
in tali miraculo optime claruit. 

Longumcstdeniquesiomniaillorumfratrumbene 
gesta,quibus por meritum sancti Galli pra;eminent, 
velim tam brevi sermone concludere, dum omnes 



DB GRAMMATIGA. 



30 



Qnom Bint, et ipsi in Ghriato, et Ghristus in eis : A 
quia nihil impossibilo est capiti Deo, qui diligit raem- 
bra sua : scd nec aliquid ad impretrandum diflficile 
erit membris suis,qui sic cohaeront capiti suo. Fa- 
teor^omnia laudabilia vidi in eis,et prascipuc chari- 
tatem ridentem, et unum vel nusquamy vol in paucis 
hic nullum mussitantem ; complcturquc in eis quod 
olim Deus por Prophetam suum promisit dicens : Et 
veniens habUabo cum eis, et ipsi mecumy et inter illos 
ambulabo, et ero illarum Deus^ et ipsi erunt mihi po- 
pulus. Et juxta Psalmist® cohortationem,senes ibi 
cum junioribus semper laudant nomen Domiiy. 

Quaproptor,mi charissimePaterdomne Grimolde» 
dia opitulatam mentis meaBintentionemnunc roclu- 
dendam sentio. Quia tamen bona in te, et in familia 
iua, per Dei gratiam conspexi^ceu basium quoddam n 
rependens charitati vestrs, cogitavi scripto commen- 
dare qua mihi constant de vestra bonitate nota, et 
dignissima. Et cur non memoris tradimus facta vi- 
ronim cum Ghristo viventium^si tanto studio legi- 
mu8 facta hominum iniquorum mortuorum,et cum 
diabolo in infemo sepultorum ? Quid enim Jupiter, 
vel MavorSy nisi homines pessimi ? et quid e contra 
sanctus Golumbanus,et8anctu8Gal]us nisi hominos 
optimi fuerunt? quorum familia, tantis terrarum 
spaiiis dirempta, talis est, ut una sit ; tantaquo est, 
ut per Dei gratiam signa faciat.Sed quia do omni- 
bus longum est commemorare, vel de vita sancti 
Galliy ciyus tu pastor quam optime tugurium possi- 
des, et familiam regis ; liceat amoris causa virtutum 
ejns quosdam floscellos decarpere, et metricis melo- 
diie, ceu floreum diadema capiti tuo componere : C 
ut si supcrius te omni virfVitum dccoro dixi gemma- 
tum, sinecoronatantum non te videat sol stellatiifti: . 
Scripsit itaque ejusdem confessoris Ghristi Vitamc : 
8upradictu3pr(Bceptor meus, vir simplicissimaB vitiB, 
et per omnia recta;, domnus Walhafredus tib» no- 
tissimus, quem etiam tu ipse ut peritus catbegeta 
peritum sophistam enutristi,otutplus in domo Dei 
lucerei, lumine Dei pracventum super candelabrum 
elevasti. Sed heu pro dolor ! mors acerba, qun nulli 
parcere-novity subito eum nobis tulit : nec tamen 
sibi animam illam vindicavit,quam Ghristus as* 
Bumpat. Yoluitveroille poetico cothurno gesta bea- 
lissimi Galli comere, sed morte prsventus,vitam in 
vita finivii. Unde ego rogatus sum a qiiibusdam fra- 
tribuSy et priBcipue a devotissimo Gozpcrto,ne dicas ]) 
Galvo, sed pilis cephali auretenus nudo, omni ta- 
men sancia benevolentia pleno, felicissimi abbatis 
Gozperti nepote, cum quadam vi impulsus,ut quod 
magisier devotus non implerot, ego cliens assecla 
compleam illud factum,asserens esse unum tam in- 
cipieniis ex animo,quamperflcienlisprffimium.Fe- 
ei89emqae,fateoryin hac re votis satis,si supradictus 
dilectus noster in hac petitione aliquam patientiam 
habuissei. Esi enim tam ferventis studii, ut in una 
eademqae hora, et lac velit mulgcre,et casoum pre- 
mere : oum nec Roma una die sit condita, sed ne- 
que triticum eodem die metitur,quo scminatur. Ad 



haec otiam de uno fonte non putavit sitibundus sitim 
suam possc sedari. Ad mare cucurrit, scilicet Ho- 
merum nescio quom novum pro hac re invocans cis 
Rhenum, qui in morcm Flacci non currit in poe- 
mate, sod fluit. Insuper et Alpcs philosophantur vi- 
rum, sub quibus jugum Sambutinum Radpertus 
lyrico possidet sono : ct si nosset antra Musarnm, 
esset talis, ut Gyntbius Apollo. Cujus poesis prisco 
si intcrdum alternatur more, Hartmodus ejus aures 
aveliit, apta repingcns proprietati.Nam ct ipse scien- 
tiam philosophandi habet, ut Aristoteles calamum 
in mentcm crigcns. Et quia multa sunt miracula 
sancti Galli, plures decot haboat astipulatores 
multiplicesque laudatores. Ac no solus in ejus laude 
silcam, usque beneflcia immensa in me ipso exper- 
tus sum, tam in vocis claritatc, quam etiam in 
luctus mei solamine, ita ut noctu ante tinnitum 
nolo), hunc versum cantarot anto me : 

alumnc, tuos coroprime luctus. 

Quom etiam luctum pro manenti corcordia,ne pro- 
ptcr mo ibidem unquam mutaretur, in orypta ejus- 
dem sancti Dco fudi.Quaproptorlicctsupranomina- 
tis poetis sim abjectior, et ob ipsorum facctam ur- 
banitatem satis spretus, quia nec poetam ncc amu- 
saslcrum [&}jLU(7fa»Tcpov] mcesse profiteor: tamen ves- 
tra auctoritate jubcntc, quibus verba delectant, de 
magnis parva excerpo, etc. 

Intcr haxc etiam ct cujusdam Scotticaj pcrae ja- 
cula vcreor, scu ex latere cmissa, quas modo in 
partibus Ausonia; puttoni Littonias, vel aliud quid 
incogniti cibi colligit, ct licet attrita fronte,appare- 
bit,x|uaiido-piittq*ijade!gnstabit. Tertius timor mo 
prymit;^CalYii8J^m?diota3»partibus his favens, sed 
tuo privilcgio semper salvo. Consolatur me una res 
super eo : qai»taliscG2lvu8..nunquam erit salvus, 
imo ciit salvus^ai bene fuorii Calvus. 

Hancque horripilationom forsan in ponte Gumc- 
tensi hausorat,quando de Bobionensi coBnobio reli- 
quias sancti Golumbani socum ferens rediit, et ob 
incuriam quamdam de navi egrediens, proram im^ 
pegit.et in marc cecidit : indeque a sublevantibus 
emersus, putabatur a nautis ut esset Paulus. Sed 
quia ut quondam Jacob claudicabat, cognitusesia 
ducentibus, ut is esset, qui antea per se talis ince- 
debat. Grande tamen tantum periculum, et laudan- 
dus Deus, qui eum liberavit per suum miraculum. 
Hfficque alias suo loco dicenda relinquo. 

Gsterum, mi magister et domine amabillime, in 
calcehujus epistolce sanctitatem vestram obnixe de 
posco, ut nugas prajsentis eloquii mei ita suscipia- 
tis, vcluti optime confido in paternitatcm vestram. 

Adjunxi autem et huic operi breve opusculum, 
quod de inccDptione nostri c(Enobii,et fratrum ibi- 
dem Deo famulantium vita conscripsi ; ipsaquediota 
viro pcr omnia doclissimo domno Gotbaldoepiscopo 
vel approbanda, seu rcfutandacommendavi.Etquia 
ille haBC sibi grata dijudicavit,vestro non ingrata ju- 



81 ERGHAMBERTI FRISINGENSIS EPISCOPI. 3S 

tflcio examinanda destinavi. Simul et hoc acitote, A Rhenus ab Ausoniis descendens monUbus altis, 



qnod ncc in cera vel in tabula haec expressi, sed, 
sicut in prssentibus scholis dictata sunt, ita sunt 
vobis directa : ut si forsan coram lecta non placue- 
rint, non sit dolor perisse^quod constat vile fuisse. 
In priori quidem opcre Anicium Boeiium sum imi- 
tatus, in isto vero Prosperi nostri morem ox parto 
sccutus. Tu vcro, doctor sagacissime, lynceis oculis 
in tatibus utens, orationibus tuis me ac[juva, quate- 
nus ad portum quietis quandoque prospere evectum 
audias mc inter Iffitissimos celeuma ex alto canen- 
tcm.Sanctaetinseparabilis Trinitas vos cnm omni 
grege vestro benc valere faciat, mei memorande 
semper in svo. Amcn. 



In Brigantinum mare so stagnaro videtnr. 
Antiquo ex flurio sic dictus nomine Pontus, 
Qui modo Podamicus vocitatur gurgito noto. 
Et dum se extendit circum per longa viarum, 
Fcrtilitate sui nullis manet aBquiparandus 
Fluminibus, prasstans piscosi germinis agmen. 
Hinc ffiquor medium secat et complectitur urbem, 
Nomine qu® proprii est regis Constantia dicta, 
Quam Salomon nunc antistes clarissimus omat, 
Doctrina ot pietate Dei cultuque benignus. 
Exin progrediens parit Auvam cespite daram, 
Insula quco est aliis pncstantior Augia sola. 
Auget enim indoctis doctam cum dogmate vitam, 
Fertilis arboribus cum vitibus undique cincta. 



felix vates senioris nommc dignus, r^ a ^ * vi- • * 

J^ . , , . ^ ^., . ^ °. - , n Quo floresf vemant scmper, quo lilia spirant 

Posc mus optatam dct tibi Chnstus opcm,ctc. B ^ ... \ t • - 

^ Qu® me nutrit ovans, et cum nutnmme sanc 

Sane antequam de Vita sancti Galli aliquid tangam, 
de sanct» Trinitatis osscntia vcl substantia pauca 
dieam, eto. 

Primo sane, antequam de Vita sancii Galli tanga- 
taias, de sitn patriie hujus et fluminibus ejus, Rbeni 
ecrKdet et Danubii, dioendum summatim ratum du- 

jdmu0. 

Nuno primum loca tangentes cum flumine Rbeno, 

In qnibus est commoratus dignissimus heros, ctc. 

Has Europa tenet prisco sub nomine gentes, 

Quas Hister secum retinet divortia Rheni. 

Et satis hinc dictum, claram nunc persono flumen. 



sancto ; 
Quam laudet populus... hinc usque Britannos 
Cujus adest Folcwinus custos, Candidus, abbas, 
Tompore qui iongo salvus sit charus adopto, 
Et multis annis tranquilla pace fraatur. 
Possideat sine Ane nova), ot nova gaudia vit®, ete. 
Quin potius cunctos dimittens oro Pelasgos, 
Toium se versat Gallum cantate beatum, [nnm, 
Gallum, inquam, Domini, sanctum et pietate bentg«> 
Cujus amore quidem cupimusnosscriberequa&dam. 
Sed tu blanda manu hffic tu ne scindas, Homere. 
Quin etiam magnas magnis ooncede magistris : 
At parv&s parvis nostras da carminis odas. 



ANNO DOMINI DCCCLIII. 




: ... ...^ : : ...^ .FJilsjNGp^i^lQ pflggoeus. 

• i !• • .•• r •• 

..:•.. ••• : :•....• : i n !i v :-.: 



NOTITIA HISTORICA IN ERCHAMBERTUM. 

(Fabric, Biblioth. med. et inf. Lat.) 



EnGHAMDBRTi fragmentumex ^r^viamr^gum Fran- C Scriptorum de rebus Francorum, pag. 780, 781, et 
corum et majorumdomus a Ghlodhario usque ad apud Ruinartum ad Grcgorium Turonensem, pag. 
TheodoricumDagobertijuniorisfilium,sivcabanno 1352. Vide et Carolum Le Cointe, tom. IV Anna- 
6i3ad727apud Freherum,tom. IScriptorum Fran- lium, pag. 176. 
corum, pag. 167; apud Andream du Gnesne, tom. I 



ERCHAMBERTI 

Epistola ad suos de corporc sancti BartholomsBi apostoli in Boiariam, ut ferebatar, allato. 

(Pez, Thesaurus Anecd., tom. VI.) 



ERGRAMBERTus,Doigratiadonante,humilisepisco^ D damvir,nomin^ F«to,per missum suum demanda- 
pus, omnihus fratribus Christo militantibus in Do- vit seniori nostro rege,dicens sc corpus S. Bartfao- 
mino salutem. iomflsi apostoli et aliorum sanctorum corpora set;um 

Dcniquc cognoscat benevolentia vestra quod qui- nostris partibus dctulerc. Quod nos cum gaudio ot 



33 



PRAGMENTUM. 



34 



libenti animo Deum laudando audlvimus.Sed adhuc A Felix verum dicat aut aliter: et ne fallente diaboio 



incertum habemus, utrum credibile nobis existere 
debeat, an non contigit fldeles senioris nostri insi- 
mul venisse in sua praesentia : et de eo incipieba- 
musmeditari.Et tunc demum,quando pertractavi- 
mus, ita nos coadunavimus, triduanum jcjunium 
agere, quatenusaDeo omnipotcntc in aliquibussi- 
gnis nobis ostendere mereamur,si ipse supradictus 



nos dccipiat. Rogamus vero et jubemus, qui spon- 
tanea voluntatc hoc jcjunium colere (volueritis), ut 
abstineatis vos a vino et carnc et medo et melscada, 
ccrvisa, et dc lacte ct ovo, et sequimini crucem ad 
horam nonam in xii K. (Kalend.)in xi K., etxK., et 
ut istam notitiam aliis inanteanon ncgligatis trans- 
mittere. 



ERCHAMBERTI FRAGMENTUM. 

Ex Brxviario regum Francorum, et majorumdomus. 



ChlodhariusrcxdeAuslri8,postquamThcodcricu8 
ot Tbeodeibertus reges et gcrmani mortui sunt, re- 
cepit regnum oorum, consilio ot acUutorio l^ppini 
seaforis, qui tunc temporis msyordomus erat. Et 
sortitus est prsfatus rox trium regnorum monar- 
ehiam eexdecim annisysicut ilii sanctusColumbanus 
sbba in propbetico spiritu antea prsQdixit:quiaiile 
Theoderlcusrexinstigante Brunihilta aviasuadcsuo 
monasterio illum oxpulerunt.Quam etiam statim ut 
eomprohendit Chlodhariu8,vitam ignominiosc finire 
fecit. Migordomus tunc Gundolandus vir egrogius 
erat. 

Post Don multum roxprnfatum Pippinum inAu- 
stris cum filio suo jam adulto Dagoberto misit, 
ibidcm eum regem constituendum, ipsumque ei in 
migoremdomus ac p®dagogum constituens. 

Dagobertus rex^post mortempatris,rcgnavitannis 
sexdecim. Hic magnificus ccclcsiis Dci largitor ao 
distributor fuit. Majordomus ejus Erchanoldus (Er- 
chanbaldus) vir illuster, Pippino intcrim in Austcr 
duce, ac non post multum mortuo post mortcm 
Dagoberti rcgis. 

Chlodovcus rex,filius Dagobcrti,regnavit sexdecim 
annis, qui omni spurcitioidcditusfuit. Majordomus 
qui supra. 

Chlodhariusrex,niiusChlodovei,adhuc in pucrili 
state sua^ juventutis mortuus est,rcgnavitque annis 
qualuor. Majordomus Ebroinus. 

Tbeodoricu& rex,filius Chlodovei, frater Chlodha- 
rii, regnavit annis novcmdecim. Majordomus Bcr- 
tbarius.Quo occiso, Pippinus junior filius Anscgisili 
(Ansgisi) veniens de Austrasiis, succcssit in princi- 
patum majorumdomus. 

Exhinc reges nomon, non honorcm habcrc cccpc- 
rant. Quibus tamcn ubi constilutiun fuerat^ victus 
faerat exubcrans,custodiaquc jugis ergaillos hiibe- 
batur,ne aliquid jure potestatis agcro possint. lllis 
oamque temporibusacdcinccps Gotefredus dux Ala- 
mannorum, ca^terique circumquaquc duces noluc- 
nokX obtemperare ducibus Francorum, eo quod non 
potuerunt regibus Meroveis servire, sicut antea so- 
liti fuerant. Ideo se unusquisque secum tenuit, 



B doncc tandom aliquando post mortcm Gotcfridi du- 
cis, Carlu8ca3tcriquc principcs Francorumpaulatim 
ad 80 revocaro iilos artc qua potorant studuere. 

Chlodoveumadhuc puerum Hlium Theodoricioon- 
stituunt rogcm, qui tantum rcgnavit annos duos. 
Majordomus Pippinus qui supra. 

Cbildebcrtum filium Thcodorici,fratrcm Chlodo- 
vci,statuuntin rcgnum,qui regnavit annos septem- 
dccim. Majordomus constituitur Grimoaldus,niiu8 
Pippini, quia ipsc Pippinus o^grotaro coDperat, qud 
infirmitalo et moritur, ct intcrim Grimoaldus occi- 
ditur. 

Dagobertum filium Childebcrti regem statuun^, 
qui rcgnavit annos quinque. Mojordomus ThedoaJr 
dus filius Grimaldi, postquem Regnifredus (Ragin- 
p frodus). 

Illis tcmporibus Carlus, filius Pippini cx concu- 
bina, in custodia a Plcctrudo matrona ejusdem 
Pippini tenebatur : auxiliante Domino vix evasit. 

Danihelem quendam clericum,ca;8ariecapitiscro- 
sccnte, rcgem Franci constituunt, qucm Chilperi- 
cum nuncupant : quia deficicnte prosapia regum, 
illum quem propinquiorera Mcroveis invenire poto- 
rant, statucre ; quia Merovci (ut aiunt) sicut anti- 
quitus Nazara)i, nullo capitis crine inciso erant. 
Rcgnavitquc annis sex. 

Interim pracdictus Carlus princeps ad Austrasioa 
paternarum sedium aufugicns, ibique principatum 
arripiens, regeinque sibi nomino Chlodharium consti- 
tuens, multa bclla cum Cbilperico roge et suo ma- 
joredomus nominc Reganfredo commisit, eosque ut 
D voluitsuperavit,ct thesaurum patris sui a PlectrudjA 
rcccpit,suusquo rcx Chlodharius post non multum 
obiit. 

Theodoricum filium Tagobcrti (Dagoborti)junioriB 
Franci iu rogcm sibi statuunt, qui nutritus in Cala 
monastcrio erat,regnavitque annis scx. Msgordomus 
ac princepsCarolus;quijam utraque regna viriliter 
gubernans, circumquaquc cum regibus ac ducibus 
bella semper superando committens, donec eum 
omnes vincendo, qui ei contrarii fore videbantur, 
vincere constabat. 



AMNO DOMINI DCGGLili. 



NITHARDUS 



S. RICUARII ABDAS. 



NOTITIA HISTORICA IN NITIIAKDUM. 

(Fabric.) Biblioih. med. et inf. Lat.) 



Nithardus S. Angilberti filiuSyCaroli Magni ncpos 
ex Bcrtha filia, abbas S. Uicharii ord. Bencd. in 
Gallia dioscescos Ambianensis, atque in praelio ad- 
versus Danos exstinctus an. 853. \ide Samniartha- 
nos tom. IV, p. 787, ubi de Angilbcrto,etp. 788; 
Paulum Petavium in syntagmate do Nithardo,cdito 
Paris., 1616, in-4», ct in tomo II Andrem du Chcsne 
dc rcbus Francorum, pag. 351 ; Voss^um 11,34 ; Ba- 
luzium ad Lupi cpist. 55, et Casp. Barthium XLVL 
9. Adversar. quo judicc « cordatus hic scriptor et 
pnidcns, proque lis temporibus cgrogic disertus, 
qiialom sane decuit virum tanto gcnere oriundum, 
ianta rerum expericntia subnixum ; nam ct logatio- 
nibus intcr filios Ludovici Pii functus cst,et turmis 
nonnullis a partibus Caroli Calvi prasfuit hic Nithar- 
dus, satis cffitera laudatus, modo odio in Lotharium 
minus indulgerct suo. » 

Scripsit ad fratrem Lotharii fCarolum Calvum ut 
videtur), de dUsefmonibus filiorum Ludovici Pii ab 
annoChristi 814, auo Carolus Magnus obiit,ad an- 
num usque 843, libros iv editos primum a Pclro 
Pithaeo intcr scriptorcs coajtancos fiuodccim,Paris., 
1588. Francof. 1594, in-8'», p. 433, 488. Inde in An- 
drea) du Chesno tom. II de rebus Francor.. p. 359, 



A emcndatiorcs ex manuscr. Alexandri Petavii : deni- 
quein Jo. Georgii Kulpisii scriptoribus renim Ger- 
manicarum,quos Mnesi Sylvio de rebus Friderici III 
subjicit, Argentorat., 1685 et 1702. in-folio, p. 83. 
Bonavonturas Vulcanii cxcerpta ex historiarum Ni- 
thardi librotertio, in cjus syllogc de littcris etlingua 
Gctarum, Lugd. Bat., 15w, in-S», p. 67, conlinent 
repetitam cx Nithardo formulam fceaeris inter Ludo- 
vicum, Ludovici Pii filium ct Carolum Galvum lin- 
gua utraque : Theotisca et Romanay de (|ua formula 
dixi supra,tom. IV, p. 287. Auctores historis litte- 
rarix Gallico?, tom. V, p. 204, censent insignem 
hunc Gallicum scriptorem monasticam professionem 
nequaquam exercuisse ; quod enim monachus exsti- 
tent, nulla alia conjectura scriptores Gallici sibi 
olim persuaserunt,nisi quod ejus cadaver eamdem 
cum Angilbcrto patre suo abbate S. Uicharii sepul- 
turam habucrit ; cum tamcn ex vulncre in bcllo ac- 
cepto obiisse constct, multo probabilius hinc suspi- 

JJ cantur iidcm historia; litterarifD Gallicas scriptores, 
lom. V, p. 2(>5, militcra cgisse, atque obiisse, quo 
tempore Normanni Neustriam, et Ambianensem 
tractum hostilitcr excurrebant, anno 858 vel 859. 



DE NITHARDO 

CAROU MAGNI NEPOTE 

AC TOTA EJUSDEM NITHARDI PROSAPIA 

BREVE STNTAGBIA 

F Pauli Petavii tn Franc. curia consiliarii bimestri lierum prolatorum otio. 



NmiARDUS (quem nostratum aliqui Vitaldum, C 
quidam Withardum,a1ii Guithardum,nominarunt) 
Angilberto patre, matrc vero Rcrtha Caroli Magni 
filia,natus est.Angilbcrtus autem a. gentisnobilitatc 
illustris,animiquc industriaac probitateprascipuus, 
8ub Pipino rcgc Caroii Mnrtclli filio, palatinis atque 
regalibus ncgotiis pr.-cfuit. Quod apto et aperto 
magis scrmonc dixit Alcuinus, b. primicerius fuit 
nalatii Pipini rcgis. Nam ut illud Alcuini dc Pipino 
Pio Franciai,non dc Pipino Italias rogc,il1ius nepote, 
interpretarcr,et pra^missactmulta alia induxcrunt. 
Nec ^uemquam i])sa serios et conncxio epistolarum 
Alcuini moveat, quaa (ut alionim pIcnTque) temere 
congestx, necdigests unquam c.fuerunt.Etsi autem 

a Auctor Vita; domni Angilbcrti, ms. 

b Alcuini enim epistola, qum in excusisaCanisio 
est 51, in ms. vcro 42 est adl Angilbertum primice- 
rium palatii Pipini regis. 

c Ac ne quidem in unum corpus redactei ut e 



summa illa cssot palatii dignitas,data tamen An^I- 
berto in minori anhuc aetate agenti.ldque vultvitffi 
insius Angilberti auctor, ubi monuit Carolum, et 
Garlomannum. ipso vivente Pipino, Angilbertum 
niii vcl fratris loco habuissc. Quibus etiam aptari 
dcbcnt qiiffi postca Carolo Magno regi rescripsit 
Adrianus Roinanus pontifcxd : c< Directus, inuuit, 
nobis cst a vestra praecelsa regali potentia, fiaclis 
familiaris vester,Angilbertus abbaB et minister ca- 
pella), qui pcne ab ipsis infantia rudimentis in pa- 
latio vcstro cnutritus cst, ot in omnibus consiliis 
vestris recoptus ost. » Ca^terum e. avi et proavi illius 
cIarissimi,Francorumrcgibuschari88imi,priiKiisque 
in dignitatibus,ac magnatum aflines et propinqul, 

variis scriptis. libris observarc est, et prflBmonuit 
Trithemius. 

d Edita est hsc epistola Romie inter epistolas 
summorum pontificum, tom. II, p. 714. Et in parte : 
tom. III Conciliorum anni 1606, p. 263. 

e E vita domni Angilberti, 



37 



DE NITHARDO ET EJUS PROSAPIA. 



38 



omDCs fuerc. Is cerie» siaiurae clcganlia, vultusauc A 

venusiaie, cunciis gratuSi cum lioeralibus stuuiis 

apprime eruditus essei, parentum suasu, principum- 

que assensu, clcricaius iitulo insignitus, ma^gnum 

piae conversaiionis lumcn palatinis prachuit. Pipino 

mortuo,Carolus Angilbertum habuit a. pra; omnihus 

familiarissimum,omnium sccrotorum conscium, ei 

primaiem capcUanorum fecit ; sibi quoquo eumdcm 

sileniiarium staluii, ui ejus consilio rcgnum totum 

componerei, aiquc eidcm Beriham filiam suam cen- 

jufjem dedii; ad augmenium palaiini honoris, illi 

totms maritimae terrae ducatu commisso. Hincque 

Nithardus nosler, ei Harnidus, procreati. Post ali- 

quod vero iempus, cum An^ilherius gravi affecius 

infirmitaic, monastici ordinis suheunai votum Dco 

Duncupasset, valciudini rcstitutus, primo Bertham 

coiyugem, sacro velamine consecratam, loco con- 

grucnli inira coDnobium Ccntulense,vigiliis ei jeju- 

niis vacaiuram collocavii. Ibidemque niox ipse mo- 

nacbiindumcntum aSymphoriano ipsius loci abbate g 

suscepit:ac eodem abbate intra hruve tcmpus de- 

cadeote, omnium sulTramis (Garolo repe annucnte) 

sufl^ectus, Ceniulense illud monastcrium (quod in 

Pontivo, Ambianensi dioeccsi situm, sanctouuc Ri- 

chario dicaium est)rcstaurarc constituit^cta^dinciis, 

rehus, monachorumque numero ampliarc. Vcrum 

cui anno ascriberem Symphoriani obitum, initum- 

que ab Angilberto abhatitium illud officium^nondum 

sum assecuius. Constat certe anno 792 Feliccm b. 

Urgeliianum episcopum,per Angilbertum c.abbaiem 

in prajsentia Adriani apostolici dcduclum, hajresim 

suam, facta confessione, damnasse. Et forte fucrii 

ejusdem anni epistola Alcuini 28 (Ms., 03 j ad Adria- 

num pontincem magnum, quaAlcuinus(in scriptis 

libris), itaAngilberti mcminit : « Quia electissinius 

domni raei regis missus.filius cquidem meuscharis- 

simus Angilbertus, ad bcatissimam, summaj aucto- 

riiatis vestraj, diri^iiur paternitatem, non osse ne- 

cesse putavi, liiieris cxarare, quod iUc vir lidelis ei ^ 

prudens melius viva voce secundum mandatum do- ^ 

mni regis auribus excellcntias vestraB poterii inii- 

mare, » etc. Eumdemquc vocat regia; voluntatis se- 

cretarium, ac omnibus amicis valac fidclem asserit. 

Quanquam ncscius non 8im,quod et haec ipsa Alcuini 

epistola in annum 794 commode reiici possit, quo 

ipse Adrianus papaCapitularcCaroli Magni adversus 

pynodum, quam Gra;ci soptimam vocari volucre, per 

Angilbertum transmissumsibiessc^litterisd.adCa- 

rolum ipsum regem,monuit.Sed inestmihi hoc loco 

hic scrupulus, quod in scripto codice (e quo e. Elias 

Philira8,id esiJoannesTilius,notissimu3 ille patrum 

aitate Briocensis, dein Meldensis episcopus, opus 

iliud Caroli Magni, libris guatuor absolutum, adver- 

sus Graeciae svnodum dc aaorandis imaginibus, anno 

1549 edidii) na?c in calce habcntur : « Ingelrannus 

abhas jussuCaroli Mapni hunclihrum scripsit, ot ad 

Adnanum papam tulit. » Quomodo enim quadrare 



a Ab auctore Vit« domni Angilberti ; ctab Hariulfo 
in Historia Geniulensis monasterii lib. ii, cap. 2. 

b Corrupie editi libri Adonis Vicnncnsis Aurolia- 
num vocani. 

c Annales enim Moguntini (ouos primum P. Pi- 
thcBo dcbemus, quoscjue denuo Marq. Freherus pa- 
laliiius consiliarius cum continuatnro Fuldonsi 
monacho edidit) Angilbertum abbatem vocant. 

d Jam harum meminimus supra. 

e Sanctud enim Joannes Baptista dictus Eiias ai- 
ter; et ^iXupa tilia arbor, nostris vocata tillet, 

fCujaa codex scriptus non aliud quam Angilherti 
nomen hahet. 

g Annales Francici (apud Canisium tom. IH) 
p.215, ubi iamen corrupte Angiltranus nominatur, 
scriptnrs vitio. 

k Ab Anastasio in Leone III Hildivaldus vocaiur. 

Babuere quaramdam proYinciarum proesides ao 



ioia poiisiut cum Adriani pra^diciaf. epistola, non 
video.Nec certchic Ingelrannus poiestcsse Meiensis 
archiepiRCopus,qui subCaroloMagnosanctscapelle 
primiccrius fuit. Obierai enim illc anno g. 791. At 
dum Engilramni memini, aliud, quod pene excide- 
rat, memoriai recurrit; qui licri possit, ui cum An- 
gilbertus sub Carolo Magno archicapellanus fuerit 
(quod illius vitaj aucior, ct jam laudaia epistola 
Adriani indicant) tam praecise tamcn Adalhardus 
(majoris Corhciffi abba8,apud Hincmarum episiola3 
cap. 27) sub Carolo Magno hosce ires iantum, Ful- 
radum scilicet, Engelramnum, h. Hildiboldum apo- 
crisiarios fuisse asserai. Nec enim archicapellanus 
alius ab apocrisiario.Nam ei i. apocrisiarium nosira- 
ics, inquit ipse Adalhardus, canellanum appellant. 
Inde etiam Alcuinus j. huncce Engilramnum, sanc- 
tum capellae primicerium ; et episcoporum Meien- 
sium cbronicum, eumdem, palatii archicapellanum 
nuncupant. Verum de his alias. Ad Angilberium re- 
deo k. ; anno quippc 796 cum Leo papa post Adria- 
num ordinatus clavcs confcssionis sancii Peiri (seu, 
ut ait pocta Saxo : « Claves quibus est confcssio 
sancti conscrvata Patri ») et vcxillum Roman® urbis 
ad rcgcm Carolum cum aiiis muncribus misissci, et 
ut milteret aliquem de optimatihus suis, ad confir- 
mandum 1. sibi per sacramcntum, Romanum popu- 
luni, rogassct :« Missus est ad hanc rcm Angilber- 
tus abbus monasterii sancti Richarii, per quem 
etiam magnam partcm thesauri, qucm Hcnricus 
dux Forojulicnsis, spoliata Hunorum regia, quaa 
Ilringus vocatur, eodem anno regi de Pannonia 
attulerat, misit, » elc. Tum vero detulii Angilberiua 
ct Aicuini m. litteras ad Leonem III ei Paulinum 
Aquiloiensem patriarcham. 

Inlerca surguni pra^dicii Sancti Richarii, sive 
Centulcnsis monasterii aedificia, ei ires iandem illic 
crecta) ecclesiffi a duodecim venerabilibus episcopis 
dedicata} sunt, Meginhardo scilicet Roihomagensi 
episcopo, Gcorgio, Absalone, Gerfrido, Pleone. Hil- 
digardo, Teodoino, Ydelmaro, Benedicto, Kcllano» 
Joanne prajiereaei Passivo sanct^ Romans Eccle- 
sia; legatis. Quod contingii paulo ante adeptum a 
Carolo magno imperium. Quem eihuic dedicaiioni 
intcrfuissc quis forte conjiceret, ex his quae Nibe- 
lungus, Annales editi, Regino, Ademarus in Viia 
Caroli Magni, Poeta saxo, ct alii annotarunt, Ca- 
rolum anno Domini 8CKJ sanctum Pascha apud San- 
ctum n. Richarium cclcbrassc. Sed slare ia non po- 
tcst, cum apud Ccntulam Kal. Januariis istius de- 
dicationis (e vct. libro) ecclesia3 solemnitas (lat. Quo 
vero ornatu, quibusque sanctorum pignoribus ec- 
clesiam ille suam ditaverit, in breviculum hoc neo 
potuit, nec dobuit congcri ; uti aliquot illiuB versus, 
sparsim et variae collcctos, addere, eadem menie, 
non visum. Eumdcm porro Carolum mox futurum 
Imperatorem, Angilbertusquoquc Romam comita- 
tus est ct a domno Leone 111 privilegio o.obtinuii, ut 

D prffitores suos, inter militcs arl responsos, sive apo- 
crisiarios. N. just. 24, c. 4, ei 25, c. 1. 

j. Epistola25apud Canisium quae in scripto libro 
csi 79. 

A; Ipsissima vcrba exhibco Godefridi monachi 
S. Panlalconis ad Coloniam ms. quae doaumnsii 
ipsc ab auctorc Annalium regum Pipini, Caroli Ma- 
gni ct Ludovici, quos Ilcrmanno Nuonario dcbe- 
mus : (juosquc poeta Saxo, dc (icstis Caroli Magni, 
studio Reineccii cditus, metricc vertit. 

/ Id est Carolo Magno : Videatur Theganus 
ad ann. 810, p. 109. Et Aventinus lib. iv Annal. 
Boiorum. 

m Ha) sunt in excusis 27 et 59. At in optima no- 
ta3 ms. 72 ct 73. 

n Corrupie hodie in Chronico Reginonis legitur 
apud Sanctum Richardum. 

Quod Zaoharias diaconus regionarius. et san< 
ci« atque apostoUca Roman» Ecclesias bibliotheoar 



39 



NITHARDUS S. RICHARII ABBAS. 



49 



totiua Centnlm villffi curam ccclcBia^ticuin solus ha- A 
beret abbas, nec quidquam episcopus Ambianic^e 
sedis de ecclesiis aut cloricis ejusdem loci consti- 
tuere posset. Idque « suggestione » (praedicti pri- 
vilegii verba ista sunt) « fratris et cocpiscopi nostri 
Ambiancnsium antislitis Jesse, simulque Angilbcrti 
abbatis, guam quidem in prffisentia gloriosi atque 
excellentissimi mii nostri Garoli (quem auctoro Deo 
in defensionem etprovectum sanctao universalis Ec- 
clesis in Augustum hodie sacravimus) nobis inti- 
marunt, » etc. Fitque ibidcm mcntio Centulensis 
monasterii « nuper, » inauit, « rostaurati et in no- 
bilem statum redacti.aLibellum vero de Vita san- 
cti Richarii rudi sermone digestum, evocato ad eo 
Alcuino magistro, comptius atque lucidius componi 
ct transcribi b curavit Angilbertus, hymnosque no- 
cturnos etdiurno» ac antipbonas, supcr vita ipsius 
idem Alcuinus composuit. Tandom tostanti Gai-olo 
adfuit Angilbertus, Eginardo toste : eodcmquo pone 
tempore aecessit quo et Carolus Magnus, nempe XII g 
Kalend. Martii, anni 814, cum dics V, anlc Ka- 
lend. Februar. ejusdcm anni, ipsiusCaroii vTta^ uJ- 
timus fuisset. c Angilbertus autom corpus suum 
sepeliri voluit ante portam Sancti Salvatoris, ao 
Sancti Richarii ecclesiffi. Cujus ioci soptum, idco 
grave forte non fuerit, si ab illius Vit® auctore (qui 
illud ipsum ab Angilborti testamcnto mutuatuiii se 
dioit) addidero. « Ipsa, inquit, mocnia, quaj vocan- 
tur Paradisus [leparvis]^ lurrita molo surgcnlia, tri- 
bus altariis consecrata sunt : videlicct in porta oc- 
cidentali altare sancti Michaolis : in porta auslrali 
altare sancti d Gabriclis, qua) vcnoraljilis Hilbivar- 
dus episcopus consecravit. In porta aulom seplen- 
trionali altare sancti Raphaolisdedicavit religiosus 
Ambianorum episcopus Jessc, ii Non. Septetnb. >» 
etc. Eo vero e loco e. 28 post docessum anno Nonis 
Novembris f. Angilbortus levatus, corpore alisque 
aromatibus indissoluto rcpertus est, et a Ribbodone 
abbate intra ecclesiam translatus, incjuo ingrosfsUp 
chori a partc occidentali ejusdem majoris ccclosiffilV 
collocatus, cum abbsui Ribbodo diutius ierre noluis- 
set tanti viri reliquias ingredientium ecclcsiam pe- 
dibus calcari. Moxcnim pluribus claruit iniraculis, 
sanctorumquc consors faotus, Iictaniam auxit g. 
Gallicam. Ciyus miracuia aliquoL, tribus contcnta 
libris, ejusdem coenol>ii abbas Anschorus h. RaduHb 
Remorum archiepiscopo, longps post annos, trans- 
misit. Frustra tamen Angilbertum quairas, ut et 
innumeros tutelaros nostros sanctos,inter modorna 
sanctorum syntagmata. llcecquc de Nithardi patre 
dicta sunt. 

Mater Bertha fuit, liliaquo illa Caroli Magni et 
Hildegardffl. De Carolo voro, hoc unum minus no- 

rius VIII Kalcnd. Januar. indict. scripsit, rccognovit 
el subscripsit. 

a Auctor Vita; domni Angilborti. 

b Edit tom. II Surii, p. 981. 

c Auctor Hariulfus, qui Pontivo natus, historiam D 
Centulcnsis monastcrii sui, a domno Saxovallo ante 
plures annos inchoatam, anno 1088 quatuor iibris 
absolvit. Is et cst qui Aldcnburgensis tertius abbas 
fuit, cuique Aub. Mir/eus in Ori^inibus Cainob. 
Belg, ascribit Vitain sancti Arnulphi Sucss. ep. tjuaj 
Lisiardo tribuitur amul Suriuni tom. IV, p, 174. 

d Oratorii Sancti Gabrielis dedicatio facta est viii 
Kal. Aprilis : capolla» vcro Sancti Michaolis iii Kal. 
Octobr. et observa altare, oratorium et capellam, 
idem esso. 

e Id est, anno 482. 

/•Nithardus lib. iv, p. 372. 

g Erant enim tum fajtanifle divisae : erat Gallica, 
erat Italioa, erat et Romana, quarum vetcres nostri 
scriptores separatim meminere. 

h Sedem Hhemensem obtinuit Radulfus anno 

107, e Catologo ms. archi, lUiemeiuit velj ut vulgo 

fQdltUTi 1114t 



tuiii puto.quud iiii clidni David nomen fuit; quu ao 
mino sappius Alcuinus in opistolis, aliique illius ffivi 
illum interpellant; propriumque hoc ei fuisse no- 
mcn, non adscititium, comprobant ista ad illum 
ojusdem Alcuini verba i.« CIanssimis,inquit,vestr« 
nobiiitati? tiliis bcnedictio copiosa per vestra bene- 
facta accroscatjSicut por solius homonymi tui David 
Deo diloctissimi rcgis sanctitatem, oninibus (ut le- 
gitur) ncpotibus suis, regalis throni potestas con- 
servata luit, » ctc. Nec enim David nbmonjTnum 
vocaret, si ab illius similitudino tantum ot imita- 
tione, mons Alcuini fuisset Carolum hoc nomine 
donare. Et forte immutatum illi nomen^ cum vel 
baptizatus, vel in regem unctus est. Nam de Pipino 
Italiffi rege, illius filio, hoc idom j. factitatum. Mi- 
rorquo e tot aucloribus, qui gesta Caroli Magni 
Bcripsero^ tam paucos id obscrvassc. Nebclungo et- 
enim,ChiIdcbrandi comitis, Pipini Francorum regia 
avunculi, lilio, ot Gorvasio Tillobcriensi, ro^ni Are- 
lalensis Marescallo, Othonis IV propinquo, noc de- 
bomus, Nibclungi certe ad annum 781 ha;c vcrba 
sunt. <« Porre.xit Garolus rox Romam, et baptizatus 
est ibi fiJius ejus, qui vocabaturk. etCarlomannus. 
quem I Adrianus papa, mutato nomine vocavit Pi- 
pinum, et unxit in regem super Italiam, et fratrem 
ejus Hludovicum super Aquitaniam, et ibi despon- 
sata est m. Rotarud tilia regis Constantino impera- 
ratori.w Hroc ille. Noquid amplius de Carolo addam. 

Cujus uxor Hildcgarda, scu Hildegardis, Borthae, 
mater, Suevorum praBcipuae n. nobilitatis femina, 
parontos habuit o Esnorium dominumCampidonon- 
Hom, et Hegardani natione Bavaram; fratrem vcro 
p Udalricuin. Fundatrixquo ipsamet fuit coenobii 
Ganipidonoiisis {Gennanis hodic Keniptom) quod 
adhuc unuin est o quatuor Romani imnorii moiia- 
Bteriis, illicque anno 783 sepultam quiciam voluni; 
cuin tamon auctor Gbronici episcoporum Meton- 
sium, in occlesia Sancti Joannis Evangelista) Metis : 
at verius Vita Ludovici Pii, in Basilica Sancti Ar- 
nuifi, cnm Ludovico imperatoro, filio suo, et Di*o- 
gono archiopiscopo, quiescore eam assorant. Gieto- 
runi, matri Nithardi Berthffi inditum nomen, ab 
avia sua, malre scilicet Garoli Magni qua3 ctsi alie- 
nigena, habuit tamcn nomen longe ante usurpatum 
Francis, inio notatione plane Francium, si Vitaj q 
sanctie Berthaj vetusto auctori fidcs. « Bcrtha, in- 
quit, Francicum nomen, quod Latino eloquio, ful- 
gida seu splendida sonat. » 

His ergo do Nithardi natalibus prajmissis, quid et 
ubi ille cgerit, bellorum intcr Lotharium, Ludovi» 
cnin, et Garolum fratres, saBviente turbine, ad illius 
Historiaj lectiono elicero facile est. Ea certo ad Ca- 
rolum dirocta,jussu etiam illius conscriptaest. Sub 

i In Epistola qusi incipit :« Domino in Dominodo- 
minorum dilectissimo David regi, Flaccus fi(fclis 
orator. Revertenti me de Uvicus, » etc. Ea est in 
uno codice 12. In alio 13 necdum odita est, 

j Sic et Leoni III ox baptismo Conon nomen 
fuit. Hist. Misc. lib. xxi. 

k Logit, Francis, pro, ci, Gervasius Tilleberien- 
sis, libro, cui nomon Otia Imperalia, cap. de Regno 
Francoruin et ojus ortu. 

/ Maic a Gervasio dicitur Lrbanus. 

m Alias dicitur Huodtrudis. 

71 Ej^inardus. 

E Munstero lib. iii Gosmograph. p. 562; sed 
patrem illius Gasp. Bruschius de Monaster. Ger- 
man., p. 25, Hildebrandum : Vassoburgius Virdu- 
nensis Hist Jib. iii, f. 143. Godefridum nominant. 

p Sancti Galli monachus de Gcstis Garoli Magni 
apud Canisium tom. I, p. 371 quem docUsBimus 
Franc. Pithoous Clementem Scotum nominare sub- 
dubitat. 

q Qus circa annum 682 Blanziacum monasterium 

conslnudt^ quod hodie BolomQosU GaUuB dio&de- 
jusestt. 



41 



DB NITHARDO ET EJUS PROSAPIA. 



4a 



Carolo etenim Nithardus znilituvit, utpotc ducatus A 

Bive comitatus Francias maritimaD a patre bffiros. 

Gum<|ue bona alia miffi illi haBrcditario juro conti- 

gerant, ultra et cis Mosam baberentur (qui a.limes 

erat re^norum Lotharii et Garoli) etsi lon^i UBdio 

belli otium undequaque quoercrct, nuilibi haberi 

posso credidit, cum illum (ut ait ipse initio lib. iv) * 

de universis rebus,hinc indo fortuna junzissot.G»- 

tenimyOtsi ez illis fuerit,quibusanno842cum Lotha- 

riusarcgnofugisseputarctur,rogniilliusb. intcr Lu- 

dovicum et Carolum partitio commissa etmandata 

eet ; paeis tamen inter fratres componends avidus 

•eroper luit. At fraternis odiis nusfjuam detume- 

scentibils,mens tandem illi fuit omnimodo a repu- 

blica secedere (quod et ipse libri iv initio proil- 

teiu^). Itaque, cum a scribenda historia dcstitit» 

agebaiur annus Domini 844, ct tum, ez nuperft 

transiatione sancti Anffilbcrti per Ribbodonem ab- 

batem, sccessus, et soiitarie vit®, majus innatum 

iUi desiderium est. Obicrat vcro eo ipso anno apud Q 

Contulam abbas Ribbodo. Ribbodoni mortuo suc- 

oeasit Hludovicus, vir (ut ait auctor Vits sancti 

Aogilbertt) regie stirpis; (juique dicitur ab alio ejus- 

dem ioci monacho c. (cujus nobis adhuc ignotum 

nomen) « rcgali scmine natus. » Ist^ue ipso est, 

qaem Lupus abbas Ferrariensis, in ipso ca*nobio 

rerrariensi mansitassCjCt haud procul ab eo d.cdu- 

catum fuiase, dein (Epist. 25) epistolare in pa- 

latio Caroli Galvi geseisse oiYicium, notat : quique 

postremo ab co, abbatum (Episl. 82) summus et 

(£pti(. 92) clarissimus anpellatur. Hunc et Garolus 

Tez, diplomate {Epist ii^etiik) suo apudGompcn- 

dium {>a)atium regium v Kalend. Octob. anno re- 

gni v, indict. 7, vocat « venerabilem et dilectum 

proximum suum. » 

Nithardus cr^,eteoipso temporc rclicto saBculo, 

Deo sese mancipavit. At quo sc monastcrio primum 

contulerit haud ita ccrto assererc valeo. Gentulum 

enimabii8fle,etsanctiAngilbortieiusnarenti8niemo- n 

ria,et HladoVici abbatis afGnitas, facilcpcrsuaserint. 

Seddubiummectanc]pitemagunt,qua3 legi apud Lu- 

pnm Perrariejiscmyad Marcuvardum e.Prumicnsem 

abbatem tertium epistoi. 55. « Nithardi,inquit,ad- 

YentUB ad f. Silvacum,uuo me monasterii nccessitas 

trazek*at, vehementer laetiflcavit : cujus praesentia 

factum eet ut hie littcrae vestrs paternitati red- 

derentur, cum vos essc sospitcs, ct communem 

filiumg.Egilemezva]idis8iinainfirmitate,opitulante 

favore divino, revaluisse ostendit, » etc. Et pr»- 

terea qa« idem Marcuvardus Prumieubis abbas ad 



Didoncmh. abbatom, modicum jjeritii^£8igiuin,8cr^ 
psit, cpistol. 72: «Artis vcstrs (ita onim le^oQ sr^ 
cularis poritia multorum brationc Dcrvulgata^n^atM 
Nitbardi potissimum relatione noms ihnoLmt : '^^ 
etiam refercnte comporimus passim vos accessuA 
indigcntibus aperire, » etc. Ista enim Pramienseni 
potius monachum, quam Gentulcnsem, Nitnardum 
fuisso rolinquunt. Ut ut sit, ab Hariulfo et aliunoA 
ccrtum cst Gentulam illum abbatcm babuisse.Sea 
fefellit lIariulfum,Ccntulcu8i8 historiflB soriptoreiAj 
memoriola, cum patri suffectum dixit ; ut &t Vit» 
domni Angilbcrti auctor mole post Ribbodbhec^ 
abbatem constituit. Etenim Angilbertp, HericuaJ; 
huic, i. Helysachar ; oi, Ribbodo ; illi. Hrudovious 
successit; tum Nitbardus ; dein Hruoaulfas 'avun- 
culus Garoli Galvi, frater scilicet Judith imjperatri* 
cis,ctc.Idque monuit mc notatiuncula hffic. niarg^rni 
codicis Hariuin ab antiquo ascripta.v Post aomnum^ 
inquit, Hludovicum pratcctus dicitur domnas m- 
thardus : et quoniam tum porsccutio gravis insist^ 
batpaganorum^ctiam maritimae (terrfls) oomitatuij^ 
susccpit. » Fuit igitur post Hludovicum Nilhardius 
abbas et eomcs, uti et eius pater Angilbeirtus fiie- 
rat ; mansitque eadeni dignitas sticcessoribus e^- 
quot ejusdcm coenobii j. archimandritls. At cum 
comitutus iste maritimaD Francifie,ab Hariulfo, el ab 
illius ffivi auctoribus, promiscue etiam ducatua ho- 
minctur,hoc obiter inseram: Haud maghi apudihe 
ponderis fuis8e,quod et in Ambazieiisium k. domi* 
norum Historiu, ct in Andcgavorum 1. oonsulum 

§ostis, aliquando le^i : Hugonem ducem Burguii- 
iae, Carolo Simplici, adhuc pucrulo, tulorem di- 
tum, acccpta potestate, quie tum abbacomitatus di- 
cebatur, eta successoribus, in arrogantius vocabu- 
lum,quod est ducamcn,mutata cst. Verum Nithai^ 
dus jpaucissimis m. diebus Gcntulensi monastenti 
pra)U]it, bello ipse peromptus, anno, ut e mi^- 
tis conjicio, 853, cum Duni n. Suevique, quoa 
Theotisci Norttnan, id est Aquilonares, apjgellaiu» 
suffi habitationis iinibus egressijjam per vig[ihli aa- 
nos omnem oram maritimam inccndiia, rapini^ 
omnique crudelitatis generc aillcercni.AtqUe eodeq( 
in loco,quo primum quiovcrat An^ilbcrlu8,sepultuji 
ipse est; in aditu nempo,seu porticu majoriaecd^ 
sis, qu69 sancto Salvatori, sanctoque Richario ai- 
cata erat. Quod Ilariulfus o. his, et prolizibribua 
etiam verbis, enarravit. « Tcmporo. mquit, GerYi- 
ni, p. hujus nominis primi, Ccntulensis abbati^ 
domini ac sancti Angilberti tumulus ignorapaturj 
noc ullo,ob hoc,terreno honore potiebatur, quamvia 



a NitharduB lib. i, p. 312. 

6 Nithardus lib. iv, p. 360. 

e 8eripBit metricc ante annos 550 libros tres 
de miraculis sancti Richarii, et quartum de rcla- 
tiooe ejuadem perHugonem Capet tum Francorum 
ducem* 

d In monoBterio scilicet sancti Petri Vivi Scnonen- 
n8,uti mibi mtilta persuascre^sed et inibi eumdem 
etiam sepultum. 

e Marcuvardus illi nomen, non Marcuvadus, ab- 
basque ille fuit Prumicnsis anno 829.0biit 853 Re- 
gino. 

fHujus loci mentio flt aliquot locis apud Hinc- 
DUinim Remcnsem, contra Hincmarum Lauduncn- 
sem episcopum ct alibi. Fortc, Saulnoy, abbatia 
Lugduno Clavato proxima (pr^s Laan). 

f Monacbus fuit primo Ferrariensis, doin Pru- 
mieusis jnon etiam sancti Pctri Vivi Senonensis), 
postea Marcuvardo apud Prumiam succcsait anno 
H53. Dein aCarolo Galvo Flaviniensis abbas consti- 
tutus, tandem Senonum nrchiepiscopus factus, in 
moaasterio sancti Petri Vivi quicscit. Lupus va- 
riiB locis, Regioo, Jac. Tavellus (vir in historia et 
8agaxetperita8)inarchi6pi8coporum Senonensium 

i^ Scripta est bmo Mareuvardi eplatola aimo 848« 
Pataoi. CXYJ. 



Tum enim Dido abbas sancti Petri Vivi Senoaensia, 
cui paucis annis prsBfuit.Auctor Gaufridus in hisfo- 
ria istius monasterii sui. 

i Advcrtero Helysacharem Centulensem fuiss^ 

abbatem juvabit,8i Agobardum legeris ; illius enim 

meminity p. 94, 260 ct alibi.Bt eum quoque ferunf 

^ Gemmetici monasterii fuissse rcctorem. Hariulfus 

" lib. III, cap. 4. 

j Hariulfus lib. iii, Hist. Gentul., cap. 10. 

k I ncipit: Sxpcnumero postulasti ut Ambaziensiuni 
dominorum, ctc. 

/ Quorum auctor monachus majoris monasterii, 
eaqucsicincipiuntiHistoriam sive gesta Andegavo- 
rum consulum, ctc. 

m lluriulfus lib. iii, cap. 5, et lib. ii, cap. 17, 
cadem do re agens : Paucis, inquitf dicbus in regt- 
mine explctis, Nithardus preBlio interemptus est. 

n.VcrDa suntChronici inonasterii sanclorum Ser- 
gii et Bachi ad Andegaviin urbem atque etiam Hl- 
sloriaj imperatorum, regum Francorum, et comi- 
tum Andcgav. quae incipit: Ada,ctc., et in Ludovioo 
Grosso dcsinit. 

Lib. IV, c. 32, 

p Obiit Gervinus iste v Non. Mart. anno Dom.. 
1074, auctor Harlulf, 



43 



NITHARDI S. RlCHAUII ABBATIS. 



44 



i^UB oeleberrima memoriain ore universorum Fran- 
dBCorumy vel Pontivorum, atque aspectu egregii 
templiy ouondam ab eo fundati, rcsplonderet. Gum 
itaque aiiquando venerabilis Gervinus ccenobium 
Gorziam, ^uod est situm in conflnio Motensis ci- 
vitatis, ivisset, inventum ibi codiccni, (ubi do 
ejusdem sancti viri, alioruraque nostratum abba- 
tum Rostis, qusdam continebantur} ab illius loci 
fratrious mutuatum, Ccntulara dctulit : in quo ro- 
pertum est, quod sanctus abbas Angilbertus xii 
&all. Martii transisset ad gloriam. £t mde Centu- 
lenses monachi, quoniam ab co tempore^ quo sub 
Guaramundo paeano combustum fuerat monaste- 
rium, usqne ad nsc tempora, cos dios transitus 

a*U8 latuerat, plurimum exhilarati fuere. Igitur 
BrvinuB (qui vir desidoriorum merito dici potest) ad 
fores eccIesiflB, quo compcrerat illum primo tumu- 
latum, perquirero coepit : ncc illius quidem corpus 
ibi invenit,sed in eodem,quo quondam pausaverat, 
8arcophago,invenit lecticam lignoam coriatamvdom- 
ni Nithardi fllii ejus abbatis et comitis corpus con- 
tinentem, sale perfusum ; in cujus capito videbatur 
iila percussura, qua eventu prajlii fuit occisus. Ro- 
cludens itaque eumdem tumulum, aliorsus san- 
ctam corpons Anpilberti glebam quflerere propo- 
8uit, » ctc. Nec enim te, iector, pluribus morabor, 
et properante calamo irrcpsere multa, qu6D intcr- 
texere initio non crat animu&. Hoc unum dc Ni- 
thardi libro titulo addam : Etiarasi in scripto a. li- 
bro, e quo. saeculi sui honor P. Pithaous illum in 
publicum defHt, nulia habeatur et libri et auctoris 
mscriptio : Et o Centulcnsis llistori(c b. codicc, 
« Chronicum >» sou « Gcsta Francorura » dici de- 
bcre videatur; non abs re taracn essc,quod ab illo, 
opus istud, tf Uistoria dc discordia, » seu « dis- 
densionibusfiliorum Ludovioi Pii,» appellctur. Huio 
etenim Nithardi opuBCulo, hunc fuisse titulum,pla- 
num erit ab auctore c. incogniti nominis, qui anno 
1214 Latine tribus libris, Francorum scripsit histo- 
riam: quamquidem post 50 annos, alius Equitania 
oriundus^ Gallicam fecit, et Alfonso Pictavi et To* 
lo8S comiti sancti Ludovici regis fratri, dicavit. E 
ci^us prsfatione qua> 8ubsunt,exscripsimus.((Sum- 

Eta, inquit, Blint hsec a gestis sanctorum Remigii. 
lUpi, (At,f Vind.) Indicelli ; a Vita etiam sancti 
Lamberti, (^uffi sic incipit:Gloriosus vir Lambcrtus 
«Btemo Regimartyr acceptus, ctc, a Chronicis Hu- 
goniBd.Floriaccnsis, Robertie. Autisiodorensis ; quae- 
dam autem a libro Isidori, qui Etymologiarum di- 
citur;aChronicis f. sancti Pctri Vivi Senoncnsis ; 
abhistoria Longobardorum ; a libro Guertini,qui se 
alumnum Caroli Magni faletur; aquadara historia, 
qus nomine Turpini iniitulatur; aquodara libcllo, 
qui de gcstis rcguni Francorura loquitur, qui apud 
8anctum Germanum dc Pratis juxta Pansius rc- 
peritur ; a libro otiam Nithardi, qui do discordia 
filiorum Ludovici Pii agit ; a Chronicis de Chari- 
tate; ab bistoria Hierosolyniitana ; c[ua3dam autem 
de Operibus Ludovici Pii et Philippi, aui modo rc- 
gnat,» etc.Hasc ille.Totum autcin hoc Iiic ascripsi, 
uthistoris Francicae plurcs necdum vulgali scripto- 
res tibi. lector, innotescercnt. Utquc GallioB nostrai 
(cui catnolici rcges orancs et principes hoc dcbcnt, 
quod Christiani sunt) illustrandae, dcsidcrium ali- 
quod aut injicorem,aut,quod inavelim,aiiquatcnus 
augerem. 

fl Hic olim fuit monastcrii sancti Maglorii Pari 
^iensis, et auidem (si bcnc conjicio), Hugonis Ma- 
gni, patris Hugonis Capct Francorum regis beoe- 
ficio. Qui primus illud conslruxit. 

h Duo exstant plano dissimilcs.IIujus dc quohic 
8ermo, auctor est Hariulfus. 

c Hujus prsfationis initium,est: «Gum animad- 
Terterem quamplurimos et fere omnes de gestis 
-^ icorum dubitare, » etc. At liber pnmus 



ADDITIO. 



Pag. 4, y. 12 ad illud, « Sileuliariuin statuit : ut 
ejus consilio rcgnum totum componeret, » in inte- 
riori marginc addita hacc crant. Ipsissiraa vcrba vc- 
^teris Vitaj sancti Angilbcrti cnarratoris h.Tc sunt : 
« Sibi Karolus eunidcm silcntiariura statuit : ut in 
quo corapcrorat prudcntiaj altitudinem, cjus consi- 
Iio componcrct totius rcgni utilitatcra. » Quibus 
addo.Idco rac verha ipsavetcris scriptoris subjiciv 
re, ut, si forte in hujus silentiarii officium inqui- 
rere veIis,non sit quod arguas, verborum a rac im^ 
mutatum quidquam. Mihi ccrte in facili non est, 

SUflB munia illius esscnt,ccrto constituere. Nec ad- 
ucar, ut crcdam, fuisse unura e schola silcntia- 
riorum,do quibusest tit.lO libri xii Cod.Justinian, 
Hi siquidcra, ad sacri consistorii liraina excubiaa 
agentes,nonni.si quietcra, ct silentium imperabant. 
llectcque Zonaras, huicco collogio ascribens, quod 

g legerat Anastasiura Dicorum ante adcptura impc- 
rium silentiariura fui33e,addit /aiixi^i-f.Xwv toOto «Iva: 
4^iu){xixwv (intcr minorcs dignitatcs essc). Nam 
opcra ista scrvilis fuit. Et fucrc inter servos silcn- 
tiarii. Ac scite Salvianus, lib. iv de Providontia 
(dum ostendcre vult heris pejora multo imputari 
posse quam servis). «Ad fugam, inquit, servos non 
miscriaj lantum, sod ct supplicia compcllunt : pa- 
vent quippe actorcs, pavont silentiarios, pavent 
procuratorcs : propc ut,intcr illos omncs,nullorum 
minus scrvi sint, quam dorainoruui suorum, » ctc. 
Hinc fit,utnonnisi invitus,ad illos quoque referam, 
quod de Anastasio dictura (quodque e Ccdreno 
(p. 201,) Suida, aliisquc constat) antc dclatum 
illi inipcrium silcntiarum fuisso : uti ot quod lib. 
IV dc iTMilic. JttStiniani monuit IVocopius ; Thco- 
dorum Justiniani silentiarium fuisse. Lgo enim si- 
lentiarium principis,ab his quiesilontiariorura fucre 
schola, scjungo.Idqueprodunt hfflc, hujusco aucto- 

Q ris vetoris de Karolo verba : « Sibi silentiarium sta- 
tuit. » peind6,cum ei totius regni utiiitas curaisit, 
et Angilberto summis jam honoribus perfuncto,ad- 
dita illa sit dignitas, paulo antequam Bertham, ro- 
gis filiam,conjugera acciperet ; longc ab cxcubitore, 
rogis silcntiarium abesse,ncmo inhcias iverit. Forte 
▼ero silentiarius is fuerit, qui silentio prajcrat. Di- 
ctum enim illa aetate silentiura, paucorum congre- 
gatio, qui,seorsim a populo,de graviuribus negotiis 
invicem disccptarcnt. Intor quos impcrator in ambo- 
no,seu tribunali,sublimis sedcbat ; cujus crat, ora- 
tioncper8equi,qua3 inconcilio agitandacsscnt.ldque 
forto,imperatori3 vice, pcragcbat silcntiarius. Nara 
ct SdXsV.? ista «>ivT:ov vocabatur, testibus Zonara 
tom.III,Niccta ct aliis.Atipsura mioquc convcntuin, 
f^ Tf.v ouyxXtitov {iouAtjv (utvcrbis Zonaraj utar) silen- 
tiura dici,lIisloriic Misccllaj auctor docuit. Qui lib. 
XXI : « Impius Lco,inquit,siIcntium contra sancias 
et vonerabilcs cclcbravit iconas, » in tribunali do- 

j^ cera ct novera cubituum, « advocato quoque Ger. 

*^ mano patriarcha, » etc. Nec eniraoolocialiud vult 
(}ua!n quod lib. xxii dc Constantino Copronymo' 
istiusLeonis III filio, rctulit. «Irapius, inquit, Conl 
stantinus contra sanctasct vcncrabiles imagincs con. 
cilium iniquuin triginta octo episcoporum congrcga. 
vit. » Et idem : « Qui cum in Hlachcrnas convcnis. 
sent, asccnditConstantinusimpcratorin amboncra 
tenens Constantinum Sylci cpiscopuin.Etcum orasl 

sic incipit : « Intcr annos illos quibus Hebra^orum po- 
pulus, » etc. 

d Floriacus, villa ad Ligcrini copnobio sancti Be- 
nedicti celebris. Mirorque vctcrcm Gallicum inter- 
pretem id latuisse. 

e Is est sancti Mariani raonachus, cujus Chroni- 
cum anno 1608 edi voluit Nic. Gamusat Tricass. 
canonicus, litterato cuique abunde notus. 

fEovnm auctor Gaufridus de Collono, ejusdea^ 
loci monachus, et desiau&t in amio 1294« 



48 DE DISSENSIONIBUS FILIORUM LUDOVICI Pll. — LIB. I. 46 

set, voce magna pronuniiavit, dicens : Gonstantino fi utilis, at in rcpublica vcrsantibus plane necessaria 
onivcrsali patriarcbac multos annos, » etc. Ilajc cst) tibiquc, quid melius istis, occurrerit; me eru- 
vero, neutiquam a mc pro veris plene asserta novc- ditionis tua? pracconem, tuique sequaccm invcnisti. 
ris, lector. Quinimo, si hanc litteraturam callcs Fruerc interea et vive. 
(qu« in forensi quidcm palestra dcsudantibus per- Sapienti paiwa su[ficiunt. 



NITBARDI 

ANGILBBRTI FIUI^ CAROLI MAGNI IMPERATORIS EX BERXnA FILIA NEPOTIS, 

DE DISSiiNSIONIBUS FILIORUM LUDOVICI PII 

LIBRI QUATUOR. 

(Ad annum usque 843.) 
AD CAROLUM GALVUM FRANGORUM REGCM. 

Itecens a mendis et corruptionibus innumeris expurgati, partim ope vetustissimi ms. codicis, qui exstat in 
bibliotheca D, Alexandri Petavi S. P., partim conjecturis a sensu historix desumptis. 



LIBER PRIMUS 



PRiEFATIO. B terroro ita reprc8sit,ut nihil in impcrio moliri pr©- 

Cum, ut optimc, mi domine, nosti, jam ponc an- tor quod publica; utilitati congrucbat, manifesto au- 

nis duobud illatam a fratro vestro porsccutionem dercnt.Rognavit feliciter per annos duos et trigin- 

V09 vestriquc haud quaquam meriti pateromi- ta, impcriique gubcrnacula nihilominus cum omni 

ni, antequam Cadhollonicam introissomus civi- felicitate per annos quatuordecim possedit. 

latcm, prfficcpistis, ut rcs vcstris t^^niporibus na^rcsautemtanta^sublimitatisLodhuwicusniio- 

gestas Btyli officio memoriffi traderem. Opportuna rumcjusjustomatrimoniosusceptorumnovissimuB, 

quidem placidaquc rcs, fateor, fuerat praccopta, si cajteris deccdcntibus, succcssit Qui, ut pro certo 

otium tanti ncgotii ut digne exsoqucretur, fuis- patrem obiisse comperit (815). Aquas ab Aquitania 

set conccssum. Nunc autem si quid minus, vcl protinus vcnit:quo undique ad se venientempopi>> 

iacultius quam oportuerit, pro rcrum magnitu- lum, absquo quolibet impedimento,sus ditioni ad- 

dinc huic operi invoncritis insertum, tanto facilior dixit; de cietcris, qui sibi crcduli videbantur, dcli- 

venia a vobis vcstrisquo mihi debctur, quanto me beratus. Initio quidcm impcrii suscopti pecuniam 

nostis eodem turbine quo ct vos, dum hoo opus ingenti numero a patrc rclictam trifariam dividere 

peregerim, esse agitatum. Pra^tcrirc autcm ea Jus8it,ct unam partcm in causam funorisexpondit, 

qns temporibus pii patris vostri gesta sunt, dis- p duas vcro intor sc et sororcs suasapatrejustomar 

posucram, sed facilius cuilibct legcnti altcrcatio- trimonio susceptas divisit,quas et instanter a pala- 

num vestrarum veritas patebit, si quajdam, quaB tio ad sua monasteria abirc prascepit. Fratres quo- 

8U0 in tcmporc contigisse novimus, summotcnus quo adhuc toncra ffitatc, Drogoncm, Hugonem, ot 

praelibavero. Avi quoquo insuper vestri vcncran- Theodericum, participes mcnsae eiTecit, quos et in 

dam memoriam per omnia obmittorc ratum mi- palatio una sccum nutriri prjBcepit, et Bernardo 

nime videtur. Ac per hoc textus hinc sumat exor- ncpoti suo filio Pippini regnum Italis concessit 

dium. (818). Qui, quoniam ab eo paulo post defecit, capi- 

Karolus bon® memoriaj,et merito Magnus,impe- tur, ct a Bertmundo Lugdunensis provinci® pr»- 

rator ab univcrsis nalionibus vocatus, hora vidcli- fccto luminibus paritcrct vita privatur.Uinc autom 

cet plus minus diei tertia, in scncctute bona dcco- metucns no post dicti fratrcs populo sollicitato ea- 

den9,omnem Europam onmi bonitate roplotam rcli- dem facorcnt, ad convcntum publicum oos venire 

quit.Vir quippc onini sapiontia et omni virtuto,hu- prajcepit, totondit, ac per monastcria sub libera 

manum genus suo in tcmporc adoo praJccHcns, ut custodia commcndavit (819). Quo poracto, filios 

omnibus orbcm inhabitantibus tcrribilis, amabilis auos justo matrimonio junxit, ct universum impe* 

pariterque et admirabilis videretur ; ac por hoc rium intor eos ita divisit (821) ut Pippinus quidem 

omne imperium omnibus modis, ut cunctis mani- D Aquitaniam,Lodhuwicus autem Dajoariam^Lodha- 

feste claruit, honestum ct uli!c cfTocit. Nam nuper rius vcro post discessumcjus universum imperium 

omne quod admirabile fatoor foro,Francorum Bar- habcrct : cui ct una secum imperatoris nomen ha- 

barorumque lerocia ac ferrca corda, qua; ncc Ro- bcre concessit. Interea Irmcngardis regina mateiv 

fflana potentia domare valuit, hic solus moderato que illorum deces8it,ac paulo post Lodhuwicua im. 



41 



NITHARDI S. RIGHARII ABBATIS 



48 



perator Jodith in matrimonlum eumpsit (823), ex A 
qua Karolus oreatur. 

Karolo quidem nato, quoniam omne imperium 
inter reliquos Alios pater diviserat, qui huic face- 
ret, ignorabat.Cumque anxius pater pro filio filios 
rogarety tandem Lodharius consensit, ac sacra- 
mento tostatus est, ut portionem regni, quam vel- 
let, eidem pater darct, tutorcmque ac defensorcm 
illius se fore contra omncs inimicos ejus in futuro, 
Jurando firmavit. Instigante autom Hugonc, cujus 
filiamin matrimonium Lodharius duxerat (829),ac 
MathfridOyCSBterisque, eros so hoc fecisse pcBnituit, 
et quemadmodum illud quod fecerat annullare pos- 
aety qusrebat. Quod patrem matremque minime la- 
tuit, ao per hoc» hinc inde quod pater statuorat, 
Lodharius diruero, etsi non manifestc, occulte stu- p 
debat.Ad quod Bernardum quemdam ducemSepti- 
maniffi paterin supplementum sibi sumens^camera- 
rium constituit. Karolumque eidem commendavity 
ao secundum a se in impcrio pr®fecit^Qui dum in- 
consulto republica abutoretur, quam solidare de- 
buit, penitus evortit. Per idem tempus Karolo Ala- 
mannia per edictum traditur. Tum tandem Lodha- 
rius, quasi Justa querimonia reperta, tam fratres 
quam et universam plebem veluti ad rcstaurandum 
reipublicffi statum animabat. Quamobrem pariter 
cum omni populo patri ad Compendium suporvo- 
niunt (830). Reginam vclaverunt, fratres ejus 
Cunradum et Rodulfum totonderunt,atque iu Aqui- 
taniam sorvandos Hppino commiserunt.Bernardus 
quoque fuga lapsus in Septimaniam so roccpiU 
^ribertus frater ejus captus,ac luminibus privatus, C 
in Itaiiam custodiendos traditur.Et Lodharius qui- 
dem eo tenore republica adepta, patrem et Karo- 
lum sub libera custodia servabat (83i) : cum quo 
monachoB, qui eidem vitam monasticam traderent, 
et eamdem vitam illum assumcre suaderent» esse 
prsceperat. Bes autem publica, quoniam quisque 
cupiditato illectus sua quaercbat, quotidie doterius 
ibat.Quamobrem tam monachi, quos supra memo- 
ravimus, quam et castcri, qui quod factum iuerat 
dolebant, illum percunctari coeperunt, si rospu- 
bliea eidem restitueretur, an cam pro viribus eri- 
gere ac fovere vellct, maximeque cultum divinum, 
quo omnis ordo tuetur ac regitur. Quod quia facile 
confessum, in rcstauratione ejus ocius consensum 
est : assumptoque Guntbaldo quodam monacho,sub n 
specie religionis in hoc ncgotio ad Pippinum Ludo- 
vicumque filios cjusocculte direxit : pcrmittens, si 
in sua restitutione,una cum his qui hoc cupiebant, 
adesse voluisset, regnum utrisque se ampliare 
velle. Ac por hoc perfacile cupidoquo paruere,con- 
ventuque condicto, regina et fratres ejus eidem 
restituuntur,ac plebs universa additioni ejus se sub- 
didit. Hinc hi, qui cum Lodhario 8onserunt,in con- 
cilium deducti,et ab ipso Lodhario ad mortcm diju- 
dicati, aut, vita donata, in cxsilium retrusi sunt, 
LodhariumquoquesolaItaIiacontentum,eapactione 
tibire permisity ut extra patris voluntatem nihil 



deinccps moliri in rogno temptarot.Cumque so h«ec 
ita haberent,ct respublica paululum rcspirare vide- 
retur,confestim Guntbaldus monacbus^quem supra 
memoravimus,quia multum in restitutioneejusla- 
boravcrat, socundus in impcrio esse volebat. Quod 
quoniam Bcrnardus,ut pro^missum ost,oIim fucrat, 
Bummain industria itcrum esso ccrtabat.Pippinus 
quoquo ot Lodhu\vicus,quamquam eis rcgna, sicut 
missum fuerat, aucta fuisscnt,tamen ut in impcrio 
post patrem primi csscut, utcrque laborabat. At 
illi, per quos tunc rcspublica tractabatur, volunta- 
ti oorum obsistebant. 

Per idem tempus(833)Aquitania Pippino dempta 
Karolo datur, et in ejus obsequio primatus popuii, 
qui cum patre senticbat, Jurat. Quod quidem hi 
quos supra retulimus, graviter fercntes, ut respu- 
blica inutiliter tractaretur divulgant, populumque 
quasi ad Justum regimen soHicitant.WaIanam,EIi- 
sachar, Mathfridum, csterosquc, qui in exsilium 
retrusi fuerant, custodia emittunt : Lodharium, ut 
rempublicam invadat, compcllunt Insuper autem 
ct Grcgorium Romanac snmmaj scdis pontificem,ut 
sua auctoritate liborius quod cupiebant perficero 
possent, sub eadem specie magnis precibus in sup- 
plcmentum su® voluntatis assumunU Quamobrem 
imperator, una cum omni quod habebat imperio, 
tros regcs, filiique cjus,advcrsus eum cum ingenti 
exercitu, insupcr papa Grcgorius cum omni comi- 
tatu Romano,Elisatam confluunt Juxtaquo montem 
Siguualdi castra ponuut,ac variis aiTcctionibus po- 
pulum ut a patrc dcficcret, filii compclIunt.Novis- 
simo, quibusdam fuga lapsis, cum perpaucis pater 
eapitur.Uxor ab eo dempta in Langobardiam exsi- 
lio mittitur,ac Karodus una cum patre sub magna 
custodia servatur. Grcgonus siquidem papa itinoris 
pGonitudine correptus, tardius quam vcUet Romam 
revertitur. Et Lodharius quidem iterum co tenoro 
imperium adcptum,quod injuste tam facile itorato 
obtinuit, iterato facilius Justo amisit (834). Nam 
Pippinus ct Lodhuwicus videntos quod Lodharius 
univcrsum impcrium sibi vindicare, illosque dctc- 
riorcs efficcre vellet, graviter fcrebant, Insuper au- 
tem dum huc Lambertus atque Mathfridus,quis U- 
lorum sccundus post Lodh^rium in imperio habcre- 
tur, ambigerent, dissidere cceperunt. Et quoniam 
quisque eorum propria quflercbat,rempublicarape- 
nitus ncgligebant. Quod quidem populus cernens, 
molestus erat.Occurrcbat insupcr etiam fiiiis vere- 
cundia ct poonitudo,quod patrem bis honore priva- 
verant; univcrsa; plcbi, quod bis imperatorcm di- 
miserant, ac per hochinc inde in rcstitutione ejus 
consentiunt,ct undiquoad Sanctum Dionysium,ubi 
tunc Lodharius patrem etKarolum scrvabat^afflucre 
contcndunt.Ccrnens Lodharius praidictam animosi- 
tatcm vires suas exccdere, antequam conveniant, 
urmasumit : patrem ac Karolum dimittit, itincre- 
que arrepto Vicnnam petit. Plebs autem non mo- 
dica,quiB prssens aderat,etiam etiamque Lodhario 
pro patre vim inferre volebat. Rege recepto,ba8iii-> 



4» 



DE DISSENSIONIBUS PIUORUM LUDOVIGI PII. — LIB. I. 



80 



eun eancti Dionysii una cum episcopis et omni A 
cforo confluunt, laudes Deo dcvote refcrunt, coro- 
nam et arma rogi suo imponunt, et ad cffitera dcli- 
beraturi contondunt. Lodharium pator porsequi 
distulit. sed legatos, qui oum citra Alpes festinaro 
jubcrent, post illum direxit, Pippinium ad se venien- 
tem benigne excepit, gratias in eo, quod pro sua 
restitutione laboraverat, cgit : ao revcrti eum in 
Aquitaniam, uti petivcrat, permisit. Hinc indc fide- 
les, qui evaserant, et rempublicam regere consuo- 
terant, confluunt : cum quibus itinoro arropto, 
Aquis hiematum petit, tandemquo Lodhuwicum 
Tcnicntom gratantcr excepit : quem et una secum 
causa prssidii esse prsccpit. Interoa hi, qui Judith 
in Italiaservabant, audientos quod Lodharius fugam 
inierat, ct pater imporium regebat, arrepta Judith « 
ftjgam ineunt, Aquis prosperc perveniunt, gratum 
munus imperatori defcrunt. Verumtamen haud ost 
tboro rogio recepta, donec so criminibua objcctis 
innoxiam, quia criminator deerat, sacramento una 
Cum propinquis coram plebe effecit. 

Per idem tempus (835)Mathfridus et Lambertus, 

MBtorique a parte Lotharii,penesMarcamBritanni- 

cam morabantur. Ad quos pellendos missus cst 

Vodo, et omnes inter Sequanam et Ligerim*degen- 

te8.Qui,manu valida collecta, hinc atque indecon- 

Yenerunt. Et hos quidem paucitas, ac per hoc 

summa necessitas, unanimes efTecit. Vodonem au- 

tem et suos maxima multitudo securos, discordes, 

et inordinatos reddidit. Quapropter prflDlio com- 

misso, fugcrunt. Cecidit Vodo, et Odo, Vivianus, 

Pulbortus,ac plebis innumeramultitudo.Quod qui- C 

dem citato cursu victores Lodhario notantes, man- 

dant ut quantocius possot iliis cum excrcitu occur- 

rat. Qui libenter paruit, et Gaviilonum collecta 

manu valida vonit, civitatem obsidione cinxit:pra3- 

liando triduum obsedit, et tandem urbem captam 

mia cum ecclesiis inccndit. Qerbergam more malo- 

fiiBorum in Ararim mergi preecepit. Gozholmum ot 

Senilam (Gauzelinum et Sanilam) capite punivit. 

Warino autcm vitam donavit, et ut sc deinccps pro 

viribus juvaret, jurejurando construxit. Hinc autcm 

Lodbarius ct sui duobus praoliis fcliciter gestis ma- 

giianimcs effccti, universum imperium pcrfacile in- 

Tftdere sperantcs, ad cffltera deliberaturi Aureh'a- 

ntosem urbcm petunt.Quod patcraudiens,c Fran- 

cia manu valida collecta, insupcr Lodhuwico filio D 

8ut),cum univcrsis,qui trans Rhenum morabantur, 

in auxilium sibi assumpto,tantum facinus a fllio in 

imperium commissum vindicaturus perrcxit.Lodha- 

rias quoquo eadem spe, qua Francos abduccre con- 

Buevorat, animatus, iro obvius ratum duxit. Acpcr 

h»c hinc inde confluunt, supraque fluvium, juxta 

villam qu8s Galviacus dicitur castra ponunt. Sod 

Franci, eo quod imperatorem bis reliquerant, pce- 

nitudine correpti,et ut deinde talo quid committo- 

rent turpc judicantes, ad dcfectioncm impolli de- 

dignati sunt. Quamobrem cum ncc fuga!,nec praelii 

loeum videret, ea pactionc novissime pra!lium dire- 



mit, ut infra dics statutos Alpibus excederet, ac 
deinccps, sino patris jussione, fines Franciae in- 
gredi non pracsumorct, ct extra patris voluntatem' 
in ejus iraperio dcinccps nihil moliri temptaret. 
Quod et ita so et suos scrvaturos, tam is quam et 
sui sacramento firmaverunt. 

His ita compositis (838), pator, uti ct cum quibus 
consuevorat, imperium rcgcbat. Vidcns autem qnod 
populus nullo modo diebus vitae sua; illum relin- 
qucre, uti consuoverat, vollet, conventu Aquis hie- 
mc indicto, portioncm regni his terminis notatam 
Karolo dedit, id cst a mari pcr fines Saxoni® us- 
quc ad fincs Ribuariorum, totam Frisiam, ot per 
fines Ribuariorum comitatus MoilIa,Halt, Traham- 
molant, Masagobbi (Masagouvi). Dcindo vero quid- 
quid inter Mosam et SequanamusqucBurgundiam 
una cum Virduncnsi consistit : et de Burgundia, 
Tulicnscm, Ordonensem, Bcdcnsem, Blesenscm, 
Parthensem, utrosque Barrenses, Brionensem,Tri- 
casinum, Autisiodorcnsera, Senonicum, Wastinen- 
sem, Miliduncnscm, Stampenscm^ Gastrensem, Pa- 
risiacum ; et deindc per Scquanam usquo in mare 
Oceanum, et per ipsum raare usque in Frisiam : 
omnes videlicet opiscopatus, abbatias, comitatus, 
fiscos, ot omnia infra pro^dictos fines consistentta, 
cura oranibusadse pcrtinontibu8,in quacunquero- 
gionc consistebant, ct sui juris esso videbantur : 
una cura auctoritate divina atque patorna, prsfato 
filio suo Karolo dcdit, firraumque ut permaneretDei 
omnipotentis clcmcntiam cxoravit. Hiiduinus autem 
abbas ecclcsicB sancti Dionysii, et Gerardus comes 
Parisius civitatis caBteriquc omnes proQdictos flnes 
inhabitantes convcncrunt,fidemquc sacramentoKa- 
rolo firraavorunt. Quod quidera Lodharius et Ludhu- 
"wicus audientcs, graviter fercbant : unde et collo- 
quiura indixerunt. Ad quod veuiontes,cumnihil ex 
his indignari soposscvidcront,callidodissimuIante8 
quippiam so contra patris voluntalcm moliri vclle, 
disccsscrunt. VcruroLanion ob id coUoquium com- 
motio non modica exorta ost, sed facile quievit. 
Hinc autem Garisiacum racdianto Septembrio venit, 
seditioneraquc quaradara sirailiter perfacile sedavit, 
ac praBfato Karolo arma et coronam, necnon ot 
quaradara portionem rogni intor Sequanam et Li- 
gerem dedit, Pipinnum ac Karolura, ut videbatur, 
unaniraes elTccit : ac deindo Pippiniura in Aquita- 
niam abirc cum gratia pormisit; Karolum vero in 
partem regni, quam ei dederat, direxit. Quo veniens, 
omnes hos fincs inhabitantes ad illum venorunt,et 
fidcm sacraraento coraraendati cideni firmavcrunt. 
Eodcm teraporc nuntiatur quod Lodhuwicus a patre 
8U0 dcscidssct, ct quidquid trans Rhenum regni 
contincbatur, sibi vindicaro vcllot. Quod pater ejus 
audions, indicto convcntu, Magontiam oonvenit, ao 
trajecto excrcitu fugereillum in Bajoariam compu- 
lit. Post Aquis exsultans rediit, quoniam, quooun- 
quc scvertcrat, nutu divino victorcrat. Verumtamen 
ingrucntc scnili autatc, ct proptervariasafflictiones 
penedccrepitaimmincnte,materacprimore8populi, 



51 



NITHARDI S. RICHARII ABBATIS. 



52 



qui in voluntatc patris pro Karolo laboraverant,mo- A 
tuentos, 81 infoctis rcbus decedcret, odia fralrum 
usquo ad intcrnecioncm sibi insnrg(?re,ratumduxe- 
runt ut quemlibct o filiis patcr in supplemcntum 
sibi assumeret : et si post disccssum cjus cctori 
concordes essc nollont, saltcm hi duo unanimcs cf- 
fecti, valerent resistere invidorum lactioni.Cumquc 
nccessitatc instantcac qcr hoc assiduis mcditatio- 
nibuB in hac eloctiono vorsarentur, universorum 
sentontia consonsit, si Lodharius ccrtum so in hoc 
negotio prrobero vollct, cum co foedus iniri dcbcro. 
Nam.uti prasmissum 08t,idem olim patri matriquc 
ac Karolo juraverat, ut partcm rcgni quam vcllct 
pator, oidcm daret, et eamdem sc consentirect pro- 
icgere illi contra omnes inimicos omnibus diebus 
vita) Buae doberet« Quamobrem missos deligunt, et «x 
in Itatiam ad Lotharium mittunt : promittentes, si 
patris voluntatcm dcinceps orga Karolum conscrvaro 
voUct, omnia qu® in illum hactonus delinquerat, 
remitti, et omne regnum, absque Bajoaria, intcr 
illum et Karolum dividendum. Quaj quoniam Lod- 
hario et suis rata videbantur, utraque ex partc sic 
velle, ao sic se perficcre juraverunt. 

Hrgo ad urbem Vangionum conventu indicto con- 
venGrunt(839),in quo Lodharius humillimc ad pe- 
des patris coram cunctis procidit, dicens : « Novi me 
coram Deo ct te, domine pater, deliquisse. Non 
regnum, scd indu1gentiam,ot ut gratiam tuam mc- 
rear,qu83S0.» Idem autcm, ut pius ac clcmens pa- 
ter,ot dclictapostulantiindu1sit,ot gratiam roganti 
concessit : co scilicet pacto ut deincops nihil quoli- 
bct modo contra suam voluntatcm ncc in Karolum, C 
nec in regnum alicubi cgissct. Dcin benigne illum 
excepit, ao dcosculans, gratias Dco pro filio quem 
aversum rcconciliaverat egit. Ad prandium deinde 
convcrsi sunt, in crastinum dc cacteris, qu® sui ju- 
raverant, deliberaturi. Die autem altera concilium 
ineunt. Hinc pater, ut sui juravcrant,perficere cu- 
pions : <« Ecce, fili, ut promiscram, rognum omno 
coram te est; divideillud prout libuerit. Quod si tu 
diviscris, partium clectio Caroli erit. Si autem nos 
illuddiviBerimus^similitcr partium electio tuacrit.» 
Quod idem cum per triduum dividero vollot, sed mi- 
nimeposset, Josippum atque Richardum adpatrem 
direxit, dcprecans ut illc et sui regnum dividerent, 
partiumquc clectio sibi concederctur. Insupervero, 
in ea fide, quam iliis Juraverant, tcstati sunt, quod j) 
pro nuUa re alia, nisi sola ignorantia rcgionum, id 
peragero diiTerrot. Quamobrem pator, ut asquius va- 
luit^regnum omne absqu^Bajoaria cum suisdivisit, 
et a Mosa partem Australem Lodharius cum suis 
elegit, quinimo ot accopit. Occiduam vero, ut Ca- 



rolo conforretur,con8ensit,etunacum patrc coram 
omni populo ita so vcllc annuntiavit- Hinc autem 
patcr fratres,prout valuit, unanimcs efTecit, rogans 
ac dcprccans ut inviccmse diligerent,etut alterab 
altcro protcgerctur adhortans, cxorat, ct quod ficri 
dcsidcrat,r»ptat Quibus pcractis,benigne et pacifice 
Lodharium in Italiam ditatum remissionisgratia,ac 
regni muneribus, remittens, sacramcnta quai saepe 
juravcrat,quotie8 in illum deliquorat, quoticsdcli- 
cta cidem donaverat, in memoriam reduccns, ac 
piis visccribus monens, contostabatur ne saltcm id 
quod tunc novissimc pcrcgerant, coramquc cunclis 
ita se vello confirmavcrat, frustrari quolibet modo 
permittat. 

Eodcm tempore, ut Pippinus decessisset, pater 
nuntium acccperat, et pars qua^dam populi, quid 
avus de rcgno vel nepotibus jubcrct,praj8tolabatur: 
pars autcm, arrepto filio ojus Pippino, quia natu 
maximus crat, tyrannidem excrcebat. Quapropter 
his ita, ut prajfatum cst, cum Lodhario pcrfectis, 
coUecta manu valida, per CavilIonem,CIarummon- 
tem una cum Carolo ac matrc pater petiit, ac par- 
tem populi, qu® illum prasstolabatur inibi,bcnigne 
rcccpit.Et quoniam alim rcgnum Aquitaniaj Carolo 
donavcmt, ut illi sc commendarcnt, hortando suasit, 
jussit. Qui omncs commendati, eidcm sacramento 
fldcm firmavcrunt. Post quod quomodo tyrannos 
compcsceret, contcntlit. Pcr idom tempus Ludho- 
wicus a Bajoaria solitomoroegre8su8,A1amanniam 
invasit, cum quibusdam Toringis ct Saxonibus sol- 
licitatis (840). Quamobrom pater ojus ab Aquitania 
rcvocatus, dimisso vidolicet Carolo una cum matre 
cjusPictavis: ipse vcro sanctum PaschaAqui cele- 
bravit,et sic unoeodemquo itinere Toringam potiit. 
Aqua Lodhuwico filio ejuspulso, pcr Sclavos itinere 
redcmpto, eum in Bajoariam fugero compulit. Quo 
poracto, Kal. Julii ad Vangionum urbcm convcntum 
indixit, ad quod Lodharium filium suum ab Italia 
vcnirc prfleccpit; cum eo, cajtcrisquc sibi credulis de 
Lodhuwico delibcraturus.Cumque se hsec ita habe- 
rent,et Lodharius in Italia, Lodhuwicus trans Rhe- 
num, ct Karolus in Aquitania cssent, Lodhuwicus 
impcrator, patcrque illorum,in insulaquadamjuxta 
Magonciacum xii Kal. Julii obiit. Qucm Drogofra- 
tcr, et episcopus, atquo archicapcllanus ejus, Metis 
civitatc sua apud sanctum Arnulfum, una cum 
opiscopis,abbatibus,comitibu3que congruo honoro 
fopuitura3 tradidit. Vixit per annos scxaginta qua- 
tuor. Rcxit Aquitaniam per annos triginta scptem. 
Impcrlale vero nomen per annos viginti scptcm, et 
pcr menscs sex obtinuit. 



LIBER SECUNDUS. 



PRyEFATIO. vestrarum initiis, c quibus quippe lector scire cu- 

Explicitis pro tempore ac viribus disseni?ionum piens quamobrcm post obitum patris vestri,Lodha- 



S3 



DE DISSENSIONIBUS FILIORUM LUDOVia PII^ — LIB. 11. 



Sl 



rius vos fratreraquc persequi statuerit, decemat, A sc illi ot subjectum fore velle,ita ut primogenito 



colligat, ct 81 justc egcrit, cognoscat : hinc jam 
qua virtule ac industria hoc cxsecutus sit, prout 
memoriR viresquc suppleverint, notare curabo.Vos 
vero difficultates quaa ex cadem molcstia parvitati 
mea* obstiterint inspicere deposco. Et si quid in 
hoc opere ncglexcro, ut ignoscatis quccso. 

AudiensLodharius patrcm suumobissCyConfestim 
nuntiosubique^praesertim per totam Franciam,mit- 
tit, qui se venturum in imperium,quod olimfucrat 
illi datum, affirment : promittens unicuique hono- 
res a patre conccssos se conccdere, et cosdem augere 
vclle. Dubios quoque fide sacramcnto firmari prae- 
cepit. Insuper autem jussit, ut quantocius possent, 



fratri cssc oporterct. Insuper etiam quidquid hact^ 
nus in illum' dcliqucrat, pollicitus cst sc ex corde 
remitlcre,dcprecatus ne ampliusBuo8sollioitet,neo» 
regnum sibi aDco commissum peturbet.Gcderent 
undique paci atque concordiae, et hoc 80 sua 8no« 
rumquccx partc ratumvidcre, acperhoc conservare 
vollc, mandavit. Quod, ctsi alter hoc ita osse non 
credorct, quocunquc vcllet modo, ex his illum cer- 
tum so efficcre promisit.Quaj quidcm Lodharius si- 
mulans sc benigne suscipero, logatos tantum saluta- 
tionis causa redirc pormisit,ac pcr suob se respon- 
Burum do cajtcris ossc rcspondit. Insnper etiam, 
quoniam ad ipsum se vertore fruBtrata fide nolue- 
runt, honoribus, quos pater illis dederat, privavit. 
obviam illi procodorent. Nolentibus vero, capitale p Ita quid fratri facere cogilaret, nolensindiciumdii^ 



suppliciumut pra5diceretur,indixit, Ipseautcm pe- 
detemptim, quo se res verteret, antequam Alpes 
excedcre, scire volens. Ergo cupiditate terroreque 
illccti undique ad illum confluunt, ct hoc cernens 
spe viribusquo magnanimus eiTectus, quibus artibus 
univcrsum imperium liberius invadere posset, deli- 
berare cccpit. Lodhuwicum quoque, quem itineri 
suo contiguum esse prospexit,ut primum in illum 
manum mitteret, ratum duxit; et ut eumdem viri- 
bu8 annullaret, operam omni virtute adjecit. Intcrea 
ad Karolum in Aquitaniam lcgatou callidc dirigcns, 
mandat seerga illum,sicut patcr statucrat, ctaicut 
crga filiolum ex baptismate oportebat, bcnevolum 
essc.Verumtamcn,ut ncpoti suo filio Pippini,donec 
cum co loqueretur, parccret dcprccatus est. Et his 



bat. Intcrca omncs inter Mosam et Sequanam de- 
gcntcs ad Karolum miserunt, mandante8,ut ante- 
quam a Lodhario prosoccuparontur, veniret : adven- 
tumojussepra;stolaturos promittentee. Quamobrom 
oum perpaucis Karolus hoc itcr accclerans, ab Aqui- 
tania Garisiacum venit,et a Garbonariis ot infra ad 
80 venientes benigne suscopit. Extra voro Herenfri- 
dus,Gi8lcbortus,Bovo, ac CflDtcri ab Odulfo dooepti, 
flrmatam ildem ncgligentcs defecerunt. 

Eodcm tempore missus ab Aquitania venit,nun- 
tians quod Pippinus cum his qui parti snas fayebant, 
supcr matrcm Karoli irruore vellct : ac per boc Ka- 
rolus Francos inibi omittens,mandat,siillosfrater 
suus donoc revcrtcretur opprimoro vellet, obviam 
sibi procederont. Insupcr ad Lodharium, Hugonemy 



ita compositis, ad urbom Vangionum iter dircxit. C Adelhardum, Gerhardum, et Hegilonom direzit, 



Eodem tcmporc Lodhuwicus partem cxercitus inibi 
causa custodio! reliqucrat, et Saxonibus sollicitatis 
obviam illis perrexerat.Quamobrem Lodhariusparvo 
conflictu custodcs fugcre compulit. Rhenum cum 
universo cxcrcitu transiens, Franconofurt itcr di- 
rcxit,quo inspcrato hinc Lodharius, inde Lodhuwi- 
cus confluunt : paccquo sub nocte composita,altcr 
inibi, alter vero quo Moin in Rhcnum confluit, ca- 
tra haud fratemo amore componunt. Gumquc Lo- 
dhuwicus viriliterresistcretjOt Lodhariusillum abs- 
que przelio sibi subigere diffideret, spcrans Karolum 
faciliussuperari posse, ea pactionc prslium dircmit, 
ut iii Idus Novcmbris eodcm loco rursum conve- 
niant, et ni concordia statutis intcrveniat, quid 



cuncta qua3 tunc nupcr illi mandavcrat rcplicans : 
ncc non ct pro Doo deproc&tus cst, ne suos sibi sub- 
trahena, regnum, quod Dons, patorque suo consensu 
illi dedcrat, amplius dissipot. Et his ita compositis, 
inAquitaniam fct^tinua porrexit, supcrque Pippinum 
ct suos irruons, fuga illos abirccompulit.Poridem 
tempus, cum Lodharius a Lodhuwico rcverteretur, 
et omncs citra Garbonarias ad illum venirent, Mosa 
trajcct^, ratum duxit ut Sequauam usque procede- 
ret.Quo dum tendcrct, Hilduinus abbas Sancti Dio- 
nvsii, et Gerardus comcs Parisii civitatis,a Karolo 
deflcientes,flde frustrata ad illum venerunt. Quod 
quidem Pippinus filius Bcrnardi regis Langobardo- 
rum, caBtorique ccrnentes, elegerunt potius more 



cuique debeatur, armis deccrnant. Et his ita omis- Q servorum fidem omittcro, Juramenta contcmnere, 



sis, Karolum sibi subigcro contendit. 

Per idem tempus Karolus Bituricasad Placitum, 
quo Pipinnium sui juraverant venturum,vencrat. Qui 
quidem ox omnibus nuntio recepto, missos, videli- 
cet Nitardum et Adelgarium, delegit, et uti ocius 
v&luit, ad Lodbarium direxit : mandans ac depro- 
cans, ut memor sit sacramcntorum quss inter sc 
joraverant, ot servet qua; inter illos pater statuerat. 
lusuper etiam fratems, filiolique conditionis memi- 
nerit : haberet sua sibi, ct quod illi pater suo con- 
sensu concesserat, absque conflictu illum haberc 
permittat (8-40). Promittcns si hoc faccret, fidolom 



quam ad modicum tcmpus facultatcs relinquere. Ao 
per hoc, fide relicta, quod supra mcmoravimus se- 
cuti, eidcm se dodcrunt. Hinc quoque LodhariuB 
magnanimus efFectus Scquanam exccssit, praBmit- 
tens more solito qui ad dcfectionem irter Sequanam 
et Ligcrim degentes, partim minis, partim blanditiis 
subducerent. Ipse quoquc uti consueverat lentoit^ 
nere subsocutus, Garcmtenam civitatcm tendebat. 
Cumquo Theodericum, Ericum ct ho8,qui illum ae- 
qui delibcravcrant, ad sc vcnturos didicissct, spe 
mullitudinis suaj frctu8,Ligcrim usque utproduce- 
rotjdcliberavit. Karolus quoquc a fuga, qua Pippi- 



IS 



NITHARDI 8. RICHARn ABRATIS. 



•um et 0UOB dlsperserat, rovcrsus, et quoniam ma- A ▼eHe,ot si ofncerc poaset unaBecumsuideveDlrenl^ 



trem ubl tuto relinqueret non habebai, paritor ad 
FrancifiB partee properabat. 

Audiens autem Karolus intcrca,quod hi omnos, 
quos supra memoravimus, ab eo defcci8scnt,etLod' 
kariuB cum ingcnti oxercitu perscqui illum usque 
ad intemecionem statuissct, hinc autem Pippinus, 
ei hino Brittones infesti orant, quid faccrent, corei- 
ttam convocantf ineunt, deque his omnibus facile 
deliberaturiyfacileconsilium perfacilo inventum est. 
St quoniam nibil praster vitam ct corpora reliquum 
babebant, elegerunt potius nobiliter mori quam re- 
gem proditum dereliuquere. Quamobrem obviam 
Lodhario pergunt,atque Aurelianensem urbem hino 
inde peiunt, oastra ponunt, distantes ab invicom 



bene; sin alitcr, soluto juramento, inft*a dies qaiu- 
dccim ad illumrevcrsurum,suaequedilioiiisecom- 
missurum esse promisit. Quomobrem Karolue BitUr 
ricas itorum obviam illi venit. Quo Bernardus ve- 
nicns, cum noutrum feci«set, graviter KaroluB Ib- 
rons pcductiones, quas patri feccrat, et hactenus illi 
facicbat,timens ne aliter illum comprehendere po»- 
Bot, subito in illum irruero statuit. Sed hoc Ber- 
nardus, quanquam tarde,pr«8on8it,ftigam iniit,ao 
vix evasit. Karolus autem quosdam e suis stravit, 
quosdam saucios ac somivivoB reliquit : quosdam 
vero illaesos cepit, ac more oaptivorum ousiodiri 
prffioepit; supeliectilem autem universam diripere 
permisit. Hinc quoque Bernardus humilioreffectusr 



plus minus loucaB sex. Logatos invicem dirigunt. Et n paulo post supploz ad Karolum venit, diceoB et 

^^ m 9 « % • A * 1 * . X 1™. X. T J ^^ /* J 1 . *ll*^* XA *!* A. 1* 



KaroluB quidem sola justitia paccm petebat : Lod- 
harius vero,quo astu absque praelio illum dccipore 
ao Buperare posset, operam dabat. Quod cum per- 
agere, strenue resictentibus, diCnderet, spcrans vircs 
suaa, uti coBperant, quotidie accrescere, quam cum 
Karolo decrevissent, facilius illum subjugari posso 
-arbitrabatur. Hac autem spe dcccptus, ea pactione 
IM:.ffiIium diremit, ut cedoret Karolo Aquitania, Se- 
piimania, Provincia, et decem comitaius intcr Lige- 
rim et Sequanam,eovideIicci modo,ut his conten- 
tns interim inibi esset, donec Attiniacum viii Id. 
Maiasxsonveniant : qua siquidem communi consensu 
«trorumque utilitaicm prsvidere ac statuero velle 
pron^isit. Primores quoque pariium Karoliccrnenies 
laegoUum vircs suas exccdere^maximeque timebant, 



fidelem so illi fuisse, et tunc, si licerot, csse voluiase ; 
et dcinceps,quanquam hac coniumeliaalTectuaeBBet, 
in futurum fore minime diffideret.Ouod^etsiquiti- 
bet aliier dicere velloty armis se obpropulBurum pro- 
miiiit. Quibus Karolus oredulua efifeciuBr dttatum 
muneribus in graiiam in socieiatem amioitio ausoe- 
pit;et ui Pippinium ac BuoB^uti promiBorat, aubdi- 
toB sibi officero temptaretv direxii. Et his ita oom- 
posiiis, Gonomannicam urbem adiit, Lantbertum 
Ericumque, una cum cieieriB recepturusk Cumque 
ille illos inibi pcrhumane reciperet, proiinus ad No- 
menoium ducem Briiianorum mittit, scire cupieaB 
si sudQ se diiioni Bubdere vellet. Qui aoquiesoenB 
consiiii plufimorum, Karolo munera miiiity ao sa- 
cramento (idem deinceps servandam illi firmavit. 



ne forte pralio commisso in tania paucitaie regem C Quibus peraciis, quoniam tempus plaoitii quod 

Aiiiniacum condixerani, appropinquare videbatur, 
quid consulie ac solida fide sibi suiBque agere 
oporterei, Karolus Anxius erat. Ergo paritGipeB 
Becreiorum convocat, rem omnibus noiam repU- 
cat, ac quemadmodum a tanta calamitate con- 
grueniius se suoBque cxui posse oxiBtimarent^ ut 
apcrireiur, dcposcit, seque in omnibus publioiB uti- 
liiaii parere voUe : insuper eiiam, si oporteret pro 
ea mortem subire, minime diiferre fatetur. Quibus 
oum undiquevircs crevisae videreniur, reminisoen- 
tes insidiarum, quas Lodharius temporibus patrifl 
Bui pairi ct Karolo inferre siuducrai, quaBeiiam poat 
obiium pairis frairibus suis absque remedio Btrua- 
bat. Oecurrebant insupcr sacramenia, qus tuno nu- 



Bnum salvare difficile po8sont.Erai enim spescun- 
otis non modica indoliscJus.Quamobrem statuiiseo 
ienore oonseniiuni, ui deinccps Lodharius Karolo 
ita fidus amicuB 8it,sicui frater per justitiam fra- 
tii eBBO debet; et regna, qu® illi deputabai, quieia 
ftMibere facerot; ac interim Buper Lodhuwicum ho- 
stiliter ire dedissct : aliier autem^ juro quod jura- 
verant absoluii esso debereni. Qua quidcm arie et 
pegem suum a poriculis subtrahuni, ei se mox a 
Bacramenio absolvuni. Nam aniequam iidem, qui 
lUBO juraverant, domo cgredereniur, aliquos ex his 
qui aderaQt subducereab iilo iemptavit,et in cras- 
tfnumquoBdan^ suorum recepit. Insupor ct in rogna, 
qiMB illt deputaverai, siatim direxii, ei iu quantum 



poiuit) ne illi bo subdereni, periurbavii : ei ui e {) per fefellerai. Aiebaui se omnem jusiiiiam ab eo li- 



Brovincia ad se venientes excipcret, perrcxii, ot 
quemadmodum Lodhuvsricum dolo an vi superare 
poBseti iniendit. 

luterea Karolus Aurelianensem uii)em veniens, 
DeotbaldumctWarinum cum quibusdam e Burgun- 
dia- ad se venienies graianier ac benigno exccpii. 
Qinc auiem obviam Beruardo, sicui mandavcrat, 
NhremenBem urbem petii. Sod Bernardus, more so- 
lito,ad illum veuiredisiulii,dicensse cumPippino 
•uisquaBacramenio firmasse, ut nouier absquo alie- 
rius consensu cum quolibei quodcunquepactum in- 
ire deborei. Quomobrem iesiatus esi ad ilios sc ire 



benicr conscqui velle, scd his indiciisnil boniflporare 
possc.Idcirco Bibi undique consulium videri^quocun- 
quo modo possci, ad condicium placitum veuiro mi- 
nime dilTerrei. Quod si frater suus^ uti promiserat, 
communem uiiliiatem qusrere ao ataiuere voUet, 
hoc omnibus noilB placere, eiui gratanter reoipcre- 
iur, cungruum esse. Sin oliter, freiuB juaiiiia, ao por 
boc auxilio divino, suorumque fidelium, et quidquid 
regni paier suus amborumque fidelium conaeaBU 
ilii dederai, obiinere omni viriute non ncgligat^. 

Ergo omncs Aquitanos qui su» parti.favebant, 
una cum matre posi se v«nire prfficepit : iiuruper 



K 



DB DISSENSIONIBUS PILIOftW» LDDOVICI PII. — LIB. H. 



68 



qnieunque e Burgundia, necnon et inter Ligerim et A in supplementum ifhitricidii respiravcrat. Erat entm 



Sequanam sui juris esse vellent, similiterfecit. Idem 
autem ipse, una cum his qui per praesens aderant, 
quanquam difficile videretur, praBfatum iterarripuit. 
Gumquead Sequanamvonissety reperitGuntboldum, 
Wamarium, Amulfum, Gerardum, necnon et om- 
ses a Garbonariis et infra,comite8, abbates,episco- 
po8,ob hoc videlicet'a Lodhario inibi relictos, ut si 
absque euo consensu transire vellet, minime posset. 
Accedebat insuper, quod amnis inundans vada ubi- 
qne denegaverat. Cuetodes autem fluminis omnes 
Mvee aut oontriverant, aut certe submerserant. Qe- 
mdufl quoque pontes quoscunque reperit,de8tmxit. 
Ipfitur 8U|>ra modum transitus difficilis effectus uon 
modioam transire cupientibus importabat moles- 



eo in tempore ita prudcns CQjisiIio,ut sententiam ab 
eo prolatam non quilibet mutaro vcllet. Gujus ins- 
tinotu Lodharius oollectam hinc inde infinitam mulr 
titudinem Rhenum trajecit, prffimittens more solito, 
qui minis blanditiisque pendulam plebem subducere 
temptarent. Tiinens autem populus, qui cum Lod- 
buwicoerat, no tantum exercitum ferrevaleret, par- 
timdofecti ad Lodharium transeunt,partim fugam 
ineunt,ac Ludhuwicum desolatum relinquunt. Qui, 
quoniam omne sufifragium aliud undiquedeerat^cum 
porpaucis abiit, et in Bajoariam se recepit. Quod 
quoniam Lodhuwicocontigit,minime deinceps Lod- 
hariuB aliquid illud pravalere putavit. Igitur Adhel- 
bertum ducem,quem supra modo memoravimu8,ob 



iiam.CumautemtotdiniouItatibusanimimuItimodiflif «v hoc inibi reliquit, ut et populum sacramentis sibi 

'A a *1** A. J A V_ A^ £> A. A ' Y Mt * a 9r I • 11 . 



agitarentur, consiliis tandem mercatorum, naves ab 
09tio« quo Sequana maro influit, ferventi «stu abdn- 
ot«, propterque Rothomagensem urbem expositcs 
nuntiantur. Quo veniens, haram duas minus de tri- 
ginta Karolus armato milite complet, idemque in- 
gressns premittitqui se venturam pr8Bnuntient,uni- 
euiquo volenti deliota cedens : nolentibus autem,ut 
abeant, regnumque a Deo sibi datum illi relinquant. 
Que dum spreviasent, olassique appropinquare vi- 
dereiur^ oraoem, in qua juraverant, et Karolum, ut 
oognoverunt,relicto littore protinus fugerunt.Quos, 
quoniam, quod in trajiciendo equi moram fecerant, 
consequi nequibat, ad sanctum Dionysium laudis 
ebaecrationisque causa iter direxit. Quo veniens, 
eomperit quod hi, quos fuga disperserat, in unum 



iirmaret, et si Lodhuwicus ad Karolum ire veilet, 
nuliomodo posset. Ipse vero, quoniam Karolum Se- 
quanam transire reperorat,obviam ire parabat. Ve- 
lociter quidam prasmittit rei veritatem, ubi etcum 
quibus esset, soire cupiens, Aquis Pascha.celebra- 
turas. 

Mira saneao merito notanda res Karolo in eodem 
sancto 8abl)ato contigit. Nam neque ipse, neque 
quiiibetinsuo comitatu quidquam,absquequod oor- 
pore gerebant^et absque armis et equis, habebant. 
Gumque de balneo quidem egrederetur, et eadem 
vestimenta quffl exuerat induere pararet,repente ab 
Aquitania missi pro foribus astiterant, qui coronam 
et omnem ornatum tam regium,quam et quidquid 
ad cultum divinum pertinebat, ferebant (642). Quis 



ana cum^raulfo etGerardo caeterisquo coissent, et C non miretur paucos et pene ignotosviros^tot terra- 



8uper Tentbaldom, Warinum, Otbertum, caBteros- 
qve, qni, uti mandatum fuerat, ad Karolum ve- 
oielMint-. irruere vellent. Quamobrom ad Sanctum 
Qermanum causa orationis perrexit,ac per totam 
Boctom iter faciens, aurora dilucescente, ubi Luva 
SBquana confluit,Warinum cum sociis salvum rece- 
(nt : ao eie uno eodemque itinere Senonicam adiit 
tubem.Hinc nootu.consurgit^per Uttam iter faciens, 
•peransque, uti nuntiatum illi fuerat, quos supra 
nemoravimuB in eodem saltu coneistere. Disposue- 
rti' enim ubiounque et qualitercunque posset^Bupra 
iHes irmere. Quod et utique feoissetj nisd sollicitls 
HkB morsimminenspro foribus nuntiaretur.Quam- 
obrem pene cuncti supra modum exterriti, quo 



rum spatia, dum ubique omnes rapinae insistoreni, 
tot talenta auri gemmarumque inflnitam multitudi- 
nem forrc illassos valuisse? et,quod maxime miraa- 
dum fateor fore, qualiter ad doflnitum locum, vel 
oerte ad statutam diem et hcram venire poterani : 
cum nec idem Karolus, ubi se suosque oporteret^ 
sciebat? Quem quidem eventum haud aliter quam 
munere ac nutu divino visum est evenire potuisse. 
Ap per hoc commilitonibus stuporem injecit,omne8- 
que maximam ad spom salutis erexiU Hinc vero 
Karolus» cunctaque cohors exsultans, ad festa cele- 
branda sose convertit; Expleto autom quod CGspe- 
rat, missos Lodharii bonigne exoipiens, convivari 
una seeum pnBcepit« Quibus et ut in orastinam re« 



qfiieqtte valnit,fugam iniit. Quos quoniam Karolua [)^ dirent) injunxit^ per suos se responsuram de oo, 



cenaeqiri^nott potuit, eociis equisque fessis,post Gce- 
oam Domini qnietiinduiget, ac Tricasinorum vivi- 
ieAem in eraatinum adiit. 

Bodem tempore dnm haro, qun prftmisimus, a 
Kftrelo exfiequerentur, Lotharius, uti prcfatum est, 
Mo an vi Lodhuwicum aut-Bubdere, aut, quod ma- 
T«li, perdere posset, tota mente tractabat. In quo 
Degeiio congnte Oigarium Magontie sedis episco- 
pom, ei Adhelbertum Metensium comitem convo- 
08t: Habebai enim uterque Lodhuwicum ad mor^ 
iMB neque exoeum. Jara enim Adbelbertus ex inflr- 
niilaie,qua pene per annum detentus fuerai, velut 



quod frater suus illi mandaverat, promittens. In 
legatione voro Lodharii querebatur, cur absque 
8UO consensu terminos, quos illi statuerat, excodi- 
roi': et quia fecerat, saltem ubique illum reporirent, 
mandat ui interim eo loco quiescat, donec illi man- 
daretur,si ad statutum Iocuro,an alio, ubi congruen- 
tius illi videretur, venire deberot. Karolus per suos 
e contra se ob hoc statutos terminosexcessisse re- 
spondii,quoniam deomnibus bonissua ex parteillis 
promissis ae jurqjurando flrmatis nihil stabile esso 
permisit. Nam suorum hominum, ultra quod ftr- 
matum fuerat) sollicitatos quosdam suo juri adje- 



89 



NITHARDI St RICHARII ABBATIS. 



80 



cit, quosdam vftro vita prlvavit. Insupor rogna, A equis biduo roquiom dcdit. Iterato itaquc cum hfflc 



qua^ subjecla illi efficcre debuit, in quantum va- 
luit, perturbavit, et^ quod maximum est, in fra- 
trembostiliter irruit, nccnon et suffragium a pa- 
ganis illam quaprere compulit. Vcrumtamcn, quan- 
quam se hicc ita baberenL, in convenlum, quod 
communi conscnsu statuerant, vcnire se velle man- 
davit : ubi si communem utilitatcm, uti promisc- 
rat, quaererc ac statuero vcllct, sibi plaeerc; sin 
aliter, de rogno quod Deus patcrque suus suorum 
consensu illi dederat, consiliis suorum fidelium in 
omnibus, secundum Dei voluntatem, parerc se in- 
notuit. Et his ita compositis, idem iter arripuit, 
atque ad prajfatum locum pridio quam venerat, 
praevenit. Quo. quidem Lodharius, veluti ex con- 



cadcm focisscnt, missosque inviccm frequenter mit- 
tcront, vscd nihil proficui deliborare possent, tan- 
dcm appropiiiquantes Lodhuwicus ctKarolus con- 
vcniuntjdcquc his omnibus in codem convcntu quie 
Lodharius absciuo quolibct modcraminc crga se 
suosquc soiviobat, dolondo confcrunt ; quid vero 
dcinccpi? agcndum opportunius vidcrctur, in crasti- 
num dolibcraturi. Aurora siquidem dolucesccnte 
convcniunt, concilium ineunt, in quo multum de 

tantacaIamitateeonqueruntur(conquirunt).Gumque 
altcrutcr qua3, quantavo ot qualia passi a fratre fue- 
rant, rofcrre dcsiisscnt, universis visum unanimiter 
pariquc conscnsu, tam ex sacrosancto ordine cpi»- 
coporum, quam ot laicorum,viros nobilea, pruden- 



suUo, venire distulit. Verumtamen missos variis » tcs, bcncvolos dcligant,pcr quos, quaj pater inter 

• .• Pl i» 1_ '111 i » ^^ £11»._i._A 1 _J. X »•« «• l»H 



querimoniis rofertos frequentor mittebat, ot ne 
forte ex improviso Karolus supra illum irruore pos- 
eet, cavebat. 

Interea legatl a Lodhuwico venerairt nuntiantes, 
quod si sciret quomodo fieri posset, in illius adju- 
torium venire vellcU Quo se Karolus et indigero 
respondit, gratias congrua; voluntati cgit, et ut 
hoc accclerare studerent, protinus praifatos missos 
remisit. Cumquo quatuor vel oo amplius dies inibi 
advcntum Lodharii prffistolaretur, et illo venirc 
differret, concionem advocat, concilium iniit quid- 
nam consultius doinceps illi agcndum vidcrctur, 
deliberaturus. Quidam autem aicbant, quoniam 
matcr sua una cum Aquitanis voniebat, obviam 
illi ire debere. Sed maxima pars aut obviam Lod- 



illos statuerat, et quaj post obitum patris ab illo 
passi sint, mandent : insuper obsocront, ut mcmor 
sit Doi omnipotentis, et concedat pacem fratribus 
suis univcrsajque Ecclcsia) Dci ; cedcrct cuique, 
quod patris fratrumquc consensu justedobcbatur. 
Insuper ctiam,ut justis prccibus acquicsccrct,offo- 
rant illi quidquid absque equis ct armis in univcrso 
cxercitu habere vidcbanlur. Et si his monitis obs&- 
crationibu8qucacquicsccrcvcIIct,placcre : sin aliter, 
aicbantscdivinocxmuncrcsuffragiumabsqucdubio 
spcraro posso, si omne quod justum est, vcllcnt, ct 
hoc fratri offcrrc humilitor studcront.Quai quoniaiu 
merito rata vidcbantur, protinus explcta sunt. 

Scd hffic vcluti pro nihilo ductaLodhariussprevit ; 
pcr suos, so nihil absque pn-clio vello mandavit; 



hario iter arripere suadebant, aut certe, ubicun- ^ confcstimquc obvium Pippino,qui ab Aquitania ad 



quo vellet, advontum illius prasstolari dcbere dice- 
bant : ob hoc quidem maxime, quoniam si quomodo 
aliorsum iterflcctere ca5pissot,cuncti fugam illum 
iniisse jactarcnt, et hinc Lodharium ct suos au- 
dentiores fieri debere. Atque hi, qui adhuc causa 
timoris neutri sese copulaverant, ad illum aflfluere 
undique sperabant, quod ct ovenit. Quanquam diffl- 
cile, praevaluit tamen sententia priorum. Quam- 
obrem Gadhellonicam Karolus adiit urbem, ibique 
matre una cum Aquitanis recepta, repenta nuntia- 
lur quod Lodhuwicus cum Adelbcrto ducc Austra- 
siorum prffilio commisso vicissct, Rhenoquc traje- 
cto ob illius adjutorium, quantocius posset,vcnirct. 
Quod cum ocius universis castris omnibus notum 



illum veniebat, iter arripuit. Quod cum ocius^didi- 
cissent Lodhuwicus ct sui,supra modum rcm gra- 
viter fercntcs (crant enim undique gravitcr tam 
itineris longitudine, quam et prailiis, variisque diffl- 
cultatibus, et maximo oquorum inopia attriti) ve- 
rumtamen quanquam sohajc itahaberent,timcnte8 
ne fortc si ab auxilio fratris fratcr deficeret, posteris 
Buis indignam memoriam reliquissent. Quod qui- 
dem ne facercnt, elcgerunt omni ponuri«, etiam si 
oportcrct,morti potius subire,quam nomen invictum 
amittcre. Quamobrcm ox eadem magnanimitate mo- 
stitia oppressa, inviccm se adhortantes, gaudcntoe 
velocitcrquc ut Lodharium cito consoqui possont, 
ibant. Gumque insperate propter urbcm Alciodoren- 



fiorot, cuncti alacri animo ut illi obviam ircnt, j) acm uterque exercitus altcr ab altcro videretur. 



suadcbant. Lodharius quoquc ha*c ita sc habere 
ut doprehendit, circumfuss plebi Karolum fugam 
inisse, persequiquc illum quantocius posset, volle 
dcnuntiat. Quo quidem nuntio fidos sibi alacriores 
roddidit, dubiis autom quibusque et afDuendi au- 
daciam injecit, et firmiorcs suiB parti reddidit. 
Gumque Karolus a Lodhario persequi se didicisset, 
quoniam in difficili loco aquis paludibusque cir- 
cumfusis castra posuerant,utabsquequaIibctdiffi- 
cultate, si Lodharius vellet, congrcdi possent, pro- 
tinus obviam illi pcrrcxit. Qna) quidcni Lodhario 
ut nuntiata sunt, castra posuit, ac veluti fcssis 



confestim Lodharius vorens, ne forte fratrcs sui 
absque dilatione supra sc irruere vellcnt, armatu» 
castraaliquantulum exccssit.Quod quoniam fratroe 
sui facero illum cognovcrunt,quosdam socum arma- 
tos assumunt,ctabsqucdiIationoobviam proccduni. 
Missos inviccm mittunt, paccmque sub nocte com- 
ponunt. Gastra autcm ab invicem distabant plas 
minus leucas trcs,et intcrcratpaucula palus saltu»- 
quc : ac pcr hoc erat utriquo ad alterum difficilis 
acccssus. Quaproptcr aurora dcluccsccnte, Lodbu- 
wicus et Karolus ad Lodharium mittunt : mandant 
sibi valdc displicorc, quod illis paccm absque praelio 



61 



DB DISSENSIONIBUS FILIOROM LUDOVICI PII. — LIB. III. 



62 



denegavcrat. Quod etiam, quoniam vellct,et nbsquo A. in horam sccundam diei tertia», quod cvcnlt vii Ka- 



qualibet fraude, si ficri debcrct, csset. Et primum 
quidem jejuniis ac votis Deum invoceut. Doindc si 
ille trangire ad iilos voluisset, locum transeundi sc 
daturos promittunt; utoinni impcdimonto suasuo- 
rumquc ex parte ablato.absque qualibct occulta dc- 
ceptione congrodi possent. Quai ct si vcllct, sacra- 
mento firmaro prfficoperunt. At si nollel, nt eadcm 
illis conccderet atque firmarct, rogant et petuntls 
autem more solito per suos se rcsponsurum promi- 
sit, et ut legati regressi sunt, protinus obviam iter 
arripuit, ac locum quo castra poneret, Fontaneum 
petit. Eadom autem die fratrcs sui post Lotharium 
itcr accelerantcs, antecesserunt illum, et propter vi- 
cum, qui Tauriacus dicitur; castra posuerunt.Cra- 



lend. Julii, parc utrorumquc ex parte jurejurando 
firmata, ad castra redcunt, missam voro sancti 
Joannis in crastinum celobraturi. Pippino quoque 
eadem die Lodbarius in supplemontum recepto, 
mandat fratribus suis, quoniam scircnt illi impera- 
toris nomcn magna aucloritate fuisse impositum, 
ut considorent quatcnus cjusdem nominis magnifi- 
cum posset explerc officium. Insuper autem haud 
sc libcnter utrorumquc qUiTcrere profectum. Inter- 
rogati autem,siquiddam horum qua; mandaverant 
recipere vellot, vcl si quamlibct finitivam sentcn- 
tiam illis mandassct, nihil sibi horum fuissc injun- 
ctum rcsponderunt. Quamobrem cum omnis spes 
justitiffi ac pacis sua ex parte ablata videretur,man- 



stina die exercitus pra^parati ad pra?lium,castra ali- n dant illi, si mclius non invcnisset, aut reciperet 



quantulum excosserunt. PraBmittens Lodhuwicus 

ac Karolus Lodhario mandaverunt, ut memor esset 

fratcrnac conditionis, sinorct Ecclctiiiam Dei ct uni- 

vcrsum populum Christianum pacem haberc,concc- 

dcret illis regna a patre suo consensu concessa, 

haberet sua sibi, non merito, scd sola misericordia 

a patrc illi relicta.Et in munero offcrobant illi quid- 

quid in universo excrcitu absque armis et equis ha- 

berc videbantur. Atsi id noUet,ccdcbant illi uterquo 

portioncm rogni, alter usque Carbonarias,aIter vero 

asque Uhenum. Quod et si renucrct, universam 

Franciam a;qua lancc dividcrcnt, ct quidquid ho- 

rum vellet, suac ditionis essct. Ad quod Lodharius, 

moro solito, per suos sc quidquid placorct notaro 

respondit, mittensque per prapscns Drogoncm, Hu- 



unum horum qufle illi mandaverant,aut nossct illoa 
in crastinum (quod contigit, sicut praefatum est vii 
Kalond. Julii, horavidclicctdici secunda),ad omni- 
polcntis Dci judicium, quod illisabsqueillorumvo- 
luntate mandaverat, csse vcnturos. Quffi quidem 
Lodharius solito more insolentor sprcvit, etvisuros 
sc quid agcrc deboret, respondit. Dum hacc super 
Lignrim juxta sanctum Fludualdum consistensscri- 
berom, cclypsis solis hora prima, prima foria, xv 
Kal. Novcmbris Scorpiono contigit. His ita omissis, 
diluculo Lodhuwicus ot Karolus conpurgunt,vorti- 
ccin montis castris Lodharii contigui cum tertia,ut 
videtur,excrcitus parto occupant,adventumqueejus, 
et horam secundam, ut sui juravcrant,ex8pectant. 
Cumque utrumquo adessct, prajlium super Riudam 



gonem, et Hegibertum, mandat, non illos aliquod C (Rivolum)Burgundiorummagnoccrtaminecommit- 



tale antoa illi mandasse : ad quod considcrandum, 

epatium habere se velle aiebat. Re autcm vera Pip- 

pinus non venerat, illum hac dilationc exspoctare 

Tolebat. Verumtamen Ricuinum, Hirmcnaldum, et 

Predericum sacramcnto firmarc prajcopit, quod pro 

iiulla re alia has inducias peterot, praeter quam 

quod commune profectum tam illorum quam etuni- 

verss plebis, sicut justitiam intcr fratrcs et popu- 

lum Christi oportebat, quajrere volebat. Quo qui- 

dem sacramento Lodhuwicus et Karolus creduli ef- 

fe€ti,eadem die,et in crastinum^insupcr etiam usque 



tunt. Et Lodhuwicus quidcm ac Lodharius in loco, 
qui Brittas dicitur, strcnuo confligunt.Quo supera- 
tus Lodharius, terga vcrtit. Pars autcm exercitus, 
quam Karolus in loco, qui Fagitvulgo dicitur,exce- 
pit, protinus fugit. Pars vero, quaj in Solennat Ad- 
holardum, cacterosque, quibus haud modicum sup- 
plcmentum, Domino auxiliante, prajbui, appetiit, 
strcnuc conflixit. Quo et utrique viccrunt. Sod no- 
vissime omncs a partc Lodharii fugerunt. Quo fi- 
ncm primi ccrtaniinis dcdit Lodharius, torminetur 
liber secundus. 



LIBER TEUTIUS. 



PR;«FATIO. 

Quoniam sinistrum quiddam me ex genere nostro 
Qt audiam, pudet, referre praDscrtim quam maxime 
piget. Quamobrem imperio haud quaquam malivole 
coQtempto^ ut finis optatus libri secundiaffuit,per 
omQia finire hoc opus animus decrevit. Sed ne forte 
fuilibet quocunque modo deceptus, res nostro in 
tempore gestas, praDter quam exactac sunt, narrare 
prssumat, ex bis quibus interfui, tcrtiuni Libellum 
ut adderem, acquievi. 



J) Prailio quidcm, ut procfatum cst, strcnue peracto, 
quidde palantibus pcragcrcdcbcrctur, Ludhuwicus 
et Karolus in eodcm campo deliberare coBpcrunt. 
Etquidam itacorrepti, perscqui hostes suadebant: 
quidam autem, et maximc rcgcs, miscrantes fra- 
tris plebisquo, et ut^judicio Dci, ct hac plaga re- 
prcssi, ab iniqua cupiditate resipisccrent, et Deo 
donante, dcinceps unanimcsin vcrajustitiadeveni- 
rent, piis visceribus, solito more, optabant. In quo 
negolio Dei omnipotcntis miscricordiautprsestola- 
retur, suadebant. Quibus caetcra multitudo asscn- 



«a 



NITHARDI S. RIGHARII ABBATIS. 



64 



tienics a praelio, ct prasda discosaerunt, et forc me- A ilHim vcnit, sed ut illi so commendaret, miDime 



diantc dio ad castra rcdcunt : quid doinccps consul 
tius acturum viderctur, dclibcraluri. Fuit quidcm 
ingens numcrus pra3d(c, ct ingcns caedcs : insuper 
admirabilis, imo et merito notabilis misericordia, 
tam regum quam ct univcrsorum.Nam divorsis pro 
rebus dicm Dominicum inibi acturos sc dolii)cra- 
runt. In quo, missa poracta, amicos ct inimicos, 
fidelesetinfidclcsparitcrscpulturaBtradcbant^plaga 
correptos, ac scmivivos, oodcm modo viribus ox 
animo refovcbant. Post hos, qui fuga cvascrant, 
miserunt offerentos, si rcverti sana fido vellent, 
omnia delicta remitti. Post hasc regcs, populique, 
Buper fratro populoque Christiano dolontes, pcr- 
contari episcopos cu^pcrunt, quid agere supcr hoc 



acqiiicvit. Quidam tamcn a Pippino desciverant,ei 
hoc tantum prajfata expcditio Karolo profuit, quos 
illos sibi fu^deratos reccpit. Interoa Adhelardus, 
ca^^tcriquc, quos Karolus ad Francos direxerat, 
sciro cupiens si ad illum reverti vellent. GariBiacum 
veniontcs quo illi ut missos dirigeret mandaverant 
porpaucos obviam habuerunt ; qui hoc dicebani, ai 
idcm Karolus ad prffiscns csset, ad illum venire 
minimc diffcrrcnt. Aliter autcm noscire aiebant 
utrum viveret an non. Jactayerant enim hi, qui 
parti Lodharii assentiebant, in prcBlio Karolnm 
cecidisse, Lodhuwicum vulnoratum.et fuga lapsum 
abisso. Quaproptor inconsultum aiobant,in inceriis' 
robus aliquod fiBdus cum quolibet inire debere. Ai 



negotto deborcnt. Quamobrcm unanimcs ad conci- g Guntboldus, ca3terique coadunati, supra pr»fBt08 
Iiumomnescpiscopiconfluunt,invontumquoincon' " " ' — i-.u--x- _* _*.._... 

ventu publico e8t,quod pro solajustitiaetasquitate 
decertaverint,ethocDcijudiciomanifo8tumeffcctum 
sit; ac pcr hoc immunis omnis Dei ministcr in hoc 
negotio haberi, tam suasor quam offoctor, deberot. 
At quicunquoconscius sibi autira,aut odio,aut vana 
gIoria,aut certe quolibet vitio quiddaminhacexpo- 
dHiono suasit.vel ges8it,essot vero confessus sccrc- 
te, secreti delicti, et secundum modum culpa; diju- 
dicareiur. Vorumtamon in vcncratione ac laudc 
tantae declarationis justitia3,pro remissiono, dolictis 
moriuorum fratrum suorum (in eo quod impcrfccti 
peocaiis intervenientibus so novorant, ut in multis 
voIentoB nolentcsque deIinquebani)uti8Uoadjuiorio 
abhiBexutiIiberareniur.Insuporautcm,utihacienus 



Karoli missos irrucro se simulabant; et utiquo 
fecisseni, si ausi esseni. Quapropter ad Karolam 
Adhelardus ei caeieri misorunt. mandante8,ut quan- 
tocius possot, veniro saiagcrot, quatenus et illis 
adjutorium pra^berei ; et si Franci, uti aiebant, ad 
illum venire vollent, sciro possoi. Ipsi vero Pftrisia- 
cam civitaiom adeunt, adventum Karoli prassiola- 
turi.Quod cum Karolo nuntiaretur, protinns bis in 
pariibus iter direxit. Ad Scquanam autem ut per- 
vcnit, Adhelardum una cum casteris in Spedonna 
obviam habuit. Ei quanquam propter conventum, 
quod cum fratro in Lingonicam urbem Kal. Scpt. 
condixcrat, quoniam imminebat, anxius cssei : 
raium duxit, ui saliom ciiaio cursu per urbem Bc- 
luaccnsem, ac deinde per Gompiendum ot Suessio- 



in justiiia adjulor oi protoctor illis Deusex8titit,ita G ngg^hinc pcr Rhemensem et Cadelonensem, Lingo- 



ei deinceps ubiquo cxisierct. Proquo his omnibus 
triduanum jejunium injunctum, imoquo libcnter ac 
celebro celcbratum esi. 

His iia rebus peraciis, Ludhuwicus ut Rhonum 
poierct.decrovit : Karolus auiem diversis pro rebus, 
et maxime proptor Pippinum, ut illum sibi subdero 
studerot, in Aquitaniam ut proficiscereiur, raium 
duxii. Nam Bernardus dux Scptimania3, quanquam 
aJoco prffidicti prffllii plus minus leuvas tresdefuorii, 
neuiri in hocnegotio supplementumfuii.Victoriam 
auiom ut Karoli ossc didicit, filium suum Willelmum 
ad illum direxit. Et si honorcs, quos idom in 
Burgundia habuit, oidem donare vellct, ui se illi 
commcndaret, prasccpii. Insuper jactabai sc possc. 



nicam pcioret urbem ; quatenus eo tenore id,quod 
cum frairesiaiucrat obscrvare 8iuderot,et si quilibot 
Francis ad illum veniro vellet, posset. Franci vero 
oamdem pauciiatem,quam et Aquitani spreverant, 
spornontes, variis fictionibus illi se per prffisens 
subderc disiulcrunt, Quod ui Karolus cognovit,pro- 
fatum iicr accclerarc ccBpii. Gumquo Suessonicam 
potcrei urbem, monachi dc sancto Medardo occur> 
rerunt illi, dcprocantcs ut corpora sanctorum Mc- 
dardi, Sebastiani, Gregorii, Tiburcii, Petri etMar- 
ccllini, Mani, Martha), Audifax et Abacuc, Hone- 
simi, Mcresinaj ct Lcocadiaj, Mariani, Pclagii, ct 
Mauri, Floriani cum sex fratribus suis, Gildardi, 
Sereni, ei domni Remigii Rothomagorum archiepi- 



necnon et aiebat, quod Pippinum una cum suis j) scopi, in basilicam, ubi nuncquiescunt,eijam tunc 



Karolo fosdero quo valercl subdorcvellet.Quamlega- 
tionem benigne cxcepit,eisicuiposiuIaveratpor om- 
nia concossii : moncns ut dc Pippino ci suis, quod 
promiserani^inquantum po88ci,ui perficeretur,opo- 
ram darei.Cumque advcrsa undique propulsa vido- 
rcniur,ac apes prospcriiaiis cuique hinc indc faverct, 
Lodhuwicus cum suis Rhenum pciiit, Karolus vcro 
una cum matro Ligerim adiii. Rcs autem publica 
inconsultius quam oporterot omissa, quo quemque 
volunias rapuii, porfacilc omissus absccssit. Quod 
quidem Pippinus audiens, paulo antc desideratum 
cum illo fosdus inirc disiuIii.Bcrnardus quidcm ad 



maxima cx parte SBdificata crai, iransfcrrei.Quibus 
acquiesccns, inibi romansit, ct uti posiulavcrant, 
beatorumcorpora propriis humeris cum omni veno- 
raiionc transiulii. Insuper ei villam,qua3 Bamacba 
dicitur,rebuseju8demecclcsi(e per odictum a^diditl 
His Ita peractis, Rhomenscm urbcm poiiit.Quo cum 
vonissoi, nuntium recepii, quod Lodhuwicus ad 
convontum, quod in Lingonicam urbcm condixe- 
rant, vcniro non posset, eo quod Lodhariug in 
regnum illius hosiili manu irruere vcUet. Mandave- 
rantotiamhucavunculus ejusnccnon ei GislebertoB 
comcs Mansuariorum (Mausuariorum), si in illis 



65 



m DISSENSIONIBUS FILIORCM I^UDOyiCI PIl. -- LIB. IIl. 



ee 



parlibufl iissot, ad illum se una cum castciis es8C X 
.Tonturos. 

Ergo tam pro fratris adjutorio, quam et ut hos^si 

ad iHum veaire vellent, recipere poiset, ad Sanctum 

Quintinum iter direxit.Quoquidem nugoncm,8icut 

mandaverat, obviam habuit, ct inde in partes Tra- 

jecli itcr direxit. Lodharius autcm ut haec audivit, 

omisso Lodhuwico^ quem paulo anto persequi sta- 

tuorat, a Warmacia ad conventum, quod ad Teotonis 

villam indixerat, iter arripuit, et qualiter super 

Karolum irrueret, intendit. Quod cum Karolus in 

Wasitioum didicisset, Hugonem, et Adhelardum,et 

(jislebertum, una cum Cffiteris, ut eum foedere quo 

«alerenteibi adnecteront,direxit.Rabanonem etiam 

ad Lodhuwicum dirigens, mandat qualiter pro suo 

«djutorio illis in partibus esset. Quod Lodharius au- n 

lUens, illo omisso, suprase cum omnibus copiis ire 

pararet, ad Pipinum dirigit : monetque ac depreca- 

tur, ut quantocius posset, solito more adjutorium 

iUi praBbere studeret. Insuper autem Karolus Exc- 

aienoinen venorabilem episcopum ad Lodhariumdi- 

rcxit : solito moro humilitor pr(ccepit ut roget, ut 

obsecrct, meminerit quod frater (iliolusquo ejus sit. 

Mcminorit qu» pater inter illos statuerat, ques tam 

is quam et sui inter illos juraverant. Meminerit 

quod novissime Judicio Dei intsr illos voluntas ejus 

declarata sit. Et si horum omnium recordari nolit, 

oesset a persecutiono sanct» Dei EcclesisB : mise- 

reatur pauperum, viduarum, orphanorumquo ; et 

regnum a patre suo consensu sibi datum ut ingre- 

diatur, omittat, ne forto iterato populum Christia- 

pum ad ceedem mutuam confluere compellat.Et bis C 

ita compositis, idem ipse Parisiacam urbem adiit, 

tam fratris sui Lodhuwici adventum, quam et caDte- 

ros fideles suos, quos undique convocaverat,pr6esto- 

laturus. Quod cum Lodharius didicisset^adeamdem 

orbem iter direxit. Habebat enim tam Saxonum 

quam et Austrasiorum, necnon et de Alamannis 

paricm haud modicam secum ; horumque auxilio 

prsmaxime confisus^ad Sanctum Dionysium venit. 

Bepcrerat autem inibi naves plus minus viginti. 

Insuper quoque Sequana, uti mense Septembrio 

8olet, exigua erat, transitumque perfacilem praosta- 

bat. Qucunobrem jactabant se sui facilo transire 

posse, et hoc utiquo simulabant se maxime velle. 

Ergo Karolus quosdam Parisium et Milidonom cus- 

todire prscepit : quosdam vero ubicunque vada vel n 

aavigia csse noverat, residere fecit; ipse vero e 

regione Sancti Dionysii juxta Sanctum Fludualdum 

castra in meditullio posuit, ut et Lodhario, si ita 

oporteret, transitum prohibere, autsi alicubi supor 

suos irruere vellet, illis succurrere posset. Et ut 

perfacilc digiosceretur,quoinIoco adjutorium proe- 

beri deberet, more maritimo signa in locis congruis 

itque custodias deputavit.Insuper autem Sequana, 

mirabile dictu, dum nos nusquam eo in tenipore 

ijifra duosmenscs pluviascssc novimus,repenteaere 

aereno tumescere ccQpit, ac sponte his in locis vada 

obiqu^probibuit. Gumque h(ec ita haberent^cernens 



Lodharius transitum inibi undlque sibi prohU:)iium., 
eo tenore cum Karolo pacem inire se velle manda- 
vit,ut foedus, quod Karolus cum fratre suo Lodhu- 
wico sacramentis firmaverat, smisisset.Et illeocon- 
tra fcedus, quod cum Pipino nepote suo similiter 
sacramcntis firmaverat, omiiteret, et haberet Ka- 
roIusaSequana partem Occiduara absque Provincia 
et Septimania, essentque quasi pace perpetua fffide- 
rati.Re autem vera sic se utrosque facilius decipere 
posse putabat,omncquc imperium hac arte invadene 
sperabat. At Karolus respondit se fo&du6,quodcum 
fratre suo necessitate coactus inierat,minime violaro 
veile. Insuper ut a Mosa usque Sequanam rognum, 
quod paterilli dederat, nequaquam congruum vide- 
retur ut illi omitteret; praBsertim cum tanta nobiii- 
tas illum secuta de his regionibus e8set,quo8 in sua 
fide deceptos esse minime oporteret. Quamobrem 
quoniam hioms aderat, haberet quique bonores quos 
pater illis dederat, si vellet, mandavit, donec veris 
tempore vel cum paucis,vel etiam cum omni comi- 
taiu, omncs conveniant ; ct ni statutis aut statuen- 
disconcordiaconcurrat,quid cuiquc deboatur.armis 
decernant.Quee quidem Lodharius more solito spre- 
vit et a Sancto Dionysio obviam Pipino,qui ab Aqui- 
tania ad illum veniebat,Senones iter direxit.Karolus 
autem econtra, qualiter Lodhuwicum in adjutorium 
suum recipere posset, intendit. 

Interea nuntiatum est Karolo, quod soror sua 
llildigardis Adolgarium quemdam ex suis captum 
habcret,etin urbe Laudunonsi una sccum custodiri 
fccisset. Qua pro ro expeditos ad hoc opus Karolus 
sibi delegit, ac protinus dccento jam die, his ia 
partibusfestinus perrexit. Distabat enim urbseadem 
plus minus Icuvas triginta. Per totam siquidom no- 
ctem itor faciens, impediente gelu prffivalido, hora 
fere diei tertia, insperate subito sorori et civibua 
cum infinita multitudine nuntiatur Karolus adesse, 
omnisquo urbs militibus circumdata fore. Quo qui- 
dem nuntio cxterriti, quoniam ncc evadcndi, nec 
adcrat spes mainiatuendi,paccm sub una eademque 
nocte petunt : Adelgarium confcstim reddunt, et ut 
se urbemquo absque confiictu in crastinum dedanti 
cum omui subjectione promittunt.Dum h«c ageren- 
tur, milites moram hujus rei graviter ferentes, in« 
supcr laboris t^dio prsBteritie noctis, quod passi 
fuerant, permoti, in excidium urbis ruere undique 
cCeperunt. Essctque proculdubio protinus flammis 
rapinisque tradita, ni idem Karolus misericordia 
insuper ccclesiarum Dei sororisque, necnon et po- 
puli Christiani pcrmotus, minis atque blanditiis 
horum animos maximolaborecompescere studuis- 
set. Qnos cum abscedcre fecisset, ut soror postula- 
verat,concessit,et Salmonciacum ab urbe discessit. 
Crastina quoquo die llildigardis ad fidem suam.si- 
cut spopondorat,venit, urbemqueilleBsametabsque 
conflictu suo juri restituit.Sororcmsuam siquidem 
Karolus benigne excepit, ct omnia qu« hactenus 
erga illum deliqucrat, iili donavit.MuItisque verbis 
blandc illam allocutus, omnem benignitatem,quam 



61 



NITHARDI S. RICHARII ABBATIS 



68 



fratcr sorori debet, si deinde benevola erga illum 
esso vellet, ei perhiimane promisit, oc quo voluit 
illam abire conccssit. Urbi sua jura statuit, et ad 
8UOB,quos circa Parisium omiserat^his ita peractis 
rcdiit. Sononcs autcm Lodharius Pipino rcccpto, 
quid agcrc dcbcrct, anxius crat.Nam K.irolus par- 
tem excrcitus Soquanam trajccit, ct in saltum, qui 
Pertica vulgo dicitur,dircxit.Quo8 quoniam Lodha- 
rius vel se, vel suos, impcdirc timuit, primum in- 
sectari statuit. Qua quidem se sperabat sc ct bos 
facile dedere,et hoc terrorc sibi rcsiduos subjugare, 
maximeque Nomcnoium Brittanorum ducem suo 
Bubdere dominatui possc. Scd frustra hajc omnia 
expleturus addit,dum nihil horum ad effectum pcr- 
duxit.Nam oxercitus Karoli omnis ab eo salvus eva- 
8it,insuper ex suis ncmincm rocepit ; ct Nomenoius 
omnia quae illi mandavcrat insolcntcr sprovit. His 
ita se habentibus, rcpentc nuntium accopit, quod 
Lodhuwicus ct Karolus una cum ingonti cxcrcilu 
alter altcri studerct. Cumque so undiquc rcbus ad- 
versis circumseptum vidorct,maximo ambitu inani- 
tcr cxplcto, a Turonis redirc cojpit, ct fatigato 
excrcitu tandcm fcssus Franciam pervenit. Pipinus 
autcm, quod se illi sociavorat, pojnitudinc corrc- 
ptu8,Aquilaniam sc roccpit.Intoroaaudicns Karolus, 
quod Otgarius Magunlia3 scdis episcopus.una cum 
caetcris, Lodhuwico fratri suo transitum ad sc pro- 
hibuissct, ilor per Tullonscm urbem acccloran?, 
Elisazam [Elizalam], ad Zabarnam introiit. Quod 
cum Olgarius didicissct.una cum cajtcris iitlore ro- 
liclo abiit, ct quo quisquc valuit ocius sc abdidit 
Ergo XVI Kalcnd. Martii Lodhuwicus ct Karolus 
in civitatc, qna} olim Argcntaria vocabatur, nunc 
autem Strazburg vulgo dicitur, convenerunt, et 
sacramcnta qux subtcr notata sunt Lodhuwicus 
Romana,KarolusvoroTeudi8caIinguajuraverunt.Ac 
sic ante sacramenta circumfusam plebcm altcr Tcu- 
disca,alterRomanalinguaallocutisunt.Lodhuwicus 
autcm, quia major natu, prior exorsus sic cccpit : 
«Quotios Lodharius mc cthunc fratrem mcum post 
itum patris nostri inscctando usque ad intcrnccioncm 
dclorc conatussit, nostis.Cumautom necfratcrnitas- 
nccChristianitas,necquodlibetingonium,8alvajusti, 
tia, ufpax intcr. nos C8set,adjuvarc posset : tandem 
coacti rcm ad judicium cmnipotentisDci dctulimus, 
ut Buo nutu,quid cuique dcbcrctur, contenti csse- 
mus. In quo nos, sicut nostis, per misericordiam 
Dei victorcs cxstitimus. Is autem victus, una cum 
suis, quo valuit, sccossit. Hinc vcro fraterno amorc 
correpti nocnon ot supcr populum Christionum 
coitipassi,porscqui atquc delero illos noluimus:sed 
hactenus,sicutctnnlra,ut8altom dcindc cuiqucsua 
Justitia cedcretur,mandavimu8.At ille posthac non 
contcntus judicio divino,sed hostili manu itcrum ot 
me ct hunc fratrem meum persequi non cessat. 
Insuper et populum noslrum inccndii8,rapinis,cae- 
dibusquc devastat. Quamobrcm nunc necessitatc 
coacti convenimus.Et quoniam vos de nostra stabili 
flde ao firma fraternitate dubitare crcdimus, hoc 



A sacramcntum intcr nos in conspectu vcstro jurare 
dccrcvimus. Non qualibet iniqua cupiditate illecti 
hoc agimus, sed ut certiorcs, si Dcus nobis vestro 
adjutorio quiotom dcdorit, de communi profectu 
simus. Si aulcm, quod absit, sacrnmcntum quod 
fratri mco juravcro violarc pra?8umpscro,ab subdi- 
tionc moa,nccnon ct a juramcnto.quod mihi juras- 
tis, unumqucmquc vcstrum absolvo, >» Cumque 
Karolus ha;c eadcm vcrba Romana lingua perorasset, 
Ludhuwicus, quoniam major n&tu crat, prior h«o 
dcinde se servaturum testatus ost.Pro Deo amur^ ei 
pro Christian pohlo, ct nostro commun saluamento 
dist di in atiant, in quant Dcus sauir et podir me 
dumtf si saluareio cist meonfradre Larbo,et in adju- 
dha,ct in cadhuna cosa.si cum om per dreit son fradre 

P saluar dist. in o quid il mi altre si faut. Et iU>ludher 
nul plaid numquam prindrai, qui tneon vol cist meon 
fradre Kale, in damno sit. Quod cum Lodhuwicus 
cxplcssct, Karolus Tcudiscua lingua sic ha*c cadcm 
vcrba tcstatus est./M Godes minus induithes (indin^ 
bes) Christianes folches ind unser bedhero gealt nisi 
{iusi) son thesenioda ge grammor desso fram so mir 
Got gcnuiz ei indi madh furgibit so hald ihtes an 
minan bruodfier soso manmit rehtu sinan bruhcr scal 
iuthi utha zertnigsosonmaduOyindimit luhcrcn innothe 
inuit higc ncge gango zheminam vuillon imo ces cad- 
hcn werhcn.SsicrBimonium autcm quod utrorumque 
populus quippopropria linguatcstatuscst,Romana 
lingua sic sc habct : Si Lodhuwigs scgramcn queson 
fradrc Karlo iurat, conseruaty et Karlus meos scndra 
de suo par non lo stanity si io rctumar non lint pois, 

C ne io ne veuls cui eo retumar intpoU in nuUa aiudha 
contra Lodhuwig nun li tt^r.Tcudisca autcm lingua : 
Oba Korl theu eid then er sineno bruodher Ludhuwige 
gcsuor gcle istit^ ind Ludhuwig min herro then er imo 
gcsuor forbrih ciiit^ obi hina ncs iou ven denne mag, 
noh ih, nohf thero, non hein thenihes iruuenden mag 
vuidhar Karle itno ce folus tine vuirdhit, Quibus pe- 
ractis Lodhuwicus Rhenotenus per Spiram, et Ka- 
rolus j uxtaWasagum per Vuizzumburg,Warmaciam 
itor dircxit. yEstas autem, in qua praifatum exa- 
ctum cst pra3lium,fuit frigida nimis,ct omnos frages 
persoro collectaj sunt. Autumnus vero et hiems 
naturalem ordinom percgcrunt. Ac cadom die, qua 
prajdicti fratros, nccnon ct primores populi,prajfa- 
tum popigorunt pactum^subsequcnte gelu nix multa 

jj cecidiLStclIacomctis mcnsc Dccembrio et Januario, 
nccnon ct Fcbruario, usquc prailatum conventum 
apparuit. Por Piscos ccntrum asccndit, et inter si- 
gnum, (juod a quibusdam Lyra, a quibusdam vero 
Andromcda vocatur, ct Arcturum obscuriorem,hoc 
concilio cxpleto defccit. His paucis de temporum 
sidcrisquc seric dclibatis, ad historia) tramitcm re- 
vcrtamur. Cumque Warmatiam venissent, missos 
deligunt, quos protinus ad Lodharium,et, in Aqui- 
taniam (Saxoniam) mittunt : et horum, necnon et 
Karlemanni advcntum intcr Warmatiam et Magon- 
ciam cum pr«stolaretur, statuunt. 
Hic quoque haud quaquam ab r6, quoniam Jo- 



69 



DE DISSENSIONIBTJS PILIORtJM LUDOVICI PII. — LIB. IV. 



to 



cunda ac merito nolanda videntur do qualitate ho- A. a"t lojsionis aut vituperii quippiam inforro audcbat 



rum rcgum,ct unanimitaSte qujc interca deguorint, 
pauca referre libet. Erat quidem utrisque forma 
mediocris, cum omni decore pulehra,etomni exer- 
citio apta.Erat uterque audax,largu8,prudcnspari- 
ter eteloqucns, omncmque prajmissam nobililutem 
excedebat fratrum sancta ac veneranda concordia. 
Nam convivia erant illispene assidua, et quodcun- 
quc prctium habcbant, hoc altcr alteri perhumane 
dabat. Una domus erat illis convivii, ct una somni. 
Tractabant tam pari consensu conmunia, quam et 
privata. Non quidquam aliud quilibct horum ab 
altero petebat, nisi quod utile ac congruum iili esso 
censebat. Ludos etiam hoc brdine saBpe causacxer- 
citii frequcntabant Conveniebant autem quocunquo 
congnium spcctaculo vidcbatur,et subsistente hinc 



His ita se habentibus, Karlemannus cum ingcnti 
exercitu Bajoariorum et Alamannorum ad patrem 
suum Mogontiam venit. Bardo vero,qui in Saxoniam 
missus fucrat, similiter fecit^nuntians quodSaxones 
mandata Lodharii sprcvisscnt, et quidquid Lodhu- 
wicus ot Karolus illis prascipcrent, libenter id faccre 
vellcnt. Lodharius quoquemissos,qui ad se directi 
fuerant, inconsulte audiro distulit. Quod tam 
Lodhuwicus quam nt Karolus, necnon etuniversuB 
cxercitus, ffigro tulcrunt; ct qualiter iidem ipsi ad 
illum pervonircposscnt, intendunt.Ergoxvi Kalend. 
Aprilis illis in partibus viam dirigunt, ot Karolus 
quidem per Wasagum iter difficile ingressus, 
Lodhuwicus vero tcrra Ilhcnoque per Bingam, 
Karlomannus autcm per Einrichi ad Conflentum in 



inde omni multitudine,primum pari numero Saxo- " crastinum hora fcre dieisextavonerunt^protinusque 



Qorum, Wasconorum, Austrasiorum, Britlannorum, 
ex utraque parte,veluti invicom advcrsari sibi vel- 
lent^altor in alterum veloci cursu ruebat.Hinc pars 
terga vcrsa protecti umbonibus, ac socios inscctan- 
tes evaderc se vclle simulabant. At versa vice, itc- 
fum illos, quos fugicbant, perscqui studebant : 
donec novissimc utriquc rogcs cum omni juventute 
ingenti clamorc, cquis omissis hastilia crispantos 
exsiliunt, ct nunc his^nunc illis terga dantibus in- 
aistunt.Eratqnc res digna pro tanta nobilitatc, ncc 
ot moderationc, spcctaculo. Non enim quispiam in 
tanta multitudine ac diversitate generis, uti sxpc 
inter paucissimos ct notos contingere solct, alicui 



ad Sanctum Custorem orationis causa pergunt. 
Missam audiunt, ac dcindc iidcm regcs armati na- 
ves conscendunt,et Moscllam ocius trajiciunt.Quod 
cum Otgarius Mogontiffi sedis cpiscopus, Hatto co- 
mcs, Heriol(lus,c.'eterique vidcrunt,quo8 Lodharius 
ob hoc inihi roliquerat, ut illis transitum prohibuis- 
sent, timore pcrtcrrili, littorc rclicto, fugerunt. Lo- 
dharius quoquc ut fratres suos Mosellam transisse 
in Sinciaco didicit, confcstimct ipse abirc ct regno 
ct sodo non dcstitit,donec sc supcr ripam Rhodani 
cum puncis, qui se scqui dcliberaverunt, cajteris 
omissiSjCxcepit. Qua fincm sccuncji certaminis dedit 
Lodharius, terrainetur libcr tertius. 



LIBER QUARTUS. 



PR.f:FATIO. C 

Non solum me, uti proBfatum ost, ab hoc opcro 
narrdtionis quiescere delcctat, vcrum ctiam quo ab 
nniversa rcpublica totus scccdam , mcns variis queri- 
moniis relcrta,as3iduis mcditationibusanxiaversat. 
Sed quoniam me do rebus univcrsis fortuna hinc 
indo junxit, validisque procellis moDrentcm vohit. 
qua portura fcrat, imo vcro penitus ignoro. Interim 
auieni si aliquod tempus otiosum ropercro, quid ob- 
crit,si utijussum cst,factaprincipum proccrumque 
oostroium styli officio memoria; mandare curabo? 
Krgo huic rorum operi quarto insistam (assistam), 
etsi in caiteris robus futuris prodessc noquivcro, 
laltem in his erroris nuboculam proprio labore 
posteris detcrgam. 



UsqueLodhuwicusctKaroIus Lodharium arcgno 
auoabiissecortisindiciiscognovorOjAquisPalatium, 
quod tunc sedes prima FranciaB crat, pctentos, se- 
quenti vcro die quid consultiusdc populo aeregnoa 
Iratrc reliclo agendum vidcretur, doliberaturi. Et 
primum quidem visum est, ut rcm ad episcopos sa- 
cerdotesque, quorum adcrat pars maxima, confer- 
rent; ut illorum consultu,veIuti numinedivino, ha- 



D 



rum rorum cxordium atquo auctoritas prodcrctur. 
Ethoc ilIis,quoniam merito ratum videbaiur, com- 
missum cst. Quibus ab iuitio gesta Lodharii consi- 
derantibus,quomodo patrcm suum regno pepulerit, 
quotiespopulum Christianum perjurum aua cupidi- 
tas ofroccrit : quoties idem ipsc hoc, quod patri fra- 
tribusquc juravcrat, frustraverit ; quoties post patris 
obitum fratrcs suos exhajrcditaro atque delere 
temptassot; quanta homicidia, adulteria, inccndia, 
omnigcna(iuc facinora universalis Ecclesia, sua no- 
fandissima cupiditate pcrpcssa sit; insuper autem 
noque scicntiam gubernandi rcipublicam illum 
habore,nocquoddam vestigium bona; voluntatis in 
suagubernationc quemlibct invenirc po8se,ferebant. 
Quibusexcausis non immerito,8cd justoDciomnipo- 
tentis judicio,primum a prailio, et sccundo a pro- 
prioregnofugamilluminisse aiebant.Ergoomnibus 
unanimiter visum est, atque consentiunt, quod ob 
suam nequitiam vindicta Dei illum ejecerit,regnum- 
quc fratribus suis mclioribus se justoad rogendum 
tradidorit. Verunitamcn haudquaquam illis hanc 
licentiam dedere,doncc palam illos percontati sunt, 
utrum illud per vestigiafratriscjecti,an secundum 
Dei voluntatem regere voluisset. Respondentibu» 



71 



NtTUAaDI S. RlCHAnll ABBATIS. 



7A 



B 



autem,in quantum noBso ac posao Deus Uliscouce- A 
deret.secundum suam voluntatem se et suos guber- 
nare et regere velle, aiunt : « Et auctoritate divina 
ut illud suscipiatis, et secundum Dei voluntatom 
illud regatis, monemus, hortamur atque praecipi- 
mus.M Hinc autem uterque illorum duodecim e suis 
ad hoc opus elcgit, quorum unus exstitit, ct sicut 
illis congruum, ut inlcr illos hoc rcgum dividore- 
tur, visum est, contenti sunt. In qua divisione non 
tantum ferlilitas aut flpqua portio regni, quantum 
affinitaa et congrucntia cujusque aptata est.Evcnit- 
que Lodbuwico omnisFrisiaa 

Karoloverob 

QuibuB peractis, quinque illorum e populo,qui ee 
sccutus est, suscepit.ac 8ibi,ut dcinceps fidclis es- 
set, sacramcnto firmavit.Et Karolus quidcm Mosara 
regnum suum ordinaturus trajocit : Lodhuwicus 
vero, Saxonorum causa Coloniam petiit. Quorum 
casusquoniam maxiraoscsse perspicio,pr«toreun- 
dos minimc puto. Saxones quidcm,sicut universis 
per Europam degentibus patet, Karolus Magnus im- 
perator ab universis nationibus non immcrito voca- 
tus, ab idolorum varia cultura multo ac divcrso 
labore ad verara Dei Christianaraque religioncm 
convcrtit. Qui ab initio tam nobilcs, quam et ad 
bella promptiBsimi, multis indiciis persaepe clarue- 
runt. Quem gcns omnis in tribus ordinibus divisa con- 
aislit.Sunt cnim inter illos qui Edhilingi.sunt qui 
Frilingi, sunt qui Lazzi illorum lingua dicuntur. 
Latina voro lingua hoo sunt : nobilcs, ingenuilcs, 
atquc serviles. Sed pars illorum, quo) nobilis inter 
illos habctur, in duabus parlibus in dissensiono C 
Lodharii ac fratrum suorum divisa, unaquo eorum 
Lodharium,altcra vcro Lodhuwicum secutacst.His 
itasehahentibua^cernens Lodharius quod postvic- 
toriam fratrum,populu8 qui cum illo fuerat dcficere 
vellet, variis nccessatibus astrictus, quocunque et 
quoraodocunque poterat,sub8idiura quffirebat. Hino 
rera pnblicara in propriis usibus tribucbat, hinc 
quibusdara libcrtatcm dabat,quibu8damautcm post 
victoriara se daturum promittcbat. Hinc etiam in 
Saxoniam raisit, Frilingis Lazzibusque, quorura in- 
finita multitudo e8t,promittens,si socum sentirent, 
ut legem, quam antecessores sui tompore quo idolo- 
nira cultorc8crant,habuerant,cadera illis deincepa 
habendam concederet. Qua supra modum cupidi» 
nomcn novum sibi, id cst Stcllingua imposuerunt; q 
et in unura conglobati^dorainis eregno pene pulsis, 
raore antiquo.quaquisquevolebat lege vivebat. In- 
super autera Lodharius Nortmannos causa subsidii 
inlroduxerat,partemque Christianorum illis 8ubdi- 
derat : quibusetiam,ut csetcros Christianos depra)- 
darent,licentiam dabat. Igitur mctucnsLodhuwicus, 
neiidemNortmanni, nccnon et Sclavi,propter afft- 

« Sic vet. ex., quod nuper admodum quidam sio 
supplere lentavit : « Et Orientalia regna ccsserunt, 
omais scilicct Germauia usqne ad Hheni fiuenta, et 
aiiqufle civitates trans Rhenum cum acyacentibus 
pagis. )) 



nitatcm !:Nixonibus,qui se StelliDga nominavoraQl^ 
conjungerent, rcgnumque sibi vindicaturi invad^ 
rent, et Christianam rcligionem his in partibus an- 
nularent.Quamobrem,utipraBlulimu8,prffimazime... 
(Colonlam) adiit, ot in quantum valuit simul et c»- 
tera regni sui scandala, nc hoc nefandissimum ma- 
lum sanct/R Dei Ecclesia} dcvcniret, prfficavit. QuibuB 
cxpletis, Viridunensium civitatcm Lodhuwicus pcr 
Tcotonis villam. Karolus autem pcr Rhemcnsem 
urbcm adeunt : quid dcinccps agcndum videretur, 
dcliberaturi. 

Pcr idem tempus Nortmanni Cotuuig depraBdati 
8unt, inibique mari trajecto, Hamuuiget Nodhun- 
nuuigsimiliter depopulati sunt. Lodharius autem 
ut se supra ripam Rhodani reccpit, navigio ejusdem 
fiuminisfretus inibi rcsedit,quoundique quos valuit 
sibi in subsidium attraxit. Verumtamen legatum ad 
fratrcs suos dirigens mandat.si sciret.qua fieri pos- 
set, primores suos ad illos dirigere vellot de pace 
dclibcraturos. Responsum cst, mittcrct quos vcllet : 
facile quomlibet scirc posBe,qua illis dovcniret esse. 
Ipsi vcro uno eodcmqucitinero per Tricasinonsium, 
Cadhcllonensem adeunturbem. Cumque Miliciacum 
venissent, losippus, Eberhardus» Egbertus,una cum 
caeteris a partc Lodharii, ad illos vcncrunt, dicentea 
quod Lodharius cognovissot se in Dcum et illos 
dcliquisse, nollctque 'amplius ut altcrcatio inter 
illos et Christianum populum essct. Si vellcnt, ali- 
quid illi supra tcrtiam partem regni proptcr nomen 
imporatoris^ quod illi pater illorum conccsscrat, et 
proptcr dignitatem impcrii, quam avus r(^.gno 
Francorum acyecerat, augere faccrcnt. Sin alitcr, 
tertiam tantumraodo partcra totius absquo Langobaiv 
dia, Bfl^oaria, et Aquitania, illi conccderent : rege- 
retque quisque illorum, Deo favonte, portionem 
regni sui prout melius posset. Fruorctur altcr alte- 
rius subsidio ac benevolentia, concedercnt pacem et 
leges invicera 8ibi8ubjectas,e8sctqueintcriIIosDeo 
auctore, pax pacta perpes. Quod cum LodhuwicUB 
et Karolus audissent, et illis plebiquo universffi pe^- 
placitum essct,in unara unacum primoribuscoeunt, 
ac quid de talibus acturi essent, gratantl animo 
conferunt. Aiebant so hoo in exordio dissensloniB 
voluisse, et quanquam peccatis intervenicntibud 
proficuura esse non pos8et,8®pe hoc illi raandatum 
Aiisse. In eo taraen omnipotenti Deo gratias refere- 
bant, CUJU8 tandem ope a^juti hoc promeraerant,ut 
frater illorum, qui seraper pacera atque concordiani 
spreverat, Deo largiehte tunc illam petebat. Verum- 
tamon solito more ad episcopos sacerdotcsque rem 
referunt, ut quocunquo divina auctoritasidvcrtere 
vellct, nutu ipsius libcnti animc pra^sto adessent. 
Quibuscum undiquc utpax inter illos fieretmelius 
vidcretur, conscntiunt, legatos convocant, postulata 

b Sicvct.,quodet idemnupcrsicsupplercconatus 
est : « Karolus vcro accepit Occidentalia regna a 
Britannico Oceano usque ad Mosam fiuvium, in qua 
parte ex tunc et modo noraen Franci» remansit. >» 



73 



DB WSSENSIONIBUS FILiaWIM LUDOVI€I PII. — LIB. IV. 



7A 



concedunt. Cumquc ia divibiouc i^gui quiiluor dics A '^'^^ cicclionc rcgui paFtitim sccurus, Arducnuam 



vel oo amplius morarenlur, Landcm visum est ut 
mterRhcAum et Mosam usque ad uxorlum Mosu!,ac 
deindc ad exortum Saugonns, et sic pcr Saugon- 
nam usque ad confluentum Uhohaniyct sic dcindc 
p«r llbodanum usquc in marc Tyrrhcnum omncs 
videiicet episcopatus, abbatias» comitatus,fisca eis 
Alpibus consisteutia, absque... ilii in partc rcgni 
tcrtia offerrent, et si hanc rcciperc rcnuat, quid 
cuiquc debeatur, armis decernant. Quod qutdcm 
quanquam ultra quod justum accongruum, utqui- 
busdam videbatur,inventumfuerit,per Conradum, 
Abbonom (Cobbonem), Adelhardum, ct coatcros 
mandatum cflt. Ipsi vero interim,doncc qui missi 
fuerant rovcrterentur,ineodcm locoesso se decer- 



venatu potit,omnc8quc primorcsBUs portionig p(^ 
puli,<|ui a sCydum a rcgnoabirct,nccc8sitat6Coacti 
dcscivcrantyhonoribus privavit. Lodhuwicusetenim 
in Saxonia scditiosos^ qui sc, uti prosfatum est, 
Steilinga nominuvcranty nobilitcr, lcgali tamen 
ca;dc,compcscuit. Karolusvcro in Aquitaniam IMp- 
pinum fugavit. Quo latitantCy nihii aliud notabile 
cIYiccre valuit, prajtcr quod Warinum quemdam 
duccm, cxtcrosquc, qui sibi fidi vidobantury ob 
custodiam cjusdcm patris inibi reliquit. Insuper 
Egfridus comcs Tolos® o Pippini sociis, qui ad se 
pordcndum missi fucrantyquosdamininsidiiscopit» 
quosdam stravit. IdcmqucKarolusadplacitumyquod 
cum Lodhuwico fratre suo Wormatiam condixepat^ 



nunt, rcsponsum Lodharii praestolaturi. Qui cum ad ^ iter direxit. Cumque Metis pridie Kal.Octobris ve- 



Lodharium venissent, rcperorunt illum puululum 
minus solito more animatum. Aiebat enim se non 
esse contentum in co quod fratros sui iili manda- 
verant, quia aiqua portio non cssct : qucrcbuturquo 
io&upor suorum,qui scsccutisunt,cuusuni,quod in 
pncfata partc quo: illi offcrubatur non habcrot undo 
illis ca qua; amittcbant restitucrc possct. Quamob- 
rera,ignoro qua fraudc docopti, hi qui missi fuo- 
rant, augent iili supra dcfinitam parlom usqiio in 
Carbonarias.Insuper si hoc usquc ad tcmpus,quod 
illis pariter convonirct, reciperct, jurant illi, quod 
tanc fratres sui jurcjurando, prout a^quius posscnt, 
rcgnum omno absquo Langobardia, Bujuaria, ot 
Aquitania, in tribus partibus dividcrcnt,cssctque 
supcr his sua elcctio,ut quum vcllct harum accipo- 



B 



uissct, Lodhurium iu villa Thcotonis repcrit quo 
ante condictum placitum vcnerat, ac alitor quam 
statuerat, rcsidcbat. Quamobrem his, qui a parte 
Lodhuwici, nccnon ct Karoli, proptcr divisioneoi 
rcgni Motis rcsidcrc debucrunt, tutum minimevide- 
butur^ut dum seniorcs sui in Wormatia^et Lodhii^ 
rius in Tlioolouis villa osscnt^ illi Metis rognum 
dividercnt. Distat cnim Wormatia a Motis leuvas 
plus minus scptuuginlu. Theotonis autem villa plus 
ininus octu. Oocurrcbut otium, quod Lodhunus in 
frulrum dcct.^ptiunc sa;pc pcrfucilis promptusque 
exstitcrut. Idcoquo suum sulutom illi credere haud- 
quuquuui,ubsquo (pialibct sccuritate,audobanUKrgo 
Karolus horum suluti consulcns^ ad Lodharium 
dirigit : mundat^quoniam aliterquam convenisset^) 



ret,ac diebus vitaj suajcuuidcm illi conccdcrcnt, in G»vcncrut, et crut, si vcllot ut missi Iratris sui, nec- 



eo quod ille illis similitcr faccrot. Et ha^c omniu si 
aliter non crederet^ sacramcnto sic so facturos pro- 
mitterent. Jurat etiam Lodharius sic se velio, ac 
sua ex parte sic perficere^in eo quod fratres sui, 
utimissi iilorum tunc illijuraverant,adimplcsscnt. 
Igitur me<liante Junio,fcria vidclicctquinla pro- 
pter civitatcm MadasCunis, in insula (pja) Ansilla di- 
citur,cum asquo numcro priorum Lodharius,Lodhu- 
wicttsct Karolus convoniunt, ot hoc sacramcntum 
mutuo sibi juravcrunt. Vidolicct ut ab ca dic et 
deinceps inviccm sibi pacem conscrvarc doborcnt, 
etadpiacitum,quod fidelosiilorum inibistatuissont, 
regnum omne absquo Langobardia, Dajoaria, ot 
Aquitania, cum aacramento, prout squius possent, 



non et sui,inibi una cum suis romanerent, daret illb 
obsides, ut do salutc illorum fidus essot.Sin aliter 
mitlorctillo missos suos Wormatiam ad illos^et-illi' 
quos vellet obsides illi darcnt : sin aliter,reooderent 
a Motis pari spatio. Sin etiam et hoc nollot^in medr- 
tullio quu vcilot, nilsHi eurum oonvcnissent. Nun' 
onim sc tut nobiliuni virorum salutem nogligero de- 
berc,dicobut. ICrunt quidcm octoginta electiex om^ni^ 
multitudine,omni nubilitate pra)stantes,quaruiii in» 
teritus ni praicaverctur,maximam sibi fratri4|ue siiO' 
possc infcrrejacturam aicbat.Tuni tandem procom-' 
'modilatc omnium hinc iudo visum cst, ut confluen- 
tum missi illorum^centum decem videlicet, abeque 
obsidibus conveniront, inibiquo regnum^ prout' 



iatribuspartibu8 8uidividereut,electioqucpartium n ffiquius posscnt dividcrcnt. 

^•l . iT«i •• 1 • «11 /~V.^ ;i*..i. f/.. 1 XT 



(^jusdem regni esset Lodharii : ot quiquo illorum 
parlem, quam quisqne acciporot, cuiquc doindo 
omuibus dicbus vitaj sucTB conscrvaro dcbcrot,in co, 
si advcrsus fratrcmct suos fruter suus siniilitcr fa- 
ceret. Quo expleto^ adhibitisque vcrbis purcificis, 
pacifice discedunt, ad castra rcdcunt, in crastinum 
de ceteris deliberaturi. Quan^iuam et aegre, vix 
lamen eflectum cst, usquc ad convcntuni, quod 
io Kalendis Octobris condixerant, pucince ({uisque 
in sua portione, quam vellet, csset. Et Lodhu wicus 
quidem Saxoniam,Karolus vcroAquitaniamordina- 
turi^eunt. Lodharius autem jam,ut sibi videbatur, 

Pateol. GXYI. 



Quo scilicet xiv Kal. Novombns convenionteB, nd 
fortc (]uoddam scandalum inter homines illorui» 
qualibct cx causa orirotur, pars illorttiu,qua} a Lod- 
huwico, nccnon ct Kurulu vcnerat,orientalem ripam 
Ilhcni nictantcs,qu(t> autcni a Lodhario,occiduam, 
quotidic(|uc ob cuinniune colloquium Sanetum 
Custurcm pctiorunt. Cuinquo ad regni divisionem, 
hi qui a Lodhuwico ct Kurolo missi fuerant variis 
querimoniisaccossisscnt, quo^situm cst^siquisillo- 
runi totius imporii notiliam ad liquidum haberet. 
Cuin nuHus rcperirctur,qu€X^situm est^cur missiillo* 
rum illud in transacto spatio non circumiissenit, e4 

9 



W NITHARDI S. RICHAUn ABB. DE DISSENS. FILIOIi. LUDOVICI PU. — LIB. IV. 1& 



illorum industria imbrcviatum cssct. Cum et hoc ut A 
.fleret,Lodharium nollc repcri8scnt,aicbant impossi- 
bileesseignorantiquiddam acqualitcr dividereposso. 
Novissimeautcmqussitumest,quoniamsacramento 
illud, prout squius ao melius posscnt, nossentque, 
dividere debcrcnt,si hoc sinccre juraro possent,dum 
scirent quod nemo ignorantcr id faccrc valerct. Et 
hoc quoque ad confercndum cpiscopis commissum. 
Qui hinc inde in basilicam Sancti Castoris conve- 
nientes, a parte Lodharii aiebant si in sacramento 
quilibet deliquissct, hoc expiaro possc, ac per hoc 
meliuB esset ut hoc facerent, quam diutius tot rapi- 
nas,incendia,homicidia,adultcria Ecclcsia Dei pate- 
retur. At contra hi qui a parto Lodhuwici, necnon 
et Karoli erant, aicbant, dum ncutrum necessc csset^ 
cur in Deum peccare debcrent : melius esse ut fir- |^ 
maretur pax intcr illos, mittcrentquo paritcr per 
universum imperium,etimbreviarctur,actum tan- 
dem jurare quod certum est absque periculo,a3qua- 
literque dividere posse ccnsebant. Sic quoquc perju- 
ria cseteraquo facinora devitare, ni cffica cupiditas 
impediret^posse firmabant. Ac per hoc nec se lacdc- 
re in saoramcnto vellc,nec cuipiam ut faccretlicen- 
tiam dare, testabantur. Qua dissentientcs, quiquo 
qua venerat,ad suos secesserunt. Hinc omnes in ca- 
dem domo convcnerunt,a partc Lodharii diccntcs, 
quod parati sacramentum et ad divisioncm,uti jura- 
tum fuerat, essent. At contra a partc Lodhuwici et 
Karoli similiter se velle,si possint, aipbant. Novissi- 
me antem,quoniam neuterquod altcr volcbat,abs- 
que seniorum suorum auctoritate, asscntire aude- 
batyStatuunt ut pax inter illos essct,donec scire pos- C 
sent quid seniores sui horum recipero vcllcnt.Et hoc 
fieri posse in Non. Novcmb. visum est, usquequo 
pacis termino constituto discedunt. Qua quidem die 
factus terrsQ motus magnus per omncm pene hanc 
Galliam est.Eadcmque die Angilbcrtus vir mcmora- 
bilis Gentulo translatus, et anno post deccssum ejus 
xxviii(xxiz),corpore absquc aromatibus indissoluto 
repertus est. Fuit hic vir ortus co in tcmpore haud 
ignotiB famiiis. Madhclgaudus autem, Richardus,et 
hic,exuna progenio fuerc ; at apud Magnum Karo- 
lam merito magni habebantur. Qui ex ejusdcm ma- 
gni regis filia nomine Berchta Harnidum fratrem 
meum,et mc Nithardum genuit.CentuIo opus miri- 
ficumin honore omnipotcntis Dci sanctiqucRicharii 
construxit : familiam sibi commissam mirificercxit. j) 
flinc vita cum omni fclicitatc defuncta Ccntulo, in 
pace quievit. His paucis dc origine mca delibatis, 
ad historia} seriem redirc libct. 

Cum autem,ut prflcfatum cst,revcrsi quiquc rcgi 
suo quffi invenerant nuntiassent, hinc inopia, hinc 
hiemeinstantc,hincetiam quod primorcs populi de- 
gustato scmel periculo iterumpraBlium nolebant,ac 
per hoc ut pax inter illos usque in vigcsimo die post 
missam sancti Joannis firmarctur, asscntiunt. Ad 
quamstatuendam hinc indc primatcspopuli Thcoto- 
nis villam confluunt. Jurant, utipsi rcgcs inter se 
interimmutuampacemscrvarc deberent.Et ut ne- 



quaquam quolibet modo omitterctur, ni in eodem 
convcntu, ut ajquius possent,omne regnum divide- 
rcnt, cssetque Lodharii, uti juratum fuerat, partium 
elcctio cjusdcm rogni. Hinc quique qua libuit dis- 
ccssit, ct Lodharius Aquis hicmatum pctiit, Lod- 
huwicus Bajoariam. Karolus autem uxorem du- 
cturus Carisiacum vcnit. Eodcm tempore Mauri a 
Sipenulfo fralre Sigihardi sibi causa subsidii indu- 
cti Bcnevcntum invadunt. Eodcm ctiam tcmpore 
StcUinga in Saxonia contra dominos suos iterum 
rebcllarunt, scd prajlio commisso, nimia casdepro- 
strati sunt. Ac sic auctoritate interiit,quod sine au- 
ctoritatc surgcrc praJSumpsiL Accepit quidcm Ka- 
rolus,uti prflcfatum estjin conjugio Hirmcntrudem 
Vodonis et Ingcltrudis filiam,et neptemAdelhardi. 
Dilexcrat aulcm patcr ojus suo iu tomporc hunc 
Adclhardum adco,ut quod idem vellct in universo 
impcrio, hoc patcr faceret. Qui utilitati publicm mi- 
nus prospiciens.placerc cuique intendit.Hinc liber- 
tates, hinc publica in propriis usibus distribuera 
suasit : ac dum quod quiquc petebat ut fierct,one- 
cit, rempublicam pcnitus annullavit. Quo quidcm 
modo effectum est, ut in hac tcmpcstatc populum, 
qua vcllct facile divcrterc possct.Et hac de rc Ka- 
rolus pracfatas nuptias maximc iniit, quia cum eo 
maximam partcm plebis sibi vindicarcposseputavit. 
Nuptiis quidem xvi Kal. Januarii cxpletis, Natalem 
Domini ad Sanctum Quintinumcelcbrcpcregit.Ta- 
lentianas quoque,qui dc fidclibussuis intorMosam 
Sequanamquc causa custodiaj rcmanerc dcbcrent, 
ordinavit. Idom vcro partibus Aquitaniaj una cum 
conjugeauno843IncarnationisDominiin hiemc iter 
direxit. Fuit autemcadcmhiems prxfrigida nimisac 
diuturna. Languoribus insupcr abundans necnonet 
agriculturo}, pccoriquc, apibusquc satis incongrua. 
Hic quiquc colligat, qua dementia utilitatem pu- 
blicam negligat,privatisquc ac propriisvoluntatibus 
insaniat,duni ex utrisqueCreatorem adco ofTendat, 
ut etiam omnia elemcnta cjus vesaniae contraria 
reddat : quodquc hujusccmodi exemplis peneadhuc 
omnibus notis pcrfacile probaturus acccdam. Nam 
tcmporibus bona; recordationis Magni Karoli, qui 
cvolutojam pcnc anno tricesimo decessit,quoniam 
hic populus unam camdemque rcctam, ac per hoc 
viam Domini publicam inccdebat, pax illis atque 
concordia ubiquc crat. At nunc e contra, quoniam 
quiquc somiiam,quam cupit,inccdit, ubiquedissen- 
sioncs ct rixa^ sunt manifesta». Tunc ubique abun- 
dantia; atquo Isctitia, nunc ubiquc pennria atque 
mojstitia. ipsa olcmcnta tunc cniquo rogi congrua, 
nunc autom omnibus ubiquecontraria,uti Scriptu- 
ra divinomunere prolaia testalur : Etpugnabit orhis 
terranm contra insensatos (Sap. ni). Pcr idcni tem- 
pus oclipsis luna» xiii (/!/., xv) Kal. Aprilis contigit. 
Nix insupcr mulla eadem nocte cocidit, moerorem- 
quc omnibus, uti prjcfatum cst, justo Dci judicio 
incussit. Id proptcrca, inquam,quia hinc inde ubi- 
quc rapinae ct omnigcna mala scsc inserebant, illinc 
aeris intemperies spem omnium bonorum eripiebat. 



ANNO DOMINI DCCGLIII. 

AMULO 

EPISCOPUS LUGDUNENSIS. 



NOTITIA HISTORICA. 

(Apud. Galland., vctcrum Pctrum Biblioth., tom. XIII.) 



Diversimode vocatur auctor noster in priscorum 
libris: Amulo cnim, Hamulus,vcl ctiam Hamularius 
audit. Fuit natione Gallus, successit Agobardo, tc- 
nuitque Lugdunensem sedem ad anno 841 ad 852 et 
ultra : De illo plura dabunt curiosis praetcr biblio- 
graphos Cointius («), cl Dominicus de Colonia (b), 
(>iy«us diligenler cjus scripta recensuit.Nos cx Ba- 
lu7iiAgobaraotanquam potiora deccrpsimusepisto- 

(a) Tom. VIII, pag. 650. 



A las duas, ad Thoobaldum alteram de adulterinis qui- 
busdam sanrtoruin roliquiis,altcram ad Gothcscal- 
cum pro confutanda cjus doctrina et moribus.Prae- 
toroa opnscula duo ad eumdem Gothescalcum de 
Pnvscietitia, Pra*destinatione, etLibero arbitrw, etc, 
cx quodam ms. codice Trevironsi dcprompta. Ilaec 
prinius vulgavcrat Parisiis an. 1G4D Sirmondus. 

(b) nist. Litter. Lugdun. tom. II, pag. 127. 



AMULONIS EPISTOLjE. 



ERISTOLA PRIMA. 

AD THEODBOLDUM EPISCOPUM LINGONENSKM. 



B 



I. Reverendissimo et puro dilectionis affootu exco- 
lendo TnEODBOLDO • EcclesiflB Lingonic.TB opiscopo, 
AifULO humilis Ecclesis Lugdunensis episcopus in 
Domino Jesu Ghristo sempiternam salutem.Manda- 
stis nobisperdilectum fratrem choropiscopum*»ve- 
stnim, nuper in castro Divionensi, apud ccclesiam 
beati Benigni martyris, coDpisse quaedam ficri in his 
qui orationis et venerationis causa ex quibuscunque 
locis confluere videntur, ct maxime, imo, ut non- 
nulii aflirmant, tantummodo in feminis ; unde ani- 
mus vestcr quadam ambiguite turbaretur, et nc- 
cessariam judicaretis nostrum, id est, fratcrnum, 
expetendum esse consilium. Dixit enim quod anno p 
transacto duo quidam, qui sc monachos esse dico- 
rent, dctulorint usque ad pra^fatain sancti martyris 
basilicam quaedam velut cujusdam sancti ossa,qua3 
se vel ex urbe Roma, vel ex nescio quibus Italiae 
partibus, sustulisse affirmabant : cujus tamcnsancti 
nomen se oblitos esse mira impudcntia dixorunt. 
Quasi Hut eum in tantum diligore ct vonerari potue- 
rint, si vere sanctum esse cognoverant,uttanto lcr- 
ranim spatio tam studiosc dcferrc satagcrcnt, nisi 
eJQs nomen in locis illis, unde assumptus dicitur, 
usitatum esset atquc vulgatum,et istis ita insinua- 
tum el cognitum, ut desiderarent illum ct exposcc- . 
rent^vel etiam furto auferrent in suo; regionis (inibus 
collocandum, ac venerationi fidclium conimendan- 



dum. Aut corto quem tanta voncratione dignum 
agnovissent, qucm tanto amore transfcrendum ex- 
optasscnt, qucm tam longo itinerc ipsi assidue per- 
tulissent, ejus nomen saltim una hora oblivisci po- 
tucrint, ut non illum, quem tantopere diligebantet 
venerabantur, continuo desiderio atquo oratione ad 
praesidium salutis suas, et ad propitiandam divinam 
clcmentiam pia et indesinonti mcmoria sibi adesse 
precarcntur, aut omnino tanta; ignavia; ac stolidi- 
tatis cxstitcrint, ut nomcn ejus ad commonitionem 
sui nec littcris saltcm signarc studuissent. 

II. Unde, sicut praedictus frater noster retulit, 
prudcntcrct rcligioscfecistisutistiusmodi reliquiasi 
quarum nulla exstaret auctoritas, ot ipsum quoque 
vocabulum csset ignotum, ncc ullo modo recipiendas 
judicaretis, nec penitus contcmnendas ; si tamenilli 
qui dctulcrant possent,sicut promittebant, higus rei 
ccrtitudincm cx eisdcm partibus delatam sub dili- 
genli cxaminatione cvidenter ostcndcre.Dixit itaque 
nobis quod unus cx prasfatis monachis,qui apud Di- 
vioncm remanseratjam mortuussit;alter vero,qui 
ad pcrquircndum ct ronuntiandum perrexerat, ne- 
quaquam ulterius sit revorsus. Attamen dum illa 
ossa, a tam vilibus porsonis delata,ct nulla veritatis 
asscrtione doclarala, ct tam insulsa relationcEccIe- 
si(c illata, vclut causahonorisjuxta sepulcrum prs- 
fati gloriosi martyris rcvcrcnter localaconservantur, 
ca^pissc in cadem basilica vclut qua;dam miracula 
fiori, non sanitatum et curationum,quibu8 uUa in- 
dicia diviute miserationis et propitiationis ostende- 



• Alias Teotbaldus vel Teutboldus dicitur, factus i\ »» Ingolrannus erat is in castro Divionensi vices 
opiscopus anno 844. episcopi agens. 



79 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



80 



rentur, sed percussionum ot clisionumjquibus mi- 
ser® mulierculaB subito in ipsa orationis domo ca- 
dere ot collidi, et quasi vexari vidcrentur; cum 
tamen in nuUa parte corporis Isissi apparoant, aut 
ulla plagcc alicujus vestigia monstrarc vidcantur. 
Qua ex causa tanta illuc vclut admirantium turba 
concurrit, sicut non solum ab illo fratrc nostro,quom 
misistis, sed etiam a nonnullis aliis didicimus, ut 
jam trecenta) sive quadringcntaB aut co amplius pcr- 
8on(B esse referantur, quas jam dictomodo corruen- 
tes atque elisaB et per paululum vclut reccpto sensu 
sanat», nullatenus a loco discedere posse firmantur, 
quia videlicet si ad domos suas redirc tentaverint, 
statim nova nescio qua plaga percussac, ad eccle- 
siam de qua exierant rcdire compcllantur.In quibus 
esse dicuntur, non solum puellce, scd ctiam conju- 
gatffi juveniores, et maturiores oetate, honestiores 
atque viliores. 

III. Ilaec autcm non soium in ccclesia sancti Be- 
nigni, sed etiam in altcra occlcsia intra ipsum ca- 
stcllum, et in aliis nonnullis per parochias vestras 
similiter jam fieri coDpissc significastis. Nam ct in 
Augustoduncnsi territorio quod Scdelocus vocatur, 
apud ecclesiam in qua sancti martyres Andochius, 
Thyrsus et Felix, conditi sunt, similia fieri vel po- 
tius simulari ccrta rclationo compcrimus.Exspccta- 
vimus autem aliquot diebus, ut sicut por prajfatum 
chorepiscopum vestrum rogavimus, diligcntius et 
modum et ordinem hujus rci vostris nobis litteris 
intimaretis,ut quanto subtilius et cvidcntius instru- 
cti, tanto, aspirante Dei gratia, ad rospondendum 
inveniremur parati. Sed quia nihil postea rescripsi- 
stis, melius nobis visum cst ut juxta quod cx ejus 
relatione agnoscere vel porpenderc potuimus, dile- 
ctioni vestrae debitum responsionis officium solvere 
non difTeramus. Igitur, ut ad hacc omnia, prout Chri- 
stus donare dignatur, breviter respondeamus, et 
causos ambiguum cum vestra paritor dilectione re- 
secemus, vidctur nobis in primis ut ossa illa, quas 
nulla rationc, nulla auctoritate, ncscio cujus sancti 
esso diountur, unde primum prurigo hujus curiosi- 
tatis exorta esse videtur, omnino do sacris adytis et 
de loco celebri tollantur et nequaquam intra eccle- 
siam, sed foris in atrio, aut ccrte sub pariete, vel 
circa ipsam, vel quod utilius cxistimamus, circa 
aliam secreto in loco,apto et mundo,sub paucorum 
conscientia scpeliantur ; ut quoniam ct sancta esse 
dicuntur, aliquid eis revcrcntiaB rcfcratur, ct quia 
essepenitusncsciuntur,ncquaquam rudibus populis 
occasio erroris et supcrstitionis cxsistiint. Nec me- 
tuere debemus ne forte cx hac diligcntia aliquam 
offensionem incurramus. Vul t en im omnipotcns Deus 
nos in rebus suis cautos esse ntqiic discretos,juxta 
praeceptum Apostoli diccntis : « Omnia autem pro- 
« bate, quod bonum est tcnctc, ab omni spccic niala 
« abstinete vos. » Etiterum : « Nam et ipscSutanas 
« transfigurat se in angclum lucis. » Unde et Domi- 

• Sulp. Severua in lib. dc Vita beati MarHni, 
cap. 8. 



A. nus monet dicens : « Estotc prudcntcs sicut sorpen- 
« tes, etsimplices sicut columbae. » flabemus in hac 
re magnum ct reverendum pietatis excmplum in ge- 
stisbeati Marlini,utnoquaquam temereadhibeamus 
inccrtis fidcm.Qui bcatis ct gloriosus«Christi con- 
fcssor ot pontifex locum qucmdam a pracccssoribus 
suis sub altaris titulo consecratum et concurrentis 
popul i frequcntia celcbratum ,quia ncc nomen sopulti 
illic, ut fcrebatur, martyris, nec tcmpora passionis 
ejus repcrit, omnino so ab illo loco abstinuit, nec 
auctoritalem suam vulgi opinioni accommodare ul- 
latenus voluit, donec, rei veritate divinitus sibi pa- 
tefacta, etiam popufum superstitionis illius absol- 
vit errore. 

IV- Invenimus etiam in decretis beati papadOcIa- 

j. sii ^ graviter notari episcopos et pcne alienos a Chri- 
stianitatisairectudesignari,qui in quocunque nomi- 
ne dcfunctorum, et fortassis nec omnino fidelium, 
aBdificatas sacris processionibus audactor instituere 
praesumunt ccclesias.Sed et quorumdam venerabi- 
lium valdo sanctorum corpora novimus, vel intcr 
a^^rorum scpulturas,vol in angulo ecclosiaj annis 
plurimis jacuisse, donec se dignis revelationibus 
manifcstarent.Qoapropter juxta apostolicam atquc 
evangelicam auctoritatem et vcncrabijiasanctorum 
Patrum cxcnipla atque instituta, romoveatur de me- 
dio ct congruenti modo habcatur undc tanta pullu- 
lavit occasio supcrstitionis^et nulUa probaturcxis- 
tere utilitas salutis.Nam ctsi unum aut multo duo 
voil tria istis ipsis tcmporis, quibus talia goruntur, 
sanitatum vel curationum signaineadcm beati Be- 

C nigni martyris ccclesia veraciter ot probabiliter 
celebrata sunt, haic profecto cum omni gaudio et 
veneratione ac debita gratiarum actiono ad Dei glo- 
riam et beatissimi atque gloriosissimi martyris 
mcrita rcfercnda sunt. Ncc tamen ob hoc CJBteraquae- 
sive in ejusdem martyris ecclesia, sivo inplerisque 
aliis ficri dicuntur, approbanda sunt ; quia,quantum 
ipsius rei gestac ordo ostendit, potuit ficri ut haw) 
primum cx vana opinione, tanquam nupcr allati 
sancti corporis locum invcniret occasio,dum in die- 
bus quadragcsimalibus, conflucntibus fortasse, ut 
in multis locis consuetudo est, ad orationcm popu- 
laribus turhis ostenderetur,commendarctur,ct vene- 
rationi habcndus qui penitus ignorabatur, superva- 
cuc inculcai*ctur; atquecxhocjam superveniente so- 

j) lemnitatc Paschali,quandolaliainchoassoperhiben- 
tur, vilos et noquam homunculi, accopta occasione, 
sive nccessilate famis cogonto, sive cupidilate lucri 
instigantc,istiusmodi vclut pcrcussioncs,etcollisio- 
nes,ct dcmentalioncs,ac rursum sanationes, fingere 
atquc(istondaroccDpcrint,sivesintviri,siveinulieres« 
V. Quod cum populus,super\'acua opinione dclu- 
sus, in admirationc vol torrorc habero ca^pisset, 
tanla illuc conferrc et quasi male habcntibus volut 
ex niiscricordia* compassionc adminislrare ca»pe- 
runt, utomnfnoqui talia pati videbantur,non solum 

*» Decreta Gelasii, cap. 25, 



«1 



EPISTOLiE. 



«i loco rccedere nollent, 9C<1 tanquam nova plaga ac A 

fkbilitate p€rcussi,nullatonu3 se reccdcrc posse ai- 

mularent.Quando enim unquam in Ecclesiis Dci,in 

memoriis bcutissimorum martyrum, talia signain- 

crebucrunt,quibus ncquaquam a>gri sanarcntur.scd 

8ani percuterenturctdemontarentur?Quando istius- 

modi sanitatcs sanctorem oratio apud Dominum ob- 

iinuit, quibus simpliccsctinnoccnles puellaj in san- 

ctuario Dei incolumes rcddantur, sed si de salute 

8ua paudium parentibus faccrc volucrint, continuo 

itcrum pcrcussaj ad domos eorumdem parcntum suo- 

rom redire prohibcantur? Quando autcm martj-Vcs 

sancti ita conjugatas quasque fidclcs in suis sanctua- 

riis sanitati restituerunt, ut cas a maritis sejungc- 

rent, et ne ad virorum suorum domos rcverti pos- 

8eQt,repcntina3 cladis animadvcrsiono pcrcuterent? n 

QuishjTC non videat vel fallaciis hominum ncquissi- 

iDorum,veldeceptionibusetludibriis da;monum con- 

einnata, qui hebetes sensu, et inanes fide,et plenos 

cariositatCy et attonitos vanitate, facile opprimunt, 

vcl etiam invadunt ut in eis, Doo juste permittente, 

et propria ncquitia sajviente, talia ctiam veracitcr 

excrocre sinantur? Atquo ita velut ex uno loco por 

aslutiam hominum et nequitiam da?monum pessimo- 

rum, qui humanax saluti libentcr illudunt, pcr alia 

atquc alia loca sc pestilcntia ista suporstitionis atqu-», 

illusionis difTudissc videtur, dum in sacris locis et 

sancturum martyrum basilicis sunt etiam quidam 

qui turpis lucri gratia non solum ista non prohibcnt, 

nec crrantcm populum ad sinceram ct puram rcli- 

gionis observantiam instituunt,sed etiam instigant 

ad talia »octanda,cosque tanquam religiosos pra>di- C 

cant, ac suis adulationibus suppluntant,tuntum ut 

exeoruin votis atquc donariis vel marsupia sua ro- 

pleant, vel cpulis et potationibus vaccntDc quibus 

pecle pcr Prophetam dicitur : « Peccata populi mci 

« comcdcnt et ad iniquitatem eorum sublcvabunt 

« animaseorum.iHfficdenctionetalium illusionum 

etinsana quorumdam cupiditatc ncquaquam in hu- 

jus rcsponsionis no8tra3 seric diccremus, nisi talia 

lempore pi i patris et antcccssoris nostri i ta ccrtissi me 

in qnibusdam homunculis^tam viri8,quam fcminis, 

inlra paroDciam nostram experti e8semus,ut de his 

Dullatenus dubitare permittamur. 

Vi. Vidimus namquc aliquotics coram illo qui so 
dsmoniacos advexaticios csse simularent ; sed cum 
plurimis plagis atquc verberibus distringerentur, n 
oonfestim de miscrrima simulationo confessi,et ne- 
cessitates atquc cgestatcs suas, quibus supplcndis 
iaIiaostentaverant,publiccexponcntcs,ab omni in- 
vasiooo dsmoniaca, sicuti et erant, illassi apparuc- 
nint.Scimus etiam civitatcm quamdam haud longq 
a nosiris finibos, qus Ucetia nuncupatur, sita in 
provincia Narbonensi^ubi cum ejusdem pi® memo- 
riae pra&decessoris nostri tempore ad sepulcrum san- 
cti Firmini episcopi istiusmodi pei*cus8iones et eli- 
siones fleri coBpisscntjita ut in membris cadcntium 
reperirGnturqua3damstigmataultionis,tanquamiIlic 
sulphur arsis8et,ctcx hoc territiatque obstupcfacti 



vulgare8,cum votis ac donis plurimis gregallm ec- 
clcsiam frequcntarcnt, accopto ab codem patre no- 
stro consilio pr/ndicavit cis atquo proBcepit Narbo- 
nensis qui nunc superest Bartholomsus episcopns, 
utomnino locum illum,quem supcrstitiosc frcquen- 
tare ca^perant, ncquaquam amplius ita frequenta- 
rent, et qua^cunquc illuc conferre consueverani, 
magis in usus indigcntium et misericordiaj opera 
crogarcnt. Quod cuin factum fuissct, statim et ibi 
ctin aliis locis in quibus jam similitcr fieri incipie- 
bat, tota illa deccpiio ccssavit, ct populus fidclis 
optala incolumitatc ac tranquillitale, rcspiravit. 

VII. Undc omnino vidctur nobis,prout ratio ipsa 
dictat,et bonorum nos cxcmpla informant, ut arri- 
piatis pium studium et sacordotalem sinooritatem 
acscvcritatcm ; cL ne donius Domini, quam oportet 
essc domum orationis, fiat domus ncgotiationis et 
8pcIuncaIatronum,climinetisex ea istiusmodi com- 
mcnlum ct figmentum diabolicum, quo tanta infe- 
licium hominum ct maxime mulierum multitudo 
nimis dolendc ac pudondc, vclut captiva et mente 
capla, obligata tcnctur; annuutiando omnibusfido- 
litcr atquc obtcsiando, ut intermitfso higusmodi 
vano ct pcrnicioso concursu, unde nuUa animffi sa- 
lus, nulla corporis incolumiias, nuUa vitas utilitas 
pruvenirccogno8citur,unaqua?quGplebsinparoechii8 
eteccIesiis,quibusaitributacsi,quietaconsi8tat;ubi 
sacrum hapiisma accipit, ubi corpus et sanguinem 
Domini pcrcipit,ubi missarum solemnia audirecon- 
5uovit,ubi a sacerdoic cuo pouniieniiam de rcatu,vi- 
sitationcm in innrniitatc,scpuliuraminmortet5on80- 
quitur,ubi ciiain dccimus ct primiiius suas offorre 
pra'cipiiur,ubililio3£uos bapiismaiis gralia initiari 
gratulaiur,ubi vcibum Dei assidue audit,ot agcnda 
acnon agcnda cognoscii; illuc,inquam,vota etobla- 
tioncssuasaIacritcrporferut,ibi orationes et suppli- 
cationcs suus Domino cirundat,ibisuffragia omnium 
sanctorum qua3r;it,qui,uiscriptum est: «Sequuntur 
<( AgnuRi quocunijuc vadii, » oi idcirco fidcliter invo- 
canlibus ubique pra?slo sunt, et per ipsos atque in 
ipsis omnipoicns Dous,qui populo suo promittitdi- 
ccns: «In omni loco in quo mcmoria fuerit nominis 
« mci,veniam adteotbenedicamtibi.» Ibi itaqueuna- 
quffiquo plcbs pupillis ct viduis,pauperibu8otpere- 
grinis, dc facultatulis quas Dcus tribuit eleomosy- 
narum largitioncm cxhibcat, hospitalitatis ofncia 
impendat,etquodcunque comessationibus etebrie- 
tatibus ct quajsiu hominum vanorum consumereBO- 
lebai,in istiusmodi suis et proximi salubribus uti- 
litatibus expcndat. Hffic cst enim legitima et eccle- 
siastica religionis forma;hffiC antiqua fidelium con- 
8uetudo,per quamet novitalum vanitas amputatur, 
et vctusta ac recta evangelicaj atquo apostolic» in- 
stiiutionis semita custodiiur.Siautem etlanguoreB 
aliqui ac debilitatcs accidunt,juxta evangelicomet 
apostolorum prajccptum prajsto habet unusquisque 
,ot « inducai presbytcros Ecclcsiaj, et orent super 
« eum, ungentes cum olco in nomine Domini ;et ora- 
« tio fidci salvabit infirmum [Jacob, v, 14). » 



«3 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



84 



VIII. Cum ha3c largientc vobis Domino fideliter A « et immaculatum sc custodireabhocsaBCulo.>Qua- 



atqueinstanteannuntiata fuerint et observata, con- 
fidimus in ipsius pictate,quoniam cessante inani ac 
supervacua largitione munorum ac votorum,cessa- 
bit ctiam multitudo illa simulantium ot simulatio 
porcussionum ac dcmentationum,cum unusquisquc 
non vana et falsa ostcntare, scd ad corpusculi sus- 
tentationom necessaria qua^rcre vcl etiam mcndi- 
care cogetur ; ita ut si forte aliqui obstinatiores in 
tali facto apparere volucrint, duris omnino vcrbo- 
ribus coerciti, ad confessionom veritatis compel- 
lendi nobis esse videantur. Nam etsi illud vcrum 
esset ut discedere a locis illis tcntantes confcstim 
novo morbi genere corripcrentur, quanto csset ma- 
nifestius hoc ox diaboli impugnatione ficri, tanto 



tenus hxc atque hujusmodi apostolica hortamenta 
attcndontcs tam presbytcri quam populi, atque in 
locis suis devote, instanter ac fideliter Domino ser- 
vientes, sinccritati mentis et fructibus misericordiae 
potius studcantquam vanitati vel ostentationi. Nam 
etsi quidam illorum fallacium atque falleniium verc 
encrgumoni et arreptitii essent, more ecclesiastico 
vcl in locis suis a sacerdotibus suis, vel in quibus- 
quc martyrum sanctuariis a propinquis et amicis 
tranquillc dcbucrant tractari atque, opitulante Dei 
gratia,purgari,non populorum turbis ac tumultibus 
inaniter prosequi.llasc, prout Dominus dodit, juxta 
auctoritatcm divinam et institutionem paternamad 
interrogationcm vestram sedulo respondere curavL 



confldentius Domino miserante ac protcgente erat j} Vosetistalibcnter accipite; ct si qua meliora Deus 



discedendum, et contemptis fidcliter inimici terro- 
ribu8,in locis legitimis more ccclesiastico illius mi- 
sericordias supplicandum. Nequc cnim inter sanctos 
martyres ct spiritus atque animasjustorumcumDo- 
mino jam regnantium illic invidia suspicanda cst, 
sed plena charitatis unitas, et pietatis socictas ; ct 
ideosimul sibi oblatos ffigros, si vitandai tontationis 
gratia fidelitcr ad aliorum sanctorum limina dedu- 
cantur, nequaquam indignari, scd potius favcrcet 
congaudere atque congratulari crcdcndi sunt.Quo- 
rum unus praecipuc.magnus videlicetapostolus Pau- 
lu8, propter hanc uniUtem spiritus ca;teris sanctis 
dicit: «Si cui autcm aliquid donatis, ct ego. Nam et 
« ego si quid donavi,propter vos in persona Christi.» 
Quod si votum et dcsidcrium est populorum fide- 
lium,diversorum martyrum ct caitcrorum sanctorum 
limina supplicitcr frcqucntarc, sunt dics corti et le- 
gitimi,quibusidjuxtaantiquam Ecclosia; observan- 
tiam devote exorcere conveniat, temporc vidolirct 
gencralium rogationum, etpro divcrsis tribula(ioni- 
bus ac necessitatibus indictarum lilaniarum, seu 
quadragesimalium jejuniorum,sive etiam in vigiliis 
et natalitiis martyrum. 

IX. Qua) omnia ct ex univcrsalis Ecclesiffi legc 
desccndunt, ct saccrdotum pra^dicatione ac denun- 
iiatione commcndantur, et omnium fidelium obe- 
dientia et pietatc attentius obscrvanda.sunt, quan- 
quam et casieris dicbus cum silentioct puritate dc- 
votionis, non in ostentationc ct tumultu, sacra loca 
probabiliter visitcntur.Nunc vcro quanta absurditas 



inspiravii, prompta intontione et vigilanti cura 
pcragitc ; quatenus grex Dominicus vestraB guberna- 
tioni commissus, eodom Domino auxiliante, et er- 
roris effugiat ofTendiculum.ei religionis ac sinceri- 
iatis conscquatur augmcntum.Misimus vobiseiiam 
cxemplar epistoljB prajfati pii patris et nutriioris 
nostri ad jam dictum Narbonensem episcopum, ut 
siquisdehujusmodi causis subtiliuseipleniusnosse 
volucrit, illius lcctione uberius ac profundius in- 
struatur.Dcusomnipotens revcrendam dilectionem 
vestram ad ffidificationcm Ecclesiaj suac jugitcr pro- 
tegcrc ct custodirc dignetur. 

EPISTOLA 11. 

AD GOTHESGALCUM. 

Amulo humilis Ecclesiffi Lugdunensis episcopus 
dilectissimo fratri Gothescalco •. salutem. Quod ie 
in hujus sermonis cxordio fratrem nomino, quem 
fratcrna) unitati contrarium non ignoro, ea, in 
quantum Dcus largitur, facio charitate, quam Scri- 
ptura nobis pra3ccpit dicens : « Diciic his qui ode- 
«runtvos: Fratrcsnostriestis. • Quiaetsi ex illorum 
partequicjusmodi suntfraicrnitas deperii, non id- 
circo ctiam in nobis frigescere aut perire debei ip- 
sius fratcrnitatis afTcctus. Quod autem non solum 
fratrem, sed etiam dilectissimum dico, Dominus 
novit quia ie fidelitcr diligo, hoc tibi cupiens quod 
et mihi. Unde et salutem iibi veraciier opto, praB- 
scntcm paritcr et futuram, per eam divini culius 
pictatom, qua3, sicut Apostolus testaiur : « Ad onr.nia 
« utilis csi, promissionem habens vit® qua) nunc 



csi haic tam Iegitima,et tam assiduc annuntiataac D * 6st, ct futuric. » Audiens sane et agnoscens qus 



justa a plerisque popularibus aut ncgligontcromitii, 
aui vix ct coacto observari, ct ad illa esse promptis- 
8imo8quaB,nulIo pra^dicante ac doccnte, imo etiam 
obsisiente,tantumanimisui supervacuitato sequun- 
iur ; quibus sa^pe bcati Pauli apostoli vocc inculcan- 
dum est : « Fratres, nolitc pueri effici sensibus ; scd 
« malitia parvuli estoto, ui sensibus perreclisitis. » 
Et illud boati Jacobi diceniis : « Religio munda et 
« immaculaia apud Dominum et Patrem haic est : 
« visitare pupillos ei viduas in tribulationccorum, 

■Monacho Orbaccnsi, docloquidem, sed Ecclesiaj 
periurbaiori, et in synodo Carisiacensi, damnato 



inscriptis tuismisisti,etper quemdam fratrcm no- 
strummihiinnoiesconda vchemontissimo flagiiasti, 
diuhxsitavi utrum tibi responderedeberem,homini 
de novis contra Ecclcsiam pra3Sumptionibus,et non 
parvis crroribus jamdudum accusato, oi propter 
contumaciam,ut audio,episcopalis concilii auctori- 
tatc damnato.Importunum namque ei impudens vi- 
dcri posse existimabam, si de causa, guai pruden- 
iium ct reverendorum fratrum nostrorum inquisi- 
lionc, cognitionc et senteniia dcfinita csi, aliquid 

jam Moguntio;, ob contumaciam virgis ca3so, anno 
«49. 



8S 



EPISTOLiE. 



86 



uUrodicerc vel respondcrc aggrcdcrcr : ct nirsum A num sitobcdicntiaR, ctquantummalum contentionis 



tantam deprecationem et supplicationem tuam con- 
temnerc et prajterire silentio non videbatur Chri- 
stians esse pietatis et charitatis, per quam proccipue 
lex Christi adimpletur in nobis, testante et com- 
mendate Apostolo : « Alter altcrius oncra portatc, 

■ etsicadimplebitis lcgem Christi. «Undcctcum dc 
scipso dixisset: «Factus sum infirmis infirmus, ut 
«infirmos lucrarer:omnibus omnia factus sum, ut 
« omnes facercm salvos ; » et post aliqua : •• Non quai- 
« rens quod mihi utile est, scd quod muUis, ut salvi 

■ fiant, • continuo, ut nos ad excmplum sui, ct pcr 
hoc ad exemplum Christi, instruerct ct informarct, 
adjunxit : « Imitatores mci cstotc, sicut ct cgo 
« Christi.» Ipsc est enim verus ct pius ille Samarita- 



et contumaci.-n, docctnos itcrum sermo divinus, ubi 
pcr Samuclem prophctam dicit : « Melior est obe- 
« dientia quam victima},et auscultare magis quam 
« offcrre adipcm arietum,quoniam quasi peccatum 
« ariolandi est rcpugnare, quasi scelus idololatri® 
« nollc acquiesccre. » Itaque et tu, si bonus, et 
utilis, ct pacificus Ecclcsias fiUus esse dcsideras, 
noli tc scnsui tuo committcre, scd majorum ju- 
diciis atquc scntcnti.^R, imo divinis et ecclesiasti- 
cis auotoritatibus facilc ccdc, Hbcntcr acquiesce et 
obedicntcrsubdcre, ut possit in te Dci Spiritus ha- 
bitarc, diccntc Domino pcr Prophctam : « Super 
«qucmrcquiescctSpiritu8mcus,nisisuperhumiIem 
«ct quictum,ct trcmentcm verba mea? i Vidomus 



nus,qui descendentem ab Jerusalcm in Jericho, ct g ccrte tempora novissima ct periculosissima, ab 



a latronibus in itincre spoUatum, et vulncratum, 

acaemivivum dcreUctum, clementer miseratus ost, 

alligans vulnera ejus, et vini atque olci infusione 

curans : tantaique miscricordiffi et pietatis suoj nos 

imitatores esse desiderans, in finc hujus parabola; 

unicuique nostrum dicit: « Vade,et tu fac simiUtcr.t 

Manifeste ostcndens illum vere cssc proximum fra- 

tri, illum vere imitatorem sui, qui fraternis neccs- 

Bitatibus atque infirmitatibus prompta pictatc ct 

compassione succurrcrct.Istiusmodi igitur considc- 

ralione provocatus, et de venerabiUum fratrum at- 

que consacerdotum nostrorum sinccrissima chari- 

late confisus (per quam in Domino unum sumus,et 

invicem commissi nobis ministerii oncra ct officia 

communicare debcmus, quatcnus ct iUorum bona 



Apostolo olim pracdicta, plcna ignorantiae et infir- 
mitatis animorum,in quibus illud Domini terribile 
dictum scmpcr est reminiscendum, atque tremen- 
dum : •« Qui scandalizavcrit unum de pusillis his 
■ qui in mc crcdunt, expedit ei ut suspendatur 
« mola asinaria in coUo c]us, ct dcmergatur in 
« profondum maris. » Et itcrum : « V® mundo ab 
« scandalis ! Ncccsse cst ut vcniant scandala ; ve- 
« rumtamen vae homini illi per qucm scandalum 
« vcnit ! » Sed etaureset linguas prurientes cavere 
debcmus, nc vel ad audiendas vcl ad loquendas no- 
vitatcs prompti et faciles simus. Quiaet prurientes 
auribus,et profanas vocum novitates pariter Aposto- 
lus condcmnat,et oppositioncs falsinominis sclen- 
tiai admonens devitandas, continuo de eadem falsi 



per unanimitatis spiritum nostra, ct nostra, si qua G nominis scientia subjungit, dicens: «Quamquidem 



divina miscricordiacssc possunt, illorum sint),mc- 
liuset saJubrius existimavi aUquid tuaj fratcrnitati 
pcscribere, quam inutiU taciturnitate, ct dc iUis vi- 
derer difTidere,et tibi tam angustiato, tam'afflicto, 
tam anxio et conturbato, nihil consulcrc. Quapro- 
ptcr omnipotentis Domini et Salvatoris largissimam 
et indcficientetn oro gratiam, ut nobis tribuere di- 
gnetur utilem et veracem tuam consolationcm ct 
instructionem,sermoncm ct animum tuum pra^pa- 
ret ac tranquiUet, ut qua; dicturi sumus, pia man- 
soetudine et humilitate suscipias, ac scposita ani- 
mositate et studio contentionis, libcntcr quaj vcra 
sunt audias, et non nostra, sed Dci et sanctorum 
Patrum dicta obcdienter suscipias, cisquc animum 



«proraittcntcs, circa fidem excidcrunt.» Cum adhuc 
csses in parlibus rcgni Gcrmaniaj, audivimus in 
primis supcr nominc tuo famam dolendam : quod 
vidclicct novitates sercres, et stuUas ac sino disci- 
plina quffistioncs vcntilarcs. Deindc perlata est, 
etiam adnosstudio ccclcsiasticorum virorum quaj- 
dam scriptura tua, in qua apertissime, et prolixo 
scrmonc, atquc ut tibi visum est ctiam testimoniis 
Scriplurarum,sivc sanctorum Patrum,quid sentires 
sivc doccrcs muUipliciter cxsecutus es. Nunc quo- 
quc acccpimus et alia scripta tua non parva, quaj 
ad episcopos, vel contra cpiscopos, qui in concilio 
damnationis tua; affucrunt, scripsisse vel protuUsse 
videris.In quibus quanta potuisti intentione, de una 



toum et sensum sincera piclatc submittas, quia, ut J) tantum quajstiono, id cst, pragdestinatione divina, 



verax veraciter Scriptura dixit, « Sunt viai qu® 
« videntur homini rcctaj, et novissimum carum 
« ducit ad raortem. » Et : « Qui confidit cogitatio- 
«nibus suls impie agit. » Undc et aUbi cadcm 
Scriptura admonet, dicens : « Et ne innitaris pru- 
■ dentis tuaB. » Hoc namque malum, quantum ca- 
vendum sit homini, etiam beatus Ephrcm admi- 
raods sanctitatis et iUustrissima} doctrina; pater 
ostendit, cum in hora exitus sui, astanti sibi uni 
exdiscipuUs, magni ct acutictnimis curiosiingcnii, 
BolHcite admoncns dixit: Cavc, PauUnc, nc unquara 
teaubmittas cogitationibus tuis. Quantum vcro bo- 



quidtcneas, diligcntcr cxplicare curasti.Itafactum 
cst, utexutraquc scriptura tua,sivc quam per alios, 
sivc quam tc mittcntc acccpimus, plcnissime nobis 
cognosccrc videamur, in quibus quaistionum peri- 
culis fluctuct,vel,quod nimis dolcndum est, naufra- 
gctur scnsus tuus. Quapropter compendiose nobis 
ct ulilitcr iicri posse vidctur, ut ex iUa tota serie 
scriptorum tuorum, ea quaj nobis fidei catholicn 
maxime contraria essc videntur,brcvibus et distin- 
ctis capituUs ordincraus, adjungchtes,sive subjun- 
gcntcs pcr singula, (juid c contrario Scriptura san- 
cta doccat, ct Ecclcsia Dei firmissimc teneat, et 



97 



AMULONIS IBPISG. LUGD. 



ubiquc fidelitor ac salubriter doceat.Cujus doctrinae f^ « superducentes sibi cclercm perditionem. » £t ipsi 



etsensibus tc, quasi dcvotum ct pium filium, irrc- 
fragabiliter obtempcrarc oportet, si cupis in cjus 
corporis unitatom vivum ct sanum mcmbrum invc- 
niri, ot non cum pulribus ot cmortuis justae seve- 
ritatis judicio abacissioncm mercri. flunc autcm 
sermonis nostri tenorem, scrvato in omnibus logi- 
timo ordine ac ccclcsiastica auctoritate, noii tibi, 
qui infelici et miserabili lapsu oxcommunicationcm 
ab Ecclesia excepisti, sod principalitcr reverentis- 
simo et charissimo jiostro motropolitano antistiti 
direximus tuo, conGdentes in Domini pietate, quia 
cum hffic legerit et nostrro erga to compassionis 
affectum cognoverit, non indignatione aliqua ad' 
versum te, sed boni patris et pii pastoris viscoribus 



Domino dc eisdem hajrcticis per Prophctam ; t Et 
«ogo rcderaioos, otcontramclocutisuntmendacia.» 
Itaquc juxta fidom catholicam et apostolicam, pjx)- 
photicam ot evangolicam, omnes isti, fideliter ad ba- 
ptismum Christi accodcntes,non utique alio pretio, 
scdChristi sanguinc rcdcmpti sunt.Sedcumplurimi 
ex cis oamdom gratiam in se irritam feoerint, et 
idcirco in aBternum percant, qua ratione verum est 
ncmincm perire posse sanguinc€hristiredcm|itum? 
Socundo locodisplicotnobis valde, quia verlsaima 
et sacratissima Ecclesi«3 sacramcnta,vidclicci ex^r- 
cismi, ct baptismi, chrismatis, et Eucharistiffi ajo 
manus impositionis,perrunctorieetfruBtratoric xmq- 
nibus, qui post percoptionem eorum pereant, dari 



CDmmovebitur, uthis congruentor perlectis ettran- n confirmas, dum eos sanguine Christi, sinequo ipsa 

• «1 it* II* *i** t* * 1 ^^ i.* -J 1 Ia, a * *ii* 



quille apud te tractatis, si divina gratia aspiranto 
acquiescere volueris veriiati, ncquaquam diutius 
aberrcs acaulis,3ed boni et summi pastoris hume- 
ria rcportatus, unitati invontoj ac rodemptee ovis, 
cum gaudio coclestium et torrcstrium, fcbcitcr rc- 
sUtuaris. Haec sunt igitur quae in scripUs tuis me- 
rito reprehendonda, et reprehensa, tanquam vora3 
fidei catholicffi inimica, notavimus, et qualitcr ad 
regulam veritatis sint corrigenda perstrinximus. 

In prinji^ displicet nobis valdo, quod dicis ct as- 
seris tieminera periro possc Christi sanguine rc- 
demptum. Hoc enim dictum dupliciter fidci catho- 
licffi adversatur. Si aut nemincm ex numero Ghri- 
stianorum, postquam semol in Christo baptizatus 
etparticeps redemptionis Christi clTectusest, pcrire 



mystoria, sed quaedam velut vacua ot inania ludi- 
bria sunt habonda, redcmptos negas : cum e con- 
trario Apostolus,ot vcritatem rodomplionis Christi^ 
ct vcrum divincrum mysteriorum efrectum^etiam iu 
eis qui irroparabiliter porount <loceat esse collatai 
cum ait: « Impossibile enim e6t oos qui someliJUQi 
« illuminati, gustavcrunt etiam donum cccleslio, et 
« participes sunt facti Spiritus sancii, gustaveruni 
« nihilominus bonum Dei verbum, virtutosque s«- 
t culi venturi, etprolapsi sunt, renovari rursus ad 
« pocnilentiam, rursum crucifigentcs sibimct ipsia 
« Filium Dei, etc. • Et itcrum : « Quanto magis 
« putatis dUoriora mcrori supplicia, qui Filium JDci 
« conculcavcrit, ot sanguinom testamenti poIlutuQx 
« duxerit, in quo sanctificatus est, ct Spiritui gra- 



possc confirmas,contra Apostolum apertissime pra;- C « tiac contumcliam fcccrit?» Et alioloco: t Et per- 



(]icantem etcontestantem: « Quoniaminiqui rcgnum 
t Pei non possidebunt. » Et quoniam qui iIla'vol illa 
crimina admiserint,regnum Dei non conse([ucntur, 
et non habent hffireditatcm in rcgno Christi Dci, 
inter quos ctiam illi sunt negatores Christi, dc qui- 
bus ipse terribiliter testatur: « Quicunquc ncgavc- 
« rit mccoram hominibus, negabo et ogo eum co- 

• ram Patre meo qui cst in cqjHs. » Et illi infru- 
ctuosffi fidei,de quibus ait : « Non omnis qui dicit 
t mihi : Dominc, Dominc, intrabit in rognum cgd- 

• lorum. » Sed et 111® fatuaj virgines, quai non 
sumpserunt olcum in vasis suis cum lampadibus, 
quibua cJausa januarcgni dicturus est: « Amen dico 
«vobis, nescijoyos. » Aut si non credis, omncs, qui 



« ibit, inquit, infirmus in tua conscientia frater, 
t proptcr quom Christus mortuus estl » Ite veritas 
mysteriorum pcragit virtutum suam, cum fideliter 
accipitur, cliam inillis qui non pcrmaneni in veri- 
tatc corumdcm raystoriorum. Sed et in illa rcgula 
intelligendarura Scriplurarum dc corpore Chridti 
vero utquo simulato, unde tu hunc errorwn velut 
oonlirraarc niteris, voracitor nosse debes, simu- 
lationom donotari vitai ot morum, non, quod abeit, 
divinorum mysteriorum ct sacramentorum. 

Tertio loco displicct nobis valde, quia et divina- 
rum Scripturarum tostimoniis ct sinccrissimis san- 
ctorum Patrum dictis tam perverse abuteris, ui 
hffic omnia qua) manifestissime adversus divinam 



vera fide ct devoiione per baptismi gratiam regene- n veritatcm ct patcrnam fidem disputaiifl,exillia non 

A. ^ll-. * X * ■ * Jl I • _ • ■ j •jll A * li*l**l. Oi^ M « 



rantnr, Christi esso sanguine redomptos, imo in 
Ghri^ti morto et sanguine baptizatos, licot postoa 
pluriini cx eis, vel per hffireses, vel por alia divorsa 
crimina percant, manifestissime contrarium est 
bealQ Paulp appstolo dicenti : t Quicunque bapti- 
t ^ati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius bupti- 
t zati symus. » Et boato Joanni similiter de codem 
Dominocontestanti: • Quidilcxitnos, inquit, et lavit 
« nosa pcccatis nostris in sanguinesuo. » Et bcato 
Petrootianri dc pessimis hflDrcticis, qui post baptis- 
mum rcdcmptionis Christi deEcclesia rccesserunt, 
iiadicenti: «Eteumquicmiteos Dominum ncgant. 



rcctc intellcctis muitiplicitcr affirmare contendas. 
In tantum ut illos qui ox numoro fidelium pereuni, 
nec tunc, quando imprimis ad percipienda my^teria 
rogencrationis ct Dominicae oblationis, vel in par- 
vula a3tate ab aliis oblati sunt, vcl ipsi in majori 
fidcliter accesserunt, affirmos Christo et Ecclesiffi 
non incorporatos, ncc mcmbra illius qu(£aiiic et 
salvata} ovis eifectos, ac per boc nec unquam fuisse 
Christianos.Nam quomodo est Chri6tianus,qui non 
portinot ad corpus Christi, qui non est membrum 
Christi ? Cum c contrario Apostolus etiam illos, 
qui graviter poccaro, et in eodem ,gravi peccato 



EPISTOLiE. 



96 



periffe poasuiki, membraChristi et templiflfn Spiritus A 
sancii ease dicat, quandiu fideliier ct innoccnter 
aguni. « Nc8ciiisjnquit,quia corpora vestramem- 
« bra Ghristi sunt? Tollens ergo membra Christi 
« faciam membra meretricis? Absit. » Et itcrum : 
t Ncscitis quia iemplum Dei estis.et Spiritussanc- 
« tus habitai in vobis? Si quis autem icmplum Dci 
«( violaverit, disperdet illum Deus, t etc. 

Quario loco displicei nobis valdc, quia tam dure 
et iDdtaciplinaie ei immaniter do divina prsdesti- 
naiione Bentiseiloqueris in damnaiione reproborum , 
ui omaea illos quiad sinisiram ponendi suni in die 
jttdiciiyBi ciun diabolo aique angclis cjus promalis 
meritis suis eierno igne damnandi, ita sintdivini- 
ius ad interilum prasdesiinaii, ui eorum prorsua 
Duiius atliquftfldo poiuerii, nullus possit salvus essc. «i 
Qaod ae&tireei dicerequidesiaiiud,quam inDeum 
graviier et horribiliier blasphemare, si illis ejus 
pr»desiinaiio hanc necessitatem irrevocabiliter im- 
posuii, ui omnino quod ad saluiem suam proAce- 
ret operari non possini? Sed absii a nobis hoc re- 
eipere^ ne meriium damnaiionis illorum Dei culpa 
sii, qui eos iales esse constituii, non illorum qui 
aJlivd esse non poiuerunt. Huic errori, vel potius 
immaiusBimae impieiati resistit Scriptura diccns de 
iUo:«c Nemini mandavit impio agere, oi ncminidcdit 
« spaiium peccandi. » £i ipsc judex vivorum ei 
Bioriuorumdcstniit istud insaiium mcndacium,qui 
se in ilio die judicii iia iiiis qui ad sinistram stabuni 
dictunim esse praBdixit : « Discedite a me,maledicti, 
« m ignom a^craum,qui paratus cst diabolo ei an- 
« gelis ejuB. » Ui cur a se inseparabiliter discedere C 
snt digni, cur malodicii, cur diabolo et angclis ejus 
ia eierna poBna sociaii,vidc]icei non ex prsejudicio 
praxlesiinaiionis 8U(b, sed ex mcrito iniquitatis oo- 
nim, siaiim cLartssimesubjungai ciosicndaidicens : 
« Quia eaarivi, ei non dedisiis mihi manducare : 
« ativi ei non dediaiis mihi bibero, m cic. Ubi evi- 
dealer DBtcndiiur quod aon propterca damnaniur, 
qaia opera aaiutis suae facere non poiuerunt, sod 
qaia iaioere nnhieruni. Unde ei Psalmista do oo- 
dora jttsio et «iemo judico dicit : « Quia tu red- 
« des Qnieaique sccundum opera sua. » Non aii, 
asenadum prajudicia sua, sicut isia insana et fu- 
nboada doctrina asBerere conaiur, ad nihil aliud 
nifli ad rabrorsioaem audicniium* Gum e contrario 
fides caiholioa firmiasime iencat, nec ipsum diabo- D 
laffl,et ao^os eju8,ad hoc unquam praedesiinatos 
vi tsiflB MBeiii: sed quia iades suo vitio esssc volue- 
mt, iddroo eis aetami igni supplieia prasparata. 
OniBipoiaiis enim Deus non est auctor malorum 
meritomiD» nec malorum hominum, nec malorum 
aagsloniai : sed ipsi sibi suni auctores mali, quod 
propria VQinntate gesserunt; Deus autem justus 
nllor et Judex in fais quas ejus sequiiaie passuri sunt 
IhauciTit ergo «eternaiiter futora mala merita ipso- 
niiD, sed praraeientia ejus non eis intulit neoossita- 
ttMyUt adiud esse non posseni, sed tanium prsevidit 
qaod aliud eeee nolleni. Pra>destinavit cisdcm ma- 



lignis angolis,et reprobis homintbnsperpetnaspoa 
nas, non qnia malignos et reprobos ipsc eos facii, 
sed quia maiignos etreprobossuovitio futurosillos 
prajvidit : et quos tales proprio vitio futuros praevi- 
dit, quid mirum si cos justo judicio suoflBternos poe- 
nis ct incendiis priedcstinavit, ut qui volentes poc- 
caverunt, nolcntcs punianlur? Non itaquo in iliis 
prffidcstinavit oranipotens Dcus quaj sibi erant fac- 
turi iniqua voluntato sua, scd quos ipsc do cis erat 
ordinaturusojquissimo judicio suo. Nulla cnim pr»- 
dcstinavit injusta, scd tantum Justa; injusta vero 
prajscivit ut Deus futura, pra;destinavit ut judex 
justus damnanda. Nec praBScientia tamcn, nec pras- 
destinatione sua, cuiquam malorum hominum, vel 
angelorum,neccssitatem imposuiimale agendi,sed 
tantummodo pro malis gestis a^tcrnas pocnas lucndi. 
Undc vcrissimc ad cum Scriptura dicit : « Dcus 
« aBtcrno, qui occultorum es cognitor, qui nosii 
«< omnia antcquam (lani. » Et itorum do illo: « Do- 
« mino enim Deo antcquam crearcntur omnia fuo- 
« runt cognita: similiter et post pcrfoctum respicii 
« omnia. » Et alio loco : « A saeculo onim, inquii, 
« usquc in saeculum rcspicit, etnihil est novum in 
i( conspectu cjus. » Sunt quidcm in malis ot dam- 
nandis aliqui repulati, qui aliud essc non potuo- 
runt,sicut illi parvuli rcccns nati, sub rcatu origi- 
nalispoccati dcfuncti,quibus perbaptismumChrisii 
non potuit subvoniri ; sicut ctiam illi ignorantes 
Deum, qui non poiueruni invocare in quem non 
credidcrunt,nec audiresine prajdicantc, necpraedi- 
catorcm habcrc, quia nullum adsc mitti merueruni» 
Sodctin his non c8tiniquitasapudDcum,quiaetii- 
los traxit ad mortem originalc peccatum,et isios et 
originale pariter et actuale. Ipso tamcn ubique jusio 
judicc,qui de tota humani gcneris massa, ob primae 
prasvaricationis meritum justcdamnatos,alios facii 
vasa misericordias gratuita gratia, aiios permisit 
esse vaisa ira; justo judicio. Sin autcm hoc quaeritur, 
ubi in Scripturis praedcstinatio in malam partem 
dicatur, ipsum quidcm proprio vcrbum tali sensu 
posiium forsiian non facile inveniiur : sensus tamen 
verbi manifcsie in pluribus locis apparci ; sicui in 
primis de angelis refugis bcatus Judas Apostolus 
dicit : « Angclos vcro, qui non scrvaveruni suum 
u principatum,sed dercliquerunisuumdomicilium, 
« carceribus calignisdamnaiosiradidiiin judicium 
« cruciandos reservari. n Et de Antichristo Pauius 
apostolus dicit: « Ei revelaius fuerii homopeccaii, 
« niius perditionis, qui adversatur et exioliitur su- 
« pra omno quod diciiur Deus, aui quod coliiur. » 
Ei post pauca : « Qucm Dominus inierncieispiritu 
« oris sui, ei desiruei illustraiione advenius sui. » 
Do Juda quoque prodiiore ipse Dominus, cum pro 
aposiolis orarei : « Et nemo ex eis periii,nisi (ilius 
« perditionis, ut Scriptura iraplcatur. » De quo 
etiam apostoli, orantos pro electione successoris 
Gjus Mathia3,ad Dominum dicunt: « Ostende qucm 
« ex his duobus elegeris accipero locum minisierii 
« hujus, et apostolatum, dc quo prsvaricaius est 



Oi 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



df 



« Judas,ut abiretin locumsuum.»Talecstetillud, 
quod per Salomonem dicitur : « Univcrsa proptcr 
« semetipsum operatus est Dominus, impium quo- 
« que ad dicm malum. » Et quod in libro Job scri- 
ptum cst : « Quia in dicm pcrditionis servatur ma- 
« lus, et ad dicm furoris ducitur. » Et in lihro Sa- 
pientia3 dc ^gyptiis : « Duccbat cnim cos ad hunc 
« finem digna ncccssitas. » Et apud Jcrcmiam de 
quibusdam; « Congrega cos quasi grcgcm advicti- 
mam, et sancLifica cos in dicm occisionis. » Tali- 
bus eliam Amos prophcta dicit : « Qn\ scparati 
« estis ad diem malum, ct appropinquatis solio 
« iniquitatis. » Item dc fiiiis Hcli scelcstis et sacri- 
legis dicitur : « Qui non audierunt vocem patris 
« 8ui,quia voluit Dominusoccidcre eos.»EtadAma- 
siam praBvaricatorem ct impium rcgemprophctalo- 
quitur: «Scio,inquit, quod cogitavcritDcus occidcre 
« te, quia fccisti hoc malum, ct insupcr quod non 
<i acquievisti consilio moo. » Sed hiec omnia ita fi- 
deliter pensanda sunt, ut in eis et malorum, sivc 
angelorum, sive hominum, iniquitas, et Dei vindi- 
cantis incontaminabilis justitia cognoscatur. Praeor- 
dinavit atque tradidit angclos malignos in judicium 
cruciandos rcservari ; sed, exigente eorum impie- 
tatc, quia non sorvavcrunt ordincm ct honorcm 
8uum,qucm sub Deo ct cum Deo habercpotucrunt. 
Et Judas prfficognitus et pro^dictus cst filius perdi- 
tionis,scd mcrito impio) proditionis abiit in locum 
8uum,id est,sibi in pcQnis dcstinatum et pra^para- 
tum; scd quia praevaricatus cst de loco ministerii 
et apostolatus. Ita non est mirum si Antichristus, 
quia praescitus est homopeccati, ppcecognitus ctiam 
et prasdictus cst filius pcrditionis. Et malus atquo 
impiuspraeparatusad diem malum, servatur in diem 
perditionis et furoris ; sed quia ipse sua sponte et 
malus et impius existct. Ducebat et /^gyptios di- 
vini judicii ncccssitas ad exitium ct interitum prae- 
paratum ; sed digna, quia pro impietatibus et con- 
tumacia eorum justa. Sic et illi, qui velut pecora 
SBternae morti dcvoti esse voluerunt, siquidem impii 
manibus et vcrbis accersierunt illam,congrcgantur 
quasi grex perditionis, ct sanctificantur, id cst, 
quodammodo separantur ad diem malum, ct ad dicm 
occisionis. Sed et impii filii Heli,et impius rcxille 
Amasias, indigni habiti sunt judicio Dei,quiconsi- 
lium salutis suaesusciperent,ct Deus illos occisioni 
et perditioni prasparavit.Scdjusteutique obmerita 
impietatum, quae deillis prius Scriptura commemo- 
rat, et cxcaocari et intcrire meruerunt. Ait etiam 
Scriptura : « Et qui transgreditur a justitla ad pec- 
« catum, Deus prxparavit illum ad romphaeam. » 
Paravit ergo et praeordinavit istiusmodi transgres- 
sorcm ad romphaeam, id est, ad mortem et interi- 
tum ; sed juste, quia ipse ultro transgrcssus est a 
juslitia ad peccatum. Juxta hunc igitur divinse au- 
ctoritali8sensum,omnipotensDcusjustojudiciosuo 
pr«destinat pcenas malis, praedcstinat malospccnis, 
nulium tamcn prajdcstinat ut si malus, quia non 
malorum, sed bonorum auctor est bonus,et malo- 



A rum gestoi^um ultor eat justus, ot si malagerentes 
ad cum convcrtantur, indultor pius. Scicndum ta- 
men quod praedestinationis verbum,in maiam par- 
tcm, sicut in Scripturis miuus est usitatum, ita et 
a doctoribus rarius est usurpatum, et ob hoc ne- 
quaquam magnopcrc dc co ccrtandum. 

Quinto loco non minus dcteslamur et horremus, 
quod ila cxarsisti adversus eos-qui actcrno intcritu 
sunt digi«i, ut dixcris oos tam irrevocabilitcr etin- 
commutabiliter perditioni esse pracdestinatos,sicut 
Deus ipsc incomrautabilis et inconvertibilis est; et 
episcopos, ad quos scribis, quasi misericorditer ad- 
hortaris, ut hoc praedicent populis, ut quia jam 
pracfinitam damnationem evadcre non po8sunt,sal- 
tim aliquantulum Deo supplicentethumilientur,ut 

H statutum eis vel modicum mitigetet levigctpoenas. 
Obsecro, ubi haec unquam in Scripturis sacrislegi- 
tur?ubi in sanctisct catholicis Ecclcsia; doctoribus 
invenisti ? Cur non similiter diabolum et angelos 
ejus cxhortaris, ut quiastatutam damnationem cva- 
dere non potuerunt,jam nunc interim orent et dc- 
pTccentur Dominum, ut eis mitiores ct tolorabiliores 
fiantffiternaB poenae^aut quid ampliusistis rclinquis, 
quos similiter irrcvocabilisententiadamnatosasse- 
ris? Huic tam atroci impietati contradicit Ecclcsiae 
fides, quae diabolum cum angclis suis credit irre- 
mediabilitor coruissc : hominibus vcro, etiam im- 
piis,si rccognoscant pcccata sua,si defleant,8i con- 
fiteantur, si divinam misericordiam implorent, in- 
dubitanter januam indulgentia) apcriri. Sic enim 
propheta docet ct exhortatur dicens: « Quaerite Do- 

C « minum, dum inveniri potest; invocateeum, dum 
« propc est. Dcrelinquat impius viam suam, et vir 
« iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Domi- 
« num, et miserebitur ejus, ct ad Deum nostrum, 
« quoniam multus est ad ignoscendum. » Et iterum : 
« Quis ambulabit in tenebris, et non est lumen ci? 
« sperct in nomine Domini,et innitatur super Deum 
« suum. » Et ipse Dominus per se : « Convcrtimini 
« ad mc,et convertar ad vos,dicitDominu8 0xerci- 
« tuum.» Et alio loco: « Revertimini,filii revcrten- 
« tes, et sanabo aversiones vestras : » Et iterum : 
« Impictas impii non nocebit ei, in quacunque die 
« conversus fuerit ab impietate sua.» Ista cst fides 
et pietas Ecclcsiae : quia diabolum novit in malis 
suis sine pocnitentiapermansurum, nec uUam indul- 

jj gentiam acccpturum : et hominibus ad Deum con- 
versis perineffabilem ejus bonitatem,et pGenitentis 
remedium concedi, et salutis aditum non negari 
Oro, quid tibi peccavit humanum genus; quid tibi 
peccavit Ecclesia? quid in ipsa Ecclesia tot proxim 
et fratres tui, ut eis tam magnam, tam patentem 
januam pietatis Dei obstrucre et abserare coneris. 
Quisunquam fidelis eccIesiasticusviritapraBdicavit, 
ut haec tam attcnte et obstinate incultaro et confir- 
maro non erubescas ? Vere non est Christiana, sed 
pagana, imo diabolica ista duritia : quam si bene 
cogitarc ct cognoscere posses, perfecto signarescor 
tuum, et manum tuam ponercs super ostuum. Legi- 



93 



EPISTOLiE. 



94 



mus quidem in Evangelio beatum JoannemEvango- A 

listam de JudsBis dixisse : u Propterea non polcraut 

« credcrey quia dixit Isaias : Excscavit oculos eo- 

« rum et induravit cor eorum. » Sed sicut bcatus 

Augustinus in quinquagesimo ejusdem evangelistas 

tractatu fideliter et catholice exponit* : « Sic dictum 

est,* non poterant,» ubi inielligendum cstquod nole- 

bant,qucmadmodum dictum est de Domino Deo no- 

stro, « Si non credimus,ilie fidclis permanet,negare 

« seipsum non potest. » De omnipotente dictum est, 

« non potest, » Sicut ergo quod Dominus ncgare se- 

ipsumnonpotest^lausestvoluntatisdivinae : itaquod 

illi non poterant crederc, culpa est voluntatis huma- 

ns.» Non quiamutari homines in melius non possunt, 

sed quandiu superba sapiuni,non possunt crcdere. 

Hoc de Juda}is,qui exccecati et indurati sunt, Deus g 

pnBscivit,atque in ejus spiritu propheta dixit. Non 

ergo poterant credere,juxta sensum fidelissimi do- 

ctoris, quia hanc eorum futuram impossibiliiatcm, 

id est,8uperbam impietatem, per quam Domini hu- 

militatem contempserunt,et Deus vere prajvidit, ct 

per Dei Spiritum propheia vere praedixit. Clauda- 

musitaqneauresadversushancinaudiiamduritiam, 

ct verba prajcipitaiionis, ct audiamus prajfatum 

doctorem dulciter orantem,et dulcitcrdispulantcm 

advcrsus profanae inaniioquiavaniiatis. « Quosdam, 

inquit, nimia suffi voluntatis fiducia cxtulit in super- 

biam,et quosdam nimias suae voluntatis diffidcntia 

dejecitin negligentiam.Illidicunt : Utquidrogamus 

Deum ne vincamus tentatione, quod in nostra est 

potestate? Isti dicunt : Ut quid conamur benc vi- 

Tere, quod in Dei est potestate? Domine I o Paier ^ 

qui es in coelis! ne nos inferas in quamlibct ista- 

nim tentationum, sed iibera nos a malo. Audiamus 

Dominum dicentem : « Rogavi pro te, Petre, ut non 

« defTciat fides tua : ne sic existimemus finem no- 

stram esse in libero arbitrio, ut divino non egcat 

adjutorio. Audiamus et cvangelistam dicentcm : 

« Dedit eis potestatem filios Dei fieri : « ne omnino 

extistimemus in nostra potestate non essc quod cre- 

dimus. Verumtamen in utroque illius beneficia co- 

gnoscamus. Nam et agenda; sunt gratifle,quiadata 

estpotestas^etorandum nesuccumbat infirmitas. » 

Sexto loco similitcr detcstati sumus quod Deum, 

eisanctos ejus,in perditione eorum, quos aitcrnoe 

damnationi praedestinatos assiduo repetis, dicis cx- 

BQltaturos et gravisuros, cum e contrario apertissimc D 

Scriptura dicat : «Deus mortem non fecit,nec, las- 

« tatur in perditione vivorum. » Et alio loco : « Vivo 

• ^ydicit Dominus Deus quia nolo mortem impii, 

« sed ut convertatur et vivat. » Et iterum : « Nun- 

« quid voluntatis mea; est mors impii, dicit Domi- 

« nas Deus, et non magis ut convcrtatur a via sua 

« mala, et vivat? » Quomodo crgo lo^tatur in morte 

ct in damnatione impii, cum ipse jurat non essc vo- 

lantatis suae ? aut quomodo gaudet ad ruinam cu- 

jusquam,qui utnullius bono,ita etiam nulliusmalo 

indiget, ut quasi potentior vel beatior fiat? Protu- 

• Tract. 53 in Joan. 



listi quidem, vclut ad municndum sensum tuum, 
testimonia do Scripturis, scd incongruenter, et 
non eo sensu quo ibi posita sunt. Velut est illud : 
« Ego quoqne in interiiu vestro ridcbo et subsan- 
« nabo. » Et illud, quod non de gonerali perditione 
impiorum, ut iu posuisti^sed proprie de miseriaet 
calamitate infidelium Judaeorum in Deuleronomio 
diciiur : « Et sicut laetaius est Dominus super vos, 
« benefacicns vobi8,vo8quc multiplicans ; sicl«ptabi- 
« tur dispcrdcns vos aique subvcrtens. » Sed grandi 
ct pia consideratione indiget, utqualitercunqueco- 
gitetur risus et subsannatio Dei in interitu perdito- 
rum,et laetitia sive exsultatio, non solum in profe- 
ciu rectorum,eed etiam in subversione pravorum, 
qui, ut supra ostensum est, in nullius morte, in nui- 
lius perdiiione laetatur, nec aliquem perire vellc se 
jurat,quia nullius interitum velut inimicuscreatu- 
rae suae desiderat, sed in eis qui pereunt, iantum- 
modo finem malitiae et ordinfem ac reiributionem ju- 
stitiae diligit. Sic itaque in interitu impiorum et ini- 
quorum ridebit ct subsannabit, cum eorum super- 
biam et contemptum digna punitione humilians 
atque condemnans, omncm creaturae vanitatcm et 
elationem adversus Creatorcm irrisione ct subsan- 
naiione dignam csse monstrabit. Unde et divinaea- 
dem verba posita sunt, ut non diccret, dc interitu 
vestro : scilicet non pro illo, sed in illo; id est,non 
pro illis qui sua culpa perierunt, sed quiain eorum 
justa pcrditionc,in contemplaiione rationalis et 
beatae crcaturiT, laus accrescet et gloria Creatoris, 
cxuliantc omni clecta creatura, non in tormentis 
miserorum, sed in aBquitate et vcritate judiciorum 
divinorum.Quod etiam in praesenti saeculo anima- 
bus sanctorum conceditur, dicente Psalmista: « Ex- 
« sultavcrunt filiae Judae propter judicia tua, Do- 
« mino. » Non ergo propter perdiiionem cujusquam, 
sed propicr divinae aequitatis justitiam. Hoo sensu 
accipi potost et illud : « Lactabitur justus cum vidc- 
« rit vindictam. » Et illud in Salomone : « Et in per- 
« diiione impiorum erit laudatio. » Laetatur autem 
omnipotcns Deus, vcl bencfaciens justis,vel mala 
retribuens pravis.Nonquod ipsediversaalTectaiione 
mutetur atque varietur, cujus gaudcre,sicut et essc, 
aBtcrnum atquc incommutabileest,apud quem non 
est iransmutatio, nec vicissitudinis obumbratio. 
Sed sicut Spiritus Patris dicitur loqui in eis quos 
loquentes facit,quos ad tcstificationis veritatis ins- 
truit et informat : qui etiam postulare pro sanctis, 
et gemere ac desidcrarc dicitur, quia eis quos re- 
plcverit aCfectum postulandi et gemcndi et deside- 
randi inspirat. liaet ipse laetatur in sanctis in qui- 
bus habitare dignatur, quia eos proculdubio laetan- 
tes facit, sive in donis gratiee quao largitur piis, sive 
in judicii et (cquitatibus, quibus impios punit. Pro 
quibus etsi humano alTcctUjSicut Apostolus dicitde 
8e,iamquam homines contristantur, tamen divino 
Spiriiu rcgcntc atquc iliustrantcs,justa Dei judicia 
laudarc ct giorificarc non ccssant. Gum igiiur tum 



05 



AMULONIS fiPISC. LUGD. 



«6 



magnaet tneffabiliter majori cautela,ut aliqnatenus A 
intclligi possint, divina verba indigoantynon facile 
a quoquam proferenda sunt velut pro sc, no forsitan 
beno tractata invenianlur contra sc. 

Septimo loco, duo prorsus gravia mala in tuis 
nobis moribusplurimumdisplicuorunt.Unum quod 
sacerdotes Doi, et rectores Ecclcsiarum, tantis in ju- 
riis et C/Onviciis ot maledictis lacera8,tanto dcspe- 
ctu et conturaacia conculcas, utiqucspiritu orroris 
et superbiaj miserabilitcr deccptus,ut omnino nihil 
€hri8tian«p potiontiaj, nihil GhristianaB rcvcrenti(c 
babere "videris. Nam intor ca^tera, omnes qui insa- 
niffl sensnam tnorum zelo fidei rcsistunt, ha^rcticos 
sppellaTO non metuis, eosque a bono et crudito viro 
atquo eathoHoo episcopo Rhabanicos nuncupare 
prffisumis. Ncc titnes Dcnm,quod in talos et tantos n 
diaboli laqueos, per vanam instabflilatem mcntis ot 
corporis, ct vaniorom curiositatem atq«e arrogan- 
iiam inoidisti. Nec orubescis, quod in tot erroribus 
iet mendaciis ab omnibns ubiqtio dcprchcnderis ct 
oonfntaris. Noc doies,quod ccco tot annis a corporc 
ficclosiae jnstffl severitatis ^amnatione pra3cisus,at- 
que omni bonorum contubernio ac solatio defrau- 
datus, romansisti velut stirps inutilis, et palmcs 
«ridus igni dostinatus. Sed adhuc insupcrostuum 
maledictionetst amaritudinc plenum est : ct convcr- 
Bus in arcam pravum, non pro Domino, ut putas, 
sed ficclosiam matrem tuam^ ejusquo proisulcs pa- 
tres tnos, sacrilega audacia contemnens, advcrsus 
Dominum jacularis.Alterumvero malum est in mo- 
ribus tuis, quod in omnibus quo; dicis et scntis, 
Bicut Scripturatuadcclarat,nullum omnino, homi- C 
num moro bonorum, pie ot humiliter doprocaris, 
nnlliod lc sensui et auctoritati submittis, ncc dicis 
qnod sa^pe soiet et debet pietas dicerc : Obsecro, 
boneviraui ixme frater, si in his quas dico aliqua- 
tenus erro,ferto infirmitatem mcam,instruito igno- 
rantiam meam,et probabis obedientiam mcam,quia 
paratus oro libentor susciperc quidquid Veritas di- 
gnabitur declarare. Scd ita te scnsui tuo credis, et 
in ipsa veritato spoculari et contemplari gloriaris, 
ut in scriptis tuis nec Dco ipsi supplices,ut tibi quod 
mclius est revelet. Quaproptcr multum fratcrnita- 
tem tuam exhortor et moneo, et patoma pietate ac 
fVatema (^aritatc persuadeo, ut revcrtaris in tcmet- 
ipsum, convcrtaris ad cor tuum, et excutias procul 
a te istum errorom vanum, et laborem infructuo- Q 
Bum ac perniciosum, rcstituasque te sancto; matri 



Ecclosi^iJ^restituas to obedientiaj Domini saccrdcrtam 
et patrum tuorum, restituas tc fraterna; omnium 
charitari. Ut qui modo jaccs tanquam vas per- 
ditum, cooporanto Dei gratia, effijiaris in domo 
ejus vas utile, ad omnc opus bonum paratum. 
Noc terrearis consideratione, vel erroris quem in- 
curristi,vel injuriarum quas in Dei sacerdotes in- 
tulisti, nc ex Iioc volut implacabilcs patiaris. 
Omncs dcprccal)iniur pro to, ct ipsi ultro propter 
amorem Christi oblivisccntur sc, oruntquo apud 
omnes ct pra;tcrita crrata in oblivioncm, ct proBsens 
convcrsionis iuoa bonum in gaudium et exultatio- 
nem. Tantum nc dubites, noc rcmorcris, sod eruc 
te quasi damula de manu, et quasi avis de insidiis 
aucupis, ne in tali damnatione repontina mortc 
praivcntus, EcclosiaQ matri, cui nunc moBrorem fa- 
cis assiduum, luctum, quod absit, derelinquas per- 
petuum. Crcde indubitantcr quia hfflc ex vora et 
sincera erga te charitate et solo amore salutis tua 
loquor. Noc omnino aBstimos, quod quaedam supc- 
rius, vclut duriuset austcrius prosecutus sum, ad 
confusioncm vcl condomnationem tuam prolata. 
Sed scito certissimc quia ad hoc tantum dicta sunt, 
ut ea coram oculis ponerera tanquara in speculo ve- 
racitcr dijudicanda, ct adjuvanto Dci gratia, (]uan- 
tocius ct studiosus cracndanda. Siquidcm, ut beno 
ipsc nosti, meliora sunt vulnera amici quam frau- 
dulenta oscula inimici. Ad extremum, broviter tuas 
intimo charitati,'gestum essc intra Gallias,tempori- 
bus pcne beati papo; Leonis,sivc Agapiti^concilium 
venerabilo et Ecclcsia; Dci valdc utile, a pluribns 
cpiscopis,quibus prxfuit admirandas sanctitatis,^t 
virtutura acrairaculorura,beatusCsBsariusArelateQ- 
sis cpiscopus : ubi diligentcrdcgratia Dei etlibero 
hominis arbitrio, de prJBScientia et prsdestinatione 
divina constat csse defmitum, qualiter moiferatie- 
sima ratione senticndumy tencndum et docendum 
sit. Unde hsc ad commotionem prudentim iiis 
paucissima verba subnecto, quibus aiunt i « Hoc 
etiam secundum fidcm catholicam crcdimus, quod 
post acceptam baptismi gratiam, omnes bapttsati, 
Chrislo auxiliantc ct cooperante, qua; ad salutem 
animx pertinont, possint et dcbeant, si (Idelilerla- 
borare volucrint, adimplcre. Aliquos vero ad ma- 
lum divina potestato pro^dcstinatos non solum non 
crediraus,sed etiara,Bi sint qui tantum malicredere 
velint, cum omni dctestatione illis anathcma dici- 
mus. » 



>e6 q 6 6 a< 



97 



DE PRvESCIENTIA DEI ET PR.fiDESTINATIONE. 



9» 



Aiicui.oiiris 
OPUSCULA DUO 

EJUSDEM ARGUMENTI, 
Amulonis ad Gollicscalcum cpistola3 mljuncta in codicc Trevirensi, 



OPUSCCLUM PRIMUM 

Responsio an interrogationem cujusdam dc Prxscientia vel Prvcdestinatione divina, et de lihro Arbitrio, 



Omuipotens Dous, quiu vcrissimc verus ct solus 
Deus est, omnino in sua setcrna et incommulabili 
scientia praescivit omnia antequam ficrenty sicut 
Soriptura testatur, dicens : u Deus (eternsc, qui abs- 
« conditorumescognitor^qui nostiomniuantcquam 
« fiant. » Praescivit ei^o sine dubio, et bona (luac 
booi crant facturi, ct mala quns mali crant gcsturi. 
Se^i in bonis ipse fecit sua gratia ut boni esscnt : in 
malis vcro, non ipsc fccit ut csscnt mali, quod ab- 
sit, sed tantum praDscivit eos proprio vitio talcs fu- 
turos. Neque enim prccscicntia Dci imposuit cis ne- 
cessrtatem, ut aliud essc non possent, scd tantum 
quod illi futuri erant ex propria voluntate, illo ut 
Deus prsvidit ex sua omnipotenti majestatc. Undo 
Scriptura incontaminabilem justitiam ejus nobis 
iosinuanSy ait do illo : <t Nemini mandavit impic 
« agerOy et nemini dedit spatium peccandi.» Quod 
ergo impie agunt impii ct iniqui, et spatium tempo- 
ris vitiB hujus, quod eis dedit Deus ad bcnc agen- 
dum, ipsi o contrario convcrtunt ad malum cxcr- 
ceadum, nOn Dei, sed ipsorum est culpa, et idco 
rccte damnantur ipsius justitia. Pricscivit autcm 
idem oiunipotens Deus etiam SQtcrnam illorum dam- 
oaUonemy sed ex mcrito ipsorum, quos in propria 
malitia persevcraturos pro^vidit, non cx sua, quod 
absit, iniquitatCy qui nihil injustc constituit, ct qui 
reddit unicuiquc sccundum opcra ^ua, id cst, ct 
beae agentibus bonaojtcrna, ct male agentibus mala 
perpetua. Ergo bonos pra!scivitomnino,et per gra- 
tiam suam bonos futuros, ct pcr eamdcm gratiam 
ctema pr^mia acccpturos, id cst, ct in pro^scnti 
saeculo bcne victuros, et in futuro feliciter remunc- 
rajuios. Utrumque tamen cx dono misericordia; Dci. 
Unde Apostolus vasa miscricordiic eos appellat di- 
cens : t< Ut ostendcrct divitias gratiaj suae in vasa 
" misericordi^e, qua; prajparavit iii gloriam. » E 
contrario autcm malos, ct prajscivit per propriam 
maliliam malos futuros, ct prajscivit pcr suam ju- 
stjtiam aeterna ultioncdamnandos.Sicut pracscicbat 
de Juda proditore quod eum esset tradilurus, sicut 
Evangeiium dicit :« Cum csset unus dc duodccim,» 
praesciebat etiam ceternam ejus damnationcm, cum 
diceret : <♦ V® homini illi per quem Filius hominis 
« tradetur. Bonum erat ei, si natus non fuisset 



A « homo illc. » Sic ct dc impiis Judasis, proBScicbat 
sinc dubio corum impietatcm futuram, de qua prs- 
dixit in Psalmo : « Dcderunt in escam meam fel, et 
« in siti mca potavcrunt me aceto. » Pnescicbat et 
subscquontcm ipsorum damnationcm,dc qua in co- 
dcm PHiilmo subjunxit : « Deloantur dc libro vivon- 
« tium, ct cum justis non scribantur. » Scd in hia, 
ct in oniiiibus iniquis, illud prius cx propria cst 
pravltatc, istud scqucns cx divina ajquitatc. Iloc 
niodo ct dc prajdcslinationc Dci omnino senticndum 
cst quia in bonis proedcstinavit, ct ipsam eorum 
bonitatom futuram cx dono gratia) suae, et pro ea- 
dcin bonitatc ajtcrnam ipsorum remuncrationcm, 
ut ipsius dono fiercnt boni, ipsiusdono csscnt rcmu^ 
ncrati. Uudc ait Apostolus : « Qui pra^destinavit nos 

n « in adoptioncm filiorum per Jcsus Ghristum in. 
u ipsum. » Et alio loco : « Quos pra^scivit ct pra^de- 
« stinavit conformcs ficri imaginis Filii sui.» Pr©- 
dcstinavit utique clcctos suos, ut et nunc asaume- 
rentur in adoptioncm filiorum Dei per gratiam bar 
ptisnii, et in futuro erficiantur conformcs imaginis 
Filii Dci, pcr eamdcm Dci grutiam sccundum imagi- 
gcm cjus rcnovati et glorilicati. Prasdestinavit om- 
nino, ut ct hi cssent boui, non ex se, sod ex illOy et 
illi bcati, non pcr sc, sed pcr illum. lu utroque ergo 
bona sua in eis et de cis futura pra^scivit et pra)- 
dcstinavit. In malis vero et impiis,non praedestinavit. 
omnipotcns Dcus malitiam ct impietatem, id est^ ui 
mali ct impii csscnt, ct aliud esse non posscnt : sed 
quos pra;scivit ct pro^vidit malos atque impios futur 
ros proprio vitio, ipse cos praidestinavit ad octernam 

C dainnationcm justo judicio. Non quia aliud essc non 
potucrunt,scd quiaaliud cssc noluerunt. Ipsi igitur 
sibiinctipsis cxstilcrunt causa pcrditionis : Dcus au- 
tcm juslus judex et ordinator justus ipsius damna- 
tionis. Non cnim praHlcstinavit injusta, scd justa. 
Pncclcbtinat tamcn ct coronas justis, et pa;nas inju- 
sti8,qui a utrumque cst juslum.Quam justitiam ejus 
comnicndans nobis Apostplus, ail : « Nunquid ini- 
« quus Dcus, qui infcrt irain? Absit.» Etquia modo 
omnibus pra^rogat patientiam, ut convcrtantur ad 
pccnitentiam, et(|ui percunt, suo contemptu et du- 
ritia pcreunt,. quia tantam Dei patientiam contem- 
pserunt, iterum alio loco dicit :u An divitias bonita'* 



99 



AMUl-ONIS EPISC. LUGD. 



100 



« tis ct paticntiae et longanimitatis ejus contemnis, 
« ignorans quoniam benignitas Dei ad poenitentiam 
« te aSducit. » Sccundum duritiam autcm suam et 
cor impcBnitens, thesaurizat sibi iram in dioira; et 
rovelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique 
secundum opera sua. Hinc etiam alia Scriptura testa- 
tur, dicens :« Deus mortcm non fccit, nec laetatur in 
« perditionevivorum : impii autcm manibus etvcrbis 
M accersicrunt illam,et aestimantes amicam deflcxe- 
« runt ct sponsiones posucrunt ad illam ,quoniam di- 
« gni sunt qui sint cx parte illius.» Non ergo omni- 
potens Deus ulli hominum causa mortis vcl perditio- 
nis existit; sed ipsam mortem ct perditionem mani- 
bus etverbisipsiimpii sibi accersunt, dum ncqui- 
ter operando, et ncquius aliis suadendo, ct sibi ct il- 
lis damnationcm adducunt; dum viam iniquitatis et 
pcrditionis amantes, a recto itinore deflectunt, et 
ad perpetuam damnationem, tanquam datis inter se 
dextris, pari consensu nequitiffi, quasi cx voto et 
sponsione festinant, fccderati mortis et vitaj (EternaB 
inimici : ipsi secundum duritiam suam etcor impoo- 
nitens, thesaurizant sibi iram in die irae. In qua die 
justi judicii Dei, quia unusquisque secundum opera 
sua rccipit, nemo ex Dei prayudicio, scd cx merito 
proprio iniquitatis, condemnatur. Non enim ille ali- 
quem pra^destinavit ut malus esset,scd vcre omnem 
malum pra^dcstinavit ut impunitus non essct. Quia 
et unaquaique lex justa crimen non jubet, ne sit in- 
justa, et tamen criminosum punit, ut verc sit justa. 
Qui ergo dicit, quod hi qui percunt prajdestinati 
Bunt ad perditionem, ct idco alitcr evcnirc non po- 
tcst; similitcr quo}ue ct dc justis, tanquam et ipsi 
ideo salvcntur, quia prtedestinati ad salutem aliud 
esso non potuerunt. Qui crgo haic tam confusc ct in- 
sulse,et illis tollitmeritumdamnationis,etistis me- 
ritum salutis : ac pcr hoc quid aliud agit, nisi ut et 
pereuntibus secundum illum sit imposita neccssitas 
perditionis, et his qui salvantursit imposita neccssi- 
tas salutis? atque idco ncc illi justc damncntur, qui 
justi esse non potuerunt, nec isti juste rcmunercn- 
tur, qui aliud quam justi esse nequiverunt, ut in 
utraque parte ct perditio et salus non sit cx judicio 
propriae actionis, scd ex praejudicio divinas praeordi- 
nationiB?Et ubi crit illud : « Qui reddet unicuique 
« secundum opcra sua?» Et itcrum : « Nunquid 
« iniquus Deus qui infcrt iram? Absit. » Aperto 
namque causa perditionis illorum qui pereunt in 
Deum rcfertur, si ipse eos ita ad interitum praede- 
stinavit, ut aliud esse non posscnt. Quod scntire vel 
diccre horribilis blasphcniiacsl.Scd Ecclesi/e catho- 
Iica3 fides, cujus filii et scctatores essc debemus, ita 
nobis lirmissimc tencndum insinuat, ut supcrius 
juxla ScripturaD sancta» auctorilatem brcvitcr desi- 
gnavimns. Vidolicet omnipotenlem Dcum, in malis 
ipsorum malitiam praescisse, quiaexipsis est; non 
praedestinasse,quiaex illo non cst : pojnam vero illo- 
rum et praiscisse, quia Deus est, ct prajdestinasse, 
quia justus cst : ut et in illis sit meritum suae dam- 
nationis, et in illo potestas et judicium justae dam- 



A nationis. Non enim praedestinat Deus, nisi quse ipBC 
facturus est : praescit vero multa quae ipse facturus 
non cst, sicut omnia mala, quae.utiquc mali faciunt, 
non illc. Ipsos quoque malos non ideo perire, quia 
boni esse non potucrunt : sed quia boni esse nolue- 
runt, et suo vitio visa ira3 apta in interitum perse- 
vcraverunt, ct in massa damnationis, vel originali- 
vel actuali merito permanscrunt. In bonis autem, 
omnipotcns Dcus, sicut supra satis ostensum est, 
utrumque praescivit et praedestinavit, ut et in prae- 
scnti vita per suam gratiam cxisterent boni, et in 
futura etiam beati. Utriusquc enim boni eonim, id 
cst, praesentis et futuri, ipse est auctor, et idcirco 
sinc dubio utriusque praecognitor ct pra;destinator. 
Quarc et ipsi ex seipsis non solum aliud esse potue- 

l^ runt,sed etiam aliud fueruntant£quam.per eum qui 
justificat impium, cx impiis justi efficerentur. Sive 
autcm in illis qui salvantur, sive in illis qui pe- 
reunt, voluntas propria remuneratur, voluntas pro- 
pria damnatur. Sed in illis, quia per gratiam Do- 
mini Salvatorls cst sanata, ut ex mala et prava fie- 
ret bona et recta, est procul dubio dignissime coro- 
nata : in istis autem, quia non acquiescit per Salva- 
torem rccipore sanitatem, justissime pcr eumdem 
judiccm sentiet pcrpetuam damnationem.Et hocest 
brcvitcr totum, quod do libero arbitrio juxta veri- 
tatem catholicae fidci cst tenendum. Quod scilicet 
omnem homincm libcri arbitrii condidcrit DeuB. 
Sed quia pcr unum homincm peccatum intravit in 
mundum, et pcr peccatum mors, et ita in omnes 
homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt : ita 

C istud liberum arbitrium, in universo gcnere hu- 
mano, illus praevaricationis merito,vitiatumetcor- 
ruptum,ita obcaecatum est et infirmalum, ut sufll- 
ciat homini ad male agcndum, id est, ad ruinam ini- 
quitatis, et ad hoc solum possit esse liberum : ad 
bene agcndum, id est, ad exercitium virtutis et fru • 
ctum boni operis, nullo modo assurgat et conva- 
lcscat, nisi per fidem unius mcdiatoris Dei et homi- 
num hominis Christi Jesu, et donum Spiritus sancti 
instauretur, illuminetur atque sanetur : sicut ipse 
Salvator in Evangelio promittit, dicens : «Si vos 
« Filius libcraverit, tunc vcre liberi eritis. »> Et Apo- 
stolus ait : « Ubi Spiritus Domini, ili libertaB. » Ut 
pcr hanc gratiam Christi et spiritus Christi, huma- 
num liberum arl)itrium illuminatum atque sana- 

j) tum, dicat gratulans illud Psalmistae : « Dominus il- 
« luminatio mca et salus mea, quem timebo? « Qui 
igitur hancgratiam libertatis accipcre desiderat, ut 
ad bene et pievivcndum veraciterliber fiat, non de 
suis viribus prc-csumat, scd illi sc fideliter sanandum 
corroborandumque commitlat, de quo idem Psal- 
mista dicit : « Apud Dominum gressus hominis di- 
« rigcntur et viam ejus volct : » illumque oret atque 
supplicet dicens : « Gressus meos dirige secundum 
« eloquium tuum, et non dominetur mei omnis 
« injustitia. » Et iterum : « Deduc me, Domine, in 
« via tua, et ingrediar in veritate tua, » et caetera 
similia. 



101 



DE PRyESCIENTIA DKl ET PRyEDESTINATlONE. 



lO^ 



OPUSCULUM II. 

De gratia ct prasscicnlia Dciy dcque jirxdcstinalione et libcro arhitrio, de spe item ac fiducia salutiSy et de 

sententia sancti Awjustini. 

(Opusculum hoc in vctori codicc Amulonis Epistolam subsequitur, sino titulo, et, ut apparct, sine principio.) 



Gratiam itaque Dei crodere flcbcmus, qua huma- A 
num genus, nullis suis bonis mcritis prajcedentibus, 
sola Dei gratuita bonitatc ct misericordia salvatur 
per unum mcdiatorem Dei ct hominum Jesum Chri- 
stum. Quam gratiam commcndat ipsb Dominus in 
Evangclio dicens : « Vcnit enim Filius hominisquac- 
« rerc et salvum facere quod pcricrat. >» Hanc ct 
Apostolus praedicat diccns : « Utgratia Dei proom- 
« nibus gustai^et mortcm. >> Et alibi : « Dcus autom, 
« qui dives est in miscricordia,proptcr nimiam cha- 
« ritatem suam, qua dilexit nos, et cum cssemus 
« raortui peccatis, convivificavit nos Christo. » Hanc 
significat gratiam,ubi dicit fidclibus : w Gratia salvi 
« facti cstis pcr fidcm, et hoc non cx vobis. Dci 
« enim donum est. » id cst,utrumquc,et quod salvi 
facti estis, ct quod per fidcm salvati : ct salus vestra, ^ 
et fidos vcstra.Per hanc gratiam, id ost, gratuitum 
donum suum, trahit Deus Pater quos vult ad Filium 
suum. Trahit autem,non necessilate,scd dcloctabiii 
voluntatc et amorc : sicut ipso Filius dixit : « Nemo 
«potpst venire ad mc, nisi Pater,qui misitme,tra- 

• xerit eum. » Trahit eosdem et ipse Filius ad se, 
sicut ipse dicit : « Et ego si exaltatus fuero a terra, 
■ omnia traham ad meipsum. » llanc accipiunt in 
baptismo regcnerati parvuli ct majorcs,et quotidie 
fideles in oiuni cogitatu, ct opere, et sermonc bono. 
Exhortatur videlicct, quod bonum cst inspirando : 
confirmat vero, quod inspiraverit conservando.Nul- 
lum est cnim hominis bonum, quod non sit Dei 
donum. Per hanc gratiam nobis, etiam quotidiana 
peccata humiliter confitcntibus et supplicantibus 
rcmittuntur, testante beato Joanne apostolo, ct di- C 
cenle :« Si confiteamur pcccata nostra, fideliscstet 

• justus, ut remittat nobis poccata,et emundct nos 
« ab omni iniqnitatc. » 

Praescientiam quoquc Dei credcrc dcbemus, qua 
omni in aBtemascicntiasua pra;scivit,et prfccognita 
eisuntqu£CUnqucfuturasunt:non solum bonaqua; 
ipse facit et remunerat in suis,sed ctiam mala quae 
ipse non facit, sed tantum judicat et damnat in 
ahenis. Unde ct Scriptura dicit : « Qui nosti omnia 
« antequam fiant. » Ita namquo in illaoctcrna prrc- 
scientia, ei aeternaliler et incommutabilitor omnia 
praecognita sunt, sicut omnino futura sunt. Et quia 
verissime et ccrtissime prflDScivit,omnino ita crunt, 
sicutcaprsescivit.Dcqua prajscu^ntia ejus Apostolus 
dicit: «< Nam quos pra;seivit et prajdestinavit con- n 
«formesfieriimaginisFiliisui.»Pra}3civitcrodituros 
et non credituros; praescivit in fidc perseveraturos, 
et non perseveraturos ; praiscivit in vita icterna futu- 
ro8, et in igne «terno arsuros. Praescivit ergo et 



ccrtum numcrum sanctorum suorum.Undcmystice 
in Psalmo canitur : « Qui numerat multitudinom 
« stcllarum, ct omnibus eis nomina vocat. » Et 
Aposlolus : « Novit Dominus qui sunt cjus. » 

Debomus ctiam crcdorc prajdestinationcm et ele- 
ctioncm sanctorum : quia eos, quos projscivit sua 
gralia salvandoset libcrandos,prajdostinavit,id ost, 
prajordinavit, ct clegit, id ost, a massa perditionis et 
sociotatc reproborum discrcvit, ut cjus gratia fieront 
vasa miscricordia3, qua? prajparavit in gloriam.Non 
itaquc idcirco cos praidcstinavit ct elcgit,quia prae- 
scivit cos cx scmctipsis justos futuros : sed potius 
ad hoc cos pr.nescivit ct praidostinavit, uteosgratis 
sua gratia jnstificarct. Quod totum ita Apostolus 
testatur diccns : « Nam qnos prajscivit ot praidcsti- 
« navit, » otc. IIoc itaque cis pracstitit pra3scientia et 
prajdcstinatio Dci, ut ficront quod non erant, id e8t,ut 
fiercntconformesimaginisFiliisui,etvocarenturvo- 
catione non solius vociscxtcrius,sedetgratiaBinspi- 
rantis ot adjuvantis interius.llajc prasdestinatio Dei 
appcllatur nonnunquam propositura Dei, sicut ait 
Aposlolus:«Scimuscnim,quonamdiligentibusDeum 
« omnia coopcrantur in bonum his, qui sccundum 
« propositum vocati sunt sancti. » De hoc proposito 
et gratia, ante mundi constitutionem,ante tempora 
ffiterna sanctis proraissa et donata, iterum dicit : 
M In spcm vit<BaBtcrnaj,quamproraisitqui non men- 
« titur Dous antc terapors^ saecularia, manifestavit 
« autcm tcmporibus suis verbum suum.»Etalibi : 
« Secundura virtutcra Dei,qui nos libcravit, et voca- 
« vit vocationc sua sancta, non sccundum opora 
nostra,sed secundum propositura suum etgratiam, 
c quaj data est nobis in Christo Jesu,an\e tempora 
« saecularia, manifestata cst autem nunc, per illu- 
« minationera Salvatoris nostri Jesu Christi. » De 
qua vocationc dictura cst : « Sine pccnitcntia enira 
« sunt, » id cst, sine mutationc, « dona et vocatio 
« Dei. » Oportct ilaquc utcredamus,ipsura bonum 
pcrscverantia? sanclorura, non solura donura, sed 
ctiam magnumctprajcipucnccossariamDcidonura. 
Quid cnira prodcst in his bonis esse ccepissc, et ea 
ante fincm vitai vel in finera pcrdidissc? 

Oportot ctiam ut crcdamus, libcrus et rectum 
voluntatis arbitrium,ab initio horaini a Deo natura- 
litcr insitum, itapriraae prajvaricationis raerito esse 
vitiatum, infirraatura et dopravatora, utad amorem 
veritatis et juslitiac assurgcro non possit, nisi per 
donum Christi fucrit excitatum, sanatura, acvege- 
tatura,et h suae pravitatis vitio liberatura.llinc enim 
Scriptura dicit : « Creavit Deus hominera rectum 
u et ipse se infinitis miscuit qusestionibus. » EtpoBt 



103 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



iM 



bunohumaniB depravatioais lapsum quid subjoctum 
sit) cadcm Scriptura sic dicit : « Scnsus enim et 
« cogitatio humani cordis prona est ad maluni. » 
Uunc itaque liberi arbitrii languorem, quo sensus 
hominiset-cogitalio^cxvitiodamnatajoriginisjprona 
et intenta cstad malum,etipsum iibcrum arbitrium 
tcnetur captivum,solus illc sanat medicus,solus ille 
liberat,et reddit liberum liberator,qui de seipso ait : 
« Nonestopussanismedicu8,sedmale habentibus.» 
Et iterum : « Si vos Filius liberaverit, tunc vere 
« liberi eritis. » Ipse libcrum arbitrium rcddit sua 
gratialiberatum : utsicut erat pronum et promptum 
ad malum,multo attentiusetdclectabilius efnciatur 
pronum et promptum ad bonum. De qua libcrtate 
Apostolus ait : « Ubi autem spiritus Domini, ibi 
« libertas. » 

Haec igitur gratia,et prajscicntia,etpnedestinatio, 
et electio, et vocatio, sed ct liberi arbitrii dojcctio 
ct instauratio, tam clare annuntiata in Scripturis, 
fidelissime et firmissime debcnttcneri anobis.Qurc 
non ad hoc annuntiantur, ut hominom nd»ilom ah 
spe ct fiducia salutis dejiciant,aut frangant : scd ut 
humiliata omni humana supcrbia, ct omni do suis 
viribus pracsumptionc dcposita, subjiciat se unus- 
quisque et commcndct lidclitor Deo rcp;cndum, et 
cjus virtutc protogcndam,cjus bonitatc juvandum, 
ojusgratiaconscrvandumctpcrficiondum,qua3nulla 
estalia,nisi miscricordiaet bcnignitas Rcdcmploris, 
cujusmortcvivificamur,cujus8anguinellcdimimur, 
cujus justitiaabsolvimur, cujus cruco salvamur,ut 
fiat in nobis,nonad dcspcrationcni^scd ad salutcm, 
quod Apostolus ait diccns : « Scd ipsi in nobisipsis 
t responsummortishabuimu8,utnon simusfidentcs 
« in nobis, scd in Deo, qui vivificat mortuos. » Et 
alio loco : « Ex ipso autcm vos cstis in Ghristo Jcsu, 
« qui factus est sapicntia nobis a Deo, ct justitia, 
« et sanctificatio, ct rcdcmptio. » Quatcnus totum 
ipse nobis sit, ot nos toti ejus simus, non cx partc 
dc nohi8,ct ex partc de ifio fidcntcs,etunusquisquc 
nostrum dicat ci fidclitcr cum P3almi.sta : « Tuus 
« sum ego,8alvum me fac. » Quid cst enim,quod ila 
se quodacftmodo familiarius Deo commondandum 
putavit, ut diccret, « Tuus sum ego ? » nisi intclligi 
volcns, quod malo suo suus esse voluerit,quod cst 
inobcdientiffl primum et maximum malum.Ideo tan- 
quam dicens,Meus esse voiui,et pcrditum me fcci, 
« Tuus sum, » mquit, « salvum me fac. » Constantcr 
utiquefidclis quisquc Christo crede,eiquc te totum 
commite,quantum potes.Noli vcllc csse quasi pro- 
prius, et in tua potestatc, scd cjus clcmcntissimi et 
utilissimi Domini to servum cssc profiterc.Ilacnim 
te ad sc sublcvaro non dcsinet,nihilquo tibi ovcnire 
pcrmittet,nisi ({uod tibi prosit,ctiamsi ncscias.Ipsa 
est namquc Dci sapicntia, quac loquitur ctadmonet 
diccns {Eccli. xxiv, 24 et scqq,) : « Ego matcr pulchrtB 
« diloctionis et limori.s,ct agnitionis et sanctae spei : 
« in me gratia omnis viae et veritatis, in me omnis 
« spes vita? et virtutis. Transite ad me, omnes qui 
* Tract. XL in Joan, ia fine. 



A ^ concupiscitis me, eta gener-ationibus^ra^idijnpla- 
« mini.Spiritus enim meus super mel dulci8,et haB- 
« reditas mea super mel et favum, Qui audit me 
« non confundetur,ot qui operantur in me non pec- 
« cabunt. » Pro hac vir sapicns orat dicens (Sap. 
IX, 10) : « Mitte illam dc sanctis ccclis tuis,ctasede 
« magnitutidini8tua3,utmecumsit,etmecumlaboret 
« ct sciam quid acceptum sit apud tc. » 

Neque contrarium putari dcbet, quod in dictis 
sancti Angustini, forsitan et aliorum catholicorum 
doctorum,aliquoties inveniri solot, impios quoque 
ad o^ternam damnationem, sivc ad o^ternum inter- 
itum prxdestinatos. Quia omnipotensDeus, quoia 
peccato suo, sivc originali, sive etiam actuali,atqu8 
in impictate prajvidit csse pcrituros,non eos sua di- 

1« vina potcstate,quasi praejudicando,pra)destinavitad 
malum, ut eos vclut ipsa prffidestinatione cogeret 
malos esse,atque ad ajterna mala toleranda perve- 
nirc: scd quos velcxjuste in Adam damnata originc, 
vel etiam propria impietatc, pcrpotua^ damnationis 
roos futuros os.so pra3scivitjustocosjudicio,tanquam 
omnium prtcscius, ad ajtornum interitum prajordi- 
navit, et prajordinando uticiue prajdestinavit. Sed 
jamaudiamusbeatumAugustinum.quomodoctipse, 
postApostolumprajcipuuspraidcstinationisetgraliae 
prxdicator, horlotur fidclcs ad studia pictatis, et in- 
stantiamorationis, ut mcrcantur accipcre pra?mium 
vocationis. «»0 si cor csset, inquit,qualitercunque 
suspirans in illam incffabilcm gloriam! osi pcregri- 
nationcm nostramin gcmitu scntircmus.ctsaiculum 
non amarcmus,ct ad eum qui nos vocavit pia monte 

C pcrpctuo pulsaremus! Dcsidcrium sinus cord^s est : 
capiemuSjSi desidcrium quantum possumus exten- 
damus. Hoc nobiscum ait et Scriptura divina, hoc 
congrogatio populorum,hoc cclebratiosacramento- 
rum,hoc baptismus sanctus,hoc cantica laudis Dei, 
hoc ista nostra disputatio, ut hoc desidcrium non- 
solum sominctur et gcrminet,vcrum etiam in modura 
tanta; capacitatis augcatur,ut idoncum sitsumerc, 
quod oculus non vidit,ncc auris audivit,nec in cor 
hominis ascendit. Sed amate mecum.Non multum 
amat nummum qui amat Deum.Etego palpavl inflr- 
mitatcm.Non sum ausus dicere,non amat mimmiim, 
scd non multum amat nummum : quasi amaadua sit 
nummus, sed non multum. » si Deum digno ame- 
mus! nummos omnino non amabimus. « Erit tibi 

j) nummus instrumentum percgrinationis, non irrila- 
mcntum cupiditatis : quo u taris ad necessitatem : noa • 
quo fruaris ad delectationem.Deum ama,si aliquid 
in tc ogit quod audis ot laudas. Uterc mundo, non 
te capiat mundus.Quod intrasli, iter agis. Exiturus 
venisti, non remansurus.Itcr agi8,stabulum cst hajc 
vita.Uloro uummo,quomodoviator instabulo utitur 
mcnsa, calicc, urcco, lectulo, dimissurus non per- 
mansurus. Si talcs fucritis, erigite cor qui potestis, 
ct auditc nic.Si talcs fueritis, ad cjus promissa ve- 
nictis. Non cnim multum est ad vos,quia magna est 
manus ejus qui vos vocavit. Vocavit, invocetur. Di- 



f05 DE PHSDESTINATIONE, ETC, EX ADGUSTINO. 106 

oaturiUi:Voca8tinos,invocamu9lc.£cccaudivimus A ^^>rn}um. Abundant tentationes in mundo, 8cd 
voeantem : audi invocantes. Pcrduc quo promisisti, major cst qui fccit mundum. Abundant tentationes, 
perfice quod inchoasti. Noli doserero muncra lua, sed non deficit, qui illo spcm ponit in quo defectus 
noli deaercre agrum tuum.Gcrmina tua intrent in nullus est. » 

B. ALGUSTIINI SENTENTI^ 

DE PRiFDESTlNATIONE ET GRATIA DEI ET DE LIBERO 

HOMINIS ARBITRIO. 

COLLIGENTE AMULONB EPISCOPO LUGDUNENSI. 

(Biblioth. vet. Patrum.) 



JAGOBl SIRMONDI PRiEFATrO. 



Edogem hanc sententiarum idem nobis vetus co- B licior esse potuit quam prophetffi, quam apostoli 

dex protulit, qui Amulonis nupcr epistolam ad Go- ot evangelistac, quorum vcrbis hasrotici aliquando 

thcscalcum : ac nisi nos conjectura rullit, idcm ipso ad dcfcudcndos crrorcs suos abusi sunt. Ga»tornm 

Amalo,qui epistols est auctor, hujus quoque auctor liccat quibus hos scaui libet, vel Augustinum cura 

est CoUectionis. Gujus tu operis duplicem, lcctor, Adrumetinis monacnis non intclligere, vel fisilsa 

pro solertia tua statim agnosces gratiam. Unam, illi afnngere cum praedestinatis. Nos, Amulone 

quod plurimis et maximis de robus quae in contro- ducc, Augustini sontentias in cam partem accipio- 

versia nunc versantur, quid senserit et docuerit mus, qua) Ecclesis placitis maxime congruat, qus 

Aogustinus, ipsius Augustini verbis, quod crat op- (idem fiduciamquc noslram aBdificct, quas nos Deo 

tandurn, patefaciet : alteram, quod verborum Au- divinsque providcntiaj totos dedat, cxplosis iis 

gustini, ne malos interpretes audiamus, veram uti- qui cum ab Augustino procul absint, Augustini 

lemque intclligentiam depromet. Sunt enimvero, tamen nomine gloriari suumquo illum dicore cum 

sicut olim fuerunt, mii suo Augustini titulo incau- Gothcscalco non erubcscunt. 
to9 circumveniant. Neque enim cautior ille aut fe- 



EJUSDEM SIRMONDI PRiEFATIO ALTERA. 

De SententiU S. Augustini quanti merito faciendas sint. 



Etsi de sancti Augustini scntentiis nulli dubium C remus; proxima, ut do anctoritato cum agitur, Au- 

esse potestquin ma^noin pretioethonorehabend» ffustinum sic amemus, ut cos non audiamus, qiii 

sint, tanquam admirabilis doctrina, sapientissimi- ulum supra quam par cst extollerc student. Quod 

qne, ut racundus ait, atque clarissimi Lcclosiarum dum faciunt, non animadvcrtunt se illum ipsum, 

uhristi magistri, cautio m his tamen, ne fi*au8 in- cujus laudibus indulgcnt, minime faven^m, sed 

carrat, duplex adhibenda est : una, no malo forsan advorsarium habituros. Quippe qui ad S. Hierony- 

exposits nobis illudant : altera, ut in laudando mum scribons epistola 28 solis canonicorum libro- 

aarum auctore modum teneamus. Male olim Au- rum scriptoribus honorem hunc deferrc norit, ut 

Sislini epistolam ad Xystum intellexerant monachi nusquam errasse illos crcdut. Do se autem tantum 

dnimetiiii, eoque ferebantur ut liberum hominis abest ut idem sibi arroget, ut horum similes quos- 

arbitnum ab eo negari credercnt, nisi erroris illos dam amatores suos, qui de ipso aliter sentiebant. 

admonttisaet, suamque illis mentem aperuisset in cravitcr hoc nominc raprohendat in ci)istoIa 143 ad 

libro de Gratia et libero Arbitrio. Prasdcstinatos Marcellinum. « Vos autem, inquit, qui me multum 

rarsus ad intcritum quosdam cum scripsisset Au- diligitis, si talcm mo asscritis adversus eos quorum 

gustinus, atque hoc nonnulli, quasi praidestinatos maiitia, vcl ignorantia, vel intclligentia reprehen- 

ad peecatum diceret, interpretarcntur, Ful^^entius dor, ut mc nusquam scriptorum mcorum errasse 

eontra, libro primo ad Monimum, pra;dcstinatio- dicatis, frustra laboratis; non bonam causam sus- 

nem non ad iniquitatem, scd ad supplicium intcl- ccpistis, facile in ea mc judice superamini : quo- 

ligendam docuit. Prima itaquc in vcrbis Augustini niam non mihi placet, cum a charissimis meis 

cura ^t oportet ut quo scnsu accipi deboantcxplo- talis esse cxistimor qualis non sum. » 

AMULONIS PRiEFATIO. 



In nomine Domini nostri Jesu Christi. Legat fide- D eodem Domino adjuvante salubriter erdinatas, in 
iia quisque fideliter subnexas beati Augustini sen- hoc libello avide carpendas ac dulciter proponimus 
Watiis, quas ex libris ejus studiose collectas^ et ruminandas^utdevotusetsimplexlector,nemagnid 

Patiol. GXYI. \ 



107 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



108 



et multiplicibus praDdicti Patris disputationibus fa- A « {Psal. lxxii). >» Audiamue itaque fidolitcr, et dili- 



getur,vol etiam profunditato ac perplexitatc tanta- 
rum quaestionum deterreatur aut porturbetur, brevi 
compendio discat undc fidem suam fidelitor acdificct, 
et actionem salubriter informet. Sumat itaquc haec 
velut alimenta salutis, et utatur velut unguontis 
Buavitatis; quatcnus ipso usu pictatis ct devota? sup- 
plicationis magis magisque quotidie oxperiatur 
quam veraciter omnibus Doum fidcliter qu8Drentii)us 
et invooantibus Scriptura dicat : « Quajrite Dcum, ct 
« vivot anima vestra (PsaL lxviii).) » Et iterum : 
t QuaBrite bonum, ot non malum, ut vivatis; et 
M erit Dominus excrcituum vobiscum, sicut dixi- 
« stis {Amov), » Et alio loco : « La^tetur cor quae- 
« rentium Dominum (/ Par. xvi). » « Quocrile Do- 



gentissime discemus in his brevissimis et suavissi- 
mis beatissimi Patrisdictis, videlicet quid sention- 
dum ct tcnendum sit, juxta certissimam fidei ca- 
thoiic.-D rogulam, de originali dclicto ex Adam in 
omno humanum gcnup transfuso, de libero arbitrio 
in Adamvitiato et perChristum 8anando,do gratia 
Dei qua genus salvatur humanum, do modo justi- 
tia» fidclium in hac vita, do utilitate correptionis 
et exhortationis, de pra)dcstinationo, electione et 
vocationc sanctorum,do dono persoveraiitiai usque 
in finora, quo pervenitur ad bonum quod non 
habet fincm. Qaantum ctiam intcr h«c acyuvetur 
apud Dcum, ct proficiat atquc flrmetur vita fido- 
liurn orationibus, elecmosynis, ct ca^teris studiis 



« minum, et confirmamini : quffirite faciem cjus g pietatis, ut allevcntur prostrati, curcntur saucii 

(c sempor(P«o/. civ).» Itcmquc alibi ipse Dominus : 

« Et ibitis, inquit, et orabitis mc, et cxaudiam vos. 

« Quajretis me, ct invcnietis, cum qu.Tsieritis mc in 

« toto cordc vcstro, et invcniar a vobis, dicit Do- 

•c minus {Jer, xxix). » Quoniam, ut Psalmista ait : 

« prope ost Dominus omnibus invooantibus eum in 

« voritate (Ps. cxliv). » Absit cnim ut doctor pieta- 

tis ideo aliquem ad hajsitationcm vel diffidentiam 

impellere vidcatur, quia juNta Scriptur© sanctas 

fidom omnes docet, omnes hortatur, non in seipsis, 

sed in Dco spem ponere ; cum scriptum eit ; « Male- 

« dictus homo qui spcm suamponit in homine (Jer, 

u xvii); » et post pauca : « Erit quasi myrica; in de- 

« sorto, et non.vidcbit cum vencrit bonum (Ibid.). » 

E contrario autom : « Bcncdictus vir qui confidit in 



erigantur elisi; ut petcndo accipiatur, quxrendo 
invcniatur, pulifando intretur, atque ita cooperante 
Dci gratia bonum certamon cortetur, cursus con- 
summclur, fidcs servetur, advcntus Domini dili- 
gatur, ot qui legitimc certaverit coronotur. Sic ita- 
que in his, et ex his, quiB tantus Pater de tantis 
rebus necessario ct fideliter docct, proficiat aedifi- 
catio fidei nostra*^ ut concalcscat ct accendatur 
fiducia spci nostr©, excitctur dcvotio orationis nos- 
troo, informotnr studium actionis nostrae : quia 
apud omnipotcntom Dominum, veritatis et pietatis 
auctorcm, nequaquam fides impedit devotionem, 
scd dcvotio dirigitur et ffidificatur ex fide, ut quanto 
quis Qdclius de illo sontit, et scnticndo veneratur, 
tanto promptius et officacius ejus gratiam asse- 



« Domino,etcritDominus fiducia ejus. Et erit quasi ^ quatur, Scriptura sancta diccnte : <« Soiftite de Do- 
« lignum quod transplantatur super aquas^ quod ad « mino in bonitato, et in simplioitato cordis quffirite 
« humorem mittit radices suas (Ibid.)y » otc. Unde « illum : quoniam invenitur ab his qui non ten- 
et in psalmo canitur : « Mihi autcm adhffirerc Deo « tant illum, apparet eis qui flduciam habent in 
f bonum ost, poncrc in Domino Deo spem moam.» « illum (Sap. i). » 



INCIPIT LIBER. 



CAPUT PRIMUM. 

Ex lihro de Perfecteone justitue hominis^ ad Eutro- 
pium et Paulum episcopos, 

Sententia I. (Cap. 3.) Spe salvi facti sumus. 
Spes autem quaj videtur non csl spes. Quod cnim 
videt qui8,quid speral? Si autcm quod non videraus 
speramus, per patientiam cxspectamus (Rorn, viii). 
Tunc ergo erit plena justitia, quando plena sanitas ; 
tunc plena sanitas, quando plcna charitas; plcni- 
tudo enim legis cst charitas. Tunc auteni plcna cha- 
ritas,quando videbimus eum sicuti cst. Neque cnim 
erit quod addatur ad dilectionem, cum fidcs per- 
vencrit ad visionem. 

II. (Cap. 4.) Per arbitrii libertatem factum est ut 
esset homo cum peccato; scd jam pcrnalis viliosi- 
tas subsecuta, ex libertate fecit nccessitatcm. Unde 
dd Deum fidelis cl«wnat ; « De necessitatibus m^is 



« educ me(Psal. xxiv). » Sub quibus positi,vel non 

possumus quod volumus intclligcre ; vel quod intel- 

Tj lexerimus, noluinus nec valemus implero. Nam et 

ipsa libertas credentibus a liberatorc promittitur : 

« Si vos, inquit, Filius libcraverit, tunc vero liberi 

« critis {Joan.\ui).)i Victacnim vitio in quod cccidit 

voluntate, caruit libcrlato natura. Hinc alia Scrl- 

ptura dicit : « A (luo cnim quis dcvictus cst, huic et 

« servus addictus cst (// Petr. ii). » Sicut crgo non 

est opuB sanis medicus, scd male habcntibus, ita 

non est opus libcris libcrator, sed scrvis, ut ffi dicat 

gratulatio libcrtatis : Salvam fccisti de necessitati- 

bus animam movam. Ipsa enim sanitas cst vera liber- 

tas, qua? non perisset, si bona pcrmanissct volun- 

tas. Quia vero pcccavit voluntas, secuta est peccan- 

tem pcccatum habcndi dura necessitas, donec tota 

sanctur infirmitas, et aecipiatur tota libertas; in 

qua sicut necessu cst permaneat beate vivendi vo* 



109 



DE PR/EDESTINATIONE, ETC, EX AUGUSTINO. 



110 



luntas, ila sit ctiam bcnevivcndi ct nunquam prc- A sanctum, qui datus cst nobis.Ncc aliamobcausam 



candi voluntaria felixque necessitas. 

III. (Cap, 5.) Dominus, qui verbura cousumiuaus 
et brovians fccit supcr tcrram,in duobus prfficeptis 
dixitlng«"im prophetasquo pcndcro^utinteUigorpmus 
quidquid aliud divinitus pnieccptum est,in his duo- 
bus habere finem,et ad hajc duo osse refercndum ; 
« Diligcs Dominum Deum tuumcx toto cordo tuo,et 
V cx tota anima tua, et ex tota virtutc tua: » ct « Di- 
« hgcsproxiraum tuura sicut toipsum. In his, inquit, 
« duobus prfficcptis tota lex pendct et propheta?. » 
{MaUh. xxii). Quidquid crgo Dci loge prohibemur, 
et quidquid jubemur facere^ad hoc prohibemur ct 
jubemur ut duoistacomplcamus.Et forto gcneralis 
prohibitio est : « Non concupisces ; » ot genoralis 



Scriptura commemorat non csse gravia prflecepta 
divina,nisi ut anima,qua[) illa gravia sentit, intelli- 
gatnondum soacccpi8sovires,quibustalia8intprffi- 
cepta Domini, qualia commcndantur; lcvia scilicct 
atquc suavia, et orct gcmitu voluntati8,ut impctrct 
donum facilitatis.Qui cnim dicit: « Fiatcormeum 
« immaculatura, » et, « Itineru mea dirigo socundum 
« vcrbumtuura,ncdoraineturmihiomni8iniquita8» 
(PsaL cxviii) ; et : M Fiat voluntas tua sicut in ccdIo, 
« ita ot in tcrra : » et, « Ne nos inferas in tentatio- 
« ncra (Matth, vi), •» ot oajtera hujusmodi,qua9Com- 
mcraorare longum ost, hoc utique orat,ut prdQcepta 
Dei faciat.Quas ut fioront ncc juberetur, si nihil ibi 
nostra voluntas ageret, ncc orarotur, si sola suffi- 



jussio : M Diliges. » Undc breviter et apostolus Pau- 1> ccrct. Comraendantur ergo non esse gravia, ut cui 



lus quodam loco utrumquc comploxus est.Prohibi- 
tio est enim : « Nolite conformari huic sabcuIo ; » 
jussio autem, « scd roformamini in nOvitate mcntis 
« vestra» {Rom. i), » 111 ud pertinet ad non concupi- 
scere, hoc ad diligcrc; illud ad contincntiam, hoc 
ad justitiam ; illud ad dcclinandum a malo, hoc ad 
faciondum bonum. Non concupiscendo enim vctu- 
state cxspoliamur, ct novitate induiraur diligondo. 
Sed nec quisquam potest csse contincns, nisi Dous 
det:ot charitas Dei dilTunditur in cordibus nostris, 
non per nos ipsos, sed por Spiritum sanctum, qui 
daUun est nobis. Hoc autem fit de die in diem in 
his qoi volendo, et credendo, et invocando profi- 
ciunt,et prajterita oblivisccntes in ca quoc antc sunt 
eitenduQli^r. Ad hoc cnim lcx ista pra;cipit, ut 



gravia sunt, intclligat nondum se accepisse do- 
num, quo gravia non sint; nec arbitretur ea se 
perficcre, quoniara ita facit ut gravia sint.Hilarem 
onim datorcm diligit Deus. Nec tamcn cum ea 
gravia Rontit, dosporando frangatur, sed ad quae- 
rcndum, petcndura, pulsandumquc cogatur. 

VI. {Cap. 11.) Aliud cst essc sinc peccato, quod 
dc solo in hac vita Unigonito dictum ost; aliud esse 
sinc querela, quod de multis justis etiam in hao 
vita dici potuit. Quoniam est quidam modus bonae 
vitffi, do quo otiam in ista humana conversatione 
justa querela esso non possit, Quis enim juste 
qucritur dc homine qui nemini male vult, et qui- 
bus potcst fidclitor consulit, ncc contra cujusquam 
injurias tenot libidincm vindicandi, ut vcraciter 



cura in his implendis homo dcfocorit, non sc cx- C dicat : « Sicut ct nos dimittinius debitoribus nos- 



tollat superbia tumidus, scd ad gratiam confugiat 
fatigatus ; ac sio eum lex torrendo ad Christum 
diligendum psdagogi perducat officio. 

IV. (Cap, 8.) Sic curramus ut comprohondaraus. 
Omncs enim qui recte currunt coraprehendcnt : non 
sicul in agonetheatrico,omnes quidem currunt, sod 
unusaccipitpalmam.Curramu8crcdondo,sporando, 
dcsiderando. Curramus corpus castigando, et elce- 
mosynas in bonis dandis, malisque ignoscendis, 
hilariter et ex corde faciendo, et currentium vircs 
ut adjuventur orando. Et sic audiaraus praecepta 
perfectionis, ne currere negligamus ad plcnitudi- 
nem charitatis. 

V. (Cap. 10.) Quis ncsciat, cum projceptum gene- 



« tris? » (Matth. vi.) Et tamcn co ipso quod verum 
dicit : « Dimitte sicut ot nos dimittimus, » sine 
peccato so non osso declarat. 

VII. (Ibid.) Custodivit vias Doi, qui non sio exor- 
bitat, ut cas relinquat ; sod in ois currendo profi- 
cit, etsi aliquando ut infirmus ofTcndit, aut titubat. 
Proficit autera rainuendo pcccata, donec perveniat 
ubi sinc peccato sit. Non enira aliter potest eo modo 
proficcre, nisi custodicndo vias ejus. Declinat autem 
a raandatis Doraini atquc discedit apo8tata,non ille 
qui, ctiarasi habet peccatura,confligendi tamen cum 
eo perseverantiam non relinquit, donec eo perve- 
niat ubi nulla cum morte oontontio romanebit. 

VIII. (Cap. 12.) Abstinot se ab omni remala,qui 



rale sit charitas, quia flnis prasocpti cst charitas, ct n pcccato, sine quo non ost, vel nunquam omnino 



plenitudo legis est charitas, gravc non cssc quod di- 
ligendo flt, non timcndo? Laborant autem in Dci 
praecoptis, qui ea timendo conatur iraplere ; scd 
perfecta charitas foras mittit tiraorem,ct facit praj- 
cepti sarcinam lcvcm ; non solum non prcmcntcm 
onere ponderum, verum etiani sublcvantcra vice 
pennarum. Qua; tamen charitas ut haboatur, ctiam 
tanta quanta in corporemortishujushabcripotest, 
parum est nostraj voluntatis arbitriuin,nisiadjuvet 
gralia Dei per Jesum Christura Dorainum nostrum. 
DifTunditur quibus in cordibus nostris, quod saepe 
dicendum est, non per nos ipsosi sed per Spiritum 



consentit, vel si aliquando promitur, non opprimi- 
tur, sicut luctator fortior, ctsi aliquando tenetur, 
non idco perdit quo suporior invcnitur. Legitur 
sanc horao sinc crirainc logitur sine querela, et 
non lcgitur sinc peccalo, nisi (ilius hominis, unus 
idemquc Dci Filius unicus. 

IX. (Cap. 13.) Verissime tunc erunt horaini multa 
bona, cum rccesserit ab omni peccato. Tunc enim 
nuUa crunt mala, ut non opus habeat dicere : « Li- 
« bera nos a malo. » Quamvis et tunc omnis qui 
proficit recta intontione proficiens,roccditab omni 
peccato, et tanto inde longinquiori quante plenitu- 



lil 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



143 



dini justiliffl perfectonique fit propinquior, quia et A remittatur, ut Deo vivendo totum sanum mundum- 



ipsa concupiscentia, quod est pcccatum habitans 
in carno nostra, etsi manet adhuc in membris 
mortalibus, minui tamen non desinit in proficien- 
tlbus. Aliud est ergo recedere ab omni peccato, 
quod nuno in opere est, aliud recessisse ab omni 
peccato, quod in illa perfectione tunc crit. 

X. (Cap, 13.) Quomodo dictum est: « Non cstqui 
« faciat bonum, non est usque ad unum (PsaL xiii), » 
nisi quia populum quemdam psalmus ille culpat, 
in quo nec unus erat qui faccret bonum, dum vo- 
lunt remanero filii hominis, et non esse filii Dci, 
c^jus gratia homo fit bonus ut faciat bonum ? De 
illo enim bonum dictum hic debemus accipcre, 
quod ibi ait : « Deus de co^lo respexit super filios 



que reddatur. Judicium cnim sine misericordia, sed 
illi qui non fecit misericordiam.Suporaxaltat autem 
misericordia judicio. Quod si non esset, qu® spcs 
esset? Quandoquidem cum Rex justus scderit in 
throno,quis gloriabitur sc castum habere cor? aut 
quis gloriabitur mundum se csse a peccato? Tuno 
orgo per ejus misericordiam justi, plene perfecte- 
quo mundati, fulgebunt in rogno Patris sui sicut sol. 
XII. (Ibid,) Mundat Ghristus Ecclesiam nunc la- 
vacro aquae in verbo, ablucns peccata proQterita, et 
pellens ab ea dominationcm malorum angclQrum. 
Deinde,perflciens ejus sanitates,feciteamoceurrer8 
in illam gloriosam,non habentem maculam, neque 
rugam. Quos enim pra^destinavit, illos et vocavit; 



« hominumy ut videat si est intelligens aut requi- n ct quos vocavit, ipsos et justificavit ; quos autem 



« rens Deum. » Hoc ergo bonum, quod est requi- 
rere Deum, non erat qui faceret, non erat usque 
ad unum, sed in eo genere hominum, quod pras- 
destinatum est ad interitum. Supcr hos enim res- 
pexit Dei prsscientia protulitque sententiam. 

XI. {Cap. 14.) « Nemo bonus, nisi unus Deus. » 
Sive quia omnia quaB creata sunt, quamvis ea Dcus 
fecerit bona valde, Greatori tamen comparata, nec 
bona sunt, cuicomparatanccsunt. Altissimo quippe 
et proprio modo quodam dc so ipso dixit : « Ego 
« Bum qui sum, » Sic dictum est, « Nomo bonus nisi 
« unus Deus (Marc. x),» quemadmodum de Joanne 
dictum est : « Non orat ille lumen (Joan. i), » cum 
DominuB eum dicat esse lucernam, sicut discipulos 
quibua dixit: « Vos estis lumen mundi (MaUh.v),)* 



justificavit, illos ct glorificavit. In hoc mysterio 
dictum arbitror : « Ecce ejicio d8Bmonia,et sanita- 
« tes perficio hodie et cras, et tertia die consum- 
« mor (Ltu;. xiii), » id est, perficior. Dixit enim 
hoc ox persona corporis sui, quod est Ecclesia : 
disponens pro distinctis ordinatisque temporibus, 
quod in sua resurrectione significavit in triduo. 

XlV.(/ft*<i.)Avertat se homo a delicto,cum profi- 
cicndo indc discedit, et renovatur de die in dicm, 
et dirigat in opus misericordis^et abomni delicto 
mundet cor suum : misoreatur, ut qued restat,per 
voniam dimittatur. Hoc enim salubriter et sine vana 
inaniquc jactantid,bene intelligitur in eoquod dixit 
S. Joannes : « Si cor nostrum nos non reprehendat, 
« fiduciamhabemusad Dominum,etqu830unquepe- 



Sed in comparatione luminis illius, quod est lu- G « ticrimus accipiemus ab eo.(//oan, ii).» Hocenim 



men verumilluminansomnomhominem venientem 
in hunc mundum, non orat ille lumen. Sive quia 
etiam ipsi filii Dei, comparati sibiipsis, quales in 
illa peifectione sterna futuri sunt, ita boni sunt, ut 
adhucet mali sint, quod de illis dicere non auderem. 
Quis enim audeat dicere malos esse quorum pater 
eBtDeus, nisi ipse Dominus diceret: « Si ergo vos, 
« oum sitiB maIi,nostis bonadatadarefiliisvestris, 
ic quanto magis (Matlh. vii), et reliqua. Gum ait 
ntique « pater vester,» filios Deijam esse monstra- 
vity quoB tamen adhuc malos esse non tacuit. Unde 
est ille admonitus, qui interrogaverat quid boni fa- 
ceret, ut illum qusereret, cujus gratia bonus esset, 
cui bonum esse, hoc est ipsum esse, qui incom- 



videtur isto loco admonuisse, ne cor nostrum nos 
in ipsa oratione et petitione reprehendat, hoc est, 
nc forte cum coDperimus dicore : « Dimitte nobis 
« sicut et nos dimittimus^» compungamur non fa- 
cerc quod dicimus^aut etiam non audeamus dicere 
quod non facimus,ct fiduciam petendi amitlamus. 
XV. (Cap. 18.) Quomodo verum est : « Omnis 
« qui peccat non vidit eum, neque cognovit eum 
« (/ Joan, iii), » cum secundum visionem et cogni- 
tioncm q\im erit in specie, nemo eum in hac vita 
videat atquc cognoscat; secundum visionom autem 
et cognitionem quae est in fide, multi sunt qui peo- 
cont, ccrte ipsi apostato;, qui tamen in eum ali- 
quando crediderunt, ut de nullo eorum dici pos* 



mutabiliter bonus, non potcst omnino malusesse. D 8it,secundum visionem ot cognitionem qu® adhuc 



XIL {Cap. 15). Si cer nostrum nos non reprehen- 
dat, fiduciam habemus ad Deum, ct quascunque 
petierimus accipiemus ab co (/ Joan. iii). Hoc onim 
agitur voluntate, credendo, sperando, diligendo, 
corpus castigando, cleemosynas facicndo, injurias 
ignoscendo^ instanter orando et proficicndi vires 
precandoveracitei^quedicendo: «Dimittenobis, sic- 
MUtetnos dimittimus, » et : « Ne nos inferas in tcnla- 
«tionem, sed libera nos a malo. » Hoc prorsus agitur, 
ut cor mundetur, et peccatum omne tollatur, et 
quod judex Ju8tus,cumin throno sederit, occultum 
iQvenerit, minusque mundatum, ejus misericordia 



in fide est, « non vidit eum, neque cognoviteum?» 
Sed intelligcndum arbitror, quia renovatio perfi- 
cicnda vidct et cognoscit ; infirmitas vero absu- 
mcnda, ncc vidct, nec cognoscit eum. In cujus 
quanliscunque roliquiis intcrius constitutis si di- 
xerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos 
scducimus et veritas in nobis non est. 

XVI. (Ibid.) Cum pcr gratiam renovationis filii 
Dci sumus, tamen propter rcliquias infirmitatis 
nondum apparuit quod erimus. Scimus quoniam 
cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam vide- 
bimu9 eum sicuti est. Tunc peccatum nullumerit, 



m 



DB PILEDESTINATIONE, ETC, EX ADGUSTINO. 



114 



quia iQfirmitas neo interior noc exterior ullarema- A tor Dei et hominum homo Christus Jesus, Bine ou- 



nebit,et omnis qui habet^hanc spem in cum,sancti- 
ficat 86 sicut et ipse sanctus est. Sanctificat enim 
86» non per seipstim, sed credondo in illum^et in- 
Tocando illum, qui sanctificat sanctos suos. Cujus 
sanctificationis perfectio, qus nunc proficityCt cro- 
scit de die in diem^ omnos infirmitatis reliquias 
ablatura est. 

XVII. (Cap. 19.) Dei gratiam vel misericordiam 
volumus impetrare, cum dicimus : « Fiat voluntas 
« tua sicut in CQDlo,ita ct in terra,» vel : <'Ne nosinfo- 
« ras in tentationem,sod libera nos a malo.» Utquid 
enim ista orando tanto gemitu pctimus. si volentis 
hominis et currentis, non misorentis est Dei? Non 
quia hoc sine voluntate nostra agitur, sed quia vo- 



jus gratia ncmo a condemnatione liberatur, sive 
quam traxit ex illo in quo omnes peccaverunt, eive 
quam postea suis iniquitatibus addidit. 

XX. Dicitur : Adjutor meus esto,ne derelinquas 
mc : » non utiquc ad corporalia bona capessenda et 
mala cavcnda ; sed ad gerendam perficiendamque 
justitiam. Proptor quod dicimus : «Ne nosinferas 
" in tentationem, scd libcra nos a malo.» Nec adlju- 
vatur, nisi qui et ipse aliquid agit : adjuvatur autem, 
si invocat, si credit,si secundum propositum voca- 
tus est. Quomodo quos ante prcBscivit et prsdesti- 
navit conformos imaginis fllii sui,ut sit ipse primo- 
genitus in multis fratribus. Quosautem prasdostina- 
vit, illos et vocavit ; quos vocavit, illos etjustiflcavit; 



luntas non implet quodagit, nisi divinitus adjuve- g quos autem justificavit, illos et glorificavit Cur- 



tur. Hcc est fidci sanitas ; qua3 nos facit orare, 
qusrere ut inveniamus, petcre ut accipiamus, pul- 
sare at aperiatur nobis. Contra istam qui disputat, 
contra seipsum claudit ostium misoricordia3 Dei. 
Nolo plura dicere de re tanta, quia mclius eam 
committo fidelium gemitibus quam meis sermo- 
nibu8. 

XVIII. {}hid. Voluntarium nostrum bonum est, 
cum Deus operatur in nobis et velle ot operari pro 
bona voluntate. In Deuteronomio scriptum est : 
« Vitam et mortem dedit ante faciem hominis, bo- 
« num et malum, et admonuit ut eligeret vitam 
« (D^.zxx).» Sed et ipsa admonitio do misericordia 
Tenit,nec aliquid prudesset eligcro vitam, nisi Deus 
cligendi charitatem inspiraret. ct elcctam habero 



rimus ergo cum proficimus, dum sanitas nostra in 
proficiontibus currit : sicut etiam cicatrix currero 
dicitur,quando benc vulnus diligentesque curatur, 
ut omni ex parte pcrfecti, sine ulla simus omnino 
infirmitate pcccati, quod non solum vult Deus, ve- 
rum etiam ut impleatur facitatque adjuvat.Et hoo 
nobiscum agit gratia Dei por Christum Jesum Domi- 
num nostrum, non solum prasceptis, saoramentiv, 
excmplis, sed etiam Spiritu sancto per quem laten- 
ter diffunditur charitas in cordibus nostris, qui in- 
terpellat gemitibus incnarrabilibus,donec in nobis 
sanitas pcrficiatur, et Dcus, sicuti est videndus in 
ffiternaveritate, monstretur. 

XXI. Quisquis fuisse vel esso in hac vita aliquem 
hominem, vol aliquos homines putat, excepto uno 



praestaret. De eo dictum eet : «Qnoniam ira in in- C mediatore Dei et hominum, quibus nocessaria non 



« dignatione ejus, et vita in voluntate ejus. {PmL 
« xxix).» Item dictum est : «Si velis prdecepta,serva- 
t bunt te.(JScdi. xv).» Sed debetDeo agere gratias, 
quia praecepta voluit,quidesertusomni lumineve- 
ritatis bsc velic non posset. Positis ante hominem 
igne ct aqua^quo vult quidem porrigit manum ; sed 
altior est qui vocat altius quam omnis humana co- 
gitatio. 

XIX. (/Wd.) Lex prajvaricationis gratia posita est, 
donec veniret semen cui promissum est.Uude subin- 
travit ut abundaret delictum, et ubi abundavit de- 
Lictum, superabundavit gratia. Id est, ut acciperet 
homo prscepta, superbe de suis viribus fidens : in 
quibus deficiens, et factus etiam praevaricator, libe- 



fuerit remissio peccatorum, contrarius est divins 
ScriptursR, ubi Apostolus dicit : « Per unum homi- 
« nem peccatum intravit in mundum,etper pecca- 
« tum mors,ct ita in omnes homines pertransiit, 
« in quo omncs pcccaverunt (/?om. v). » Etnecesse 
est ut impia contentiono asserat esse posso homines 
qui sinc mediatore Christo Jiberante atquo salvante, 
sint liberi salvique a peccato; cum ille dixerit : 
« Non est opus sanis medicus, sed male habentibus. 
« Non veni vocarc justos, sed peccatores (MaUh, 
• IX ; Ltic, xii). » 

XXII. (Ibid.) Quisquis autem dicit, post acceptam 
remissionem peccatorum, ita quemquam hominem 
juste vixisse in hac carne,vel vivere,utnullum ha- 



ratorem salvatoremque requireret; atque ita eum D boatomnino peccatum, contradicit apostolo Joanni, 



timor legishumilem factum^tanquampoidagogusad 
fidem gratiamque perduccret. Ita multiplicatis in- 
firmitatibus postea acceleraverunt, quibus sanandis 
opportune Christus advenit. In cujusgratiam ctiam 
justi antiqui crediderunt, eadem ipsa gratia ejus 
adjuti, ut gaudentes eum prflenoscerent, et quidam 
etiam prffinuntiarent esse venturum, vel in illo po- 
pulo Israel, sicut Moyses, et Jesu Nave, et Samuel, 
et caeterl tales,velextra ipsumpopulum,sicut Job, 
vel antc ipsum populum, sicut Abraham, sicut Noe, 
et quicunque alii sunt, quos commemorat vcl tacet 
divina Scriptura. Unus cnim Deus, et unus media- 



qui ait : « Si dixerimusquia peccatum non habemus, 
« nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est 
« (/ Joan, i). » Non enim ait « habuimus,» sed «habe- 
« mus^» Quodsi quisquam asseritdo illopoccatodio- 
tum, quod habitat in carne nostra mortali, secundum 
vitium quod poccantis primi hominisvoluntatecon- 
tractume8t,cujus poccati desideriis neobediamus 
Paulus apostolus praecipit : non autem peccare, qui 
eidem peccato,quamvi8 in carne habitanti, ad nul- 
lum opus malum omnino consentit, vel facti, vel 
dicti,voI cogitati,quamvisipsaconcupi8centia mo- 
veatur, quo) alio modo peccati nomen accepit, quod 



ilS 



AMULONIS EPISC- LUGD. 



116 



ei consentirc pcccarc sit,nobi8qiio movcaturinvitis; 

Bubtiliter quidem ista disccrnit, scd videat quid aga- 

tur de Dominica oratione, ubi dicimus : « Dimitto 

« nobis debita nostra. » Quod, nisifallor, non opus 

essct dicere, si nunquam, vel in lapsu lingua^.vol 

in oblectandacogitatione,ejusdem peccati dcsideriis 

aliquantulum consentircmus. Scd tantummodo di- 

condum essct : « Ne nos infcras in tentationem, scd 

<c libera nos a malo. » Ncc Jacobus apostolus dicc- 

ret : « In multis offendimus omnes {Jacob. iii). >» 

Non enim offendit, nisi cui mala concupiscentia 

contra justitia) rationem, appetendo seu vitando, 

faciendum, vol dicendum, vel cogitandum aliquid, 

quod non debuit, sive fallcns, sive prffivalens pcr- 

suadet.Sed plane quisquis ncgat nos orarc dcbcro, 

ne intremus In tentationem (negat autem hoc qui 

contendit ad non pcccandum gratiffi Doi adjutorium 

non esse honjini necessarium, sed sola lege accepta 

humanam sufficere voluntatem),ab auribus omnium 

removendum et ore omnium anathematizandum 

esse non dubito. 

CAPUT II. 

Ex tihro de Natura et Gratidf ad Timasium et 

Jacobum, 

Sentbntia I. (Cap. 1.) Justitiam Dei non in prffi- 

cepto legis, qua timor incutitur,sed in adjutorio 

gratiffi Christi, ad quam solam utiliter logis, vclut 

pffidagogi, timor ducit, constitutam csse qui intel- 

ligit, ipse intelligit quare sit Christianus. Nam si 

per legemjustitia.ergoChristusgratis mortuusest. 

Si autem non gratis mortuus cst,in illo solojustifi- 

catur impius, cui credendi in eum qui justificat im- 

pium,deputatur fidesad justitiam. OmnQs,onim pec- 

caverunt, et egent gloria Dei, justificati gratis per 

sanguinem ipsius. 

II. (Cap. III.) Natura hominis primitus inculpata 
et sino ullo vitio creata est. Natura vero ista hoini- 
nis, qua unusquisque ex Adam nascitur, jam medi- 
co indiget, quia sana non est.Omnia quidem bona, 
quffi habet in formatione, vita, sensibus, mente, a 
summo Deo habct creatore et artifice suo. Vitium 
vero,quod ista naturalia bona contenebrat et infir- 
mat,ut illuminatione et curatione opus.haheat, non 
ab inoulpabili artifice contractum est, sed ex ori- 
ginali peccato, quod commissum ost libero arbitrio; 
ac per hoc natura poonalis ad vindictam justissi- 
mam pertinet. 

III. {Ibid.) Si cnim jam sumus in Christo nova 
croatura,tameneramusnaturafilii irffi,8icut et cffi- 
teri.Deusaatem,quidivesest in miscricordia^pro- 
pter multam dilectioncm, qua nos dilexit, et cum 
essemus mortui delictis,convivificavit nos Christo, 
cujus gratia sumus salvi facti. {Cap. 4.) llacc igitur 
Christi gratia, sine quu nec infantes, noc ffitate gran- 
des, salvi fieri possunt, non meritis redditur, sed 
gratis datur, propter quod gratia nominatur. « Ju- 
« stificati, inquit, gratis per sanguincm ipsius 
« {Hom. iii). » Unde hi qui per illum non liberantur, 
sivequiaaudirenondumpotuerunt, sivequia obedire 



A noluerunt, sivc etiam, cum pcr ffitatem audire non 
possont, lavacrum rcgcnerationis, quod accipcre 
possent,por quod salvi fierent, non acceperunt,ju- 
ste utiquc damnantur, quia sino peccato non sunt, 
vel quod originalitor traxcrunt,vel quod malis mo- 
ribus addiderunt. Omnes enim peccaverunt, sive in 
Adain,sivc in scipais, et egent gloria Dei. {Cap. 5.) 
Univorsa igitur rnassa pcenas dcbot; ot si omnibua 
dcbitum damnationis supplicium rodderotur, non 
injusto procul dubio reddcretur. Qui ergo inde pcr 
gratiam liberantur,non vasamcritorum suorum,8ed 
vasa miscricordiffi nominantur. Cujus miscricordiffi, 
nisi illius qui Christum Jcsum misit in bunc mun« 
dum, peccatoros salvos facero, quos prffiscivit,etprffi- 
destinavit,et vocavit, et justificavit.ct glorificavit? 

p Quis igitur usquo adco demcntissime insaniat, ut 
non agat incfTabiles gratias miscricordiffi quos voluit 
lihorantis, qui rocto nullo modo possot culparejus- 
titiam univorsos omnino damnantis? 

« 

IV. {Cap. 6.) Si secundum Scripturas sapiamus, 
non cogimur contra Christianam gratiam disputare, 
et ea dicere quibus demonstrare conemur naturam 
humanam,neque in parvulis medico indigere, quia 
sana est, et in majoribus sibi ipsam ad justitiam, 
si velit,posse sufficere. Acute quippe vidcntur hffic 
dici,sod in sapiontia vcrbi,qua cvacuaturcrux Chri- 
sti» occ ost iyta sapicntia desursum descendens. 

V. {Cap. 12.) In scripturis Novi Testamcnti di- 
scimus lianc essc intcntionem legis arguentis, ut 
propler illa quffi porperam fiunt, confugiatur ad 
gratiam Domini miserantis, vclut pffidagogo con- 

C cludcnte in eadera fidOjqu.-c postca revolata est,ubi 
et remittunt quffi malc fiunt, otcadem gratiajuvante 
non fiunt. 

VI. {C ap. 15.) Quantum est in homine linguffi ma- 
lum,uta nullo homine domari possit, cum ab ho- 
minibua domentur et bcstiffi? Ncque hoc idco dixit 
Apostolus, ut hujus in nos mali dominationem per 
nogligcntiam permanere patiamur; scd ut ad do- 
mandam linguamdivinffi gratiffi poscamusauxilium. 
Non enim ait : « Linguam nullusdomare potest,8ed 
« nullus hominum {Jicoh. iii) ; » ut cum domatur 
Dei misericordia, Dei adjutorio, Dei gratia, fieri 
fatcamur. Conetur ergo anima domare linguam, et 
dum conatur petat auxilium, et oret lingua, ut do- 
motur lingua, donante illo qui dixit ad suos : « Non 

j) « cnim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris 
« vostri qui loquitur in vobis {Matth. x). >» Itaque 
prfficepto faccro commonomur quod conantcs et 
nostris viribus non valcntca, adjutorium divinum 
preccmur. 

VII. [Cap. 16.) « Si quis autem vestrum indigct 
« sapiontia, postulct a Dco, qui dat omnibus afnuen- 
« tcr, et non impropcrat, ot dabiLur ei. Postulct in 
« fide nihil hffisitans {Jac. i). » Hffic est fides, ad 
quam prfficepta compellunt, ut lex imperet, fidcs 
impctrot. 

VIII. Cap. 18.) Oratio Dominica utrumquc pe- 
tendum essc commemorat, et ut dimittantur nobis 



Ht 



DB PRiEDESTINATIONE, ETC, EX AUGDSTINO. 



118 



debitancstra,et ut non indiicamur in tentationem. A 
niudjUtpr.-cterita expicntur ; hoc, ut futnra viten- 
tur. Quod licct non fiat.nisi voluntas adsit. tamcn 
ut fiat, voluntas sola non sufficit. Ideo pro hac ro 
nec superflua neo impudcns Domino immolatur 
oratio. Nam quid stultius quam orare ne facias 
quod in potestate habcas? 

IX. (Cap. 22.) PraBvaricatorcm legis dignc lux 
dcserit vcritatis, qua desertus utique caecus,ct plus 
neccssc est offondat^ut cadendo vexetur, vcxatusque 
non surgat. Ut idco tantum audiat voccm logis, 
quo admoneatur imploraro gratiam Salvatoris. 

X. (Cap. 23,) Molestiis exercitata vita justorum 
splendidiusenituit;eteasperpationtiamsuperando, 
miyorcm gloriam comparavit, sed adjuta gratia Dci, 
adjuta Spiritu Dei,adjuta misoricordia Dei, non su- ^ 
perba voluntate se extollens,8ed humili confessione 
fortitudinem promercns. Noverat onim Deo diocre : 

«« O"o^j*ni tu es patientia mea (Psal. lxx). » 

XI. (Cap. 25.) Utinam non fuissct miscria, ne 
ista csset misericordia neeessarial Sed iuiquitatem 
peccati, tanto graviorem, quanto facilius homo non 
peccarct,quemnulla adhuc tenebat infirmitas,poDna 
justissima subsecuta est,ut mercedem mutuam pcc- 
cati 8ui iu semetipso recipcrot,amittens sub se po- 
Bitamsui corporis quodammodo obodientiam,quam 
prepripuam sub domino suo ipse contcmpscrat. Et 
quod nunc cum eadem lcge peccati nascimur, qua; 
in membris nostris repugnat lcgi mcntis.noquc ad- 
vcrsus Deum murmurare,ncquc contra rcm mani- 
fcstissimam disputare, sed pro pccna illius miseri- 
cordiam quaercrc et orare dcbemus, ^ 

XII. {Cap 26.) Sicut vulncrc, verbi gratia, clau- 
dicans ideo curatur, ut, sanato malo prajtcrito, fu- 
turus dirigatur incessus ; sic mala nostra non solum 
ad hoc supernus medicus sanat, ut illa jam non 
sint, sed ut dc caetero rocte ambularc possimus. 
Quod quidcm etiam sani non nisi illo adjuvante 
poterimus. 

XIII. (Ibid.) Medicus homo, cum sanaverit ho- 
mincm, jam de cactcro sustcntandum clcmcntis ct 
alimcntis corporalibus, ut eadem sanitas apto sub- 
sidio eonvalescat atquo persistat, Deo dimittit, qui 
pr»bct ista in carnc viventibus, cujus crant etiam 
illa quffi dum curaret adhibebat. Non cnim quem- 
quam medicuscx his robusquasipsccrcavcritsanat, 
8cd ex illius opibus qui creat omnia necessaria sanis D 
atquo vitiosis. Ipsc autom Dcus, cum pcr mcdia- 
torem Dei et hominum hominem Jesum Christum 
spiritadem sanat aigrum, vel vivificat mortuum, id 
est justificat impium, et cum ad pcrfcctam sanita- 
tcm, hoc est ad porfcctam vitam justitiamque per- 
duxerit, non deserit,si non deseratur, ut pie scmper 
justeque vivatur.Sicut enim oculus corporis, etiam 
pleuissimc sanus, nisi candore lucis adjutus, non 
potest cernere, sic homo etiam perfcctissimc justi- 
ficatus, nisi ©terna luce divinitus adjuvetur, recte 
non potcst viverc. 

XIV. (Cap. 27.) Propter voluntatem nostram, 



sino qua benc non possumus operari, cito potest 
subrepero animo humano, ut quod beno opcratup, 
suum tantummodooxistimetetdicatin abundantia 
sua : « Non movcbor in ajternum (Psal. xxiv). » 
Idco qui in voluntate sua prtDstiterat decori ejus 
virtutum,avertit facicm suam paululum,ut quihoc 
dixcrat fieret conturbatus, quoniam ipso est ille 
tumor sanandus doloribus {Cap. 28). Non itaque 
dicitur homini : Neccssc cst pcccarc, ne peccessed 
dicitur homini : Descritaliquantum Deus, unde su- 
perbis, ut scias non tuum, sed ejus esse, et discas 
supcrbus non esse. 

XV. {Cap. 30.) Vitium quo peccatum commit- 
titur, nondum omni cx parte sanatum est. Quod 
quidem ut inolesccret,de non rocte usa sanitato de- 
scendit. Ex quo vitio jam male valens, vcl infirmi- 
tatc, vcl ca^citate plura committit. Pro quo suppli- 
candum est ut sanctur,ut dcinccps in pcrpctuasani- 
tatc vivatur ; non supcrbicndum, quasi homo eadcm 
potcstatc sanctur, qua potestatc vitiatus cst. 

XVI. (Cap. 31.) Ipsam superbiam, qua) in recte 
factis animo insidiatur humano,noncitoDous8anat. 
Pro qua sananda illi pia; animoj cum lacrymis ot 
magnis gemitibus supplicant, ut ad eam superan- 
dam et quodammodo calcandam, ct obtorendam, 
dexteram conantibus porrigat, cum extrema ejus 
umbraillo mcridie quantum arbitror absorbebitur. 
Qui meridios, Scriptura diccntc, promittitur : «Et 
« educot quaei lumen juslitiam tuam, et judicium 
« tuum sicut meridiem, » si fit quod supra scri- 
ptum cst : « Rcvcia Domino viam tuam,etspcra in 
« cum, et ipse faciet [Psal. xxxvi). » 

XVII. {Ibid.) Operamur ct no8,sed Doo operante 
cooperamur, quia misericordia cjus prfflvenit nos. 
Prnpvenit autom ut sanemur, qui?i ct subscquetur ut 
ctiam sanati vegetemur. Projvcnit ut vocemur, sub- 
^equetur utglorilicemur. Pra^venit ut pie vivamus, 
subscquctur ut oum illo scmper vivamus; quiasino 
illo nihil facercpossumus. Utrumquecnim scriptum 
est, et, « Dcus mcus, miscricordia ejus praBVcniet 
« mc {Psal. Lvui) ; » ct : « Miscricordia tua sub- 
« scquetur mc per omnes dios vitaj meaB {Psal. 
« XXI i). » 

XVIII. {Ihid.) Revelemus ad Dominum viam no- 
stram confessione, non dofensiono laudemus. Si 
cnim non est ipsius via, scd nostra, procul dubio 
non est recta. Revclcmus eam confitendo, quia non 
eum latef, etiamsi opcriro conemur (Cap. xxxii). 
Bonum cst autem confiteri Domino. Ita enim quod 
ei placct dabit nobis, si quod ci displicct in nobis, 
displiccat ct nobis. « Avertet, » sicut scriptum est, 
« semitas nostras a via sua, » et nostram facietesse 
qua,' sua cst, quoniam ab ipso pra^beturcrodentibus 
in eum et sperantibus in eum, ut ipse faciat. 

XIX. iCap. 34.)Non debemus sic laudare Creato- 
rem.ut cogamur diccre, imo vere convincamur dicere 
supcrfluumSalvatorem. Naturam itaquc hominisdi- 
gnislaudibushonorcmus,ea8que laudcs adCreatoris 
glorium rcfcramus. Sed quia nos crcavit, ita simus 



U9 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



m 



gratiy ut non simue, quia eanat, ingrati.Vitia sanc A .)it fuisse, prjBsontibus urgetur,non prffitcrita remU 



nostra quae 8anat,non divino operi,sod humanaj vo- 
luntati,justfflqu6 illius vindictae tribuamus.Sed ut 
in nostra potestatc fuisse ne acccderent confitcraur, 
ita ut sanentur in illius magis essc misericordia, 
quam in nostra potostate fateamur. 

XX. {Cap. 35.) Quorumdam exempla, quos pec- 
casse legimus, non idco scripta dicit qui sanum 
ss^pit ut ad dosperationem non peccandi valeant, ct 
securitatem peccandi nobis quodammodo pr«)bcre 
videantur; scd ut disccremus, vel pcenitendi humi- 
litatem, vel etiam in talibus lapsibus non despe- 
randam salutem. Quidam enim in peccata prolapsi 
desperatione plus pereunt^ nec solum pGenitendi ne- 
gligunt medicinam, sed ad cxplenda inhoneeta et 
nefaria desideria scrvi libidinum et sceleratarum 
cupiditatum flunt, quasi pcrdant^ si non fecerint 
quod instigat libidOjCum eos jam maneat certa dam- 
natio. Adversus hunc morbum, nimium pcriculosum 
Gt exitiabilem, valet commemoratio pcccatorum, 
etiam in qus justi sanctiquo prolapsi sunt. 

XXI. (Ibid.) Non frustra etiam justos in orationo 
dicere, « Dimitte nobis debita nostra^ sicut et nos 
« dimittibus debitoribus nostris (Matth. vi). » Do- 
minumque Ghristum, cum eamdcm orationem do- 
cendo explicuisset, veracissime subdidisse : « Si 
« enim dimiseritis hominibus peccata,dimittetvobis 
« Pater vester peccala vostra {Matth. vi). » Per hoc 
onim quotidianum spiritaloquodammodo incensum, 
quod anto Deum in altarc cordis, quod sursum ha- 
bero admonemur, infertur,etiamsi non hie vivatur 



B 



niscitur. Nec tantum repugnantem videt, verum 
ctiam captivantem sc in lege peccati, quaa est in 
membris ejus, non qus fuit. Hinc est quod ciamat : 
« Infelix homo, quis me liberabit de eorpore mortis 
« hujus? » {Rom. VII.) Sinatur orare, sinatur ad|ju- 
torium medici potcntissi flagitare, quid coutradi- 
citur? quid obstrepitur; quid miser misericordiom 
Christi petere prohibetur? 

XXV. {Cap. 67.) Adjutorium postulamus diccntes: 
« Nc nos inferas in tentationem. Quod adjutorium 
non posceremus, si resisti nullo modo possecrede- 
remus. Potest peccatum cavcriy sed opitulante illo 
qui non potest falli.Nam et hoc ipsum ad cavondum 
peccatum pertinet, si veraciter dicimus : « Dimitte 
« nobis debita no8tra,8icut et nos dimittimus debi'!' 
« toribus nostris. » Duobus enim modis etiam in 
corporo cavetur morbi maium, ut non accidat et ut^ 
si acciderit, cito sanetur. Ut non accidat caveamus 
diccndo : « Ne nos inferas in tentationem : » ut cito 
sanetur, cavcamus dicendo, « Dimitte nobisdebita 
« nostra. » 

XXVI. {Ibid.) Reeto enim fortasse quererenturho- 
mines si erroris et libidinis nullus hominum victor 
cxisteret. Gum vcro ubique sit prassens qui multia 
modis per creaturam sibi Domino servientem adver- 
8um vocct, doceat crcdentem, consoletur sperantem, 
diligentem adhortetur, conantcm adjuvet, exaudiot 
deprecantem, non tibi deputatur ad culpam quod in- 
vitus ignoras,8ed quod negligis quoirere quod igno^* 
ras ; ncque illud quod vulnerata membra non coUt- 



sine peccato, licet mori sino peccato, dum subindc ^ gis, sed quod volentem sanare contemnis. 



venia deletur, quod subinde ignorantia vel inflrmi- 
tate committitur. 

XXIL {Cap. 43.) Deus tam bonus quam justus, 
talem hominem fecit,qui peccato carere sufTicerct, 
sed si voluissct. Quis onim eum ncscitsanum etin- 
culpaJbilem factum,et liboro arbitno atquoad juste 
vivendum potestate libera constitutum? Sed nunc 
de lUo agitur, quem semivivum latrones in via reli- 
quorunt. Qui gravibus saucius confossusque vulnc- 
rihus, non ita potcst ad justitia3 culmen asccndere, 
siout potuit inde descondere, qui etiamsi Jam in 
stabulo eBt,adhuc curatur.Non igitur Deus impos- 
sihiliajubet; sed Jubendo admonet et facere quod 
possis, et petere quod non possis. 

XXl\l..{Cap. 44.) £a fldcs Justos sanavit antiquos J) 
quffi sanat et nos, id est, mediatoris Doi et hominum 
hominis Christi Jesu. Fides sanguinis ejus, fldcs 
mortis ejus, et resurrectionis cjus. « Habcntes crgo 
« eumdem spiritum fldei et nos credimus, proptor 
« quod et loquimur (/ Cor. iv). » 

XXIV. {Cap. 55.) Dimitte homincm, clamet quod 
clamabat. Non enim tantum desiderat, ut per indul- 
gentiam eit de prseteritis impunitu8,8ed etiam ut sit 
de ccetero ad non peccandum fortis et validus. Gon- 
delectatur enim legi Dei secundum intcriorem ho- 
minem. Videt autem aliam legem in mcmbris suis 
repugnantcm legi mentis suae. Videt esse, non reco- 



XXVII. {Cap. 67.) Valde bona sunt prascepta, s\ 
legitimo his utamur. Eo quippe ipso, quo firmis- 
simo crcditur Deum justum et bonum impossibilia 
non potuisse prascipere, hinc admonemur, otin faci- 
libus quid agamus, et in difficilibus quid petamus. 
Omniaquippe flunt facilia charitati,cuiuni Chrisii 
sarcina levis est, aut ea una est sarcina ipsa qu® 
lcvis cst. Secundum hoc dictum est, « et prascepta 
« ojus gravia non eunt {lJoan.s\\ » utquigraviasunt 
consideret non potuisso divinitus dici, « gravianou 
« sunt, » nisi quia potest essc cordis affectus eui 
gravia non sint, ct petat quo destituitur, ut impleai 
quod jubetur. 

XXVIII. {Ibid.) Quomodo dicitur. « Propter verba 
« labiorum tuorum, ogo custodivi vias duras {P&al, 
« xvi),» nisi quiautrumqucvcrumest; (Cap.70.)Du-> 
ra; timori sunt, leves amori.Charitas ergo inchoata, 
Inchoata justitia est ; charitas provecta, proveota 
Justitia est; chsu^itas magna, magna justitia est; 
charitas perfecta, perfecta Justitia est.Sed charitas 
de cordo puro,etconscientiabona,ot fldc non ficta, 
qu£e tunc maxima cst in hac vita, quando pro illa 
ipsa contcmnitur vita. 

CAPUT III. 

Ex epistolis et libro de Gratia et libero Arbitrio ad 

VakTitinum monachum. 

Sententia I. {Epist.i.) Primo Dominus Jesus, sio- 



ut 



DB PRiEDESTINATIONE, ETC, EX AUGUSTINO. 



122 



at«cripium rsi in Evangeiio Joannis apostoli, non A 
▼enit ttt Judicaret,mun(lum, sed ut salvaretur mun- 
das per ipsum (Joan. iii). Postea vero, sicut scribit 
Paulus apofltolus, judicabit Deus mundum^quando 
venturus est,Bicut tota Ecclesia in symbolo confite- 
tur, judicare vivos et mortuos (// Tim, iv.) Si ergo 
Dei gratia non est, quomodo salvat mundum ? et 
si non est libcrum arbitrium, quomodo judicat 
mundnm? 

II. (Epist. II.) Soli parvuli, qui nondum habcnt 
opera propria, vel bona,vcl mala, secundum solum 
origidale peccatum damnabuntur,quibus per lava- 
cnim regenerationis non subvcnit gratia Salvatoris. 
Ca^ieri autem omnes, qui jam utontos libero arbi- 
trio, aua propria peccata originali peccato insuper 
addiderunt,si de potestate tenebrarum per gratiam n 
Dei non eruuntur, nec transferuntur ad regnum 
Christi,non solum secundum originis, verum etiam 
secundum propricB voluntatis merita, judicium re- 
portabunt. Boni vero etiam ipsi quidem secundum 
bone volantatissuffi merita prsmium consequentur, 
sed etiam ipsam bonam voluntatem per Dei gratiam 
CQnseeuti suntAc sic implebitur quod scriptum est : 

« Tra et indignatio,tribulatio et angustiajn omncm 
« animam hominis operantia malum, Juda)i pri- 
M mum ot Grsci (Rom, ii). » 

III. {Ibid,) Fides sane catbolica neque liberum 
arbiirium negat, sive in vitam malam, sive in bo- 
nam ; nequo tantum ei tribuit,ut sine Dei gratia va- 
leat aliquid,sive ut cx malo convcrtatur in bonum, 
sive ut in bono perseveranter proAciat, sivo ut ad 
bonum sempitemum perveniat, ubi jam non timeat ^ 
ne de^ciat. 

IV. (Ibid.) Sic Intellige quod tibi prsceptum cst, 
« llectoa cursus fac pedibus tuis, et vias tuas di- 
« rige {Hebr. xii). » Ut novcris, cum hoc facis, a 
Domino Deo tibi prJBstari ut hoc facias, et non de- 
clinabis ad dexteram^quamvis ambules in viis dox- 
tris,non confldens in virtutc tua, ct ipse erit virtus 
taa^qui rectos faciet cursus tuos, ct itinera tua in 
pace producet.Quapropter quicumque dicit : Volun- 
tas mea mihi sufllcitad facicnda opera bona,decli- 
nat in dexteram. Sed rursus illi qui putant bonam 
vitam ease deserendam,quando audiuntsic Dci gra- 
tiam praidicariyUtcredaturet intelligatur voluntatos 
hominum ipsa cx malis bonas facere, ipsa etiam 
qiias feceris custodire, in sinistram declinant. J) 

Ex libro de Gratia et libero Arbitrio. 

V. {Cap., 2.) Solet diccro humana superbia : « Si 
sci^sem» fecissem, ideo non fcci, quia nescivi ; » 
aut, « Si scirem, facorcmy ideo non facio, quia ne- 
scio.nHlec eis excusatio tollitur,quando prfflceptum 
datur, vel scientia non pcccandi manifestatur. Sed 
8unt homines qui etiam de ipso Deo se excusare co- 
nantur. Quibus dicii apostolus Jacobus : « Nemo 
tf cum ientatur, dicat quoniam a Dco tentor. Deus 
« enim intentaior malorum est.Ipseautem neminem 
« teQtatjUnusquisquc vero tcntatur a concupiscen- 



« tia sua abstractus etillectus.Dein concupisceniia, 
« cum conceperit, parit pcccatum; peccatum vero 
« cum consuramatum fucrit, generat mortem {Jac. 
• I.) >» Item dc ipso Deo se cxcusare volentibus 
respondit liber Provcrbiorum Salomonis : « Insi- 
u pientia viri violat vias ejus. Dcum autem causa- 
tf tur in corde suo {Prov. xix). Et liber Ecclesia- 
sticus dicit : «Ne dixeris quia propter Dominum re- 
V cessi, quffi cnim odit ne facias. Ne dixeris quia 
« ipse rae induxit. Non cnim opus habot viro pec- 
« catorc Omno cxsecramcntura odit Dominus, et 
« non ost araabile tiracntibuR illura. Ipse ab initio 
« fecit illura, et relinquit illura in manu consili 
« sui.Si volueris,8crvabis mandata ct fidcm bonam 
« placiti (Eccli. xv.) » 

VI. {Ibid.) Nemo peum causetur in cordo suo, 
sed sibi imputet quisque cum peccat, nequc cum 
aliquid secundum Dcum operatur, alienet hoc a 
propria voluntate. Quando enim volcns facit, tuno 
dicendura est opus bonum, tunc speranda est boni 
opcris merces ab oo de quo dictura est :« Qui red- 
« det unicuiquo juxta opera sua {Rom. ii). n 

\U.{Cap.3.) Gravius pcccare hominem scientemit 
quara nescientcra.Nec taraen ideo confugiendura est 
ad ignorantiffi tenebras ut in eis quisque requirat 
excusationera.Aliud est enira nescivisse,aliud scire 
noluisse.Voluntas quippe arguitur in eo do quo di- 
citur : « Noluit intelligere ut bene ageret {Psal, 
« xxxv).»Sed et illa ignorantia, qusQ non csteorum 
qui scire nolunt,Bed eorura qui tanquam simpliciter 
^icsciunt, neminera sic excusat, ut scmpiterno igne 
tion ardeat, si propterea non credidit, quia non 
audivit omnino quid credcrei,scd foriasse ui mitius 
ardeat. Non enim sine causa dictum est : « EfTunde 
« iram tuam in gentes qu® te non noverunt, {PsaL 
Lxxviii), » et-illud quod ait Apostolus : « Gum ve- 
« nerit in flararaa ignis dare vindictara in eos qui 
« ignorant Deura (// Thess. ii). » 

VIII. {Cap. 4.) Mctucndura est nc divina testi- 
monia in defensionc liberi arbitrii sic intelligantur 
ut ad vitam piara ct bonam conversaiionem, cui 
merces ajterna dcbotur,adjutorio et graiise Dei lo- 
cus non relinquaiur,ui audeai miser homo,quando 
bene vivii ct bene operaiur, vel potius benc vivere 
ei bene operari sibi videiur, in seipso, non in Do- 
mino gloriari, ei spem recte vivendi in seipso po- 
nero,ui sequaiur eumroaledicium Joremio) prophe- 
tffi diceniis : « Maledicius homo qui spcm habei in 
« hominc,ct flrmai carncm brachii sui,et a Domino 
« discedii cor ejus {Jer, xvn.) » Quia enim non 
dixit propheta : « Maledictus homo qui spcm habet 
« in seipso, » possei alicui vidcri,ideo dictum csse, 
« Malcdictus homo qui spem habet in homine, » ut 
nomo habeat spem in aliero hominc, scd in se. Ut 
crgo osienderet sic se admonuisse horainem,ut nec 
in seipso haboret spem, propterca cum dixisset, 
« Maledictus homo quf spom habei in hominc,» mox 
addidit, « ei flrmai carnem brachii sui.»Brachium 
pro poteniia posuit operandi,in nomine autem car- 



123 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



124 



nls intelligcnda est humana fragilitas. Ac per hoc A 
firmat carnem brachii sui, qui potentiam fragilera 
atque invalidam, id cst, humanam,8ufficerc sibi ad 
bene operandum pulat, ncc adjutorium sperat a 
Domino. Proptor hoc enira subjocit, « et a Domino 
« discedit cor ejus. »Nos ergo ad benc opcrandum 
spem non habcamus in hominc, firmantos carncm 
brachii nostri ; ncc a Domino disccdat cor nostrum, 
scd ei dicat : « Adjutor mcus csto, nc derclinquas 
« me ncquo dcspicias me, Dous salutaris mcus 
« (Psal. xxvi). 

lX,{CapA.) « Gratias autem Dco qui datnobisvi- 
« ctoriam porDominum nostrum Jesum Christum. 
« (/ Cor. XV ) Ergo et victoria, qua peccatura vinci- 
tur, nihil est aliud quam Dei donum, in ieto ccrta- 
mino adjuvantis liberum arbitrium. -n 

X. {Ibid.) Dicat coelestis magister : « Vigilate ct 
« orate no intretis in tcntationem (Matth. xxiv). » 
Ergo unusquisquo contra suamconcupiscentiamdi- 
micans, oret no intret in tentationem, id 08t,ne sit 
ab illa abstractus et illectus. Non autera intrat in 
tentationera, si voluntatc bona vincat concupiscon- 
tiam malam.Nectaraensufficit arbitriura voluntatis 
huraanec, nisi a Doraino victoria concedatur oranti 
neintret in tontationera.Quid vcro ovidcntius quara 
Dei ostenditur gratia, ubi quod oratur accipitur? Si 
enim dixissot Salvator noster : « Vigilatc no intre- 
« tis in tentationem, » adraonuissc tantumraodo 
videretur. Cura vero addidit, « ct orate, » ostendi- 
tur Deum adjuvare ne intretur in tentationcra. 

XI. (Cap. 5.) Nisi Dei donura esset ctiam ipsa ad 
Deum nostra convcrsio, non ei diccretur : « Dous C 
« virtutum,converte nos (Psal. lxxix); »ct :« Deus, 

« tu convertens vivificabi^ nos (Psal. lxxxiv), » et : 
« Converte nos, Deus sanitatum nostrarum (Psal. 
« Lxxxiv), et hujusmodi alia, qu® coramemorare 
longura est Nara et venire ad Christura quid est 
aliud, nisi ad eura credendo converti ? et taraen 
ait : « Nerao potest venire ad rae, nisi datum fuerit 
« a Patre meo (Joan. vi). 

XII.(Cap.6.)ProbaturgratiaDcinon secundura rac- 
rita nostra dari, quandoquidera non solura nullis 
bonis,verura otiara raultis racritismalispraBccdcnti- 
bus videraus datara, et quotidic vidcraus dari. Sed 
plane cura data fucrit, incipiunt cssc etiam merita 
nostra bona, per illara taraen. Nam si sc illa sub- 
traxerit, cadit homo, non ercctus, scd pro^cipitatus {) 
libcro arbitrio.Quapropter nec quando coBpcrit ho- 
mo habere merita bona sibi dobet tribucrc illa, scd 
Deo, qui dicitur : « Adjutor meus esto, nc derelin- 
• quas rae (Psal, xxvi). » 

XIII.(/6i(i.)Ncce88ariumestbomini ut gratias Dei 
non solum justificetur impius, id est, ex impio fiat 
justus^cura rcdduntur ei bona pro malis,sod ctiam, 
cura fucrit jara justificatus ex fide,ambulet cum illo 
gratia, ct incumbat super ipsam ne cadat. Propter 
hoc scriptura est in Cantico canticorura dc ipsa Ec- 
clcsia :«Quaj est ista quac ascendit dealbata,incura- 
« bens super fratruelom suum? » (Cant. viii.)Deal- 



bata est cnira qufe por scipsam alba esse non posset. 
Eta quo dealbata cst.nisi ab illo qui por prophctam 
dicit : <* Si fuerint pcccala vestra ut Phocnicium, 
« sicut nivcm dealbabo (Jsa. i.) » Quando crgo dc- 
albata cst, nihil boni mercbatur. Jam vero alba 
faota, bene ambulat, sed si super oum,a quo dcal- 
bata, pcrsevcr.mtor incumbat. Propter quod et 
ipsc Josus, supcr (juoni incumbit dealbata, dixit 
discipulis suis : « Sine mc niliil potcstis faccrc 
« (Joan. xv). » 

XIV. (Ibid.) Dona sua coronat Deus, non moriia 
tua, si tibi a teipso, non ab illo, sunt merita tua, 
Ha;c enim si talia sunt, mala sunt, quaj non coro- 
nat Deus; si autcm bona sunt, Dei dona sunt,quia 
sicut dicit apostolus Jacobus : « Omno datum opti- 
« mura ct omne donum perfectum desursum est de- 
« sccndens a Patrc luminura {Jac. i). » Unde di- 
cit Joanncs prajcursor Domini nostri :« Non potest 
« homo accipcre quidquam,nisi fuerit ci datumde 
« ccclo (Joan. iii). » Utiquo de coelo, unde ctiamve- 
nit Spiritus, quando Jesus ascendit in altum, cap- 
tivavit captivitatcra, dedit dona horainibus. 

XV. (Cap. 8.) Vita bona nostra nihil est aliud 
quam Dei gratia. Sine dubio et vita a)terna, qu« 
bonaj vitffi rodditur, Doi gratia cst. Et ipsa enim 
gratis datur,quia gratis data cst illa cui datur.Sed 
illa cui datur, tantumraodo gratia est. Ha^c autom 
qua? illi datur, quoniam prajmium ejus est, gratia 
cst pro gratia, tanquam merces pro justitia. 

XVI. (Capl 11.) Quando spiritu actioncs carnis 
mortificatis ut vivati»^, illum glorificato, illum lau- 
date, illi gratias agite,cuju8 spiritu agimini,ut ista 
valcatis, et vos filios Dci osse monstretis. (Cap.i2.) 
Quotquot onim spiritu Dei aguntur,hi lilii sunt Dei; 
quotquot ergo adjuncto solo adjutorio lcgis, sine 
adjutorio gratia), confidentes in virtutc sua, suo 
spiritu aguntur, non sunt filii Dei. 

XVH. (6'a/;. 14.) Ncquc scicntia divino) logis, ne- 
que natura,ncque sola rcmissio pcccatorum est illa 
gratia qua3 per Jesum Ghristum Dominum nostrum 
datur; scd ipsa facit ut lcx impleatur,ct natura li- 
bcrotur, nc pcccatura dominotur. 

XVni.(/^<<i.) Quod lox jubot faccre non valemus, 
nisi per fidem rogando impetromus ut facere valea- 
mus.Nam si fidcs liberi est tantummodo arbitrii, 
ncc datur a Dco, proptcr quid pro cis qui nolunt 
credorc, oraraus ut crcdant? Quod prorsus facere- 
mus inaniter nisi rectissime credercmus etiam 
pcrvorsas et fidei contrarias voluntatcs omnipoten- 
tem Deum ad credendum posse converterc. 

XIX. (Cap. 15.) Mominerimus Dcum dicere : 
« Convertimini ct vivetis, » cui dicitur : « Gonverto 
« nos, Deus. » Memineriraus Deum diccre :« Proji- 
« cite a vobis omnes impiotates vestras ; »cum ipsc 
justificet impium.Meminerimusipsumdicerc :«Fa^ 
« citc vobis cor novum et spiritum novura, » qui 
dicit : « Dabo vobis cor novura ot spiritum novum 
« dabo vobis (Psal. lxxxiw \ Ex^ech, xviii, xxxvi). ■ 
Quomodo ergo quod dicit : « Facite vobis, »hoc di. 



1S8 



DE PRiEDESTINATIONE, ETC, EX AUGDSTINO. 



116 



cit : « Dabo vobis?» Quaro jubct, si ipsc daturus A XXIV. (Cap. 18). Cur dictum cst :« Diligamua 



est? Quarc dat, si bomo factunis cst? nisi quia dat 
quod jubct, cum adjuvat ut faciat cui Jubct. 

XX. {Cap. 15.) Seraper est in nobis voluntaslibera, 
sed non semper est bona. Aut onim a justilia libcra 
est qnando scr^it pcccato, ot tunc cst mala : aut a 
peccato libera est quando scrvit justiti.no, ct tunc ost 
bona.Gratia vcro Dci scmpcr est l)ona, ct pcrhanc 
fit ut sit homo voluntatis bona», qui prius fuit vo- 
luntatis mals. Per hanc ctiam fit, ut ipsa bona vo- 
luntas, qus jam esse cocpit, augeatur, ct tam magna 
fiat, ut possit implere divina mandata quaj volucrit, 
cum valde perfecteque voluerit. Ad hoc enim valet 
quod scriptum est : « Si volueris, consorvabis man* 
« data {Eccli. xv),» ut homo qui volucritet non po' 



« invicem, quiu dilcctio ex Deo cst. » {I Joan. rv), 
nisi quia prroccpto admonitum cst liborum arbitrium 
ut quiurorct Dci donum? Quod quidom sine suo fru- 
clu prorsus admoncrotur, nisi prius acciperet ali- 
quid dilcctionis, ut addi sibi quacrcrct undo quod 
jubcbatur iniplrrct, cum dicitur : « Diligamus invi- 
« com, » lex cst : cum dicitur, « quia dilectio ox Deo 
« ost, » gratia cst. Sapicntia quippe Dei lcgcm et 
misericordiam in liugua portat. Unde scriptum cst 
in psalmo : « Et cnim bcncdictionem dabit qui lc- 
« gem dcdit {Psal. lxxxiii). » 

XXV. (Cap. 21). Quid ost amcntius, et ab ipsa 
sanctitatc charitas alienius quam confiteri ex Deo 
csse soicntiam, quffi sino cbaritate inflat, et cx nobis 



tuorit, nondum se plane velle cognoscat ot^oret ut r% essecharitatcm,qua3 facitutscientiainflarenon pos- 

1 1 _ A X _ A. l 1 A 1 #W» "1 l . ^^ * t t% W l l»*»» l1 . O 1 - — 



babcat tantam voluntatem, quanta sufTicit ad im- 
plenda mandata. Sio quippe adjuvatur ut faciat 
quod jubetur. 

XXI. {Cap. 16.) Non jubcret Dous quod scirot non 
posse ab homine fieri, quis hoc nosciat? Scd ideo 
jubet aliqua qu» non possumus, ut noverimus quid 
ab illo peterc dobeamus. Ipsa ost enim (ides, quaj 
orando impetrat quod lex impcrat. 

XXII. (Ibid.) Ccrtum est nos mandata servare, si 
volumus. Sed quia pra?paratur voluntas a Domino, 
ab illo petondum ost ut tantum vclimus, quantum 
sunicit ut volendo faciamus. Certum cst nos vellc 
cum volumus. Scd illo facit ut velimus bonum, de 
quo dictum est quod paulo anto posui, quod pras- 
paratur voluntas aDomino,dc quo dictum cst : « A 



sit? Itom cum dicit Apostolus : « Supcr cminentem 
« scientiae charitatem Christi (Ephes. iii), » quid ost 
insanius quam putarc ex Doo esse scicntiam, quiB 
subdonda ost charitati, ot ox hominibus charitatem, 
quffi supereminot scicntio) ? Fides autcm vera ct do- 
ctrina sana ainbas esse dicit ox Deo, quia scriptum 
est : « A facie ojus scientia et intellectus procedit,» 
et scriptum est : « Charitas aulcm ex Deo est, » ct 
lcgimus spiritum scicntiaj ct pictatis, logimus spiri- 
tum virtutis et charitatis, ct contincntiaj. Sed majus 
cst donum charitatis, quamscientiap.Nam scicntia, 
quando est in hoinino, charitas est ncccssaria, ne 
inflctur. Charitas autcm non aumulatur, non agit 
porperam, non inflatur. 
X.XVl. {Cup. 20.) Gratia Dei voluntas humana non 



« Domino gressus hominis dirigentur, etviamejus C tollitur, .sed cx mala mutatur in bonam; ct cum 
« volet {Psal. xxxvi), » de quo dictum ost : « Dous bona fuerit, adjuvatur. 



« qui opcratur in vobis ct velle (Psal. ii). » Ccrtum 
est nos facorc cum facimus. Sed illo facit ut facia- 
mus, prcebcndo vires efflcacissimas voluntati, qui 
dixit : « Paciam ut in justificationibus mcis ambu- 
« lctis, et judioia mca obscrvctis et faciatis (Ezech. 
m xxxvi). » Cum dicit : « Faciam ut faciatis, » quid 
aliud dicit nisi, Auferam a vobis cor lapidcum undc 
non faciebatis, et dabo cor carneum unde faciatis ? 
Et hoc quid est nisi, Aufcram cor durum unde non 
faciebatis, et dabo cor obedicns unde faciatis ? Illc 
facit ut faciamus, cui dicit homo : • Pone, Domine, 
« custodiam ori meo (Psal. cxl). » Hoc ost enim di- 
cero : Fac ut ponam custodiam ori mco. Quod be- 



XXVII. (Cap. 21.) Fixum dcbct cssc et immobiio 
in corde vestro, quia non cst iniquitas apud Doum. 
Ac per hoc, quod legitis in littcris veritatis, a Deo 
scduci hominos, aut obtundi, vcl obdurari corda 
eorum, nolite dubitarc pra^ccssisse mala merita 
eorum, ut justc ista paterentur, ne incurramus in 
illud provorbium Salomonis : « Insipientia viri vio- 
t lat vias ejus, Dcum autcm causatur in cordo suo 
« (Prov. xix). » 

XXVIII. (Ibid.) Cratia non secundum merita ho- 
minum datur, alioquin gratia jam non est gratia : 
quia ideo gratia vocatur, quia gratis datur. 

XXIX. {Cap. 22.) Lex autcm subintravit, ut abun- 



neficium Dei jamfuerat consecutusquidixit.;« Po- D darct delictum; ubi autom abundavit delictum, 

' superabundavit gratia. Sed utique gratia id agitur, 

ut jam fiant bona ab cis qui fccerant maia, non ut 
porsevcront in malis, et rcddi sibi existiment bona. 
Non itaquc dc))ent diccrc : « Faciamus mala ut vo- 
« niant bona;» scd : Fccimus mala ot vencrunt bona : 
jam faciamus bona, ut in futuro sacculo rccipiamus 
pro bonis bona, (jui in hoc sajculo rccopimus pro 

malis bona. 

XXX. {Cap. 23.) Quando auditis dicentem Domi- 
num : « Ego Dominus seduxi prophetam illum 
« {Ezech. xiv); » ot quod ait Apostolus : « Cujus vult 
« miseretur, ct qucm vult obdurat (Hom. ix), » in 



« sui on meo custodiam (Psal. xxxviii). » 

XXIII. (Cap. 17.) Omnipotens Deus cooporando 
pcrficit quod operando incipit,quoniam ipse ut veli- 
mus operalur incipiens, quo volontibus coopcratur 
pcrficiens. Propter quod ait Apostolus : « Certua 
« sum quoniam qui operatur in vobis opus bonum, 
« perficiet uscjue in diem Christi Jesu. » Ut ergo 
velimus, sine nobis opcratur; cum autem volumus, 
ct sic volumus ut faciamus, nobiscum cooperatur. 
Tamen sine illo, vcl opcrante ut velimus, vcl coopc- 
rantc cum volumus, ad boua pietatis opera nihil 
valcmus. 



127 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



128 



eo quem seducl permittit vcl obdurari, mala ejus A 
merita creditc; in oo vero cujus miseretur, gratiam 
Del non rcddentis mala pro maiis, sed bona pro 
malis, fidcliter et indubitanter agnoscite. Nec ideo 
auferatis a Pharaone liberum arbitrium, quia mul- 
tis locis dicit Deus : « Ego induravi Phraraonem,» vel 
« Induravi, » aut « Indurabo cor Pharaonis.» Non 
enim propterca ipse Pharao non induravit cor suum. 
Nam et hoc dc illo legitur, quando ablata est de 
iEgypto cynomyia,dicenteScripfura:« Etingragavit 
« Pharao cor suum in isto tempore, et noluit dimit- 
t tere populum (Exod. vni). ■ Ac per hoc et Deus 
induravit per justum judicium, et ipse Pharao per 
liberum arbitrium. 

XXXI. {Cap, 23). Gerti estote qula non erit inanis 
laborvester, si in bono proposito proficientes perse- g 
veretis usque in finem. Deus enim, qui modo illis 
quos liberat nou reddit secundum opera eorum, tuno 
reddet unicuique secundum opera ejus. Reddet om- 
nino Deus et mala pro malis, quoniam justus est, ct 
bona pro malis, quoniam bonus est, et bona pro 
bonis, quoniam bonus et justus est. Tantummodo 
mala pro bonis non reddet, quoniam injustus non 
esi. Reddet ergo mala pro malis, poenam pro 
injustitia, et rcddit bona pro malis, gratiam pro 
iijustitia, et reddet bona pro bonis, gratiam pro 
gratia. 

GAPUT IV. 

Ex libro de Correptwne et Gratia, ad prxfatum 

Valentinum. 

Sentbntia I. (fiap.i,) Dominus non solum ostcndit ^ 
nobis a quo malo declinemus, et quod bonum facia- 
mus, quod solum potest legis littera, verum etiam 
adjuvat nos, ut declinomus a malo, ct faciamus bo- 
num, quod nuUus potest sino spiritu gratiae. Quaj si 
desit, ad hoc lex adest, ut reos faciat et occidat. 
Propter quod dicit Apostolus : • Littcra occidit, 

• spiritus autem vivificat. » Qui ergo legitime lege 
utiiur, dicit in ca bonum et malum ; ei non confi- 
dens in virtute sua, confugit ad Dei gratiam, qua 
proDstante declinct a malo, et faciat bonu:n. Quis 
autem cpnfugit ad gratiam, nisi cum a Domino gres- 
8U8 hominis diriguntur, et viam ejus volet? ac per 
hoc et desidorare auxilium gratioB, initium gratias 
cst, de quo ait ilie : « Et dixi, nunc cocpi, ha^c est 

t mutatio dexter» Excelsi [Psal. lxxvi). » D 

II. (/^i<i.)Liberum arbiirium et ad malum et ad 
bonum faciendum confitendum est nos habere. Sod 
in malo faciondo liber est quisque justiiia), servus- 
que peccati; in bono autein liber esse nullus poiesi, 
nisi fiierii liberaius ab eo qui dixit : « Si vos filius 
« liberaverit, iunc vere liberi eritis (Joan, vii). » 
Nec ita ut cum quisque fueni a peccati domination^ 
libcratus, jam non indigeat sui liberatoris auxilio ; 
sed ita potius, ui ab illo audiens : « Sine me nihil 
« potcsiis faccre (Joan. xv),» dicat ci et ipse : Adjutor 

• meus esto, ne dereiinquas me {Psal. xxvi), • ci 
C89iera. 



III. [Cap. 2.) Non so fallant qui dicunt : Ut quld 
nobis prfledicatur atque praecipitur ut dcclinemus a 
malo et faciamus bonum,si hoc nos non agimus,8ed 
id velle et operari Deus operatur in nobis? Sed potins 
intelligant, si filii Dei sunt, spiritu Dei se agi, ut 
quod agendum est agant; ct cum egcrint, illi a quo 
aguntur gratias agant. Aguntur enim ut agant, non 
ui ipsi nihil agant, et ad hoc eis ostenditur quid 
agere debcant, ut quando id agunt sicui agendum 
est, id ost, cum dilectione et delectatione justiiiae, 
suavitatem quam dedit Dominus, ut terra ejus darei 
fructum suum, accepisse se gaudeant; quando au- 
tem non agunt, sive omnino non facicndo, sive non 
ex charitate facicndo, orcni ut quod nondum habent 
accipiant. Quid enim habcbuut quod non accepturi 
8unt, aui quid habent, quod non acceperunt ? 

IV. {Cap. 3.) Doctorcs Ecclesiarum apostoli om- 
nia faciebant et prflBcipiebant quae fierent, ei corri- 
piebant si non fierent, et orabant ui fierent. Praece- 
pit Apostolus dicens : « Omnia yesira in charitaie 
« fiant (/ Cor. xvi). • Gorripit dicens : t Jam qui- 
« dem omnino delicium esi in vobis, quia judicia 
t habetis vobiscum. Quaro enim non magis iniqui- 
t tatem patimini? quaro non potius fraudamini? 
• Sed vos iniquitatem facitis, ct fraudatis, ei hoc 
c fraires. An ncscitis quia injusti regnum Dei non 
« possidebunt? ■ [lCor. vi.) Audiamus oi orantem : 
« Vo8 autem, inquii, Dominus multiplicei, ui abun- 
« dare faciai in charitato in invicem et in omnes 
« (/ Thess. 3).» Praecipit ut habeatur chariias, corri- 
pit quia non habotur charitas,orat ut abundei chari- 
ias. O homo, in praeceptione cognosce quid debeaa 
habere; in correptionc cognosce tuo ie viiio non 
habore; in oratione cognoscc unde accipias quod 
vis habere. 

V. [Cap. 5.) Quod vult pro sc fieri qui corripi non 
vuli, etdicit : Ora potius pro mo, ideo corripiendus 
est, ut faciat eliam ipse pro sc. Dolor quippe ille, 
quo sibi displicet quando sentit correptionis acu- 
leum,cxcitat eum in mojoris orationis afTectum, ut, 
Dco miserante, incremcnto charitatis adjuius, de- 
sinat agerc pudenda oi dolenda, et agat laudanda 
atque gratanda. 

VI. [Ibid.) Correptionis utilitas, quaj nunc major, 
nunc minor, pro poccatorum diversitate salubriier 
adhibetur, tunc est salubris, quando supemus me- 
dicus respicit. Non cnim aliquid proficii, nisi cum 
fecit ui peccaii sui quemque pa^niteat. Et quis hoc 
dat, nisl qui respcxit apostolum Petrum neganiem 
ot fecit flentem ? 

VII. {Ibid.) Potost Deus qucm vult, ctiam nuUo 
hominc corripienic, corrigere, et ad dolorem salu- 
brem pcQnitentiaQ occuUissima et poieniissima me- 
dicinae suae potesiate perducerc. Ei sicui non est ab 
oratione cessandum pro eis quos corrigi volumus, 
etiamsi nullo hominum orante pro Petro, Dominus 
respexit cum et fecit cum suum flere peccaium, iia 
non est negligenda correptio, quamvis Deus quos 
voluerit, etiam non correptos, faciai esse correoios. 



1S9 



DE PRiEDESTINATIONB, ETC, EX AUGUSTINO. 



130 



TuDC auiem correptione proflcit homOyCuin misere- X 
iur aique a^juvat qui facit quos volucrit etiam sine 
correptionc proficere. 

VIII. (Cap. 6.) Corripiatur ergo (origo) damna- 
bilis, ut cx dolore correptionis voluntas regcncra- 
tionis oriaiur, si tamen qui corripitur Olius ost pro- 
missioniSyUt strepitu correptionis forinsecus inso- 
nante ac flagellante, Deus in illo intrinsecus occulta 
inspirationc operctur ct velle. Si autem jam rcge- 
neratus et justificatus in malam vitam sua voluntato 
relabitur^certe iste non potest dicore : Non accepi» 
qui acccptam Dci gratiam suo in malum libero ami- 
sit arbitrio.Qui si correptione compunctus salubri- 
ter ingemit, et ad similia bona opera vel etiam ad 
meliora converiitur, nempe hic apertissimo utiliias 
correptionis apparet. Scd pcr hominem correptio, j^ 
sive ex charitato sit, sive non sit, tamen ut correpto 
prosit, non nisi per Deum fit. 

IX. (Ibid.) Si dixorimus perseverantiam tam lau- 
dabilem tamque fclicem sic esse hominis^ut ci non 
sit ex Deo, illud t^rimitus evacuamus quod ait Do* 
minus Petro : • Rogavi pro tc, ne dcficiat fidcs tua 
«< (Lwr. xxii).»> Quid enim ei rogavit^nisi perscveran- 
tiam usquc in fincm ? Quoe profecto si ab homine 
homini esset, a Deo poscenda non cssct. Dcindc 
cum dicat Apostolus : « Oramus autcm ad Deum,ne 
« quid faciatis mali (// Cor. xiii), » procul dubio 
persovcrantiam cis orat ad Dcum.Ncquc enim nihil 
mali facit qui bonum dcscrit, et a quo dcclinare 
non dcbet, inclinaiur in malum non perseverans 
in bono. 

X. (Cap.7.) Electi sunt qui secundum propositum C 
vocati Bunt. Propositum autem,non suum,sedDei, 
de quo aiibi dicit : « Ut secundum olectionem pro- 

« positum Dei maneret, non ex operibus,sed ex vo- 
■ cante dictum cst ei, quia major serviet minori 
« {Ram, ix) ; » et alibi : « Non secundum opera no- 
« stra, sed secundum propositum suum et frratiam 
« (// Tim. i). » 

XI. {Ibid.) Multi vocati^ pauci elocti. Quicunque 
enim electi^ sine dubio ctiam vocati, non autem 
quicunquo vocati, consequenter clccii. Illi ergo ele- 
cti, ut 8a)pe dictum est, qui sccundum propositum 
vocati, qui etiam sunt praedestinati aiquo prssciti. 

XII. (Gap. 12.) Si nos de Scripiuris sanctis nosse 
poiuimus sancios angelos jam nullos essc casuros, 
quanto magis hoc ipsi rcvclata sibi sublimiusveri- ]) 
tate noverunt? Nobis quippe bcata sine finc vita 
promissa est, et oequalitas angcIorum.Ex qua pro- 
missionc certi suinus, cum ad illam vitam post ju- 
diciuin vonerimufl,non indc nos ossc lapsuros.Quod 

si de seipsis angoli nesciunt,non (cquales, sod bca- 
tiores erinius. Veritas autcin nobis eoruin promisit 
aequalilatem. Certum cst igitur hoc eos nosse per 
spccicm, quod nos pcr fidem, nullam scilicet rui- 
nam ciyuBquam sancti angeli jam futuram. 

XIII. (Cap. 11.) Dei unigcnitus FiIiu8,ffiqualiB Pa- 
tri et coa^ternuH, pro nobis homo factu8,et sine ullo 
velle originali, vel proprio pcccato, ah hominibus 



pcccatoribus crucifixus. Qui quamvis die tertio re- 

8urrexitnunquammoriturusuIteriu8,pertuIittamen 
promortalibus moriem : qui mortuis prajsiitit vitam, 
ut redenipti ejus sanguine, tanto ac tali pignore 
acccpto diccrent : « Si Dcus pro nobis, quis contra 
« nos? qui proprio Filio non pepercit, sed pro no- 
t bis omnibus tradidit eum ; quomodo non ct cum 
« illo omnianobis donavit? » (Ram, i.) 

XIV. (!bid.) Dcus naturam nostram, id est, ani- 
mam rationalcm, camcmque hominis Christus sus- 
cepit, susceptione singnlaritcr mirabili,vel mirabi- 
Iitcrsingulari,utnulli8 justiiio) sua3 prncedentibus 
meritis, Filius Dci sic essei ab initio quo osse hooK> 
ccDpisset, ut ipse et Verhum, quod sino initio est, 
una persona esset. Neque enim quisquam tanta rei 
hujus et fidei ccocus cst ignorantia, ut audeat di- 
cpre, quamvis de Spiritu sancto et virgine Maria 
Filiumhominisnatum, perliberum tamen arbitrium 
bene vivcndo et sine peccato bona opora faciendo 
mcruisse ut csset Dei Filius, rcsistente Evangelio 
atque dicente : « Verbum caro factum est (Joan. i). w 
Nam ubi hoc factum est, nisi in utero virginali, 
unde fuit inilium hominis Christi ? Itemque Virgini 
requircnti quomodo fieret quod ei per angelum an- 
nuntiabatur, augclus respondit : « Spiriius sanctus 
« supcrvenict in te, ct virtus Aliissimi obumbrabit 
« tibi. Propterea quod nascetur cx te sanctum, vo- 
« cabitur Fflius Dci (Luc. i). » Propterea, inquit, 
noc propter opera qua) nondum nati utique nulia 
suni, sed propterea quia Spiritus eanctus super- 
venict in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi, 
quod nascetur ex te sanctum, vocabitur Filiua 
Dei. Ista nativitas profecto gratuita coiyunxit in 
unitatem personeo hominem Deo, camem Verbo. 
Istam nativitatem bona opera secuta sunt, non 
bona opera meruerunt. Neque enim metuendum 
erat, ne isto incirabili modo in unitatem persone 
a Verbo Dco natura humana suscepta, per libe- 
rum voluntatis peccaret arbitrium^cum ipsa suBce- 
ptio talis csset, ut natura hominis a Deo ita Bua- 
cepti, nullum in se motum mals voIuntatiB admitto- 
ret. Per hunc mediatorem Deus ostendit eoB quos 
ejus sanguine redimit facere se ex malis.delnoeps 
in stcrnum bonos. Quem sic suBcepit, ut nunquam 
essct malus, nec cx malo factus semper esBCt bonus. 

XV. (!bid.) Nec ipsum Deus esse voluit sine sua 
gratia,qucm reliquit in ejus libero arbitrio,quoniam 
libcrum arbitrium ad malum sufficit,ad bonum au- 
tein parum cst, nisi adjuvetur ab omnipotenti bono. 
Quod adjutorium si homo illc pcr libcrum non de- 
seruissct arbitrium, somper csset bonus. Hacc est 
prima gralia quaB data est primo Adam ; sed hac 
potentior est in secundo Adam. Prinia cst enim, 
qua fit ut habeat homo justitiam.si velit. Secunda 
ergo plus potest, qua etiam fit ut velit, et tanium 
velit, tanioq-ue ardore diligat,ut carnis voluntatem 
contraria concupisccntem voluntate spiritus vincat. 
Nec illa quidem parva erat, quao demonstrata est 
etiam potentia liberi arbitrii, quoniam Bic a4Juya« 



13i 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



m 



batur, utsine hoc adjulorio in bono non mancrct,scd 
hoo adjutorium si vellet, deseroret. H(bc auiem 
tanto major est, ut parum sit homini pcr illam 
roparare porditam libortalcm, parum sit dcnique 
non posso sinc illa vcl apprchondcrc bonum, vcl 
pcrmanerc in bono, si vclit, nisi ctiam onicialur ut 
vclit.Tunc crgo dodorat Dous homini bonam voUin- 
talem, in illa quippc cum fccorat qui fccerat re- 
ctum ; dederat adjutorium,sinequo in ea non possct 
permanore si vcllet, ut autcm vellct in ejus libero 
reliquit arbitrio. Sod quia noluit parmanere, pro- 
fecto ejus est culpa cujus moritum fuissct si per- 
manere voluisset; sicut fcccrunt angeli 8ancti,qui, 
cadcntibus aliis per liberum arbitrium, per idcm 
liberum arbitrium stctcrunt ipsi, et hujus mansio- 
nis debitam mercedem rcciperemerucrunt.tantam 
soilicet beatitudinis plenitudincm, qua eis ccrtissi- 
mum sit sempcr sc in illa essc mansuros.Si autem 
hoo adjulorium vcl angelo, vcl homini, cum pri- 
mum facti sunt, defuisset,quoniam non talis nalura 
facta erat, ut sine divino adjutorio possct mancre 
si vellet, non utique sua culpa cocidissent.Adjuto- 
riumquippodefuis8et,sinequomanoro non posscnt. 
Nunc autem quibus decst tale adjutorium jam poc- 
na peccati est; quibus autcm datur, secundum 
gratiam datur, non secundum debitum, ot tanto 
amplius datur per Jesum Christum Dominum nos- 
trum,quibus id dare Deo p!acuit,utnonsolum adsit, 
sincquo permanere non possumus,etiamsi velimus, 
verum ctiam tantum ac tale sit ut velimus. Fit 
quippc in nobis pcr hanc Dei gratiam in bono reci- 
picndo et perscvcranter tenendo, non solum posso 
quod volumus, verum etiam vcllo quod possums. 

XVL (Cap, 12.) Prima libertas voluntatis orat 
posse non peccare : novissima erit multo major, 
non posso peccare. Prima immortalitas erat possc 
non mori : novissima erit multo major, non posse 
mori. Prima crat perseverantia3 potestas, bonum 
posse non deserere : novissima erit perseverantiai 
felicitas, bonum non posse desererc. Nunquid quia 
erunt bona novissima potiora atquo meliora, ideo 
fuerunt illa prima vel nulla vel parva ? 

XVIL (Cap, 14.) Cum homines por correptionem 
in viam justitia; seu vcniunt, seu revertuntur,quis 
operatur in cordibus eorum salutem, nisi ille qui 
quolibet plantanto ot rigante, et quoiibet in agris 
vel arbusculis operante,dat incrcmcntum Dcus? 

XVIIL (Cap, 16.) Nec gratia prohibet correptio- 
nem, nec correptio negat gratiam.Etidco sic est pr«- 
cipienda justilia, ut a Dco gralia, qua id quod praj- 
cipitur fiat,(ideli oralionc poscatur; et lioc utrum- 
que ita faciendum cst, ut neque justa corrcptio 
negligatur. Omnia vero hajc cum charitatc fiant, 
quoniam charitas nec facit poccatum, et coopcrit 
multitudinem peccatorum. 

XIX. Nemo habet de suo nisi mendacium et pec- 
catum. Si quid autem habet homo veritatis atque 
justitia, ab illo fonte est quem debemus sitire in 



A. hac crcmo, ut cx co quasi guttis quibusdam irro- 
rati non deficiamus in via. 

CAPUT V. 

Ex scrmonc 51 expositmiis Evangelii seciindum 

Joannem. 

Sententia 1. Dorainum prfBscium futurorum por 
prophetam praidixisse infidclitatom Judaeorum.praj- 
dixisse tamon, non fecisse. Non cnim propterca 
qucmquam Deus cogitad peccandum, quia futura 
hominum peccata jam novit. Ipsorum enim prass- 
civit peccata, non sua ; non cujusquam alterius, 
sed ipsorum. Quaproptor si ea qu© ille prasscivit 
ipsorum, non sunt ipsorum, non vcreilla prffiscivit. 
Sod quia illius praiscientia falli non potest, sine 
l^ dubio non alius, scd ipsi peccant, quos Deus pcc- 
caturos esse prajscivit. Feccrunt ergo peccatum 
Jud^i, quod eos facore non compulit cui poccatum 
non placct, sed facturos osse pra?dixit quem nihil 
latet. Et idco si non malum, sod bonum facerc vo- 
luissent, non prohibcrentur, et hoc facturi pra;vi- 
dcrontur ab co qui novit quid sit quisquc facturus, 
ct quid ei sit pro ojus opore rodditurus. 

II. Malam Judaeorum voluntatem prajvidit Deus, 
et per prophetam praenuntiavit illo cui abscondi 
futura non possunt. Sed aliam causam, inquis, di- 
cit propheta, non voluntatis illorum. Quam causam 
dicit propheta? « QuiadeditilliDcusspiritum com- 
« punctionis, oculosutnon videant, ct aures ut non 
« audiant, et cxoajcavit oculos corum,ot obduravit 
« cor eorum (Hom. xi). » Etiam hoc oerum volunla- 

C tcm meruisse rospondco. Sic cnim excaicat, sio ob- 
durat Dous, desercndo, ot non adjuvando, quod oc- 
culto judicio facere potest, iniquo non potest. Hoc 
omnino pietas religiosorum inconcussum dcbetin- 
violatumquo servare. Sicut Apostolus, cum eamdom 
ipsam tractaret difficillimam qusstionem : c< Quid 
« ergo dicomus, inquit, nunquid iniquitas apud 
« Deum? Absit (Rom. ix). » Sic ergo absit ut sit 
iniquitas apud Deum. Sive qyando adjuvat,miseri- 
corditer facit; sive quando non adjuvat, juste facit, 
quia omnia non temeritato, sed judicio facit. 

III. Si judicia sanctorum justa sunt,quanto ma- 
gis justificantis et sanctificantis Dei? Justa ergo 
sunt, sod occulta. Idco cum quflestionos hujusmodi 
in medium venerint,quare alius sic^alius autem sic, 

j) quare ille, Deo deseronte,exca3cetur, ille,Deo adju- 
vante, illuminetur, non nobis judicium de judicio 
tanti judicis usurpemus,sedcontremiscentes cxcla- 
memus cum Apostolo : « altitudo divitiarum sa- 
« pientia? et sciontia^ Dei 1 quam inscrutabilia sunt 
« judicia cjus^et invostigabiles viai ejus (Rom.xi)\n 
Unde dictum ctin psahno : « Judicia tua sicut abys- 
« sus multa {Psal. xxxv). » 

IV. Audiamus admonentem Scripturam atque di- 
ccntcm : « Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne 
scrutatusfueris (Ecr//.iii).» Nonquiaistanegatasunt 
nobis,cumDeus magister dicat : « Nihilestoccultum 
(( quod noQ reveletur {Luc viii). » Sed si « in quod 



133 



DE PRiEDESTINATIONE, ETC, EX AUGUSTlNO. 



134 



« pervcnimus in eo ambulemus (PhiL iii), >» eicut A 
dicil ApostoIus,non solum quod nescimus etscirc do- 
bemus, scd ctiam « si quid alitor sapimus, id^noquc 
«nobis Deus revclavit. » Pcrvcnimus autcm in viam 
fidci,h;inc pcrscveranlissimetoncamus.Ipsa pcrdu- 
cit ad cubiculum Rcgis,» in quo omncs suntthesauri 
a sapicntifc ct scicntia; abscondili. >• Ambulandum 
cst^proficiendum cst,crcsccndum cst, ut sint corda 
nostra capacia earum rerum quas capcrc modo non 
possumuB.Quod si nos ultimus dicsproficientesin- 
vcnerit, ibi discimus quod hio non potuimus. 

V. Ne audeat quisquam liberum arbitrium sic 
defcndere, ut nobis orationem qua dicimus, » Ne 
■ nos infcras in tentationcm, » conotur auferre. 
Rursus ne quisquam noget voluntatis arbitrium ct 



CAPUT VI. 

Ex lihro de Prxdestinatione sanctorum, iteinque de 
dono perseverantijpf ad Prosperum ct Hilarium. 

Skntentia I. [Cap. 10.) Inior gratiam et praidc- 
atinationcm hoc tantum intcrcst,quod pra»dostina- 
tio est grati.T pr.Tparatio, gratia vcro jam ipsa dona- 
tio. Quod itaque ait Apostolus, « Non cx operibus, 
" no forto quis cxtollatur, ipsiua cnim sumus fl- 
<' pmcntum, crcati in Christo Jesu in operibus bo- 
<« nis 'Ephcs. ii), »> gratia est.Quod autcm scquitur : 
« qucTB prapparavit Deus ut in illis ambulcmus, » 
pra?dcstinatio cst, qurc sine prasscientia non potest 
osse, potest autom esse sinc prffdcstinatione pr«- 
Bcicntia. Projdostinatione quippe Dcus ea prsscivit 
qua? fuerat ipsc facturus. Undc dictum est: «Feoit 



audeat excusare pccoatuin. Sed audianius Domi- R ^"«'/'•tura 8unt(/*a. xlv). .. Pricscire autem po- 



num, et prffcipicntcm, ct opitulantcm, ct jubontom 
quid facore dobcamus, et adjuvantem ut iniplcre 
possimus. 

VI. Quosdam nimia suae voluntatis fiducia oxtulit 
in supcrbiam,et quosdam nimia suro voluntatis dif- 
fidcntia dejccitin nogligontium. Illi dicunt:Ut quid 
rogamus Deum ne vincamur tontatione, quod in no- 
stra cst potestate? Isti dicunt : Ut quid conamur 
bcne viverc, quod in Dci cst potcstato ? Domine, 
opatcr qui es in Cffilis, no nos infcras in quainlibet 
istarum tentationum, sed libcra nos a malo. Audia- 
mus Dominum dicentem: «Rogavi protc, Petre, ne 
■ dcticiat fidcs tua {Luc. xxii), » ne sic oxistimemus 
fidem nostram essc in libero arbitrio, ut divino non 



tost eliam ipsequce non facit, sicut qucecunque pec- 
cata,quia ctsi sunt qua:»dam, quaj ita peccata sunt, 
ut pttna^ sint otiam pcccatorum, undc dictum ost : 
•< Tradidit illos Deus in rcprobam mcntcm, ut fa- 
« ciant qufln non convcniunt (Rom, i),» non ibi pec- 
catuni Doi cst,sod judicium.Quocirca pr»destinatio 
Dci,(iUtD in bono cst, gratiaj cst, ut dixi, prajpara- 
tio.gratia vcro cst ipsius praBdestinationis effcctus. 
II. {Cap. 11.) Cum Apostolus dicat : « Ideo ex 
« fidc, ut socundum gratiam firma sit promissio 
« {Hom. iv), » mirum cst homincs infiniiitati su® 
se mallo committere, quam firmitati promissionis 
Dci.Sod incertacst mihi, inquis, do meipso volun- 
tas Dei.QuidcrgoPTuanctibivoluntasdetoipsoccrta 
est, ncc timcs? « Qui vidotur starc, vidcat no ca- 



egoatadjutorio.Audiamusctcvangclistamdiccntom: C « dat (/Cor. x). » Cum igitur utraque inccrta sit, 



« Dedit cis potcstatom filios Doi fieri (Joan. iii), • 
ne omnino existimemus in nostra potestato non 
esse quod crcdimus. Verumtamen in utroquo il- 
lius beneficia cognoscamus. Nam et agendo) sunt 
gratiae, quia data est potestas, et orandum^ ne suc- 
eumbat infirmitas. Ipsa ost fides, qua; per dilectio- 
nem operatur,sicutejus mcnsuram Dominus cuique 
partitus est, ut qui gloriatur, non in seipso, sed in 
Domino glorietur. 

VII. Quotquot tam superbe sapiunt,ut suaj volun- 
talis viribus tantum e.xistimcntcssc tribuendum,ut 
negentsibincccssariumdivinum adjutoriumadbene 
vivendum, non possunt credcre in Christum. Non 
enim aliquid prosunt syllabae nominis Christi, et 



cur non homo firmiori fidom suam, spem, charita- 
temque committit ? 

III. (Cap. 15.) Est etiam pra^clarissimum lumen 
prajdestinationis et gratia; ipso salvator, ipsc me- 
diator Dei et hominum homo Christus Josus. Ille 
enim homo, ut a Verbo Patri coffitorno in unitatom 
persona;assumptu8 Filius Doi unigeiHtusesset,unde 
hocmeruit?quod ejus bonum qualccunque prseces- 
sit,ut ad hanc inefTabilem excelientiam porveniret? 
Faciente ac suscipientc Verbo, ipse homo, ex quo 
essecocpit, Filius Dei unicus essc ccBpit. Filium Doi 
unicum femina illa gratia concepit.De Spiritusan- 
cto et virgine Maria Dci Filius unicus natus e^t ; 
non carnis cupidine, scd solo Dei munero. Libera 



sacramenta Christi, ubi resistitur fidci Christi. Fi- j) in illo voluntas erat,ac tanto magis erat^quanto ma- 



des autem Christi est credore in eum qui justificat 
impium ; crcderc in modiatorem, sinc quo intcrpo- 
Rite non rcconciliamur Dco; crcdcre in Salvatorcm, 
qui vcnit quod pcricrat qu.frerc atquo salvarc;cro- 
dero in cum (jui dixit : •< Sinc mc nihil potcstis fa- 
"cerc (/ Jttaii. xv). » Q\i\ crgo ignorans Dci justi- 
tiam,qua justificatur impius,suam vult constitucrc, 
qua convincatur 8uperbus,in hanc non potcst cre- 
dere, non quia mutari homincs in mclius non pos- 
suntjScd quandiu talia sapiunt,non possunt crcdere. 
Hinc excajcantur ot indurantur, quia ncgando divi- 
num adjutorium non adjuvantur. 



gis scrvire poccato non potcrat. Apparet itaque no- 
bis in nostro capitc ipse fons gratiffi,undesecundum 
uniuscujusque mensuram se per cuncta ejus mcm- 
bra dilfundit. Ea gratia fit ab initio fidci sua^ homo 
quicunquc Chrislianus, quagratia homo illc ab ini- 
tio suo factus est Christus, do ipso Spirituot hic re- 
natus, do quo est ille natus, eodem Spiritu fit in 
nobis rcmissio pcccatorum, quo Spiritu factum est 
utnullum haboret illo poccatum. Haec se Deus esse 
facturum profocto praescivit. Ipsa cst igitur prffide- 
stinatio sanctorum, quae in Sancto aanctorum ma^ 
3dme claruit. 



435 



AlNtULONlS EPISC. LUCD. 



136 



De dcno perseverautix, 

IV. {Cap, 1.) Donum Doi esse pcrsovcrantiam, 
qua usquo in finem pcrseveratur in Christo, finem 
autom quo vitaistafinitur, in qua tantummodo pe- 
riculum est ne cadatur. Itaque utrum quisque hoc 
munus accepcrit, quandiu hanc vitam ducit, incer- 
tum est. Si enim priusquam moriatur cadat, non 
perseverasse utique dicitur, et verissime dicitur. 
Quomodo ergo perseverantiam qui non perseveravit 
acoepisse vol habuisse dicendus est? 

V. (Ibid.) Si habcat aliquis continentiam, et ab 
ea decidat atque incontinens fiat, si justitiam simi- 
liter, si patientiam, si ipsam fidem, recte dicitur 
habuisse et non habere. Continens enim fuit, vel 
justus fuit^vel patiens, vel fidelis fuit quandiu fuit ; 
cum voro essQ destitit, non ei^t quod fuit. Qui vero 
noQ per8everaverit,quomodo perseverans fuit, cum 
perseverando quisquc ostendatperseverantem?quod 
iste non fecit. 

VI. (Ibid.) Pcrscvcrantiam, qua in Christo pcrsc- 
voratur usquo in fincm, nullo modo habuisse di- 
oendum est, qui non perscvcravit usque in finom, 
potiusque hanc habuit unius anni fidclis, et quan- 
tum infra cogitari potcst,si donec moreretur fideli- 
ter vixit, quam multorum annorum, si exiguum 
tomporis ante niortcm a fidci stabilikito dcfccit. 

VII. (Cap. 2.) Oratio qufB Dominica nuncupatur, 
quia eam Dominus docuit, quando oratur a sanctis, 
nihii peno aliud quam perseverantia posci intelligi- 
tur.(Dicimus enim : « Sanctificetur nomen tuum, m 
non quod optemus Deo ut sanotificetur orationibus 
nostris, sed quod petamus ab eo ut nomen ejus 
sanctificetur in nobis.CsBterum a quo Deus sanctifi- 
catur, qui ipso sanctificat ? Sed quia ipse dixit : 
« Sancti estote, quoniam et ego sanctus sum, » id 
petimu8etrogamus,ut qui in baptismo sanctificati 
sumu8,ineoquodesse coepimus perseveremus.Haso 
itaque sanctificatio ut in nobis maneat oramus. 
£t quia Dominus et judex noster sanato a sc et vi* 
vificato comminatur, non delinqucre, ne quid ei 
deterius fiat, hanc continuis orationibus precem 
facimus, hoo diebus ac noctibus postulamus, at 
sanctificatio et vivificatio, qus de Dei gratia 
Bumitur, ipsius protectione servetur.) Quid cum 
dicimus, « Adveniat rcgnum tuum, » num aliud 
poscimus nisi ut veniat et nobis, quod esse von- 
turum non dubitamus omnibus sanctis ? Ergo 
ethi, qui jam sancti sunt, quid orant, nisi ut in 
ea sanctitate quse iilis data est perseverent? Neque 
enim aliter vcniet regnum Dci, quod non aliis, 
sed his qui porseverant usque in finem certum 
est esse venturum. (Cap. 3.) « Fiat voluntas tua 
« in ctclo et in tcrra, » vel quod in plcrisque codi- 
cibus legitur, magisque ab orantibus frequentatur, 
« sicut in ccelo et in tcrra. » Quod plerique intelli- 
gUQt,Bicut sancti angeIi,etnos faciamus voluntatem 
tuam, ut terra scilicet imitetur coelum, id est, ut 
homo angelum, vel infideiis fidelem. Quantaiibet 
enim homiQes saQctitate prspolleaQt, Qondum sunt 



A. a^quales angcliB Dci, nondum orgo Biout in coolo in 
eisfitvoluntas Dci. «Panem nostrum quotidiannm 
« da l^bis hsdie. » (Cap. 4.) Hunc panem autem dari 
nobis quotidie postuIamus,nc qui in Ghristo sumus, 
ctEucharistiam quotidiead cibum salutis accipimue, 
intercedentealiquo graviore delicto,dum abstenti et 
non communicantcs a coQlesti pane prohibemur, a 
Christi corpore separemur. « IDimitte nobis debita 
«nostra,sicutotno8dimittibus debitoribus nostris. » 
(Cap. 5.) Quam necessarie autcm, quam providenter 
et salubriter admonemur quod peccatores sumus, 
qui pro peccatis rogare compellimur? ut dum indul- 
gentia de Deo petitur, conscientiffi sus a^imus re- 
cordetur. Ne quis sibi quasi innocens placeat, et se 
extollendo plus poreat,instruitur et docetur peccare 

n 8equotidie,dum quotidie pro peccatis Jubetur orare. 
Sic denique ot Joannes in Epistola sua ponena dixit: 
« Si dixerimus quia peccatum non habemus, nos 
« ipsos seducimus, ct voritas in nobis non eat 
« (/ Joan. i). M Jam vcro cum dicunt sancti : «Nc nds 
« inferas in tentationem, scd libera nos a malo,» quid 
aliud quam ut in sanctitatc perseverent precantur? 
Nam profecto concesso sibi isto Dci dono, quod esse 
Dei donum cum ab illo poscitur satis aperteque 
monstratur ; isto crgo concesso sibi Dei dono ne 
inferanturin tcntationem^ncmosanctorumnon tenet 
usquo in fincm perscverantiam sanctitatis. Neque 
enim quisquam in proposito Christiano persevcrare 
desistit, nisi in tentationem primitus inferatur. 9i 
ergo concedatur ei quod orat, ut non inferatur, 
utique in sancUficatione quam, Deo donante, per^ 

C cepit, Deo donante, persistit. 

VIII. (Cap.6.) Non dicant homines perscverantiam 
cuiquam datam usqueinfinem, nisicumipsevenerit 
finis, et perseverasse cui data est, repertue fuerit 
Qsque in finem. Dicimus quippe castum quem novf- 
mus castum^sive 8it,sivo non sit in eadem castitate 
mansurus, et si quid aliud divini muneris habeat, 
quod teneri et amitti potest, dicimus eum haber^ 
quandiucunque habet ; et si amiserit, dicimus ba- 
buissc. Porseverantiam vero usque in finem, qnd^ 
niam non habet quisquam nisi qui perseveret nsque 
infinem,multi eam possunt habero,nullu8amittere. 
Neque enim metuendum est,neforte cum perdevera^ 
Yorit homo usque in finem, aliqua in eo mala volun* ' 
tas oriatur, nepersevoret usque in finem. Hoc ergo 

Dei donumsuppliciteremereripotest,8edcumdatum 
fucrit, amitti conlumaciter non potest. Cum enim 
pcrscveret quisque usque in fincm, neque hoc do- 
num potcstamittere, necaliaquaipoteratante finem. 

IX. Imperavit Dcus, ut ei sancti cjus dicant oran- 
tes: «Nenos inferas in tcntationem. » (Ibid.) Quis* 
quis igitur exauditur hoc poscens, non infertur in 
contumacise tentationcm, qua possit vel dignus sit 
perscverantiam sanctitatis amRtere.At enim volun- 
tate sua quisque dcserit Deum,ut merito deaeratur 
a Deo, quis hoc negaverit? Sed ideo petimus ne 
inferamur in tentationem, ut hoc non fiat. Et si 
exaudimur,utique non fit, quia Deua non permittit 



437 



DE PRiEDESTIWATIONB, ETC., «X AUGUSTINO. 



138 



ui fial.Potens eniip e8i,€rt a malo in boninii Oecteve^ 
volttntaAes, et in lapsinn pronas converiere ae diri 
gere in sibi placitum gressum^cui non frustra dici. 
lur : « Deus, tu convertens vivificabis nos (Psal, 
LiiYiciv) ; non frustra dicitur : c Ne des ad moven- , 
duai pedem meum (Psal. cxx) ; • non frustra dici- 
iur : « Ne tradas me, Domine, a desiderio meo 
i peccatori (Psal, cxxkik); » postremo non frustra 
diciUir : « Ne nos inferas in tentationem. ■ Nam 
quisqiiis in ientatkmem non infertur, profecto nec 
in teniationem aua malse voluntatis infertur; et 
qui ia tentationem ^a) male volimiaiis non in* 
fyrtar in nallam prorsus inferinr. 

X4^ap.6^)Tutiore8 viviiMs^si iotum Deo damus, 
non aatem Don illi ex parte, et nobb et parte oom- 
ttittiiaiis.Quando enixn rogamus ne in tentationem 



XV.(C«;?.2i.)Intoreflt quaotum et in quibus 
bus erretur, ct quam fadle quisquam oontgat, vei 
quanta pertinacia suuni defendere coneturerrorem. 
BonflB quippe spei est homo, si eum sic profioiei- 
lem dies ultimus vitae hujus invenerit, ut adjician- 
tur ei quae proficienti dofuerunt, et perflciendus 
quam puniendus potius jndicetur. 

XVI. (!bid.) Quisquis dicere gratiam Dei secun- 
dum merita nostra dari, sicut catholicus fidelis 
exhorret, nec ipsam fidem subtrahat Dei gcati», 
quia raisoricordiam consecutus ost ut fidelis esset. 
Ac per hoc gratiae Dei tribuat perseverantiam qun- 
que usque in finem, quia misericordiam eonsequi- 
tur, quam poscit quotidie, ne inferatnr in tentati^ 
nem.Inter initium autera fidei,et perfectionem |)6r- 
severantis, media sunt illa quibus recte vivinnik. 



feniamuB, admonemor infirmitatis et imbeoilitatig ^ Haec itaquo omnia, initium scilicet fidei, et effitani 



s 
noatra, dam sic rogamus, ae quis se insolenter 

exto]lat,ne quis sibi superbe aut arroganler aliquid 

assu«iat,ne quis aut confessionis aut passionis glo- 

twgk fiuam dioot, oHm Dominus ipse humilitatem 

doeess 4ixarit : « Yigilate et orate, ne veniatis in 

• tentaUonem. Spiritus quidem prompius est, caro 

I autem infirma (Jfott/i. xxn), » ut dum prsBcedi^ 

JkmailiBet suiMnissa confessio, et datur totum Deo 

quidquid suppHciier oum timore Dei petitur,ipsiu8 

pietaie prttstetur. 

XI. (Cap, 7.) Post casum hominis, non nisi ad 

l^nrtlam suam Deus voluit pertinere, ut homo acce. 

dot ad eum ; neque nisi ad gratiam suam voiuit per. 

tinere, ui bomo mon recedat ab eo. ttano graiiam 



usque in finem, dona sua Deus largiturum se vo- 
catis suis esse prfflscivit. 

XVil,(Cap.22.) An vero timendum est ne tunc de 
se homo desperet, quando spes e(}us ponenda de- 
monstratur in Deo, non autem desperaret, si eam 
in seipso superbissimus et infelicissimus poneret? 
(Cap. 23.) Atque utinam tardi corde et infirmi, qai 
non possuni vel nondum possunt Scripiuras nec 
earum expositiones in^Uigere, sic audirent vel noo 
audirent in hac qusstione disputationes nostras.ut 
magisintuereuturorationessuas,quassemperhabiiit 
et habebit Ecclesia ab exordiis suis donec finiaiar 
boc siBCulum.Quando enim non oraium est in Ee- 
clesia pro infideiibus atque inimicis ejus,tit orede- 
posuit in illo in quo sortem consecuti sumus, prs- rent? Ouandoiidelis quisquam amicum,pi^oximum. 



deslinati secundum propositum ejus qui universa 
operstur ; ac per boc sicut operatur ut accedamus, 
810 operatur no discedamus. 

XII.(l^id.)ProrBU8 in bac re non operosas dispu- 
tatiOBes expetat Ecelesia, sed attendat quotidianas 
orationes suas.Orat ut increduH credant,Dous ergo 
csnvertit ad ftdem. Orat ut credentes^perscverent, 
Dec» ergo donat perseverantiam usque in finem. 
Hsc Deus se factttmm esseJprffiscivit.Tpsa est pr»- 
destinaMo sanctorum, quos elegit in Christo ante 
coB^tiitionem mundi. 

X!li.(^^.i6.)Gum constet alia Deum dare etiam 
aon orafitibus^ sicut initium fidei, alia non nisi 
orantilms prapara8se,sicut usque in finem perseve- 



. conjugem^habuit infidelem, et nT>n ei petivit a De- 
mino mentem obedientem in Christiaftam fidem? 
Quis autem sibi^unquam non oravit, ut in DomiAO 
permaneret ? aut quis sacerdotem super fideles De- 
minum invooantem, si quando dixit : € Da Uiis^ 
c Domine, in te perseverare usque in finem, • nob 
solum voce ausus est,sed saltem cogitatione ropre* 
hendere,ac non potius super egus talem benedioHo- 
nem, et oorde credente, et ore oonfitente respoiidit» 
•Amen?»cum aliud in ipsa oratione Dominioaniefi 
orent fideies, dicentes maxime iliud : Ne aos in- 
«feras in tentationem,>nisi ut in sancta oiiedtentia 
perscverent ? Sicut ergo in his orationibus,ita et in 
hac fide naia est et crevit et crescit Bcolesia, qifa 



rantiam^profecto qui ex seipso hanc habcre se pu- «v fide creditur, gratiam Dei non seoutidum merita 



tat, Bon orat ut habeat. Cavcndum est igitur, nie 
dum timemus ne tepescat hortatio, exstinguatur 
oratio, accendatur elatio. 

XIV. (Cap. 17.)Sua dona quibuscumque Deus do- 
iiat,proculdubio se donaturum esse prajscivit, ct in 
suapraescieniiapraeparavit.Quos crgo praedestinavii, 
ipsos et vocavit, vocatione ilia,quam saepe comme- 
morare non piget, de qua dictum est :«Sincp(Bni- 
• lentia sunt dona et vocalio Dei (Hom. xi). » 
Namque in sua, qu« falli mutarique non potest, 
prsscientia,opera sua futura disponere,id omnino, 
oec aliud quidquam est prssdestinare. 

Patroi.. CSXYI. 



accipiontium dari. Quandoquidem noH oraret fie- 
clesia ut daretur infidelibus fides^ nisi Deum cre- 
dcret ct aversas ot adversas hominum ad se conver- 
tere voluntales, nec oraret Ecclesia ut perseveraret 
in fide Christi non decepta vel victa tentationibus 
mundi, nisi crederet Dominum sic in potestate 
babere cornostrum,ut bonumquod non tenemusnisi 
propria voluntate,non tamen teneamus nisi ipse in 
nobis operetur ct velle.Nam si haec ab ipso quidem 
poscit Ecclesia, sed a seipsa sibi dari pntat, non 
vcras,scd perfunctorias orationes habet, quod absit 
a nobis.Quis enim veraciter gemat desiderans acci- 

S 



139 



AMOLONIS EPISC. LtlGD. 



140 



pere quod orat a DominOySi hoc a seipso se sume- A 
re exisiimet, non ab illo ? 

XVIII. (Caj!?.23.)«Quid oremus sicut oportet nesci- 
t mus, sod ipso Spiritus, ait Apostolus, interpollat 
« pro nobis gcmitibus inenarrabilibus(/J<w«.vi'i).i 
Qui cst « ipse Spiritus intcrpellat,»nisi intcrpollare 
facit gcmitibus inenarrabilibus, sed vcracibus,(iuo- 
niam veritas cst Spiritus? Ipse esl cnim de quo alio 
loco dicit : « Misit Dcus Spiritum Filii sui incorda 
« nostra clamantem Abba patcr (GalaC. iv). » Et 
hic quid est« clamantcm,»uisi clamare facientcm? 
ubi inielligimus ct hoc ipsum esse donum Dci, ut 
veraci corde et spiritaliter clamomus ad Doum.Fal- 
luntur itaquo qui putant cssc a nobis, non dari 
nobis, ut petamus, queramus atque pulsemus. 
Accepimus enim spiritum adoptionis filiorum, in n 
quo clamamus Abba patcr. 

XIX. {Ibid,) Qua3 poscit a Domino, et somper ox 
quo esse cocpit poposcit Ecclcsia, ita Deus vocatis 
suis daturum se csse pr(C3civit,ut in ipsa prsdesti- 
natione jam dederit.Quod Apostolus sino ambigni tatc 
declarat. Scribcns quippe ad Timothcum : « Colla- 
t bora, inquit, Evangclio sccundum veritalem Dci, 
« salvos nos facicntis et vocantis voeatione sua 
t 8ancta,non sccundum opera nostra sed secundum 
t propositum suum etgratiam qu(B data cst nobis in 
« Christo Jesu ante tcmpora (ctcrna, manifestata 
t autem nunc pcr advcntum Salvatoris nostri in 
c Ghristo Jesu (// Tim. ii.) » Illo itaquo dicat 
Ecclesiam aliquando in fide sua non habuisse vori- 
tatem prffidcstinationis hujus et gratis qui dicero 
audet aliquando eam non orasse vel non veraciter ^ 
orasse, sive ut crcdcrent infldeles, sivc ut pcrsevc* 
rarent lideles. Qu« bona si semper oravit, sempcr 
ea Dei dona esse utiquc credidit, nec ab illo csso 
praecognita unquam ci ncgare fas fuit, ac pcr hoc 
prflBdestinationis hujus fidem nunquam Ecclesia 
Ghristi non habuit. 

XX. (Cap. 24.) Et hoc Dei prseceptum cst, ct hoc 
prseceptum obedienter audire, id est, « ut qui glo- 
« riatur in Domino glorietur (/ Con i), » similiter 
ut ceetera Dei donum est. Quod donum qui non ha- 
bot, non dubito diccre, alia qusecumque habct,ina- 
niter habet. 

XXI. {Ibid.) Oramus ut Dcus gratisQ det nobis 
inielligere ei conflteri,post ingentem et inefTabilem 
ruinQm,qua in uno omnes cccidimus,neminem nisi D 
Dei graiia liberari, eamque non secundum mcriia 



accipientium ianquam debitamreddi,8ed ianquam 
veram gratiam nullis meritis prsoedentibus graiis 
dari. 

XXII. (Ibid,) NuUam est illusirius prsdestina- 
iionis exemplum,quam ipse Mediaior.Quisquis vult 
eam fidelis bone iniclligereyaitendat ipsum,aique in 
illo inveniat ci seipsum. Fidelis, inquam, qui in eo 
vcram naturam credit et connteiur humanam, id 
est, nostram^quamvis singulariter, suscipienie Deo 
Vcrbo,in unicum Dei Filiumsublimatum,ilauiqui 
susccpii ei quod suscepit, una essei in Triniiaie 
persona.Ncque enim homine assumpio quaiernitas 
facta est,sed Triniias mansii,assumpiiono illa inef- 
fabiliter facicnie personee unius in Deo ei homine 
veriiaiem. Quoniam non Deum tanium dicimus 
Christum, sicui hffiretici Manichsi ; nec hominem 
ianium^sicuihsreiici Photiniani ; nec iia hominem, 
utaliquid minushabeat,quod ad humanam naiuram 
pertinero certum esi, sive animam, sive in ipsa 
anima meniem raiionalem,sive carnem non de fe- 
mina sumptam, sed faciam de Verbo in camem 
converso aiquo muiaio,quffi omnia iria falsa et vana 
hffireiicorum Apollinarisiarum ires paries varias di- 
vorsasque.fecerunt.Sed dicimus Chrisium Deum ve- 
rum,natum de Deo Paire,sine ullo initio iemporis, 
eumdemque hominem verum, naium de homine 
matre,certa pleniiudine iemporis.Ne ejus humani- 
tatem, qua minor est Paire, minuere aliquid ejus 
diviniiati,qua aequalis esi Pairi.Hoc autem uirum- 
que unusesi Christus,qui ei secundum Deum veris- 
sime dixii :« Ego ei Pater unum sumus,iet80cun- 
dum hominem verissime dixit : « Paier msyor me 
« esi {Joan, x ; xiv).» Qui ergo hunq feoit ex semine 
David hominem justum,qui nunquamessei ii\jusiu8 
8ine ullo merito prscedeniis voluniaiis ejus,ipse ex 
injusiis facit justos sine ullo meriio prseoedentis vo- 
luntatis ipsorum,ut ille capui,hi membra sint ejus. 
Qui ergo fecit illum hominem sine ullis ejus meriiis 
praecedeniibus, nullum quod ei dimiitereiur, vel 
origine irahere, vel voluniaie perpeirare peccatum, 
ipse nullis eorum prfficedeniibus meriiis fecit cre- 
dentes in eum,quibu8 dimiiiai omne peccatum.Qui 
fecii illum ialomutnunquamhabueriihabiiurusque 
sii voluniaiem malam,ipse facii in membris ejus ex 
mala voluniaie boaum.Ei illum ergo ei nos prsede- 
8iinavit,quia ei in illo ut esset caput nostrum, et 
in nobis^ ui ejus corpus essemus, non prsecessura 
meriia nostra, sed opera sua futura praescivit. 



I4i 



UB. CONTRA JUDyEOS. 



142 



AMULONIS 

EPISTOLA SEU LIBER CONTRA JUDJIOS 

AD GAROLUM REGEM. 



I. Detestanda Juda>orum perfidia, et corum inter A 
Ghristianos conversatio quantum sit noxia fidelibus, 

et ecclesiarum doctoribus poriculosa, apud multos 
incognitum est, non solum vulgares et plcbcios, scd 
etiam nobiles ct bonoratos, doctos^pariter vel indo- 
ctos : et apud eos maxime, intor quos nulla praefato- 
rum infidelium babitatio aut frequentatio est. Unde 
necessarium duximus, et quantum religionis^dam- 
num ex eorum permistione Cbristianus populus 
sentiat, et quid de eis observandum vcl diviuajau- 
cloritaSyVelsanctorum Patrumvenerabilia instituta, 
vel antiquorum principum religiosa edicta percepe- 
rint, praesentium litterarum scriptis breviter cora- 
prehendere ^et tam per nos, quam per vestram una- 
nimem fraternitatem et fraternam unanimitatem^ 
ad noUtiam omnium qui nobis in Domino rcgendi j. 
commiaai sunt, vel cuicunque nosse voluerint, et 
valuerint pervenire. 

II. Ad quam rem sollicite peragendam constrin- 
git nos vehementer ipsa pastoralis officii necessitas ; 
etanimanim damna, quas, juxta exemplum Aposto- 
Ii,Dei flemulatione £elare,debemus,et ab insidiis scr- 
pentis antiqui,qui veneno malitias suoi (idclium men- 
tes semper depravare conatur, Domino auxilianto, 
CQstodire : ut Eksclesia Dei vivi, sponsa Agni, in fidei 
et religionis sinceritate, proprio viro incorrupta et 
casta servetur. Juxta quod idem Apostolus dicit : 
« iEmulor enim vos Dei aemulatione : despondi 
• enim vos uni viro virginem castam cxhibcre 
t Christo. Timeo autem ne sicut sorpens Evam se- 
t duxit astutia sua, ita corrumpantur sensus vcstri» 

« et excidant a simplicitate qu(B est in Chrislo C 

« {II Cor. XI, 2, 3).» Quod maxime nobis metuendum 

esse, qui in his novissimis et periculosis temporibus 

occuItoDeijudicioEccIesiffircgimen sortiti sumus, 

iestatur alibi idem ipse Apostolus, et imminens pe- 

riculum aperte denuntiai, dicens : ■ Spiritus autem 

> manifeste dicit, quod in novissimis tcmporibus 

• discedent quidam a fide^ attendcntes spiritibus 

< erroris, 6t doctrinis damoniorum, in hypocrisi 

«loquentinm mendacium, et cauteriatam haben- 

« lium suam conscientiam (/ Tim. iv, 1). » Undc et 

Dominus in Evangelio, omnium fidelium mentos 

terret, et prsmonet, dicens : « Verumtamen Filius 

« hominis veniens putas inveniet fidcm in terra (Luc. 

• Uiii, 8)? • Hoc namque tempus, et hos periculo- 

' Hunc librum sub nomine Rabani Mauri ediderat D 
Petrus FranciscusChifQetius;critici vero plurimi,et 
bimagni ponderis, inter quos auctores Historias littQ- 
rariae Galiiaei tum ex manuscriptorum unanimi con- 



sissimos dics, in quibus abundante iniquitate refri- 
gescit charitas multorum, etiam Isaias propheta si- 
gnificat, ubi ait : « In die illa auferetur paxillus qui 

• fixus fuorat in loco fideli, et frangetur, et pcribit 

• et cadet quod pcpenderat in eo, quia Dominus 
c locutus est (Isa. xxii, 25). • 

III. Primum itaque iliud ad memoriam reduci- 
mus, ut rccogitet et perpendat unusquisque fidelis 
qui, et quales, et quam cavendi sint de quibus nunc 
loquimur; id est, perfidi et blasphemi Judsei. De 
ipsis enim Dominus in Apocolypsi Joannis, angelo« 
id est sacerdoti Ecclesise Smyrnffi loquitur, dicens : 

• Scio tribulationem tuam, et paupertatem*8ed di- 
■ ves es ; et blasphemaris ab his qui se dicunt Ju- 
« dacos esse, et non sunt, scd sunt synagoga Satanae 
« (Apoc. II, 9). » Et iterum Angelo Ecclesiffi Phi- 
ladclphio} scribit : « Ecce dabo de synagoga Sa- 
c tance qui se dieunt Judaeos esse, et non sunt^^scd 
t mentiuntur : ecce faciam illos ut veniant, et ad- 

• orent ante pedes tuos, et scient quia ego dilexi 
« te (Apoc. in, 9). » De his ergo non Juda^is, ut ipsi 
mcntiuntur, sed synagoga Satanae, dicit etiam bea- 
tus Paulus apostolus ad Thessalonicenscs : • Quia 
c cadem passi estis et vos a contribulibusvestris,qude 
«ctipsiaJudaeis,quietDominumoccideruntJesum, 
« et prophetas : et nos persecuti sunt,et Deo non pla- 
c cent,et omnibus hominibus adversantur; prohi- 
c bentes nos gcntibusloqui utsalvae fiant,etimpleant 

• peccata sua semper : pervenit autem ira Dei super 
« cos usque in finem (/ Thcss. ii, 14, 15, 16). • De 
talibus ct beatus Joannes in Epistola sua, fidelibus 
prascipit, dicens : c Si quis venit ad vos, et hanc 
« doctrinam non alTert, nolite recipere eum in domo, 
c nec avc ei dixeritis : qui onim dicit illiave, commu- 
c nicat operibus illius malignis (// Joan. 10, 11). » 
Quod licet nonnulli tantummodo de haereticis qui 
ab Ecclcsia reccsserunt, et Christi Hdei contraria 
docent, dictum putcnt; nos tamen vigilanter consi- 
derare debemus, quod nuHam exceptionem fecerit 
Apostolus, sed generaliter de omnibus doctrinam 
Christi respucutibus dixerit :• Si quis venit ad vos, 
c et hanc doctrinam non affert^ > et caetera. 

IV. Si quis autcm illud nobis opponit, quod iste 
scrmo vcniendi, quo dictum est. < Si quis venit ad 
vp3, » propric quodammodo de faisis doctoribus in 
Scripturis poni soleat, de quibus et Dominus dicit : 

sensu, tum ex styli dissimilitudine, Rabano abjudi- 
candum censuerunt et Amuloni nostro restituen- 
dum. Quos sequimur. Vide Historiam litterariam 
Gallide. EpjT. 



m 



AMtlLONlS 15MSC. LtfOD. 



414 



« Attendrte aTalsis propbetis, qui veniunt ad vosin X gio, ct ejus Ecclesios communicatio qua} catholica 



« vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lujpi 
• rapaces (Matth, vn, 15; » et iterum : t Omnot 
r quotquot venerunt, fures sunt ct latrones {Joan, 
X, 8) ; » legat Hkiutti beati Augustini, contra quin- 
que haereses prsetitulatum ; id cst, paganorum, 
JudiBonim, Manichffiorum, Sabellianorum, Ariano- 
rum : et evidenter agnoscct Judoeos falsos esse do- 
otpres, et inter caBtcros hsreticos deputari; ct id- 
flttCo hi tmmi €oHoqtrro atque eonviotu, consesen vel 
prooessti,^ iMCQ!o<per qum phirimi eis adulantui^ 
tHf^qa^ bteretivos esse 'cavendos ; imo et pefores 
htf^MS^cfs : sfcuieos Ecdesiaeatfaolica esse judioat, 
qtttt in diefbus Dominic® passionis, poat httreticos, 
et Bchismaticos, et prope paganos pro eis orat, boc 



est, ot cathelica nominatur non solum a suis, vc- 
rum otiam ab omnibus inimicis. 

VI. Juxta hffic verba sancti Doctoris et Palris, 
repudiandi sunt isli omnes (ia quibus, et cum qui- 
bus etiam Judoii) ; et ita tantummodo cisdem utcn- 
dnm est Ecelcsis Dei, ut ipsa proficiat, ut illi cor- 
rigantur, ut cx corum comparationc pulchrcscat, 
non cx corum (quod absit) participatione sordescat. 
Tanquam hostcs enim Dei, et inimici •erucisChriBti 
vitandi 8unt,de quibQB ipBC DcHninus C^9tu8 dicit : 
« Qui non est meoum, contra me esl : ^ qvA non 
« colligit mecum ^ispergit (Imc. ii, 23). • Qa^m «t- 
tevte auiem iBtoram oonBortia fugieiHia Bini^betttaB 
Joannes aposiolua, non solum verbiB (ut mpra p»> 



itpAo patenter ostendens eos et pejores esse h8?re- j^ suimus), sed e<»aiQ exemplis edocuit : Biout beatus 



Udd, 'et protimoB paganis. Qnia videlicet proprium 
Idsae^Boiet httreticorum, de Domino Jesu Cfaristo Dei 
Iraio qofidam vera, qusedam falsa eentire : proprium 
autem JudsorQm^ CQneta de ilio falsacredere; dum 
UtQm et Deum qqUo modo OBse credunt, et hominem 
tantum iBOnAnQniB naturaB, id est, ex viro et femina 
pro^Matom ad^QC sQspicantQr ventQnim.Quod vero 
unnm DoQm conditorem omnium conntentur, etiam 
idoloram coltorcs negare non solent. 

y, Cnde el prsefatus venerabihs Doctor, Ifbro de 
vera religionlB (jDap. 5), quatuor ordines errantium 
orditiiimomnimodis cavendosinllihriBtiana religione 
6omi&6iidat et incnlcat, dioens : c Neque in confu- 
dcfne poganofum, neque in purgamentis hffiretioo- 
itinQi^ neqne in languore sohismaticorum, neque^in 



irenaDus ecdesiiB Lugdunonsis aniiquismmtiB ponti- 
feXf et Martyr gloriosns, in iibris sqib, 4e «e ipeo, 
et de beato Polyoarpo disoipulo ejuB scribit Ub. nt 
adv. ha?r.,o. 3),dioens : PolyoarpQS qui boq boIqbb 
ab apostoliB erttditus est, et eonversalus OQm hiB 
qni Dominum viderant, sed et ab ipsiB «poBteliaor- 
dinatus est Smymceorum eedesiffi eptBoopus : qnem 
nos quoqoe in prima letate nostra vidimuB (4\u et- 
enim pcrmansit, in vita et kmgeva «tate perduram^ 
nobilis vivendOy sed et moriendo nobiliorexBUtiii; 
quippe qui vitam martyrio termtnavlt. Et BQBtetiafli 
nunc qui audicrunt ab ipso, quod JoamseB discipu- 
luB Domini, apud EphcBum oum bdneas tavandi 
gratia fuisflet ingreflsufl,et vidieflei ibi OerMhuoi; 
exsiluiflsot contiuQO, et difloeBBiBset non letuB, di* 



JDttcfltate jQdKBornm qQeerenda rdigio est ; sed apQd G cens : Fugiamufl hino, ne et balne» ipfle oomiani, 



tt» iBoIOB, qirt Chrlstiani, catholici, orthodoxi no- 
tiiinatitQr; 19 est, integritatis cQstodes, et rccta 
aecitanteB. • Ubi etiam ostendens, et docens quod 
hl8 fnatliot* generibus hominum tam caute et pie 
utendum 0tt EiDClefliffi Dei, ut ex his non solum 
noti deprayetur, sed etiam proflciat, et eniteseat 
in meliQS, 8ub|ungit, dicens {Cap. 6) : • H«ec enim 
Kooleflia Dei oathotiea, per totum orbem valide late- 
qne difhisa, omnibQS errantibus utitur ad prove- 
etuB 8Q08, et ad eonim correctionem cum evigilare 
▼oluennt.tllitQr enim gentibus ad materiam opera- 
fioniB BQCB, hiBreticiB ad probationem doctriufie suse, 
BchiBmaticifl ad documentum stabilitatis su», Ju- 
dttis ad cotttparationem pulchritudinis su(b. Alios 



in quibus Qerintfaus iavat veritatifl inimieufl. ideai 
etiam PoiycarpQS Marcioni aliqQandooamooeiirriB' 
set, diccnti sibi : Agnoscis noe, rospondR : AgDoeco, 
Qgnoflco primogenitum Satans.TaniatQRe apoetelh 
titque eorum discipuli in religione caQielii «tebMi^ 
tur, Qt ne verbi quidem commanionem eam alique 
eornm, qai a veritate dcviaverant. habere peieren- 
tur. 

Ad hffic si forte^aliquis dicit, Gerintham hsreii- 
cum fuisse, non Jud«um,noverit iemporibufi ap<^ 
-fltolorum non fuisse haereticofl nisi ex Judffin ac S»* 
maritanis, sicut fuerunt Simtm et Menaader, 
et Nicolaufl. Sed etex erroribofl flapnidicii 
'cognoscat quod omnia sint Judaica qun aflflniebaiU 



ergo invitat, dios excludit; alios relinquit, aiios an- j^ Prsdicabat Dominum nostrum Jcflum Chriflimi pu^ 



tecedit; omnfbQs tamen gratiao Dei participandae 
dat potestatem : sive illi formandi sint adhuc, sive 
reformandi, slve rccolligcndi, sive admittendi. » 
Et .post aliquanta iterum dicit (Cap. 7) : Repudiatis 
igitur omnibufl qui nequo in sacris philosophantur, 
neque in philosophia consecrantur; ct his qui vel 
prava opinione, vel aliqua simultate superbientes, 
a regula et communione Ecclesise catholics devia- 
«iQt; eibis qui suarum Scripturarum iumen, et 
BpirHaliflpepttli gratiam,quod Novum Testamentum 
Tocatur, habere noluerunt, quos quanta potui brevi- 
tate coQfltrinxi, tenenda est nobis Ghristiana reli- 



rum fuissc hominem^nec rosurrexisfle ; et ciroQmcidi 
came oportcre. Post resurrectionem, terneiiQm di- 
cebat futurum csse regnum Ohristi in Jeraealem : 
et homincs in camc iterum concupiflcentiifl et vitiifl 
subjectam conversationem habitaros, et iegales H»- 
stivitatcs mrsum celebrandas, et hostias camaleB 
iterum jugulandas. 

VII.Quampolluta sit hsc pessima generaiiOy et 
quam vere effecta synagoga Satan», etiam in fivan- 
gelio Dominus ostendit, dioens : • Gum imimiadaB 
c spiritus exierit ab homine^ ambulat per 4oca arkla, 
• quwrens requiem, et non invenit ; titnc dicit : Re^ 



449 



LIB. COIiTftA JinX/EO& 



Utt 



• verUr in domum meam unde exivi : et veniens, ^ cum exponeret eum locum, ubi do Domina prodi- 



«• invenit vacantem, scopis mundatam, et orna- 
t tam. Tunc vadit, et assumit septem alios spi- 
f rituB Bccumy nequiores se : et ingressi habitant 
• ibi : et fiunt novissima hominisilliuspejora prio- 
fl ribus {Luc. xi, 24, 25, 26). t Sic fiet et generationi 
huic pessims.Qu® verba Domini beatus Hieronymus 
explanans, ita dicit : « Immundus spiritus oxivit a 
Judsis^quaBdo acceporunt lcgem : et ambulavit poc 
loca arida^ qusrens sibi requiem. »■ Expulsus videli- 
cet a JudsiSy ambulavit per gentium solitudinos : 
qiue cara postea Domino credidissent,ille non inven- 
ta loco in nalionibus, dixit : Revcrtar ad domum 
flMftin priatinam unde exivi : habebo JudcDos quos 
tnte dimiseram. Et veniens invenit domum vacan- 



ctum est :« lalapidem autem ofTensionis, eipetraxa^ 
« scandali duabus domibus Isra^I,, » etiam primoci 
auctores talium fabularum, atque doctrinarum ^il 
et quando osse eceperint apud Judeosi et scholi^ 
eorum, quibus invicem suceedentibus, U0(|ue bA 
novissimam captivitatem perveneriBt ,. his vorbis 
exponit :« Nazareni, qui ita recipiunt Ghristum, ut 
observationes legis veteris non om4ttant,duasdomii9 
interpretatur Sammai, et EUel ; ex quibufl ocii sui^i 
Scribai et Pharissi. Quorum suscepit scholaaa Aohi-> 
bas, et post eum Mehir, cui succesi^t JobaAnan fi- 
lius Zachffii et post eum Eliezer, et per ordine^]^ Tbel- 
phon, et rursum Joseph Galil»u8, et usque ad oapti- 
vitatem Jerusalcm Josue. Sammai igitur, et Ellel^ 



iem, acepia mundatam. Vacabat enim templum Ju- ^ non raulto prius quam Dominus naseeretur^ orii 
deorum, et Ghriatum hospitem non habebat, diccn- sunt in Judsa : quorum prior inievpretatiir disu- 



tem :« Surgite, eamu9 hinc (Joan, xiv, 31).* Et in alio 
loeo : « Dimittetur vobis domus vestra desorta (Luc. 
t liu^ 3^. » Quia igitur et Dei, et augelorum prs- 
aidia non habebant, et ornati erant superfiuis ob- 
Borvalionilma legis» et traditionibus Pharisffio- 
rom : revertitur diabolus ad sedem suam pristi- 
nam, et aeptenario sibi numero doemonum addito 
habital pristiuam ddmum, et fiunt novissima illius 
pciiora frioribus. Multo enim nunc msgori dasmo- 
BUJD numero poasidentur, blasphcmantes in syn- 
agogis suioGhristum Jeaum, quam in vEgypto pos- 
seasi fuerant ante legis* netitiam. « De istis eorum 
blasphemiis, uon solum in Dominum Jesum Ghri- 



paior, sequens profanus; eo quod pcr tradiiionea 
(6(UT»p(P9(iO suas, legis pra;cepta dissipaverint,. at- 
que tnaculavcrint. Et has esse duas domus quaj 
Salvatorem non roceperint ; quid factus sii eis io 
ruinam, ct ia scandalum. » 

IV. Tales Scribarum, et Pharisoorom magiBtri 
exstiterunt, doctores fabularum et supepiiitioiitHn : 
pro quibuB eos frequenter in Evangelio DWiiMiB 
increpat ; et prscipue nbi omnes eorum errofes mo 
prophetico testimonto desiruit, dicesB : « Qvai% eC 
t voB transgredimini mandata Dei proptftr tfaditie» 
f^ nem vestram ? » {MaUh. xv, 3.) Et poBi pattCMi : 
• Hypocritffi, beno ppophetavit de vobia lai^Brdl^ 



itun, Bedetm Ecclesiam eius, idcm doctor iR ox- _ , ,.»... . 

. u X 11 u -. C « ccns : Populus hic labns me honorat, cor 

one AmoB prophcts, cum illa verba cxpcnc- ^ * i * a- a . _^ 

.* ♦-.«„.^4 „1*.« r..^L^ „, .♦ ;.^;„li:n. * ejus longe esi ame^Sme eausa a«4e» coknt m#, 

c docentes doctrinas et mandata hominum fiHt.^ 



rei:« St tenuorii ulirafurorcm suum^ et indignat:o 
s uem 8uam servaverit usque iu finem {Atnos. i, 2),i 
itaait:< Antiquumque furorem et iracundiam tenen- 
iee uequehodie in synagogis suis, sub nomine Naza- 
leBoron^MaBphemant populum Ghristianum.i Itcm 
ipud eamdera prophetam exponcns iUa Domiai vcr- 
ba, qnibue pealmos et cantica, qus vidcntur canere 
in ^Bagi^B Satana reprobat, dicons :« Aufer a me 
ft tttmaltum carminum tuorum, ct cantica lyr» tuae 
t non ndiam l^mos v, 23) ; » prsfatus doctor con- 
jungeoB eoB hsreiicis, sic loquitur : « Judsorum 
qseqne Iradiiio, ei psalmi quos in synagogis oa- 
imntyeihsmticorum compoaita laudatio, tumultus 
eoi Doraino^ et (ut ita dicam) grunnitus suis, ei 
oUaor efiinorum. » D 

VIII. Idem etiam doctor quanto odio et exsccra- 
tkmeifitinBmodi blaBpbematoresGhristiyCt Ecclesis 
f^ abeminandi sini, suo nos cxomplo informat, 
(|Bednm loeedicene :r Si expedit odisse homines, et 
getitem aiiqnam deiesiariy miro odio aversor circum- 
oifiioaem : UBque hodieenim persequuntur Dominum 
BostruA JeBum GhriBtum in synagogis Satans. t 
Ufia alibi {ep, 151, quossL 10) : • Quants, inquit, 
tfidiiiones PhariBsorum, quas hodie ScuTcpoiat^ 
«ecifli, et q.uam animales siatfabuliB rcvolvere ne- 
^ee : pleraque enim tam iurpia sunt, ut erubescam 
dNMre. • In expoBitione quoque Isai» (m eap. viuX 



• vers. 7, 8, 9). • Istorum igitur perverBOPUffi* aCqne 
impiorum doctorum csci et infideleB Jadffii,.r^eia 
ventate legis et prophetapum, usque hi hodiernam 
diem observant traditiones, et sequuDtur eprores : 
in his legendis maxime oceupantur, iHsolfiter se lo- 
quentcs confucrunt, hsc per singula sabbeta fn syn. 
agogis Satai>«3 prffidieare non cessant. Si quid au^m 
de libris legis diviaa intclllgepe eonantur, Jaixt»e«l- 
citatem eorum depravantes, eteserunt siibi mieem- 
biliter osiiura veritatie; impleturqcie m eie mairi- 
festissime quod eiedem doetevibaB> ifna pefdHeri- 
bus, eorum Dominus in Evangelio exppobrai, di"- 
eens :« V« vobis, Scrib» et Pharieai, qula tulietiiB 
K clavem scienti» : ipsi non introlstiB, ei eeeqai inr 
« troibani probibuistiB (Luc. xi, Q2ff. )> 

X. Dcnique audiat paulisper religiosa sanctitaB 
vestra quam nefandis^ atque iBauditis blasphBmiiB, 
et conviciis Dominum nosirum Jesum Ghriatum». et 
Ghristianum ejus populum irrideant ci snbBannent. 
Sanctos apostolos impie immutato vocabulo appel- 
lant apostatas; tanquam non missosaDeo^sed re- 
fugas legis suffi.Evangolium,qudd nosGrseoeloqaie 
iniclligimus bonum nuntium, ipsi propria lingua 
malitiosissime immutantes vocani HAVONeiiJOif, 
quod interpretatur Latine iniquitatia revclAtio ; ^B- 



t47 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



148 



86rentes tidelicot quod non in eo mysierium salutis 
humanffiyScd iniquitas qua tolus mundus in crrorcm 
mitterctur fuerit revclala : ncscicnles (insani) quod 
6tiam istud ab eis confictum vocabulum, apcrlissi- 
mum iniquitatis corum sit tcstimonium : sicut in 
fibro Job (m cap, xx) dc impio scripium cst : « Rc- 
« velabunt cocli iniquitatom cjus, et tcrra consurgct 
« adversus eum. Apcrium crii germcn domus illius : 
« deiraheiur in dio fuoris.» Ei in tanium Domini 
Jesu Ghristi odium exarscruni, ut ab Oricntc usque 
in Occidentem, per omncs rogiones iransmarinas ct 
citramarinas, in quibus Judsei habiiant, mandaia 
miserint, nc ullaicnus in synagogis suis psalmum 
nonuin decimum, qui sub spocic oraiionis ioius de 
manifesiissimo Salvaioris adveniu scripius est, de- 
cantarent. Videlicct ne forie dicentcs, sicui ibi ca- 
nitur : « Exaudiai ic Dominus in die tribulaiionis, 
« protegat te nomen Dci Jacob {Psal. xix, 2), » ct 
caBtera qudQ sequuniur; ei certissimede eo su|j)jun- 
gcntes : « Nunc cognovi quoniam salvum fccit Do- 
« minus Ghrisium suum. Exaudiet illum de ccclo 
« sancto suo : in potentatibus salus dcxtcra} ejus 
« (vers. 7).» Ei in fine psalmi : « Domine, salvum fac 
« regem, et exaudi no6 id dic qua invocaverimus 
« te (vers. 10) :• ne ista, inquam, dicenies, tanquam 
proesenti bencdicere et bcne opiare viderentur. 
Tulerunt igiiur psalmum,qui pcr iot scccula in con- 
ventu synagogae quotidic inicr cajicros fucrai dccan- 
tatus, eumque usquc in advcniu Chrisli sui omni 
modo silcndum cssc dccrcvcrunt; ct implcvcruni in 
populo miserabili, eiiam in hac parte^ quod cis per 
Mlchffiam prophetam (fn cap, ii) tanio anie fucrat 
ezprobraium, diccntc Domino : « Eos qui transibant 
« simpliciier^convcriisiis in bellum : mulieres populi 
« mei ejecistis de domo deliciarum suarum : a parvu- 
« iis earum tulistis laudcm mcam in perpeiuum.» 
Scd haec agenies, ct velut contra stimulum calciiran- 
tes, sibimet ipsis vulnus impioiaiisaddiderunt. 

XI. Scd nunquid prophctiam psalmi, aui pra;scn- 
tiam Ghristi evacuarc poiuerunt? qucm ita vidcmus 
declaratum in geniibus, ut vcrissime illud impleium 
sii quod iu Isaia prophota ad ipsum Dominum Sal- 
vatorem Deus Pater dicit : « Posui tc in luccm gen- 
« iibuB, ut sis in salutem usque ad exiremum tcrrse 
« (Isd. xux, 6) ; » et quod idcm propheta itcrum di- 
cii: « Paravit Dominus brachium sancium suum in 
m oculis omnium gentium, etvidcbunt omncs fincs 

• terraB Salutarc Dei nostri {Ibid. ui, 10); » et quod 
in Malachia prophcta Dominus testatur, diccns : 
« Ab ortu enim solis usque ad occasum, magnum 

• esi nomcn mcum in gcntibus : et in omni loco 

• sacriflcatur, ct ofTcrtur nomini meo oblaiio munda 
« (Malach. i, 11.» De qua oblationc (quaj cst uii- 
que prctiosa Domini Jesu Christi passio, qui dilcxit 
nos, et tradidii sem|tipsum pro nobis oblalionem ct 
hostiam Deo in odorem suaviiatis) in pricfato psalnio 
ad ipsum diciiurde Dco Paire :« Mcmor sit omnis 
« sacrificii tui, ei bolocaustum tuum pinguc fiat 
« (Psal. xix, 4). » 



A XII. Ita proccdeniibus tcmporibus, et per impic- 
iaiis magisiros succrcscenlibus indesinenier errori- 
bus in iantum obcajcati sunt, ut finxerint sibi de 
proprio sensu duos messias, id est duos Chrislos : 
quorum uuum dicuni osse velut juxta promissioncra 
Dei, cx gcncrc David : qucm et aCfirmani ea nocie 
in Jud«a naium, quando domus Dci sub Vespasiano 
et Tito Hicrosolymis desiructa est; et nescio qui- 
bus modis Romam csse perductum : ibique usque 
hodic in speluncis et cryplis abdiiis esse reclusum : 
atque in iali ergastulo vincium ferro, opprcssum 
caienis, ct toio corpore vulncratum. Et confidunt se 
pcr haec vulnera habcre indulgentiam peccatorum, 
ei implcri in se quod Isaias dixit (w cap. liii):« Et in 
vulnerc ejus medicina erii nobis. » Ilabent etiam 

«^ scripium in suis traditionibus, quod iste talis mes* 
sias ostcnderii se aniiquiius cuidam magno eorum 
doclori, qui vocabaiur Josuc Bcn Levi : apparuisse 
auiem primum in sordido habitu. Cumque ab illo, 
ignoranic quis cssei, corriper6tur cur ita illotus et 
incultus incedcrct, repente sc mutasse in aliam effi- 
gicm, ot apparuisse quasi senem speciosum, ienen- 
tem in manu sapphirum lapidem pretiosum : cum- 
quc hoc facium illo admirareiur, et rcquireret quis- 
nam osset, rcspondisso eum : Ego sum messias, qui 
mulias pocnas pro vobis sustineo, ctvos redemptu- 
rus sum de capiiviiaic : ei omnes accipietis lapidem 
sapphiri qualcm mc videiis tcnerc. Et tunc imple- 
bitur in vobis quod in Isaia scripium est : « Pau- 
« pcrcula, icmpcstatc convulsa, absque uUa conso- 
« lationc : ccce ego siernam per ordinem lapides 

C « iuos,ci fundabo te in snpphiris ; et ponam jaspi- 
• dcm propugnacula tua, et portas tuas in lapides 
« sculpios, ct omncs terminos tuos in lapides desi- 
« dcrabiles {Isa. liv, U, 12). » Hunc ergo talem mes- 
siam spcrant in finem esse venturum, ad congregan- 
dos eos dc capiivitate (quod soium, ui vilissima 
mancipia, desiderarc novcrunt) : venturum in nubi- 
bus cceli, tanquam dc ipso dixerit Daniol propheta : 
« Aspicicbam in visionc; ct ecce cum nubibus coeli 
« quasi Filius hominis vcniebat {Dan. vii, 13), » ei 
cajicra. Ei istum nominani messiam Ben David, id 
esi filium David. 

XIII. Altcrum aulcm dicunt messiam, quem pu- 
iant esse de tribu Ephraim, unde et nominani eum 
messiam Bcn Ephraim, id est filium Ephraim : 

j) quod cx illa tanium occasionc dociores eorum som- 
niaverunt,quia scribiiur in Jeremia, diccnteDomi- 
no : « Quia facius sum Israeli paier, et Ephraim pri' 
« mogcniius mcus cst {Jerem. xxxi, 9). » Istum spo- 
rani post rcvocationem capiivitatis suaj, venicnti- 
bus super se gentibus ferocissimis, Gog ei Magog, 
ad bellum contra cas proccssurum : et in eodem 
bcllo interficicndnm,ctab omni populo Judaeorum 
gravitcr plangcndum. Et hoc esse dicit quod in Za- 
charia prophctu sciipium esi :« Et aspicient ad euna 
« in qucm confixerunt, et plangcnt eum planctu 
« quasi supcr unigenitum, ct dolebunt super eo 
« sicut doleri solet in morte primogeniti : ei plan- 



149 



UB. CONTRA JUDiEOS. 



180 



fc gent tcrrffi famili«,et familiffl seorsum, et mulie- A mino Domini Jesu Christi. » Sive in secundo, cum 



« res eorum seorsum (ZarA. xii, 10-42),» et c®tera« 
In tantum namqne eorum processit impietas, ut 
etiam Scripturam propheiicam falsare conati sint : 
et ubi nos )sicut in Hebrso sermone ab initio conti- 
netur) ex persona Dei dictum I«^gimus : « Et cfTun- 
V dam supcr domum David, et super habitatores 
N Hierusalem Spiritum gratis, et precum : et aspi- 
« cient ad me quem conflxerunt (lbid.)\ » ubi sta- 
tim quia iste sit Deus qui haec de so loquitur, Pro- 
pheta evidenter ostendit, adjungens : « Et plangent 
eum planctu quasi super unigenitum : et dolebunt 
saper eo ut doleri solet in morte primogeniti : » isto 
enim Deus. 
XIV. Responsio veritatis contra praefatum erro- 



veniente Domino ad judicium, vidcbunt in eo vul- 
nera quoc intulerunt : ct pro tanta impietate cernent 
se esse damnandos.Quando implebitur quod Domi- 
nus in Evangelio dicit : «Et tunc apparebit signum 
« Filii hominis in coelOjCt tunc plangent omnes tri- 
M bus tcrrae {Matth, xxiv, 30). » Unde et boatus Joan- 
nes in Apocalypsi teslatur, diccns : « Ecce venit 
« cum nubibus,ctvidebitomnisoculus,et qui eum 
« pupugerunt : et plangcnt so supor eo omnis tri- 
« bus terraj. Etiam; amcn {Apoc^ i, 7). » 

XV. Sic itaquc isti infclices, sanam doctrinam 
non sustinentes, sed ad sua desidoria coaoervantes 
sibi magistros pruriontes auribus : a verilate aveiv 
si, ct ad fabulas convcrsi; dum unum et verum 



rem Judaicum.Qui se efllisurum dicit superdomum g Christum, qui cx lege et prbphctis jam venisse ma- 
David, et super habitatores Hierusalcm Spiritum nifostissime ostenditur,suscipere renuunt,duos sibi 
gratieBet precum ; et non de aliis (sicut isti insanicn- 
tesdelirant)^8ed deeisdem habitatoribusHierusalem 
8ubjungit : « Et aspicient ad me quem conflxerunt^ » 



Dei Patris unigenitus, et primogenitus ost^ de quo 
in Evangclio scribitur : « Et vidimus gloriam ejuSy 
« gloriam qnasi unigeniti a Patre Joan, i, 14). » Et 
Apostolus dtcit : « Ut sit ipse primogenitus in mul- 
tis fratribus (Aom. viii^29). » Et in Apocalypsi scri- 
ptum eat : « Primogenitus mortuorum,et princeps 
« regum terr» : qui dilexit nos, et lavit nos a pec- 
• catis noatrisin sanguine suo. {Apoc, i^ 5). » Et in 
Psalmo : « Et ego primogenitum ponam illum, cx 
celsum prs regibus terrae {PsaL lxxxviii^ 28). • 
Unde in his dictis propheticis hrcvissime et plenis- 



falsos de malo thesauro cordis sui flnxerunt : atque 
ita semetipsos Antichristiillusionibus totos prspa- 
raverunt. Ubi enim unquam in Scripturis prophe- 
ticis auditum est, ut (sicut ipsi dicunt) in subver- 
sione civitatis Hierusalem ct tcmpli Christus nasce- 
retur? Cum e conlrario stantc adhuc templo et ci- 
vitate,adventum ejus Dcuspromittatper Malachiam 
prophotam,diccns : «Eccecgomittoangelummeum, 
« ct praeparabit viam anto faciem meam : et statim 
« venict ad templum suum Dominator quem vos 
« quaeritis, ct Angclus tcstamenti quem vos vultis 
« [Malach. iii, 1). » Et non solum adventum, sed et 
passioncm ejusantcdcstructioncmcivitatis ettempli 
futuram, Gabriel angelus pcr Daniclcm prophetam 



rime mysterium Christi comprehensum cst; dum C annuntiat, diccns : « Et post sexaginta duas heb- 



illc qui ab impiis conflxus et transflxus est^etDcus^ 
et anigenitns, et primogenitus esse commendatur. 
Ubi ergo nos juxta fidem Scripturee sancta^ex per- 
sona Dci legimus : a Et aspioient ad me^ quem con- 
iGxerunt; » illi quamvis in ipso textu libri^divino 
natu terrenie non fuerint ausi mutare : tamen cx- 
trinBecuB e latere adnotatum habcnt sicut supra po- 
soimus : Aspicient ad eum quem conflxerunt : » ot 
ric tradunt suis discipulis. ut sicut in textu continc- 
tar transcribant^ sed sicut foris adnotatum est le- 
gant. Ut teneant videlicet, quod juxta eorum de- 
mentiam,Jndaei aspicient adeumquem conflxerunt, 
Gog et Magog : cum in hoc loco nulla omnino illa- 
ram gentium mentio fiat ; sed supra habitatores 



« domadcs occidctur Christus : et non erit cjus 
« populus, qui cum ncgaturus cst. Et civifatem, ot 
« sanctuariumdissipabitpopuluscum duceventuro. 
M Et finis cjus vastitas, ct post fmem belli statuta 
« dcsolatio (Dan. ix, 26). » In quibus verbis evidcn- 
ter ostenditur, quia non solum vastationem civitatis 
et templi praeccssit advcntus ct passio Christi; scd 
ctiam proptcr ipsam passionem el mortem,quam ei 
impicintulcrunt, continuo subsecuta sit illa subver- 
sio. Et pcrdidcrunt Christum duccm, de quo per 
Michfleam prophetam promissum fucrat: «Extcenim 
« exict dux, qui rcgat populum mcum Isracl (Mich. 
« v). » Ut merito non sit ejus populus, qui eum 
ncgavit, et occidit. Et propter hoc scelus traditi 



Biemsalemcommemorentur^dequibusaperteDeus n sunt aeternaj captivitati : de qua licetipsi sibilibe- 



didt : a Et aspicient ad me quem conflxerunt : » ct 
de iisdem continuo subjungatur : «et plangent terrae 
« familiaB^et.familiffi seorsum : » id est^ familiae do- 
miuDavid,et domus Nathan^et domus Levi^ ct do- 
mos Semci, et omnes peliquae : ut omaino ipsi qui 
eonfixerunt^pro tanto scelereplangere intelligantur. 
Sive in primo adventu^ post passionem Domini, 
qaando predicantibus apostoUs compuncti aunt 
corde^ ct dolentes dixerunt : « Viri fratres, quid fa- 
« ciemus {AcL ii^ 37, 38) ? » et statim consilium 
nlutis acceperunt, dicente Petro ad eos : « Pceni- 
« tentiam agite^ et baptizetur unusquisque in no- 



rationcm promittant, manifcste propheta confirmat 
quia « flnis cjus vastitas,ct post flnem bolli statuta 
« desolatio : ct usque ad consummationem et flnem 
« perseverabit dcsolatio {Dan, ix, 27). » 

XVI. Quod similiter etiam Jeremias propheta 
testatur, ubi, praecipiente Domino, lagenam figuli 
testeam in oculis corum projccit,etconfregit,dicens : 
« HaecdicitDominus : Sicconteram civitatcm istam, 
« et populum istum,sicut conteriturvos figuli^quod 
« non polest ultra instaurari [Jerem. xix, 11). » Scd 
ot per Osco prophctam codem modo Dominus com- 
minatur,dicens : « Proptcr malitiam adinventionum 



IfSl 



AHULOmS BPISCL Lues 



«.eoruffl, d6 domo mea ejiciam eos. Non addam, ^ adYentum; qui tam clarus mundo illuxit, nt de eo 



M utdiligam eos ((^se. ix, 15). • Et iterum : « Etpo- 
i pulus meus pendebit ad rcditum meum : jugum 
« autem imponetur ci simul, quod non auferetur 
« (Ibid. XX, 7). » Namct per Malachiam prophctam, 
in adVentu EUm, et non rolaxatio captivitatis, non 
reditus in terram Judasam^non restauratio civitatis, 
et templi,etc«eremoniarumlegalium ; sed sola salus, 
sola fidei gratia eis promittitur, dicente Domino • 
« Eece ego mittam vobis Eliam Thesbitem : ot con- 
« vertet cor patrum ad filios, et cor filiorum ad pa- 
w tres eorum (Malach. iv, 5, 6) ; » ut videlicet corda 
istomm filiorum carnalium, quie nunc per incredu- 
IHatem suara ab antiquorum patrum fide longe 
dlsjunota sunt, tunc tanto propheta proedicante, et 



dicat Osee prophota : « Quasi diluculum prosparatus 
« estegressus cjus(Os^. vi, 3). » Et Habacuc simi- 
liter : « Splendor ejus ut lux erit : cornua in mani- 
« bus ejus ibi abscondita est fortitudo ejus {Habac, 
« III, 4) ; » quod apertissime de crucis passione 
dictum est. 

XVIII. Sed et Isaias : « Propter Sion, inquit, non 
« tacebo, etpropterHierusalem non quiescam^donec 
ii egrediatur ut splendor justus ejus,et salvatorejve 
c ut lampas accendatur. Et videbunt gentesjtistum 
« tuum, et cuncti rcges inclytum tuum (/«a. uui, 
« 1, 2). » Quem non longi temporis spatio tard4tu- 
rum, sed velocitcr et citissime de diabolo trioinph»- 
turum, et prasdam ac spolia ejus sumpturum Do- 



Deo convertente eorum fidei soeientur : et juxta ^ iniuus per eumdem prophetam promittit : qui post- 
* •«'- -•- » -^ ^ '• quam dixerat : « Parvulus enim natus est nobis, et 

« filius datus est nobis : vocabitur nomen ejus 
« admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, pater fu- 
« turi sojculi, princeps pacis (Isa. ix, 6). » Et in 
alio loco : Et vocabitur nomen ejus Emraanuel 
(Isa. VII, 14) ; » adjecit adhuc, dicens : «Et aitDo- 
« minus ad me,Voca nomen ejus, Aooelera spolia 
« detrahere : FestinapraBdari(/iflk viii.S). » Undeet 
contra istos duricordes,qui praesentemDei justitiam 
non recipientcs, seipsos elongant a justitia,Deu8 per 
cumdem prophetam clamat, dicens : « Audiie me, 
« duro corde, qui longe estis a justitia. Prope feci 
« justitiam meam : non elongabitur, et salus mea 
« non morabitur. Dabo in Sion salutem,el in Hienh 
« salem gloriam meam (Isa. xlvi, 12, 23). >» Prope 



Apostolum (Hom. xi, 24), rami propter incroduli- 
tatem fracti, per bonitatem Dei inserantur suo) 
olivae. Sed et in Osee prophota : Post multos istos 
dics, quibus (sicut proedictum est) sedent fllii Israel 
sinc rege, et sine principo, ct sine sacrificio, ct sinc 
altari, et sime ephod, et sinc terapbim ; sola cis in- 
quisitio et inventio Dei, et Christi ejus promittitur 
ad salutem, dicente Domino per cumdcm prophe- 
tam : « Et posthasc revertentur filii Isracl, et quse- 
« rentDominumDeumsuum,otDavid rcgcm suum : 
« et pavebunt ad Dominum, ct ad bonum ejus in 
« novissimo dierum (Ose. iii, 5). » Unde ct Paulus 
in Epistola ad Romanos, ubi do novissima eorum 
salvatione loqultur; ablationem impietatis, ct in- 
dulgentiam pcccatorum tantummodo per gratiam 



Salvatoris eis promittit, dicens : « Cum intraverit G ^^ gg^ justus meus : egrcssus est St^vator meus, eC 



« plenitudo gentium, tunc omnis Israel salvus fiet, 
« sicut scriptum est : Vcniet ex Sion qui cripiat, 
ff et avertat impietatem a Jacob : et hoc illis a me 
« testamontum, cum abstulero poccata eorum 
« (fton^ XI, 25, 26, 27). » 

XVII. Qutd ergo prodest miseris quod Christum 
suum jam venisse, et in illa vastatione Hierosoly- 
morum natum e8se,et apud urbem Romam in er- 
gastulo retrusum, et usque hodic pro corum libera- 
tioae multis poanisafTectum csse coufingunt; ut per 
hccadventum veri Christi, tam manifesto im omni- 
bus gentibus declaratum, apud suos auditores ova- 
ouent; et se ab ejus passione et morte vclut inno- 
oentes ostendant? Dum iile, quem suum Christum 



(( brachia mea populos judicabunt (Isa. u, 5). » 
Quid autem mirum, si hujusmodi homines errantes, 
et in errorem mittentes, illud de ostensione psendo- 
christi eorum apud magnum doctorem 8uum,qBtBr 
nominant Josue ben Levi : qui fbrsitan ipse im- 
pius magister cst, quem (sicut supra ostendimMji 
septimum post Sammai, et Ellel, scholam eorani' 
usque ad captivitatem tenuisse beatue fflerdnyintt» 
docot (in cap. viii ho.) : ct ipse hanc stropbam ad 
dccipiendum infelicem populum excogitavil, Bi ft^ 
lem promissioncm vclut pro consolatione habereal 
in calamitatibus oapttvitatis,qua) tuncinolioat«ei& 
Quid, inquam, mimm si aut hoo isti- finxerHnt; aul^ 
ad confirmandam eorum infidelitatem,ipse SalaMUP 



putant, non ab ipsis sed a Romanis tanta ct tam jy transfigurans se velut angelum lucie; qai' eHhm 



longa mala patiatur : cum juxta veritatem Scriptu- 
carum„ nullua alius Christus recipiendus sit, nisr 
quem ipsi crucie patibulo afQxerunt : ipso per Mala- 
chiamprophotamtestante,atquo dicente (Ifa/a^^. iii, 
8) : ff Si conilgit homo Deum^ quia vos configitis 
<c me, et me vos conflgitis gcns tota.» De quoetin 
Zachuria scriptum cst : « Et dicitur ei : Quid sunt 
plagffi istffi in medio manuum tuarum? etdicit : 
« Plagatus sum in domo eorum qui diligcbant me 
« (Zach. xiu, G) : » Aut quomoda per tot saecula, 
cum ab eorum vastaUone et dispcr^ione jam mille 
fere anni impleantur, ita ejus obscurarc conantur 



Domino nostro de Scripturis laqueam teataiiattM' 
objecit, justo Dei judicio eis illusit? et ei qui <fignat' 
erat ut dcciperetur, ct deciperct^ sic permiasiie esfr 
apparcrc, et talia velut ex vcrbis prophetieia pVo- 
ferrc, undc a fide veri Salvatoris averterontwr ; etr 
ad exspcctanda falsa et inania, juxta dosideria eoi^ 
dis sui, miserabiliter provocarentur?'Implente in* 
eis Deo quod in Pffalmis terribHiter ante foeral 
comminatus, dicens :« Et non audivit popnlus meu» 
« vocem meam, et Israel non intendit mihi : et di* 
« misicossccundum desidcria cordis eorum.BHHii 
« in adventionibus suis (Psal. lxzx, 12, fdfjt. • 



iza 



LIB. COMTnA JFUDiEOS. 



XIX. Nam et in historiis ecclesiasticis lcgimusy 

(Rufinus, lib, x llistor,, cap. xxxvii), oos aliquoties 

sive per apostatas homincs, sive pcr ipsum dia- 

bolum transfigurantem se in angolum lucis, ad 

talia esse delusos. Sicut Julianus imperator (llist, 

Trip., lib, vi, cap, xliii), ex Ghristiano ad idoiorum 

cultum conversus, et per omnia Antichristus efTec- 

ius, inter caeteras impietates suas, in odium Christi 

iemplum in Hierosolymis eis reparare permisit, ut 

ibi velut legales victimas immolarent. Cumque ex 

9innibu8 provinciis Judsis collcctis, nova tcmpli 

fundamenta jaceretit; subito noctc oborto terraB 

BiotUY saxa ab imo fundamentorum excussa, longe 

lateque sparsa sunt. Igneus quoque globus ab inte- 

nori sde templi egressus, plurimos corum suo pro- 

stravit incendio. Quo terrore aliqui pavefacti, Chri- 

stum conAtebantur inviti. Et ne istud casu credercnt 

Sactnm, sequenti nocte in vestimentis eorum crucis 

tpparuit signum.Thcodosii quoque minoris tcmpo- 

ribus {Hist. Trip., lib. xii, cap, ix), diabolus in specie 

Hoysi Judsis in Greta apparens, dum cos per mare 

pede Bicco ad terram rcpromissionis promittit per- 

ducere, plurimis necatis reliqui qui salvi facti sunt, 

eonfestim ad Christi gratiam confugerunt. Scribit 

etiam beatus Hieronymus in Commentariis Ezc- 

shielis, cum iilum locum explanarct ubi prophet® 

praicipitur ut dormiat super iatus suum sinistrum 

trecentos nonaginta dies, et assumat iniquitates 

domus Israel : itemque dormiat svper latus dextrum 

quadragSnta dies, et assumat iniquitates domus Ju- 

da.Qcd dies juncti simul,fiunt quadringenti triginta, 

el pro iotidem deputantur annis ; dicente Domino 

ad eumdem prephetam : • Diem pro anno, diem, 

inquam, pro anno dedi tibi (Ezech. iv). » Scribit 

itaque prsfatus doctor, et vanissimam spem eorum 

de absoiutione captivitatis, in qua nunc detinentur, 

his verbis exponit, dicens (S. Hieron, in c, iv 

EMeh.yi^ Judei a secundo anno Vespasiani, quando 

Hienisalbm a Romanis capta, templumque subver- 

BQm esiyjiupputarevoluntin tribulatione et angus** 

tia el eaptivitatis jugo populi constitui annos qua- 

dringiiiios triginia, et sic redire populum ad pri- 

sliniiin statura ; ut quomodo filii Israel quadringcn- 

tis triginta annis fuerunt in iEgypto, sic in eodem 

BQmera finiatur extroma captivitas : scriptumque 

6888 in Bnodo (xl. 112) : • Habitatio autem filiorum 

• Israe! qvia habitaverunt in tcrra ^Egypti, anni 
^qiiadringenii triginta sunt.i Ei iterum {vers. xli) : 

• Ptetam esi post annos quadringintos triginta 
egmam est omnis exercitus nocte. hte annorum 
nameniB ab exordio captiviiatis eorum,diebus l>eati 
Hierofiymi Beodum erat expletus : nunc vero non 
R^iim jaifr expietuB est, sed etiam fere duplicatus. 
lun ^ adNfenlii Domini Salvatoris octingcnti et 
fnndragiiiiasex hnpr®seniiarum computantur anni. 

XX. Delosi Bunt ergo vana exspectatione majo- 
fes eorum : deluduntur et isti, majori utique caeci- 
tate; api^ cum videant preBsentem captivitatem et 
serviiatem Buam^ nec post septuaginta annos sicui 



tu 

ex Babylone, nec post quadringintos triginta, sieui 
ex iEgypto, sed neque post quingentos, qui jam im- 
pleti sunt, relaxari; non intelligunt se graviuB 
quani unquam anteainDeum peccasse, Der Filium 
crucifigendo, et clamando : « Sanguis eyus super nos, 
et super filios nostros {MaUh, xxvni, 25); » et idcirco 
a Deo esso desertos atque oblivioni traditos : donoc 
erubescant infidelitatis suaj, et non temporalem sed 
asternani libertatcm, quaj in Christo est, incipiant 
desidcrare : sicut eis per Moysem ipse omnipotens 
Dcus comminatus est, dicens : « Urbes vestras ro- 
t digam in solitudinem, et deserta faciam sanc* 
t tuaria vestra, nec recipiam ultra odorem suavis- 
t simum : disperdamque terram vestram, et stu- 
« pebunt super eam inimici vestri, cum hafoita^ 

U « tores illius fuerint. Vos autem dispergam in 
t gentes, ot evaginabo post vos gladium : eritque 
« terra vestra descrta, et civitatos dirutaj {Levit. 
« XXVI, 31, 32, 33). » Et iterum :« Peribitis intev 
t gentes, et hostilis vos tcrra consumet. Quod' si 
t dc his aliqui remanscrint, tabcscent in ini- 
t quitatibus suis^ in terra inimicorum suorum; el 
« propter peccata patrum suorum et sua afBigen- 
t tur, donec confiteantur iniquitates sua8,et m(^- 
« rum suorum, quibus projvaricatl sunt in me, et 
« ambulavcrunt ex adverso mihi. Ambulabo igitnp 
t et ego contra eos, et inducam illos in terram 
t hostilem, donec erubescat incircumcisa mens 
t eorum. Tunc orabunt pro impietatibus Buis, el 
« recordabor focderis mei quod pepigi cum Abra- 
« ham, et Isaac, et Jacob {vers. 38, 39, 40; 41, 42) : » 

Ci Si vcram salutem ct libertatem qus in bis Dei 
verbis promittitur quaererent, jam dudum iiitel- 
ligerc potuissent ita deserta faeta esse sanctuaria 
sua, ut (sicut Deus ipse testatur) non recipiai ab 
eis ultra odorem suavissimum, nec eorum restau- 
rationem, qua; nulla.est, expectarent; sed seipsos 
restaurandos humiliter Deo subderont, confitendo 
iniquitates suas et majorum suorum, et orando pro 
impictatibus suis, ut indulgentiam consequi me- 
rerontur. Sed quia necdum erubescit ineircumoisa 
mens eorum, putant pseudochristum suum Mtt- 
quam mori, aut resurgere, sed in ffitemum vivere : 
ct ex illa retrusione sua subito in nubibus cobH ve- 
nientem apparere. 
XXI. Sicut etiam quidam infidelium Judaeorum 

^prava opinione deeepti, quia frequenter in Scriptu- 
ris de Christo audierant quod regnum ejus esset in 
ffitemum, sicut in Isaia legitur : t Multiplicatur 
c ejus imperium, et pacis non erii finis : super so- 
r lium David, et super regnum ojus sedebit; ut 
c confirmet iilud^et corroboret in judicio et Justitia; 
c amodo, et usque in sempiternum {ha. ix, 7) ; • 
«r et in Psalmo : « Et thronus ejus sicut dies coeK 
• (P«a/. Lxxxviu, 30); » et iterum : t Et thronns 
« ejus sicut sol in conspectu mco,et sicut hma per- 
t fecta in asternum {vers, 37) ; • putabant eumdem 
Christum qui ex lege et prophetis est repromissus, 
nunquam moritumm ; et Domino Je3U Christo de 



185 



AMULONIS EPISC. LUQD. 



1S6 



8ua passione loquenti (sicut in EvangcHo Bcriptum A qusB ex tribu Juda elecla est, Judas appellatur. Inde 



est) objiciebant, dicentes m Nos audivimus cx lege, 
t quia Christus manet in ajtcrnum. Quomodo lu 

• dicis : Oporlet exaltari filium hominis? (Joflw. xii, 
t 34). » Sed nec isti intelligebant, nec isti intelli- 
gunt, quia juxta easdcm divinas Scripturas nullus 
alius Christus credendus cst, nisi qni pro pecca- 
tis populi Dei vere est mortuus ct sepultus : et 
resurgens, ultra non moritur, ut vere maneat 
in ffit^rnum; testantc Domino per Isaiam prophe- 
tam :t Propter scelus populi mei pcrcussi eum : et 
« dabit impios pro scpultura, ct divitcs pro morte 

• sua {Isa. Lin, 8, 9).» Et iterum : « Si posuerit pro 
t peccato animam suam, vidobit scroen longasvum : 
ft et voluntas Domini in manu illius dirigetur {vers. 



est quod saepius legitur (Reg, iii et iv) de istis : 
• Ecce haec scripta sunt in libro Verborum dierum 
« regum Juda; » de illis :« Ecce dcripta sunt in libro 
« Verborum dierum regum Israel. » Pe istis nam- 
quc duabus partibus populi in duo regna divisi, per 
Osco dicitur : « Quid faciam tibi, Ephraim?Quid 
<c faciam tibi, Juda {Ose. vi, 4)? • Huic ergo populo 
Israel, et Ephraim, per Jeroboam (llium Nabath a 
domo David separato, et a templo Dei alienato; qui 
vitulos aureos coluit in Bethel, et in Dan, usque 
ad diem captivitatis suffi : et sitf a legibus Assyrio- 
rum ductus est in «eternam captivitatem, dicente 
Domino per Osee : « Quia non addam ultra misereri 
t domui Israel, sed oblivione obliviscar eorum 



t 10), • Et post pauca :« Idcirco dispertiam ei pluri- g « {Ose. i, 6). » Huic, inquam, populo in magna, ct 



t mos, ct fortium dividet spolia, pro eo quod dedit 
« in morto animam suam {vers. 12), • et cffitcra. 
Ita utrumquc prophetatum, et utrumque estverum 
in Christo, et mors ad tempus ; et 'post mortem, 
resurrectionis gloria in a;ternum. Dc quo autem 
alio Christo Daniel propheta dicere potui&set : « As- 
t piciebam in visione moa noctc; cteccecum nubi- 
« bus quasi filius hominis vcniebat {Dan. vii, 13), » 
et cffitera; nisi de illo qui ab istis cst reprobatus? 
Sicut in alia visione (quod et supra diximus) idem 
Daniel prsnuntiat, dicens : t Et post sexaginta duas 
t hebdomadas occideturChristus : et non erit ejus 
t populus : et civitatem et sanctuarium dissipabit 
t populus cum duce venturo (Ibid. ix, 26). » 
XXII. Ubi autem unquam legerunt altcrum pseu- 



vere magna consolationo promittitur, quod qui tem- 
poralis captivitatis jugo nunquam meretur absolvi, 
in adventu Domini Salvatoris, si in eum credcre 
voluerit^ tantam recipiat fclicitatem, ut fiat Deus 
Isracli pater, et Ephraim primogenitus ejus sit : 
recupcrans vidclicet, illam gloriam,quam antiquitus 
ex ^gypto liberatus acceperat: dicente Domino ad 
Pbaraonem : t Filius primogenitus meus Isracl : 
t dimitte eum, ut serviat mihi {Exod. iv, 22, 28). » 

XXIII. Cum itaque tam clara sit hujus rei verilns, 
cur sibi ipsi de luce tenebras faciunt? Cur audcnt 
dicere, ex Ephraim nescio quem Messiam, id f.-t, 
unctum ? Nunqui4 enim quia primogenitus^ iiloo 
etiam unctus? cum de omni generaliter popuij 
dictum sit :« Filius primogcnitus meus Israel : • ot 



dochristum suum, quem nominant messiam ben ^ tamen unctionis gloriam praeter domum sacerdota* 



Epbraim? Quis aliquando prophctarum, ox tribu 
Epbraim Messiam venturum esse pra^dixit? Nonne 
et Jacob patriarcba, in bcnedictionibus filiorum 
Buorum, ot omnes deinceps prophetae, de tribu 
Juda et de domo David eum venturum testati sunt? 
Nonne clarissimc apparot^ quia hoc nimis conten- 
tiosa ct C8Bca impietatis obstinatio excogitavit, ut 
eo loco ubiapudZachariam prophetam apcrtissimc 
de Christo, qui ab cis cruciGxus cst, legitur : « Et 
t plangent eum planctu quasi super unigenitum : 
t et dolebunt super eo, ut doleri solet in morte 
t primogeniti (Zach. xii, 10); » ex occasione illo- 
rum verborum Domini, quibus in Jeremia dici- 
tur : t Quia factus sum Israeli pater, et Ephraim 



lem et domum regiam non accepit? Audiant contra 
errorem suum, etiam antequam illa divisio populi 
fleret sub Roboam fllio Salomonis, psalmum dicen« 
tem, et undc vcrus Salvator exspectandus esset aper- 
tissime protestantem : « Et projecit, inquit, taber- 
t naculum Joseph, et tribum Ephraim non elegit : 
« sed clegit tjibunm Juda {Psal. lxxvii, 67, 68). » Et 
post pauca : « Et elegit David servum suum, et tulit 
« eum de gregibus ovium, sequentem foetas (vers. 70, 
« 71).» Adduxit eum ut pascerct in Jacob populum 
ejus, et in Israel haBreditatem ejus. De gentibns 
autom Gog et Magog, sicut et de ciBteris promissio- 
nibus, et comminationibus prophetiois, que nimis 
obscure positas sunt, cum istis aliquid disputare 



primogenitus meus est (Jerem. xxxi, 9); » non J) velle nimis ineptum est: quandiu hajc tam vera,et 



illius qui vere est Christus, sed alterius qui ab 
istis est confictus, occisio intelligitur, ut quantum 
in ipsis est, vera Christi passio evacuetnr. Legant 
libros prophetarum, et maxime Osee prophetam : 
et videant decem tribus populi Israelitici, postquam 
scissae sunt a domo David, et regem sibi in Samaria 
constituerunt Jeroboam filium Nabath, cx tribu 
Ephraim; frequentius eas, propter domum regiam, 
qu^e apud eos ex Ephraim coepit : ct migorem par- 
tem populi Isracl quaj apud ipsos crat, appellari 
Ephraim, et Israel ; sicut et illa pars populi, quaB 
remansit cum domo David, propter domum regiam 



taro manifcsta, et in quibus tota salus constat con- 
temnunt. Quocunque enim modo illa inteliigenda et 
accipienda sint, nisi primum ista fideliter suscepe- 
rint, salvi esse non possunt. 

XXIV. Et quia dc falsis et cfficis Judffiorum do- 
ctoribus nobis sermo est, de quibus Dominus tes- 
tatur, dicens :« Omnis plantatio, quam non plantavit 
t Pater meus coelestis, eradicabitur. Sinite ilios : 
t cffici sunt duces cfficorum : cacus autem si cjbco 
« ducatum prsstet, ambo in foveam cadunt (Matih. 
« XV, 13, 14); breviter admonendum putamus, ut 
etiam libri Josephi, et Philonis (qui homines qui- 



157 



LIB. CONTRA JUDiEOS. 



158 



dem docii, sed Judsi impii cxstiterunt) quia cos 
DonnuUi nostrorum nimis admirari solcnt, ct plus 
etiam quam divinas litteraslegerc dclcctantur,non 
muUum sequendi existimcntur.Quia homincsalieni 
averitate, non carcnt crrore : et divinas hislorias 
velut latius rcplicando et exponendo,multa dc sua 
falsa et superflua inserunt: et sanos sensus verbo- 
rum Dei, juxta fallaccm opinionem suam aut de- 
pravanl,aut cnervant. Undc et antiqui doctorcs Ec- 
clesiie illa sola cx cis sumunt,qua3 in corum libris, 
de rcbus gestis,consonanterScripturisnostris rcfc- 
runtur : et haec ipsa perpauca, et raro, ct ca ma- 
xirae quae ipsi oculis inspccta scripsernnt ; sicut de 
excidio Hierosolymorum, et templo ac saccrdotio 
Judaeorum.Ad hanc cautelam bcatus Augustinus in 
libris contra Faustum manichaeum {lib, xii, c. 30) 
iQstruil nos ctadmonet,diccns: «Philo quidam vir 
liberalitereruditissimus; unus Judacorum quiChri- 
sti passionem,quam nos agnovimus,derident|; cujus 
eloquium GraBci Platoni aquare non dubitant ; co- 
natus est aliqua de Scripturis interprctari ; non ad 
Christum intelligendum, in quem non crediderat ; 
scd ut inde magis appareret quantum intersitutrum 
ad Christum referas omnia, proptcr quem vcrc sic 
dicla sunt, an praeter illum quaslibet conjecturas 
quolibetmentisacumincpcrsequaris : » quantumquo 
valcat quod Apostolus ait: «Cum transieris ad Do- 
« minum, auferetur vclamen (// Cor. iii, 16) : » Ut 
enim quiddam ejusdem Philonis commemorem,ar- 
cam diluvii sccundum rationom humani corporis fa- 
bricatam volens intelligi,tanquam membratimom- 
niapertractabat.Gui subtilissimc numcrorum ctiam 
regulas consulenti, congruonter occurrebant omnia 
qusahuc intelligendum Christum^nihilimpcdirent; 
quoniam in corporehumano etiam ille humanifge- 
neris Salvator apparuit ; nec tamcn cogeront, quia 
corpushumanum estuti(iueet hominum coilcrorum. 
At ubi ventum est ad ostium quod in arcae latere fa- 
ctum est, omnis humani ingenii conjoctura defccit. 
Uttamen aliquid dicerct, inferioris corporis partes 
qaa urina et Gmus egeruntur, illo ostio significari 
ausus est crodere, ausus est et dicere, ausus ct scri- 
bere. Non mirum si ostio non invcnto sic erravit. 
Qitod si ad'Ghristum transissot, ablato velamine 
sacrameota Ecclesiae manantia cx latere hominis 
ilHus invenisset. » 

XXV. Hsc de duobus pseudochristis Judaeorum, 
etnon doctoribus sed deccptoribus eorum diximus, 
qui verum Ghristum Dominum et Salvatorem no- 
strum tanto odio abominantur, tantis maledictis et 
blasphemiis in8equuntur,ut ea aures fidelium ferro 
non poBsint. Sed antequam de caetcris vcnenatis 
eorum conviciis mcmoremus,primum necessarium 
^detur, non solum ad eorum rabiem confutandam, 
sedetiam ad veritatem nostraQ fldei confirmandam, 
Qtillud quod in ignominiam Domini Salvatoris, ct 
omnium fidelium ejus,et majores eorum,etisti ipsi 
osque hodie insanientos objiciunt proponamus: ct 
quam manifeste ad condcmnationem eorumimpieta- 



A tis,et ad mysterium rcdomplionis nostraj pertineat, 
quanlum Dominus adjuvat demonstremus.Blasphc- 
mant enim quod in cum credamus, quem lexDci in 
ligno suspcnsurn, ct a Deo malodictum dicat : ot 
proptcrca eodem dic quo suspensus est, cum jus- 
scrit sepcliri ; ne si per noctem remancret in pati- 
bulo, terra corum pcr eum poUueretur. Scd neque 
sciunt, cum in crucis ligno clavis fuissc confixum, 
et ipsa clavorum confixionc suspcnsum ; scd more 
latronum qui nunc suspenduntur,infamant esse pu- 
nitum: ct conclamantc, ac jubcntc magistro eorum 
Josuc, celeritcr dc ligno dcpositum ; et in quodam 
horto caulibus pleno, in sepulcro projectum, ne 
tcrra eorum contaminaretur. 
XXVI. Hanc autem tam impio blasphemandi oc- , 

n casionem unde sumant, manifestum cst : videlicet 
quia sicut in Deutcronomio legimus, lex Dei pcp 
Moyscm dicit : « Quando peccavcrit homo quod 
« morte plectcndum ost, et adjudicatus morti ap- 
« pcnsusfucritinpa1ibulo,non permanebit cadavcr 
t ejus in ligno, sed in eidcm die sepelictur : quia 
« malcdictus a Dco est qui pendet in ligno; et ne- 
« quaquam contaminabis terram tuam,quam Domi- 
« nus Deus tuus dederit tibi in possessionem {Deut. 
« XXI, 22, 23). » Quod capitulum nos dc passione 
Christi esse prophelatum negare non possumus : 
quia ct Apostolus hoc confirmat^dicens: «Christus 
« nos rcdemit de maledicto legis, factus pro nobis 
« malcdictum,sicut scriplum est : Malcdictus ora- 
« nis qui pendet in ligno {Gal. iii, 13) ; » et Domi- 
nus in Evangelio contcstatur, loquens ad Judaeos : 

C « Si crcdoretis Moysi, crederetis forsitan et mihi : 
« de me enim scripsit {Joan. v, 46). » Qua^ vcrba 
Domini, in libris contra Faustum^cum exponeret 
bcatus Augustinus {lib. xvi, c. 22, 23), « Ego, inquit, 
et qui mccum aliquando attentius cogitant evangeli- 
cam illam Dominicamque sentcntiam,qua non ait: 
IUe enim et de mc scripsit, ut et alia quae ad Chri- 
stum non portinent scripsisse credcretui ; sed ait : 
« De mo enim ille scripsit ; » omnom scripturae il- 
lius intentioncm non nisi ad intelligendam Christi 
gratiam pertincrc cognoscimus.» Ut omnia illa no- 
quaquam rectum habeant intellectum, nisi ad cjus 
dispcnsationcm qua gcneri humano consulitur,pro- 
phetata referantur. Non orgo nobis erubescenda est 
ignominia crucis Christi, quam contra omnia hu- 

j) mana opprobria, in cminentiori corporis parte, id 
est, in fronte gcstamus : scd pie et sollicite, auxi- 
liante Dei gratia investigandum,quomodo hasc juxta 
auctoritatem Scripturae 8anctaB,et scnsum catholico- 
rum Patrum sana intclligcntia accipicnda sint, qua 
et illis confusio ct nobis o^dificatio accrescat. 

XXVIL Quod ut diligentius et evidentius fiat, in- 
termissa paululum bcati Ilieronymi cditione, qui 
hunc locum non ad vcrbum scd ad sensum intcr- 
pretatus ost : ipsa vcrba, sicut in Hebraeo posita 
8unt,et ipse ordo verborum, sicut ea in expositione 
Epistolae ad Galatas ex translatione Theodotionis cx- 
prcssit, ponenda videntur. Ita namque ibi legitur': 



»59 



AMULONK EPISC. LII€B. 



MO 



(c Et quia erit in viro peccatum judicium mortis^ et A « ct potestatcm habeo iterum sumendl eam« Neme 



morietur, et suspendes eum in ligno. Non dormiet 
mx)rticinum cjus supor lignum, quia sepultura se- 
pelies eum in dic ipso : quia maledicUo Dci est sus- 
pensus, et non contaminabit tcrram tuam, quam 
Dominus Deus tuus dabit tibi haereditarc. » Ubi au- 
tcm interpros iste posuit « non dormiet, » alii 
posucrunt « non pernoctabit, » sive « non coramo- 
rabitur, » aut « non pcrmanebit. » Et ubi iste po- 
suit, <( morticinum ejus, » co^tcri transtulerunt « ea- 
daver ejus, » sive « corpus ejus. » Aperte igitur ot 
mirabiliter in his verbis, per similitudinem crucis 
patibulo dBmnatorum, Domini Jesu Christi passio, 
qui pro peecatis nostris cum iniquis sive sceleratis 
reputatus est, prophetatur : et quod in illo de illo 
futurum crat, tanquam vere futurum confirmatur, 
•t commendatur^ cum dicitur : « Et quia erit in vi* 
rum peccatum judicium mortis, et morietur : ct su»- 
pendes eum inhgno, ■ etc.,quod totum non ambi- 
g^ntis sed prophetantis modo ponitur.Gum crgo di- 
eit : «Et quia erit in viro peccatum, » quid est in- 
telligendum?Non utique suum ; quia (ut alius pro. 
pheta testatur) iniquitatem non fecit : neque dolus 
ftiii in ore ejus, sed omnium nostrum ; sicut idem 
propheta dicit: « Omnes nos quasi oves erravimus: 
« unusquisqueinviamdoclinavit:etDominusposuit 
n in eo iniquitatem omnium nostrum (Isa, liii, 6). » 
£t beotus apostolus Petrus : « Qui peccata (inquit) 
« nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum 
« (i Petr. u, 24).» Unde et rectc sequitur : « Judicium 
« mortis : » utique nostrae, qu® ab initio pcccato 
dobetur, et peccanti homini, Deo judicante inflicla G « tuum fuerit^ipsum solam manet ; si autem mor^ 



« tollit eam a me, sed ego pono caro^ et Iterum 
« sumo eam (Joan, x, 18).» Et in Psalmo ait : « Fa- 
« ctus sum sicut homo sine adjutorio^inter morluos 
« hbcr (PsaL lxxxvii, 5). » Et iterum : « Ego dormivi 
« (PsaL m, 6) ; » id est, non mihi insultent, quasi 
violentia eorum occisus sim. Ego dormivi : ege 
mea sponto^ mea potestate, quando volui mortuus 
sum. Ita mirabiliter et morientis potestas est com- 
mendata,etpersequentium sasvitianon est excusata* 
Sequitur Scriptura, dlcens : « Non dormiet mertici- 
« num ejus super lignum; quia sepulturasepelies eum 
I in die ipsa. » Qua sententia in verbo dermitioniB, 
somuus evigilaturi, id est resurreeturi exprimitur: 
sicutipse de Lazaro ait: « Lazarus amicus noster 
-^ « dormit; sed vado, ut a somno excitem eum {fcan. 
« XI, 11) : » et de filia archisynagogi, quam suscitar 
turus erat : « Non est mortua puelia, sed dormit 
« ^Luc, viii, 52) : » et de ipso inimici in Psalmo di- 
cunt : « Qui dormivityuon adjiciet ui resurgat(/Val. 
XL, 9) ? » Per morticinum autem vera mors q|us 
ostenditur ; quia utique corpus exanime, a mopte 
morticinum appellatur : sicut et cadaver dicitur a 
cadendo , eo quod per mortem cadat in terram ; 
non solum qutmdo in terra resolvitur ^cundcHD 
quod Adffi dictum est : « Pulvis es, et in pulverem 
« reyerteris(G^.iii,19) : » et Ecclesiastes ait : «Et 
« revertatur pulvis in terram suam unde erat (Sccie* 
« xii^7); » sed etiam quia jammortuumteprarepnia- 
tur, et terpffi traditur : undc et Dominus de aeipso 
ait : « Nisi granum frumenti cadenein terrammer- 



est,cum ait ; « Quacunque die comederis ex eo, » id 
08t,ex ligno veiitOj « morte morieris (Gen. ii, f7). n 
Unde et Apostolus dicit : « Pcr unum hominem pcc- 
« eatum iniravit in mundum, et per peccatum 
« mors : et ita in omnes homines pertransiit 
« {Rom. V, i2). » 

XXVIIL Suscepit itaque in se iste vir et pecca- 
lum omnium nostrum, et judicium mortis nostrae. 
Et subjungit de eo Scriptura, diccns : « Et morie"- 
tur, et suependes eum in ligno. » Ubi mirandum 
valde,quomodo prius dictum sit «morietur:» et po- 
stea « suspendes eum in ligno ; » cum manifeste 
Boraiat» noster prius in ligno suepensus sit mani- 
bus infidelium : et postmodum consummata omnr 



w tuum fuerit^ mukum fructuma£Fert(JiNm.xji,2i}.» 
XXIX. In quo igitur mysterio et ia lege* prte- 
ceptnm est, et in Evangelio (sicut legimus)^ divino 
Butu a persecutoribus exj^ctum, ut hi^us viri mor- 
ticinum^ sive cekdaver^ sive oorpus non dormirety, 
nec pemectaret, sive commoraretur et permaneret 
snper lignum ?Ita enim scriptum est {Joan. xix, 3l\ 
quod « Judffii, utnon remanereni in oruce eorpora^ 
« rogaverunt Pilatum ut frangerentureorum erura;». 
id cst^ Domini, et latronum qui cruciflxi sunt cum 
eo, « et toUerentur. » Ubi qurdem altitudo secret» 
nimia est : sive enim ut illis corpus ejus deponere^ 
ac sepelire festinantibu&, tria magna my^eria quA 
adhuc Ghristi passionibus deerant (id eat, apectia 



passione, quando voluit, inclinato capite emiserit q lateris ejus per lanceam militis, et ex eadem aper- 



spiritum»Sed nirairum hoc nimis divine dictum^est 
«t postqunm aii lex « erit in viro peccatum ju- 
dicium mortisy » continuo subjungeret « et morie- 
tur, )> et adderet « et suependes eum in liguo : » 
ut videlicet priue demonstraret illius potestatem, 
deinde eorum ostenderet crudelitatcm ; dum eum 
qui nuHa humana violentia, nullo suppUcio vel cru- 
eiatu cogente, sed sua sponte» sua potestate est 
mortuus, ipsi quantum in illis fuit snspendentes 
tn ligtto intcremcrunt.De hac cnim potestate mortie 
puae iete vir et Dominus in Evangelio testatur, di- 
oene : « PDteetttbeai habco poneadi animam meam : 



tione emanatioDyc aqua etsanguinis^ et oaeiuiaejiue,» 
quia jam mortuue inventus e8t,integpa cousecvatBoJ 
implerentur. Hsbo enira omnia granditer et magnt!* 
fice ex occasione accelerandffi sepultura; ^jue im- 
pleta, commendat Evangelista, dicem (u(r$^d2,2i^ 
34, 35, 36^ 37) : u Venerunt ergo milites : at primi 
« quidem fregerunt cura^ et alteriue qf^ cruciA- 
« xus est Gum eo« Ad Jesum auiem cumveniaBeni,. 
ct ut viderunt eum jam mortuum, non fr^(ovuml 
« ejus crura : sed unus militum^ lancea laiue €y[u& 
« aperuit, et coniinuo exivit sanguiff et aqua. £t 
tf (}ui vidiiy testimoaiim perbihuii : et ^wwum. ert 



m 



LIB. GONTRA JUDiEOS. 



m 



« tesrtitnonium ;eju8 : ct ille scit quia vcra dicit, ut f^ 
u et vos credactis. Facta sxrat enim hsec ut Scriptura 
« iraplcfretur : « Os non comminuetis ex eo. » Et mr- 
K som aliaScriptura dicit : Vidcbunt in quem trans- 
« fixerunt. » Videlicet ut per latcris apertionem, 
panderetur nobis ostium quo intraremus ad viiam, 
et incorporarcmur Christo per aquam baptismatis, 
eft sangoinem redemptionis. 

XXX. Et qnia do agno qui Immoiabatur in pas- 
dha lex prscipit : « Os non comminuetis cx co 
« (Exod. xiFy 46), » agnoscamuB hunc esse verum 
Agnum Dei qui toHit peccata mundi. Dc quo et 
beatas Apostoius teslatur : « Etcnim pascha nosirum 
u immolatus est Christus (/ Hor, v, 7). » Sive quia 
Parasceve, id est, sexta feria passus est Dominus : 
et oportebat in eo mysterium sabbati,quod ab exor- 
dio mundi fuerat commendatum impleri, lex se- " 
pnHoram ejus vespere ejusdem Parasceve accelerari 
jnssit ; ut consummato passionis sacramento, sab- 
bato guiesceret in sepulcro : et prima sabbati luce- 
scente resurgeret, sicut in Psalmo ante pracdixcrat : 
« Bxsurgam dilucuio {PsaL lvi, 9 ; cvn, 3.) » Unde 
et vicesimus primus psalmus, qui de passione et 
resurrectionis gloria scriptus est, prffititulatur : Pro 
assumptione matutina : vel (sicut in Hebraico) pro 
cervo matutino : et ut ita in se omnino implctum 
esse ostenderet,quod in exordio mundi flierat pras- 
signatam ; ubi Deus post omnia opera sua quse fcce- 
rat bona vdde, mystice in sabbato requievisse nar- 
ratur : ut Dominum etRegem nostrum ante ssecula, 
postquam operatus est salutem nostram in medio 
terrasyet dixit ad Patrem : « BJgo te clarificavi supcr C 
« terram: opus consummavi quod dedisti mihiutfa- 
« ciam (loan. xvii^ 4) ; • eodem die requieiurum 
osltendereft in sepuicro : et sic post laborem passio« 
nis,per virtutem resurrectionis mtraret in requiem 
soam» de qua ei Psalmista dicit : « Surge^Domine, 
« in reqniem tuam (PsaL cxxxi, 8) : » quatenus sa- 
cnitiasimum triduum passionis, et sepulturae, et 
resorrectionis ejus, quod prdevidebat,et prseordina- 
bat ^iritus legislatoris, inviolabile permancret. 

XXXI.Quantumveroadpopulum illum infidelem 

et interfectorem Chrisii attinet, bene illi lex dicit 

\PeuL xxiy 23) : « Non pernoctabil,sive permanebit, 

cadaver cy^us super lignum, quia sepultura sepelies 

eum in die ipsa : » ut videlicet ignominiam passio- 

m et mortis Christi^ quam significat cadaver sus- j\ 

peasum in ligno, non irrideant, non subsannent^ 

tanqnam ante eculos suos cruciGxum Dei Filium 

despicientes, et ostentui habentes : sed fcstincnt 

sepdire^ id est, mortem ejus, quam pro omnium 

nlate suscepit, honorare (quia sepuUura honor est 

iQoriui) ; et boc cito, et intra ipsam dicm implcre 

festinent : id est, in hoc temporc redemptionis et 

salatis, quo Agnus Dei pro peccaiis nosiris immola- 

Itts est,et in omnibus dicitur : t In iempore placito 

«exaudivi te, et in die salutis auxiliaius sum tui 

^ (!ta. xux, 8). » De quo die advenius Salvaioris^ 

et Badutis ad redemptionis, quam sua passione ope- 



ratus e8i,eliam et in Psalmo canriur : « Haece^ drea 
« quam fecit Dominus : cxsultcmus et lajicmur in 
« oa. Dominc, salvum me fac : o Domine, bene 
« prospcrarc. Bencdicius qui venit in nomine Do- 
« mini {PsaL cxvii,24, 25, 26). » Ei in alio psalmO 
Spiriiussancius cisdem Judaeis dicii : « Hodic si vo- 
« ccm ejus audicriiis, noliie obdurarc corda vestra 
« {PsaL xciv, 8), » cic. Donoc crgo isiud tempus 
acccptabilc csi, ci dics salutis, quam nobis illc in- 
stiiuii qui pro omnium salute mortuus esi,ct resur- 
rexii, hortatur eos Icx ut sceleris sui pGenitentiam 
agani; sive, scelus quod in eo admiscmnt tegere 
non morcntur : ut mcriio ct ipsi audiant : « Bcati 
« quorum rcmiss^e sunt iniquitates,ei quorum tect^ 
« suni peccaia. Bcatus vir cui non imputavit Domi- 
« nus peccatum {PsaL xxxi, 1) : » Et mortem Chri- 
sti pretiosam,quam osteniui ct irrisioni habent,ho- 
norare fesiincnt. Quia si tota hac die, id est, toto 
isio tcmporc salutari, quandiu prffisens vita agitur, 
hoc implere neglcxcrini,superv6niet eis nox mortis, 
nox damnationis ct tenebrarum aeiernarum : et ille 
qui pro omnium salutc in ligno suspensus cst,per- 
nociabit, ct permanebii apud eos super lignum ; 
quia irrisioncm ct subsannationem passionis ejus^ 
quam tolo viiae suae tcmporc ienucrunt, post mor- 
tcm craendare non poterunt, diccnie Scripiura : 
« Moriuo homine impio nulla erii ultra spes {Prov. 
XI, 7). » De hac enim die, et de hac nocte ipse Do- 
minus in Evangelio dicit: «Quandiu in mundo sum, 
« lux sum mundi. Venit nox quando nemo potest 
« operari (Joan. ix, 5, 4). » 

XXXII. Habent etiam nunc Judoei noctem infHle- 
litaiis et caecitaiis horrcndam, quam cis Dominus 
per prophciam comminaius est, dicens : « Exc(eca 
« cor populi hujus, ei aurcs ejus aggrava,et oculos 
« ejusclaude: neforievideatocuIis,ctauribusaudiat« 
« ct corde intclligat, et convertaiur, et sanem eum 
« (/5a.vi,10). » Adcrai autem eis adhuc dies,quando 
Dominus apud eos pro toiius mundi salute passus 
est,ei rcsurrexit : ei per quadraginta dies postea di» 
scipulorum ridcm^ quos utique ex ipsis elegerat, 
confirmavit : et die quadragesimo ipsis videntibus 
ascendii in ccclum : ct misso Spiritu sancto coepe- 
runt primum apud eos praedicare sancti apostoIi,ita 
ut una die ad eorum praedicaiionem et miracula,cre- 
derent tria millia,et alia die quinque millia ; et post- 
modum innumera millia et in Judsa, et in caetcris 
regionibus. Gum auiem caeieri indurarentur, et non 
crederent, rcpellentes verbum Dei, et indignos se 
judicanies aeternae viiae,transierunt apostoli ad gen- 
tes, ut impleretur qnod anie fuerat prophetaium : 
« Posui te in lucem geniibus, ut sis in saluiem 
« usque ad exiremum tcrrae {Isa. xux, 6) ; » et illi 
remanscrunt in nocie infeliciiatis et caecitatis suae. 
Omnes ergo quicunque cx eis passionem Domini, 
ad aposiolorum praedicationem et magnalia credide- 
runi, suspensum in ligno (juxta legis vaticinium) 
eodem sepelierunt die,quiapretiosammortemChri- 
sti, dum adhuc eis luceret Dei gratia^ religiosa me- 



163 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



164 



moria honoraverunt ; nam ot defunctorum sepulcra 
memorias appellamus. CaBteris vero horrenda nocte 
oppressis, et venerabilcm Christi passionem usque 
hodie irridentibus,permanet et pemoctat suspensus 
in ligno, cui honorificam memoriam exhibere no- 
lunt. Nc ergo hoc tantum malum incurrcrcnt,dum 
adhuc tempus dabatur, dum occasiasalntis adcrat, 
hortabatur eos lex per figuram, dicens : « Non per- 
« noctabit cadaver ejus super h'gnum ; (juia sepul- 
« tura scpclics cum in die ipsa. » {Deut, xxi, 23 :) 
Unde ct Dominns eisdem Judaeis diccbat : « Adhuc 
« modicum lumen in vohis est ; ambulate dum lu- 
« cem habetis, ne tenobraj vos comprchendant. Et 
t qui ambulat in tencbris, nescit quo cat.Dumlu- 
« cem habetis, credite in lucem, ut filii lucis sitis. 
« (Joan. XII, 35, 36). » 

XXXIII. Cum autem jussisset lex ut non pcrma- 
ncrot suspensus in ligno,8ed eadem scpelireturdic, 
subjunxit causam unde illi ista honorificeniia debe- 
retur, dicens : Qnia maledictio Dei est suspcnsus : 
quod nihil est aliud nisi, « Malcdictus a Deo, 
« (Deut. xxi,23), » sicut et alii interpretcs transtulc- 
runt. Proplerea ergo hujus viri suspensi passio el 
mors religiosa raemoria honorari debet, quia malo- 
dictio Dei est suspensus, id est, non ipsius culpa, 
non sua violentia, non suis pravis consiliis Judsi in 
Dominum Jesum Christum hoc cfficcre potucrunt ; 
sed Dei consilio, et proiscicntia pcrmissi sunt. Hic 
enim nostrae maledictioni voluit subjacero, ut nos 
bcncdictionis illius posscmus csse participcs.Male- 
dictio enim noslra duplex est, vidclicet in culpa,et 
in pcDna. In culpa,sicut scriptum est : « Maledictus 
« qui non permanet in verbis lcgis hujus,ut faciat 
« ea (Deut. xxvii, 26). » In pocna, sicut ab initio 
primo homini dictum est : « Quacunque cnim die 
« comederis ex eo, morte morieris (Gen, ii, 17). » 
Quse malcdictio ex illo hominc in humanum genus 
descendit.Etquoniam ille utramquo maledictioncm 
meruit, id est culpoQ, quia transgressus est praicc- 
ptum Domini ; et pffina;, quia addictus est morti : 
ideo et omnes homines utraque malcdictioobligavit. 
Sed venit verus Salvator, Dominus ndster Jesus 
Christus, solus sino malodictionc culpaj ; quia pec- 
catum non fecit, nec inventus est dolus in ore cjus. 
Suscepit indebite maledictionem pccna; nostraj, et 
maledictionem mortis nostrae, ut nos ab utraque 
maledictione eriperet: passus pro nobis,non pro se : 
non habens culpam, et sustinens pccnam, ut et cul- 
pam solvat et pGenam. Hoc Deus antc constitutionem 
mundi misericorditer pro nostra salute disposuit, 
hoc per prophetas suos ante prffidixit,hoc in novis- 
simis diebus, sicut praedictum fucrat, perfccit, te- 
stante beato Petro apostolo de Domino nostro Jesu 
Christo, et dicente ad Judseos : « Hunc definito con- 
« silio et praescientia Dei traditum, per manusini- 
« quorum affligentes interemistis (Act. ii, 23). » Et 
rursum apostolis et universa Ecclesia orantibus et 
dicentibus ad Deum : « Convenerunt enim vere in 
« hac civitate adversus sanctum puerum tuum Je- 



/^ « sum, quem unxisti, Hcrodes et Pontius Pilatus 
< cum gentibus et populis Judaeorum, facere qu« 
« manus tua et consilium decreverunt fieri. » (Act, 
IV, V. 2 et seqq,) Sic Deus Pater huic viro maledi- 
xit, cum eum pro nostra salute, nostrae maledic- 
tioni, nostra3 morti tradidit, sicut ipse testatur, 
diccns : « Proptcr scelus populi mei percussi eum 
« (Isa. Liii, 8), » et in Zacharia propheta ipsam vim 
passiouis framcam appeUans,dicit : « Framea sus 
« citare snper pastorem meum, et super virum 
« cohajrentcm mihl, dicit Dominus. Perculc pas- 
« torem, ■ etc. (Zach. xiii, 7.) Undc et Isaias ait : 
« Et Dominus voluit conterere eum in infirmitate 
« {Isa. Liii, 10). » Et Apostolus tantam Dei bonita- 
tem nobis attcntissime commendans : « Quiproprio, 
« inquit, Filio suo non pepercit, sed pro omnibus 

^ « tradidit illum (Rom. viii, 32). » 

XXXIV. Quia ergo tanta Dei bonignitate vir iste 
nostrae maledictioni sponte succubuit, ci cum sce- 
leratis reputatus est, prosceplt lox ejus passionem 
pia memoria honorari. Neque enim de simplici sc- 
pultura illius tam absurdc prajciperct Spiritus san- 
ctus, ut cam ab ipsis qui eum crucifixerunt juberet 
praeparari, quando ille qui hoc fecit, id est, Joseph 
ab Arimathia, teste Evangclio, « non conscnserat 
« consilio ct actibus eorum (Lue. xxiii, 51). » Ad- 
jungit lcx, quanta pollutio ot contaminatio Judaeos 
consecutura essct, qui hunc honorem Domino dare 
noluerunt ct nolunt, diccns : « Et non contaminabis 
« tcrram tuam, quam Dominus Dcus tuus dabit tibi 
« in hffircditate (DeuL xxi, 23.) » Ipsi sunt enim 

C terra, quam aliquando Dominus Deus dederat illis, 
ut esscnt ei populus hsercditarius, sicut Moyses ad 
eos dicit : « Vos clegit Dominus de cunctis gentibus, 
« ut haberet populum hasreditarium (Deut. iv, 20). » 
Ipsi sunt terra cui clamabat Jcremias : « Terra, 
« terra, terra, audi sermonem Domini (Jerem, xxii, 
29), » ct dc qua in psalmo dicitur : « Et adulte- 
« rata est tcrra in sanguinibus, ct coinquinati sunt 
« in operibus suis, » sive (ut nos consuete canta- 
mus) : « Interfecta cst terra in sanguinibus,et conta- 
« minata cst in opcribus eorum (Psal. cv, 38, 39). » 
Debuerant itaque honorem fidei exhibere Domino 
Salvatori,pro salute mundi in ligno crucis posso et 
mortuo, ut mcrcrcntur audire cum sanctis aposto- 
lis et cajteris qui ex codem populo crediderunt, per 

j^ Malachiam prophetam : « Et beatos vos dicent 
« omncsgcntes : eritis quippevosterradesiderabilis 
(Malac, III, 12). » Sed quia contempserunt, et con- 
temnunt, et usque hodie furibundo animo et trucu- 
lento vultu haec legunt, detestantes eum de quo 
scripta sunt,contaminaverunt et poUuerunt terram 
suam,etnon possidentbenedictionem repromissam. 
sed quotidie eis dicitur pcrEzechielempropbetam; 
« Tu cs terra immunda, et non compluta (Ezech. 
XXII, 24) ; » et per (saiam : « Manus vestrae sanguine 
plenae sunt. » Et iterum : « Idanus enim vestrs 
« pplluto) sunt sanguine, et digiti vestri iniquitate 
« (Isa, if 15 ] iiXf 3). » Videlicet quia clamaverunt| 



I6S 



LIB, CONTRA JUDiEOS. 



466 



B 



diconteB : « Sanguls ejus super nos et super fllios A 
« nostros (Matth, xxvii, 25). » 

XXXV. Hanc eontaminationem et pollutioncm ter- 

rs suffi, id est scmetipsis timere debuerant, et non 

iliam quffi nulla est, quasi terra babitationis eorum 

pollueretur cadaveribus in cruce suspensorum,nisi 

cadcm die sepelirentur. Quod omnino beatus David 

rex et propbeta non timuit^ qui ob placandam iram 

Dei septem viros de domo Saul Gabaonitis tradidit 

crucifigendos : et ab inilio messionis h6rdei,doneo 

omnes segetes meterentur,et stillaret super eos plu- 

via de cceio, sic eos dimisit, nec ullum eorum sepe- 

liri fe<5it. Ubi si responderint, istos in terra babita- 

Uonis Gabaonitarum, qui ncn crant do filiis Israei, 

fuisse crucifixos, et propterea sic dimissos ; legant 

in eodem libro Samuelis^ non in Gabaon, sed in 

Gabaa Beigamin boc gestum esse, diceniibus ipsis 

Gabaonitis ad David : u Et crucifigamus eos in Gar 

« baa Saulis,quondam electi Domiui (// Reg. xxi,6).» 

Si autem dixerint timuisse David ne iram Dei 

incurreret ; si semel damnatos et divinse uHioni do- 

putatos sepelire prsesumpsisset, legat quia postmo- 

dum,cumeinuntiatumfui8set quod concubinaSauI, 

substrato sibi superlapidem ciIicio,eos per diem et 

aoctem a feris et avibus tam longo tempore custo- 

disset, non solum reprehendit, sed etiam tantoe pic- 

tatis imitator et supergressor, attulit ossa Saul et 

Jonitha filii ejus de Jabes Galaad : et jussit colligi 

ossjistorum septem qui crucifixi fuerant : simulque 

n<)u abominando, sed pie honorando condidit in se- 

ptiJcro Gis, patris Saul. Nec ob hoc Deum oiTondit, 

8cd insuper Scriptura dicit : c Feceruntque omnia C 

• i|n» pr»ceperat rex. Et repropitiaius est Dominus 

• t^rrse post hsec (// Reg, xxi, 14). » Noncrgo ista 
beatus David metuebat, quia in illo legis capitulo 
non alicujus abominaudi hominis supplicium, sed 
Salvatoris mysterium intelligebat. Aut si isti tam 
religiose, ut putant, terram suam a pollutione ser- 
vaverunt, quid caus® est quod per tot saecula eos 
tanquam immundos evomuit ? 

XXXVI. Nullum fere est in Scripturis prophe- 

ticis tam prsclarum testimonium ubi sic evidenter 

et modus passionis Christi in ligno Grucis, et veri- 

tas moriis ejus exprimatur.Unde et sanctus Aposto- 

lus, non erubescens testimonium Ghristi, ad com- 

meadaodam veritatem et gratiam passionis ejus, 

istud potiflsimnm quod inlitterissuis poneret elegit. j) 

Nam et illud quod juxta beati Hicronymi editionem 

in hiyns capituli exordio legitur : « Quando pocca- 

« ^rit homo quod morte plectendum est {Deut. xxi, 

> 22) ; » ita et ad mediatorem Dei et hominum, 

bominem Christum Jesum fideliter referendum est, 

acatetillud,ubi ipse ex persona corporis sui loqui- 

tor in Psalmo : a Verba delictorum meorum 

{PsaL xn, 2) ; » et iterum: uDeus, tu scis insipien- 

i fiam meam, et delictamea a te non sunt abscon- 

« dita {Psal. Lxvni, 6) : » quia efTcctus particeps 

naturs nosir8B,transfiguravit in se vocem nostram, 

q^ 0U9Qepit jnisericorditer et c»usam nostram ; dum 



Deus posuit in eo iniquitatem omnium nostrum. 
Rccte iiaque dicit Scriptura de illo : Quando pecca- 
verit homo quod morte pleciendum est; quia ad 
corpus hujus hominis pertinent omnes qui pecca- 
verunt : et ob hocjusie morte plectendi erant, nisi 
cjus moric indebiia redimereniur, diceniis : « 
« mors, cro mops iua (05<?. xiii, 14). » Juxta quem 
sensuni in visione Naihan propheta;, ubi ex semine 
David ejus proinitiiiur advenius, etiam illud rccie 
intelligiiur quod de ipso Dcus ait : « Qui si inique 
« aliquid gesserit,arguam eum in virga virorum, et 
« in piagis filiorum hominum ; misericordiamautem 
« meam non aufcram ab co (// Reg. vii, 14) : » 
quia utiquc membra sunt ejus, et ad ipsius perti- 
nent unitatem, qui quandiu mortaliter vivunt, sine 
peccaio essc non possunt; et ideo aliquid inique 
agunt, beaio Joanne aposiolo tcstante, qui ait ; 
« Omnis qui facit pcccatum,et iniquiiatem facit et 
t peccatum est iniquitas (/ Joan. iii, 4). » Et itc- 
rum ex persona omnium : « Si dixerimus quia pec- 
« catum non habemus, nos ipsosscducimus,et vo- 
« riias in nobis non est. » Istos ergo arguit Deus in 
virga virorum,ct in plagis filiorum hominum; tem- 
poraliter eos corripiens et emendans, quia, ut scri- 
ptum est, « Flagellat omnem filium quem recipit 
{Hebr. xii,6); » misericordiam auiem suam non au- 
feri ab eo, in quo, ct per quem illis miseretur : et 
etiam aliquando ulciscitur, Psulmisia dicente de ta- 
libus : « Deus,tu propiiius fuisti eis,et ulciscens in 
omnes adinventiones eorum (Psal. xcvni, 8). » Nam 
in illo qui capui ipsorum est, sicut nulla potuit esse 
iniquitas,ita nulla flagella correpiionisautpurgatio- 
nis suffi, scd tantummodo saluiis nostrse. 

XXXVII. Docet idem beatus Hieronymus,quod in 
eo loco, ubi juxta Theodotionem positum est,quia 
malcdictio Dei susponsus, possit in Hebraico legi 
quia injuria Dei suspensus,aut certe, quia contume- 
lioscDeus suspensus est.Quod uiiquead confunden- 
dam.Judaeorum impietatcm multum valet,quia per 
hfficmanifesioostendiiur quod bujusviri injustasus- 
pensio,injuriaDeiPatrissit,quiinproprioFiIioiuho- 
noraturetcontcmnitur sicut ipseFilius inEvangelio 
confirmat,dicens: «Qui non honorificat Filium,non 
honoiificat « Patrem qui misit illum {Joan. v, 23) ; » 
et alio loco : « Qui me odit, et Patrem mcum odit 
{Joan. XV, 23) ; » et iterum : « Qui spernit me,spernit 
« eum qui misitme(Ltu:. x^ 16). » Ncc solum ojussus- 
pensio injuria Dei est ; sed etiam ipse virsuspensus, 
evidcnter Deus est, qui contumeliose Deus suspen- 
sus est. Quod Apostolus eisdem pene verbis confir- 
mat,dicens : « Si enim cognovissent,nunquam Do- 
« minum gloriae crucifixissent (// Cor. ii, 8). » Vide- 
licet quia quem communis tantum natur» hominem 
ct virum impii crucifixores puiabant, idem ipse et 
Dcus et Dominus gloriae occultus erat. De hoc capi- 
tulo, contra Faustum Manicbseum tractans beatus 
Augustinus {lib. xiv, c. 6), sic ait inter Cfietera : 
« Quod autem additum est, « Omnis, » ut diceretur 
malcdictus omois qui indigno pependerit,non sanq 



w 



AMDLONIS BPISC. LUOD. 



168 



lloyBCS mimie pwevidit etiam justos in cnicc futu- k sum Christum,tit auditoribus suis efflciant irrem^- 



ros ; sed bcnc pr«vidit haBreticos veram mortcm Do- 
mirii ncgaturos ; et ideo volenles ab hoc maledicto 
"Christum sejungere, ut a mortis etiam vcritate se- 
jungcrent. Si enim vera illa mors non orat,nullum 
maledictum Christo crucifixo pependit in ligno,quia 
nec vere orucifixus cst. Sed contra longe fuluros 
hfcreticos, quam de longc clamat Moyscs : « Sine 
causa tergiversamini,o quibus displicetveritasmor- 
tis Gfaristi. Malcdictus omnis qui pendet in ligno : 
non ille, ait,aut illc ; sed omnis omnino. Tunc enim 
<]!hristu8 extra maledictum Adam, si cxtra illius 
mortem. Gum vero ex homine et pro homine mor- 
tem suscepit, ex illo et pro illo etiam maledictum 
quod morti comitatnr, suscipere non dedignatus 



diabilitcr odiosum, nuncupant eum sua lingua 'U»- 

sum Hamizri. Quod dicitur Latine, Dissipator Mgy^ 

pUus, Ita non est satis quod patros eorum, prffisenti 

ei in carnedicebant : « Nonnebene dicimus nosquia 

• Sumaritanus es tu, et dsomonium habes ? » (Joan, 

vin,48) ; et ad Pilatum de illo : « Hunc invenimus 

« subvertentem gentem nostram (Luc. xxiii, 2), p 

nisi eum isti, incremcnta et alumni hominum pec- 

catorum,novis conviciis et maledictis infament, al- 

fi rmantes eum gentis sus dissipatorem iEgyptium : 

eredo,propterillumi£gyptiummagumetp9eudopro. 

phetam^qui multos eorum aliquandodecepitut perdi- 

dit,dequoetinActibu8apostolorumTribanu8adPau- 
lum loquitur: «Nonne tu es^gyptius,qui ante hos diee 



est.iEtpo8taliquanta(raj?. vii): « Hoc enim,inquit, ii «tumultumconcitastieteduxistiindesertumquatuftt 



-quod asserit prophetia, quia sciebat Christi mortcm 
in cruce pensuram, et futuros hasreticos qui dicc- 
rent : Pependit quidcm in ligno,scdspeciequadam, 
non ut vere moreretur. Clamando ergo, maledictus, 
nihil aliud clamavit, nisi quia vere mortuus est, 
sciens mortem hominis peccatoris, quam sinc pec- 
cato ipsc suscepit, de illo maledicto venicntem, 
quod dictura est : Si tetigeritis,morte moriemini. Ad 
hoc pcrtinct ct scrpens ille in ligno suspensus,quo 
significaretur non falsam mortem Christum fin- 
xisse, scd illam veram in ligno passionis suas sus* 
pcndisse, in quam serpens ille hoiiiinem malc sua- 
dendo dejecit. Quam vcram mortem nolunt isti con- 
spiccre, et idco non sanantur a vencno scrpentis, 
sicut in eremo quicunquo illam attendcrcnt sana- 
bantur. 

XXXVIILSolentquidam eliaro Christiani imperiti 
dicerc aliud esseaffigi ligno,aliud in lignopendere. 
Sicut enim putant solvendam essa istam quccstionem, 
ut Judam dicant a Moyscmalcdictum,qui laqueo se 
suspendit : quasi primum noverint utrum ex ligno, 
an ex lapide sc ille suspenderit.Scd manifoste Apo- 
stolus non sinit aliud intclligerc quam dc Christo 
esse prajdictum. Quod vero Judoji non putant eum 
in cruce clavis esse confixum, mirandum est eorum 
coicitas, cum, ut jam supra memoravimus, ipsum 
audiant per Zachariam prophetam dicentem : c Et 
t aspicient ad me,quem confixcrunt(ZflrA.xii,tO).» 
Et pcr Malachiam : « Si configit homo Deum, quia 
• vos configitis me? Et mc configitis vos gens to- 



«milliavirorumsicariorum?>»(i4£:f. xxi, 38,) Cultumi 

quem ci in totomundo fidelesexhibent,vocantoultnii 
Baal, et religioncm Dei alieni, tanquam ipse 8it de 
quo in psalmo praBcipitur : « Non erit in te Deua re- 
« ccns, nequc adorabis Deum alienum (Psal, txxz, 
« 10),» Odorem illumgravem et teterrimum, qui sokl 
scntiri in horis matutinis, in cxordio sestivi teropo* 
ris,affirmant de tormentis infemalibu8,quibu8 ipse 
apud inferos torqucatur,eo quod gentem eorumtnr- 
baverit,ct totum mundum deceperit, eruotarc. Unde 
ct populos nationum, qui cjus susceperunt fldom,in- 
terpretantes esse Babyloniam,et Rcgem hujns Baby- 
lonisChristum nostrum intelligentes,quidquid in il* 
la visionelsaioj.cujus titulus est « Onus Babyionis 
{ha. XIII, 1), y> dicitur de rclaxaUone populi Dei Pt 
G Babylonica captivitate, ct de interitu regis et regni 
illius, totam ad suam de hac novissima ci^tivitate 
ereptionem et ad Christi, ut ipsi putant, dejectio* 
nem,impiissime transferre conantur, tanquam illis 
prophcta promittat,dicens : « Et erit in die illa, cofll 
« rcquiem dcderit tibi Dominus a labore tuo,et a oon- 
t cussione tua, et a servitute dura qua ante servisti, 
tsumcs parabolam istamcontra regem Babyloni8,el 
« diccs : Quomodoccssavitexactor,quievit tributum? 
« ContrivitDominus baculum impiorum, virgam do- 
«minantium,etc.BEttuncvelutipsiGhri8toinBulteDt, 
dicentes : « Quomodo cecidisti de coelo, Luoifer, qui 
tmaneoricbaris?corruisti in terram, qij^ vulnera* 
t bas gentes ? Qui diccbas in corde tuo : la ooelofll 
« ascendam,super astra Dei cxaltabo soliimi meuai 



t ta (Malach, ni, 8, 9). » « Et in Salomonc, de co- j) « (Isa, xiv, 12, 13), » etc. Et do illo omnlno imple- 



dem qui propter nos pauper factus est, cum divcs 
esset, scriptum est : « Non facias violentiam pau- 
« peri, quia pauper est ; nequc conteras egcnum in 
t porta, quia Dominus judicabit causam ejus, ct 
• configet eos qui confixcruntanimumPJus.»(Pro». 
XXII, 22, 23.) Iste namque est pauper de quo et alius 
propheta dicit : « Ecce Rex tuus venit tibi, justus 
t et Salvator, ipse pauper (Zach, ix, 9), » etc. Ita 
crgo suos sibi pseudochristos ipsi finxerunt,ut in- 
felicem populum vana eorum exspectatione delu- 
sum a (ide yen Christi averterent. 
XXXIX. Unde et eumdem Domitium nostrum Je- 



tum esse confirmant quod sequitur:« Yemmlamen 
t ad infernum detraheris, in profundnm lad. Diai 
t te viderint,ad tc inclinabuntur, teque ^roipicieiit. 
« Nunquid iste esl vir qui conturbavit terrara? etc. • 
Et quod post paululumsuhjungitur: tTuauleiapm» 
« jectus cs dc sepulcro tuo quasi stirps inuti)ifl,poll«- 
t tu8,etobvoluluscumhi8qui inlerfecti Bunt gladie, 
tet descenderuntadfundamentalaci. QuaM cadaver 
t putridum,non habebis consortium, neque c»m eil 
« in scpulturam.Tu enim terram tuam disperdidisAi^ 
« tu populum occidisti. » 
XL. Et diount eura a m8joribu8 tmBf fMa4o d^ 



as9 



UB. CONTIA JDDyEOS. 



m 



potttt» efl4 de lignoy et obrutus in 8epulcro,ut om- ^ XLI.AdTcrsos igitur tales vwitMie hoBt^ et 



aes seirent mortuum, nec re8uscitatum,iterum de 
sepuicro extractum, efretorta per tolam civitatem 
tractum,slcque projectum,et propter hoc usque ho- 
die sepulcrumejus stare vacuum,et esse squalidum 
lapidibus, et sordibus, quas ipsi projicero soleant, 
plenum. Gum bunc locum prophelica; lectionis,im- 
pti patres impiorum islorum sempcr de Nabuchodo- 
Dosor rege Babylonis, juxta veritatem historiae in- 
tdlexeriDt,sicutbeatus Hieronymus in ejusdem pro- 
phets commentariis scribit, dicens (m cap. xiv) : 
iNarrantHebrsei hujusmodi fabulam.Evilmerodach 
qui, patro suo Nabuchodonosor vivente per septem 
annos inter bestias, ante regnaverat, postquam ille 
restitutus in regnum est, usqne ad mortem patris 
eom Joachim rege Judae in vinculis fuit. Quo mor- 
ttio,cam rursus in regnum succederet, ct non sus- 
eiperetur a principibus, qui metuebant ne viveret 
qui credebatur exstinctus, ut fidem patris mortui 
fnceret, aperuit sepulcrum, et cadaver ejus uncoet 
fanibus traxit.»Sed isti, ut dictum est,immanitatd 
odii in Ghristum, et rabie blasphemandi, talis ex- 
cogitavenint, unde Ghristum Dominum apud audito- 
res suos facerent exsecrandum. Gonlra, quos idem 
ipse Isias propheta clamat, dicens :« lu dio illa ra- 
« dixJesse^quistatinsignumpopulorum^ipsumgen- 
« tes deprecabuntur^et erit sepulcrum ejus glorio- 
« sum (Isa.xi, 10). » Manifestissime ostendens nul- 
ium alium esse Ghristum nisi istum, qui de radice 
Jesseprocessit^qui statin signumpopulorum; qucm 
ubique gentes hodie deprecanlur, cujus sepulcrum 



i 



bidos adversum Christum canes, excitemus in nch 
bis, quantum possumus, zelum Dei,memores illiu» 
scnteiitia) : « Zelus domus tuae comedit me (Psah 
€ Lxviii, 10); »et iterum : Tabescere me fecilzelua 
« meus, quia obliti sunt \erba tua inimici mai 
« (Psal. ciYUi, 139J; » et aliq loco : « Nonne qui 
« oderunt te oderam, et super inimicos tuos tabe^- 
« scebam ? Perfecto odio oderam illos^inimici factt 
a sunt mihi (Psal. cx\xviii, 21. 22). » Demusqiie 
operam ut inter caetera inuumera et gravia mala^ 
quibus iram Dei meruimus,et assiduaejus flagelUi 
justesustinemus,istud prscipue nequissimum etdA^ 
testandum blasphemiarum scelus ita coerceatur,aat 
etiam, si fieri potesl, divina cooperante miserioor^ 
dia, per disciplinaB censuram, per sanct® prsdica^ 
tionis studium corrigatur,ne et clarissimis principi- 
b\is nostris, et nobis ipsis qui indigni BcclesiamiB! 
gubcrnaculis prccsidemus, in gravissimum reatuiD 
deputelur.Quia cL beatus Uieronymus docei(incap, 
I Naum) : Sicut ad proprias injurias patientes essa 
debemus, ito si aliquem viderinius, in injuriamDei 
ore sacrilego blasphemantem,illic tenere patientiam 
non dcbemus, sed resistere sacrilego,et os blasphe* 
mum veritatis responsione damnare. Recordantea 
Phines sanctam iracundiam, austeritalem Eli8e,ze«« 
lum Simonis Chananaei, Petri severitatem Ananiam 
et Saphiramtrucidantis; Paulique constantiam.qui 
Elimam magnum viis Domini resistentem ffiterna c»> 
citato damnavit. Non est enim crudelitas pro Deo 
pietas.Quod enim multum dolendum est^etperhoa 



non, ut isti blasphemant, contemptibile et ignomi- (f inimicos crucisGhristi,licentiosalibertatequod vo'' 



musam^sed omnino cstgloriosum ; quia resurrectio- 

nis gloria illuslratum et,sicut non solum Ghi-istia* 

aoromy sed etiam Saracenorum populi, et barbara> 

nationes noverunt,in omni cultu et veneratione ha- 

bitum. Nam et ubi nos legimus : Erit sepulcrum 

ejus gloriosum, in Hebraico proprie dicitur : Erit 

requies ejus gloria.Quibus verbis evidenter ostcn- 

dtlar qaod mors illi non, ut infideles putant fuerit 

pcena^sed requies qua cum voluit requievit. Et rc- 

quies ista mortis non ei fuit ignominia, sed gloria ; 

qiiia caro ejus non,ut cffiterorum mortalium,est in 

sepolcro cormpta, sed velocius per resurroctionem 

^orifieata, sicut ipse in Psalmo ante praedixerat, 

jtista Bdi)raicam translationem : « Propterea lo^ta- 



lunt loqueiites,et sicut volunt agentes,assidua apud 
nos ct in diversis ejus regni civitatibus,quacunque pO^ 
pulus illc diffususest, animarum damna contingunt, 
dum multi Ghristianorum contra auctoritatem Scrir» 
pturarum,et decreta sacrorum canonum ita indifPe» 
renter eis adhaerent, ut incessanter eorum convi- 
ctu polluantur, et ipsis serviant tam in domi^i^ 
bus, quam in agris. Et cum eis servos Ghristianoa 
habere non liceat, habent servientes sibi liberos 
Ghristianos ; ii^ quibus tantum proflcit eornm im^ 
pietas juxta quod Apostolus dicit : « Gorrumpunt 
« mores bonos colloquia mala(/ Cor» xv, 33) » ut dl* 
cant melius eos sibi prsBdicarequam presbyteros no- 
stroSjCt plerumque mercenarii et mercenaris ipso- 



• ttim est cor moam,et exsultavit gloria mca, et ca- a rum cum eis sabbatizent, cum eis die Dominico 



' ro mea habitabit conOdentor. Non enim derelin- 
* ques animam meam in inferno nec dabis justum 
«taum videre corruptionem (Psal. xv, 9, 10.) » 
Sed isti nec tantis ao talibus blasphemiis contenti, 
intam profundam infclicitatis voraginem devoluti 
saat,ut persuaaum sit eis et studiose apud eas ob- 
xrtetur, quod nulla eorum oratio apud Deum pos- 
Mtesse accepta,ni8i in ea Dominum nostrum Jesum 
Ghristam maledicant, confitentes eum csse impium 
ct filium impii,id est,nescio cujus ethnici,quem no- 
ainant Panobra : a quo dicunt matrem Domini adul- 
teratamy6t inde eum in quem nos credimusyuatum. 

Patrol. GXYI. 



laborent, cum eis quadragesimse abstinentiam vid* 
lent,et,quod est infelicius, ab eis etiam constupren- 
tur,et ex vino eorum multis modis ab eis etiamexin- 
dustria polluto, quod indesinenter bibunt et emunt, 
in plerisque locis parochiarum nostrarum, quod 
dictu nefas est, divina sacrificia celebrentur. 

XLlLProditum est nobis a quibusdam,qui ex eo- 
rum errore ad Ghristianitatem veniunt, per quos 
etiam caetera eornm mala nobis fideliter exponun- 
tur ; quod quidam ipsorum,qui in nonnuUis civita- 
tibustelonarii ill^cite constituuntur, soleant in remO^ 
tioribus locis Gbristiimos pauperes et igtuuros^ pro 

e 



171 



AMULONIS EPISC. LUGD. 



172 



eodem leloneo acriter constriRgere, deinde ut Chri- j^ omitto, timeo divinum judicium, ne iUi qui ex hao 



8tum negent persuadere,ettuncco8quasi remissius 
agentes dimittero.Nos ipsi veracitcr expcrti sumus, 
quod illis qui ex corum perfidia conversi credunt ct 
baptizantur^ita maliLioscelcallidc solcautinsidiari» 
ut dicantiQuidmalicst si credis in Christum?lloc 
tantum tcnc, quia similem sibi ct a>qualeni Dcus 
non habet.In tantum,sicut bcatus Lco de diabolo di- 
oii {serm. 7 in NaUv. Dom.)^ non dcsinunt isti mi- 
nistriejus^deceptionum laqueosubiquc praetendcrc : 
et ut quoquo modo fidem credentium corrumpant, 
instare.Nam et quosdam eorum diccntes audivimus 
Deum esse majorom.et Dcum minorcm,et quiamul- 
tis prophetarum tcstimoniis convincunturDeum fa- 
teri Dominum Jesum Ghristum,asscrunt cum mino- 



occasionc contaminantur, et depravantur^vel etiam 
pcreunt, meae incuriee et reatui ascribantur. 

XLIV. Unde collaboret suffragetur nobis vestrae 
sanctitatis unanimitas, ut communi conatu,ct voto 
ac supplicatione implorcmus, ut ohtineamus apud 
pios principcs nostros,ut in regno corum super hac 
re sanctorumcanonum et antiquarum legum ubique 
institutaserventur.Quia,quod et nosfideliterannun- 
tiarc,et illi Ghristiana pietatedebentaccipere,etiam 
de istis servis^ettributariissuis^quamvisinfidelibus, 
Regi rcgum et Domino dominorum reddituri sunt 
rationem ; qualitereos coercuerintabimpietate sua, 
qualitereosprovocaverint ad salutem,qualiter Chri- 
Btianum populum ab eorum contaminationeetpra- 



remessePatre^undc ctvulgatacorumperfidiaGhri- •! vitate municrint, et quam gloriose, nec propter 



stum purum hominem putant.Nonnulli vero ex eis 
prffifata ratione convicti,in tantum cum a Deo dile- 
ctum dicuntjUt ei nomen suum habcrc dederit,non 
etiam nominis veritatem. Quantum autem corum 
nefanda societas, et venenatum colloquium profi- 
ciat ad impietatem,dumisermo corum,»dicit Apo- 
stolus, « sicut cancer sorpit (// Tim. ii, 17), • in 
uno ab eis misorabilitcr et horribilitcr decepto om- 
nibus considerare licet.Quod enim nunquam antea 
gestum meminimus,scductus cst ab eis diaconus pa. 
latinus,nobiliter natus, nobilitcr nutritus ct in Ec- 
clesiffi officiis cxercitatus, ct apud principem bene 
habitus,ita ut eorum diabolicis pcrsuasionibus abs- 
tractus et illectus, dcsercrct palatium,desorcrct pa- 
patriametparenteSjdcsereretpenitus Ghristianorum 



B 



annuatributactexeniasua quse abillis persolvuntur, 
velut pii Ecclesia) filii atque rectores, ccclesiastica 
statuta ncglexerint. Neque enim^ quod cum debita 
revcrentia dicimus, latius imperium, aut eminen- 
tiorcm obtinent principatum,quam antiqui illi ei pii 
principes, quorum temporibus et illa sinceriter 
custodicbantur, et ista a Judaeis obsequia similiter 
pendebantur.Nam etsi aliqui ex servis eorum fisca- 
libus, qui utique Ghristiani sunt, alicui vicino suo 
in agro ejus,aut vinca, vel pecore injnriosi etdam- 
nosi existerent,vellcnt eos utique mundanis legibus 
coerceri ; et illi qui laesus esset,quidquid laesionis et 
damni sustinuerat, reformari.Quanto magis hos in- 
fidcles servos, agrum Domini Jesu Ghristi, quem 
prelioso sanguine comparavit^ id est, Ecclesiam 



regnum : et nunc apud Hispaniam inter Saracenos C fidelium frequenter et graviter laedentes, debcnt 



Judffiis sociatus^ persuasus sit ab impiis Ghristum 
Dei Filium negare,baptismi gratiam profanarc,cir- 
oumcisionemcarnalemaccipere^nomen sibi mutaro, 
utqui antea Bodo, nunc Eiiezcr appellctur.Itautct 
superstitione ct habitu totus Judaeus effectus^quoti- 
diein synagogis Satana; barbatus ct conjugatus,cum 
Cttteris blasphemet Christum et Ecclcsiam cjus, 
. XLIII. Undc et ego anno praesenti, dctestans eo- 
rum impietatem^et Ghristianum populum qui nobis 
in Domino commissus cst, ab corum contagione 
removere dcsiderans, annuntiavi publicc, ct semcl, 
et iterum^ et tertio, ut juxta ecclcsiaslica statuta 
omnes se ab eorum consortio scgrcgarcnt,nc Ghri- 
stiani eis scrvirent, vel in civitate,vcl in villis; scd 



rcgali vigorc et ecclesiastico jure prohibere atque 
comprimere? De hoc enim agro^cujus et ipsi custo- 
des et cultorcs sunt positi, non laedendo, Scriptura 
prxcipit, dicens :«Ne attingas terminos parvulorum 
« et agrum pupillorum ne introeas. Propinquus 
« enim illorum fortis est, et ipse judicabit contra 
« te causam ipsorum {Prov. xxiii, 10.) » 

XLV. Sed quanta in Ghristianis principibus, non 
solum Romanis, sed etiam Francis,et aliarum gen- 
tium,fuerit contra impugnatores et blasphematores 
veritatis, in quibus ct ipsi Judaei pra^cipue depu- 
tandi sunt,cura,et quantam pro illis vel ooercendis, 
vcl corrigcndis, propter amorcm Ghristi et tutelam 
Ecclesio: Dci, exercuerint disciplinam, melius sug- 



ipsi sibi cum servis suis paganis neccssaria agerent j) geriraus si de hac re ex sanctorum Patrum dictis,et 



et procurarent, neque eorum cibo vel potu aliquis 
contaminarclur.Et aliqua austerius jussi, ut inve- 
teratum malum funditus cradicarem, cupicns, 
Domino adjuvante, pii pastoris, et institutoris ac 
decessoris nostri,aviri probati ct orthodoxi,bonum 
imitari exemplum : qui pro hiyus mali emcnda- 
tione, dum adhuc regni hujus aliquantula csset 
tranquillitas,plurimum laboravit,non solum verbis 
sed etiam scriptis. Scd quia opus ab eo cocptum, 
perturbations temporum est impcditum ; nunc in 
quantum Deus facultatem tribuit,si hoc negligenter 



corum gcstis sivc cdictis breviter aliqua propona- 
mus.Beatus Augustinus in tractatibus Joannis evan- 
gelist(c (tractfW), de talibus sic loquitur : Istietiam 
audcnt diccrc, quod pcrsecutionem solent paU a 
catholicis regibus aut a catholicis principibus.Quam 
persecutionem tolerant? utique afflictionem corporis, 
si tamen aliquando vel ipsam passi sunt Persecutio 
quam faciunt^gravior cst.Quam patiuntur^secundum 
corpus cst:quam faciunt,secundum illusionem spi- 
ritus. Audite et videte in ipsis veteribus lactis 
omnia futurarum rerum signa et indicia. Invenitur 



« Scilicet Agobardi, qui contra Judaeos ad Ludovicum Pium epistolam direxit. Edit. 



^73 



LIB. CONTRA JUDiEOS. 



174 



Sara afQixlsse Agarancillam. Saraliberaest.Postca- 

quam superbire cocpit ancilla, afflixit eam graviior 

Sara, et fugit a facie ejus. Ecce libera afflixit ancil- 

lam, et non illam vocat persecutionem Apostolus. 

Lnditservus cum domino,id est,Ismacl cum Isaac, 

et persecutionem vocat, Affliciio ista non vocatur 

pcrsecutio, ct lusio illa vocatur persccutio. Si ergo 

quando vult Deus concitare potcstatcs advcrsus haj- 

reticos,adversus schismaticos,advcrsus dissipatores 

Ecclesia!, adversus exsufnatores Christi, adversus 

blasphematores baptismi, non mireniur quiaDeus 

concitat ut a Sara verberetur Agar. Cognoscat se 

Agar^ponat cervicem,quia cum discederet a domina 

sua, occurrit ei angelus, ct dixit : Quid cst, Agar 

ancilla Sars ? Qua; cum questa esset dc domina, 

quid audivit ab angelo ? « Revcrtere ad dominam 

• tuam(G^.xvi,9). i Adhoccrgoaffligituruireverta- 

tur.Aique utinam revertatur! Mirantur aulem quia 

commoventur potestates Chrisiianaj advcrsus dete- 

standos dissipatores Ecclesiae. Nonergomovercntur, 

etquomodo reddereni raiionem deimpcrio suo, Deo ? 

Intendat charitas vesira quid dicam : quia pcriinet 

hoc ad reges ssculi Chrisiianos,ut temporibus suis 

pacatam velint matrem suam Ecclesiam, unde spi- 

ritaliter nati sunt. Legimus Danielis visioncs et 

gesta prophetica. Tres pueri in igne laudaverunt 

Dcum. Miratus cst Nabuchodonosor rcx laudanics 

Deum paeros, et circa eos ignem non nocentem : et 

cum admiratus esset, quid ait ? Non vel Judacus, vel 

eircumcisus ille qui siatuam suam erexcrat, ei ad 

eam adorandam omnes coegerai ; Et ego, inquii, 

propono decretum omnibus iribubus ei linguis in 

omni terra : • Quicunque dixerint blasphemiam in 

t Deum Sidrac, Misac, et Abdenago, in inicriium 

I erunty et domus eorum in perdiiionem (Dan. iii, 

i96).>Eccequomodos£vitrexalienigena,neblaspho- 

meturDeus Israel.Si ergo Nabuchodonosor laudavit 

Deai£i,et praedicavit,et gloriam dedit,qui liberavii de 

ignetres pueros^ et gloriam dedii, ut ialc dccrctum 

miiteret per regnum suum : quomodo isii regcs mo- 

Teantur, quando saeviant, qui non ires pueros libe- 

ratos attendunt de flamma, scd totum mundum ct 

seipsos liberatos de gehenna^ quando vident Ghri- 

stom, aquo liberati sunt^ exsufflari in Chrisiianis? 

qiiando audiunt dici Chrisiiano : Dic non to esse 

Christianum ? Talia facere voluni, ei salicm talia 

pati nolunt. Nam occidunt animas, affliguniur in 

corpore. 

XLVI. In his verbis sancti Augusiini, si quis putat 
lanium contra hflereticos ha3cfieri debere,recordetur 
^soperioribus.Judaios pessimos haireticorumesse; 
«tsicaBteri haeretici bene intclliguniur in Agar an- 
ciila, multo magis infidelis plebs Judaica, dc qua 
Apoaiolus intelligendum docei: tEjicc ancillam et 

• filium ejus: non enim erit haeres filius ancilla} cum 
«filio liberae {Gen. xxi, 10). » Scribit idem beaius 
Augnstinus de hac disciplina Ecclesio?, crga iales 
pie exercenda, in qu^dam epistola iia (Epist. 204) : 

• Nollo modo qui diliguntur,mal6e suae voluntati im- 



A punc et crudcliter pcrmittendi sunUNam si voluntas 
inala semper suae permitienda est liocrtati, quare 
Israelitae recusantes et murmurantes,iam duris fla- 
goilisanialo prohibebanturet ad ierram promissio- 
niscompcllobaniur? Si volunias mala sempersu» 
pfrmiilonda osiIiberlati,quare Paulus p.on est per- 
miKsus uti possima voluniatc, qua persequebatur 
Ecclosiani ? sed prosiraius est ut cxcaecarelur, 
cxciccaius esi ut mutaretur, muiatus ut mittereUir, 
missus ut qualia fecerat in errore,talia pro voritaio 
paterotur? Si malavoluntasscmpor suaepermittenda 
esi libertaii, quarc corripiuntur ncgligentes pas- 
tores, et dicitur eis : « Errantem non revocastis, 
t perdiium non inquisisiis?» (Ezech. ilxxiv, 4.) Re- 
ccsscrunt quidcm a Domino multi ex di8cipulis,ct 

|x arbiirio suo malas aique impias discessioni permissi 
suni,caeierisque duodecim qui remanserant respon- 
sum esi : «Nunquid eivosvuliisire?! {Joan. vi, 68.) 
Sed iunc primum Ecclesia novello gcrmine pullula- 
bat,nondumquc in ea fuerai complela illa prophetia: 
« Ei adorabuni eum omnes reges terrae,omnes gentes 
« servieni illi {Psal. lxxi, 11). » Quod utique quanto 
magis implctur, ianto majore uiitur Ecclesia po- 
tesiate ut non solum invitei,sed etiam cogat ad bo- 
num. Hoc iunc Dominus significare volebat, qui 
quamvis haberet magnam potesiaiem, prius tamon 
clegii commcndare humilitaiem.Hoc ei in illa con- 
vi vii similiiudinc satis evidenier osiendit,ubi misit ad 
inviiaios, eivenire noluerunt ; et ait sermo : « Exi 
r in plaieas ei vicos civiiaiis ; et paupercs, ac de- 
¥ biles, ei Ciecos, et claudos iniroduc huc {Luc. xiv, 

C 21). » Ei ilerum : «Exi in vias etsepes,et compelle 
« inirarc,ui implcaiur domus mea (Ibid. 23).i De his 
ergo qui prius vcneruni dicium est : Introduc eos; 
non dicium est : Compelle. Ita significata sunt 
Ecclesiae primordia adhuc crescentis,ut essent vires 
eiiam compellendi : proinde quia oporiebat ojus 
jam viribus ei magniiudine roborata, etiamcompelli 
homines ad convivium salutis aeiernaB, postea quam 
diciumest: Factum est quod jussisti, et adhuc est 
locusiExi, inquit, in vias, etsepes, et compelle in- 
trare. Qui compellitur, quo non vult cogitur : sed 
cum iniraverit, jam volens pasciiur. ■ 

XLVII. Iloczeloreligionisaccensi, Christianissimi 
imperatores Theodosius et Valeniinianus, hujusce- 
modi lcgem sanxerunt {Append. cod. Theod. lib. vi) 

n « Quia religiosos populos nullis decet supcrstitioni- 
bus dopravari ; Manichajos, omnesque ha3reticos,vel 
schismaticos,sive maihemaiicos,omnemque sectam 
catholicis inimicam,ab ipso aspectu urbiumdiver- 
sarum exterminarideberepraRcipimus : nepraeseniiaB 
quidem criminosorum coniagione foBdentur.Judffiis 
quoque, vel paganis, causas agendi vel militandi 

' liceniiam denegamus. Quibus Christianaelegis nolu- 
mus servire personas, ne occasione dominii, sectam 
venerandac religionis immuieni. Omnes igitur per- 
sonas erroris infausii jubemus excludi, nisi his 
emendalio maiura subveniat. • lidem Augusti pP9 
defensione ChristianaQ religionis, et compii] 




475 



AMULONIS EPISC. LDGD. 



i7ft 



JudaBorum, Samaritanorum, hacrolicorum ct paga- A eodem zelo pietatis Judaicam detcstans impictatcfli. 



norum impiotatibus,ad placandam iram Doi, quam 
istiusmodi hominum exaccrbat insania, tale itoriim 
proposuerunt edictum {NovcL c. Th. de Jwlvis^ 1. 1): 
« Praecipuam imperatoriacmajestatiscuramcsscpor- 
spicimus verffi roligionis indagincm : cujiis si cul- 
tum teneamus, iter proapcritatis hnmanis robus 
aperimus.Quod usu longo} aetatis cxpcrti,ad postc- 
ros usque pcrennitatis jurc fundare deorevimus 
cairemonias sanctitatis ; quas scnsibus excaccatos 
Judaeos, Samaritanos, paganos,ct c.-Dtera hajretico- 
rum genera portentorum impugnarc cognoscimus. 
Quamobrem, no feralcs scctoe in vitam, in mores 
nostri saBculi, vclut indiscreta confusione licentius 
evagentur, haec victura in omne revura loge sanci- 



etnefarium,judicans,si sacrilegum ritum supersti- 
tionis su«T eis esset licitum in ullo genere hominuni 
propagarc, hujusmodi legcm dedit (C. Th., Ne 
Christianum, 1. 1) : « Si quis Judaeorum,Christianum 
scrvum,vcl cujusbbet altcrius sectaB emorit, et cir- 
cumciderit, a Judaii ipsius potestate sublatus, in 
libortate permancat. » Ncc mirum, hacc et hujus- 
modi ad coerccndam et refugiendam Judaicam su- 
pcrstitionem religiosos principes constituisse, cunl 
ptiam JuliusPaulus jurisconsultus, in quinto Sen- 
tontiarum suarum libro, antiquam Romani populi 
supcr hac re obscrvantiam dibgenter expresserit, 
his verbis [Jul. Paulus, lih. v, tit. 22) : « Cives 
Romani qui se Judaico ritu, vel servos suos cir- 



inus neminem JudaBum,nominem Samaritanum ad *> cumcidi paliuntur,bonis ademptis, in insulam pcp- 



honores et dignitates acccdere ; nulli administratio- 
tiem patere civilis obsequii, ncc dofensoris fungi 
saltem officio.Nefas quippo crcdidimus,utsuperna5 
fndjestati et Romanis legibus inimici, sub spocie 
cujuslibet officii, Christianos vol etiam sacerdolcs, 
sub quacunque occasione injuriis audoant fatigare, 
vel legibus nostris ah*quos aut condemnare, aut 
adjudicareprajsumant.Ncc carccrali prajsint custo- 
dia5 ; no Christiani, ut flcri assolet, nonnunquam 
obstrusi,custodum odiis, alterum carccrem patian- 
tur.Nullam denuo audcant construere synagogam. 
Nam si fecerint, noverint hanc fabricam Ecclosiae 
catholicaG profuturam, et quinquaginta pondo auri 
auctores fabrica3 esse multandos. Ruinas tantum 
synagogarum suarum permissa licentia reparandi. 



pctuo relogentur. Medici capite puniantur. » Item 
dicit: «Juda3i,si alicnae nationis comparatos servos 
circumcidcrint, aut deportantur,aut capite puniun- 
tur. » Hic valde nccessc est ut vigilet, non solum 
religiosorum principum nostrorum,sod etiam cun- 
ctorum Domini sacerdotum pia providenlia atque 
solerlia, quatcnus animae miserorum, id est servo- 
rum qui ab eis dcccpti et laquoo impiac superstitio- 
nisobligali tenontur, bencficio talium ac tantarum 
lcgum, ct libertati reddantur, et sanctae Ecclcsias 
pcrbaptismi gratiam incorporati,salventurajudicio 
gehennae, quod Dominus in Evangclio, istiusmodl 
non solum deceptoribus, sed etiam dcceptis terri- 
biliter comminatur, dicens : « Vae vobis, Scribae et 
a Pharisaei,qui circumitis mare et aridam,ut faciatia 



Quicunque Judaeus scrvum seu ingenuu"n,invitum, C « unum proselytum,etcum factus fuerit,facitis cum 



vel suasione pIectenda,excultuGhristianaereh'gionis 
in nefandam sectam ritumque traduxerit, amissis 
facultatibus capite puniatur.justissimae pocnaB san- 
guinis destinatus, qui fidom alterius oxpugnavit 
pervcrsa doctrina. Quicunquc ex his ad honorcs 
frrepsit,habcatur ut antc conditionis extremaj, ne vi- 
deamurhominibusexsccrandiscontumeliosoambitu 
immunitatis bencficium prajstitissc. Quicunquc pa- 
ganus nefarios sacrificiorum ritus cclebrans, quoli- 
bet in loco fuerit comprehensus,in facultates ejus et 
in sanguincm ira nostra consurgat:quo tali hostia 
propitietur superni numinis veneranda majestas. 
Quaecunque in Manichaeos Dco semper offcnsos^quaB 
in Eunomianos hajretica^ pravilatis auctores ; qua) in 



« filium gchennaB duplo quam vos estis {Matth, xxiii 
« 15). » Jovianus, vir fortissimus et religiosissimus, 
cumpost Juliani Apostatai interfectionem,aRomano 
cxorcitu qucm illc suis sacrilegiis profanaverat, ad 
suscipiondumimperiumGligeretur,nolensimpiorum 
gercre principalum, publicc proclamavit, non se 
possc imperare cis, quia csset Chrislianus. Tunt 
omncs pari cadem voce respondisse perhibentur : 
EtnosClnistiani sumus.Necpriusquamhancvocem 
audiret, acquiescere ad impcrium voluit. Ita und 
eodemquc temporc et impcrator, ct confessor, et 
male illati cxstitit dcpulsor erroris {Rufinus, Ecd. 
hist.y l. XI, cap* 1). 
XLiX.Childebertus,piissimus et Christianissimus 



Montanistas, Phrygas, Photinianos,PriscilIianistas, j) rcx Francorum,cdictum dedit, « ut Judaeis a coena 



Codrogos {FortCt Ascodrogos), Hydrophobas, Borbo- 
ritas, Ophitas, antiquis legibus constituta sunt; 
cessantedesidia,celeri exsecutione impleantur.Ha?c 
insatiabili catholica} rcligionis honorc decrevimus; 
quaB cunctis civitatibus atiiuc provinoiis,in omnium 
volumus pervcnire notitiam. » 

XLVIII. Ilaec non ideo ad memoriam reducimus, 
quasi alicujus honiinis sanguinem (([uod absit) liindi 
optcmu8;sed quantain Chrislianis principibusfuc- 
rit religionis cura, quanta in Juda^os ot ca^teros 
impios severitatis censura, sinipliciter adnotamus. 
Constantinu9,magnus et religiosissimus imperator, 



Domini usque in primum Pascha, per plateas aut 
forumquasiinsultationiscausadeambulandilicentia 
denegctur. » {Conc. Aurel. iii, c. 30 ; Matisc. i, 
c. 14.) Rcccarcdus, religiosissimus rex apudHispa- 
niam, totam Gothorum gentem cui praeerat, ab 
Arianaj ha3rosis pravilate ad veram perduxit fidem, 
ita ut nullum suo regno militare permitleret, qul 
in regno Dei hostis oxisterc per haercticam per- 
fidiam non timerot. IIujus succossor Sisebutus rex 
cunctos Judaeos suo regno subdilos ad fidcm Christi 
convcrtit. Ad quorum priorem beatus papaGrego- 
rius gratulationis et exhortationis epistolam scri- 



^n 



UB. CONTRA JUDiEOS 



178 



bens, ita loquitur (S. Greg. lib. vii Reg., ep, 128) : A scopum Neapolitanum scribens docet (lib, vii Reg.^ 



« Explere verbis, excellentissimo fili, non valeo, 
quantumtuoopere,tuavitadelector.Audivimusquip- 
pe diebus nostrisnovi virtutem miraculi,quod per 
excellentiam tuam cuncta Gothorum gens ab crrore 
hsreseos Arianae, in fidei rectaD soliditatem trans- 
lata cst. Exclamare cum propheta libet : « Ha3c cst 
a immutatio dexterae Excelsi (Psal. lxxvi, 11). » 
Giyus enim vel saxeum pectus, tanto hoc opero 
cogniUo, non statim in omnipotentis Dei laudibus 
aique in tua; excellentiffi amore mollescat? Hoec 
me (lateor) quaB per vos acta sunt, saepc convenien- 
jUbus filiis meis dicere, saepe cum eis pariter ad- 
mirari deloctat. Haec me plerumquo etiam contra 
me excitant,quod piger ego et inutilis tunc inertia 



ep. 35) nihil eis a Ghristianis neque ab ipsis filiis 
suis, si Ghrisliani cffccti fucrint nisi quod decet, ot 
proplcr Doum convenit exhibendum, noque in do- 
mibu3 eorum mancudum, itadiccns : «Nuntiatum 
nobiscst Basilium Ilebra>um liliissuisDeo propitio 
Ghristiaiiis quiudam mancipia ad hoc vclle tantum 
donaliunis jurc concedere, ut ci hujus occasionis 
obtentu, domiaii solummodo nomineablato deser- 
viant : ct post hoc, si ad Ecclcsiam confugiendum 
forte crcdidcrunt, ut fiaut Christiana, non in liber- 
tate, sed eorum dominio quibus ante donata sunt, 
vindiccntur. In qua rc fraternitatom vestram dccen- 
ter convenit vigilare, ct si quia filiis suis mancipia 
donare voluerit, ut cuncta fraudis tollatur occasio, 



torpeo, quando pro animarum congregationibus, n fiant modisomnibusGhristiana,ctindomoeju8non 

pro lucro coBlestis patrias reges elaborant. In vestro ^ '^"^ '^ "' ' " 

uriiur opere et nostraexsultatione,libet cum angelis 

exclamare : « Gloria in excclsis Deo, et in terra 

« pax bominibus bonaQ voluntatis (Luc. ii, 14). » Et 

qui jam idem rex, pro corrigenda etiam Juda^orum 

perfidia, in regno suo cceperat laborare, subjungit 

fiost pauca beatus Gregorius : « Prxterea indico,quia 

«revii de vestro operein laudibus Dci, quod cum 

wesira exceilentia constitutionem quamdam contra 

^udaBorum perfidiam dedissct, et hi dc quibus pro- 

lata fuerat, rectitudinem vcstrae mentis inflectcre 

jjecuniarum summam offercndo molirentur, cxccl- 

Jentia vestra contempsit, et omnipotcntis Dei placere 

Judicio rcquirens, auro innoccntiam praetulit. Qua 

in re mihi David regis factum ad mcmoriam vcnit. 



remancant. Scd cum res exegerit ut corum debeat 
uti solatiis,hoc illi jubeantur impedire quod etiam 
a suis ei filiis decet, ct propter Deum convenii 
exhiberi. » 

LI. Juxta ha3c exempla et constituta priorum prin- 
cipum,et beatissimi patris atque pontiflois moniia, 
fidclitcr et vigilanter, auxiliante Domino, instarG' 
debcmus ; nc fidelium populi impiorum consortiis 
et contagiis maculentur et depraventur. Quia ui 
taliafidelcs imperatorcsetsancti rectores Ecclesiaa 
constitucrent, auctoritatem omnino divinae legis 
seculi sunt, ct nobis scqucndam commendaverunt : 
qu.T hunc populum Judaicum, merita infidelitatis 
ctimpielatissu«E,inomnimodi8raaledictum otdete- 
standumosfcndit,diccnsilliperMoysen : «Siaudire 



cui dum concupita aqua decisternaBethlccmitica, C « nolueris vocem Domini Dei tui, ut cusiodias et fa- 



cue inter hostiles cuneos habebatur, ab obscqucn- 
libus militibus fuisset allata, protinus dixit : «Absit 
« a me ut sanguinem hominum justorum bibam 
« (iJ Beg-JXiiif 16, 17). » Quam quia cffudit,ct bibcre 
]ioiuit,scriptum est : «LibavitcamDomino.» Si ergo 
jiJt) armato rege, in sacrificium Dei vcrsa cst acjua 
coQtempta, penscmus qualc sacrificium omnipotcnti 
J)eo rex obtulit, qui pro amore illius non aquam, 
Med aurum acciperc contempsit. Itaquc, fili cxccl- 
leniissimc, fidenter dicam : Libasti aurum Domino, 
quod contraeum habcre noluisti. 

L. Idem beatus papa Grcgorius, Theodcrico ct 
Tbeodebcrto, regibus Francorum, et Brunichildaj 
isegins scribens, ue Christiani Juda^i dcserviant. 



« cias omnia mandata ojus,vcnient supcr teomnes 
« maledictioncs ista^,otapprchondcntte.Maledictu9 
« erisincivitato,malcdicliisinagro:malodictumhor- 
« rcum tuum,ct malcdictfn rcliquifp luaD;maledictus 
« fructus vcntris tui ; malcdiclus cris ingrediens, ei 
« maledictusogrodiens.MittetDominusfamemsuper 
« te (Dcut. xxNiir, 15 20), » ctc. Qua; omnia nuncin 
isto infolici populo manifostcvidemusimplota; cum 
proptoriniquitatem suam qua Dci Filium douegavii, 
malcdictus exstitit in civitatc Jerusalcm ante capti- 
vitatem, et maledictus in agro totius mundi posi 
captivitatcm,ot non solum maledictum esthorreum 
ejus, ct rcliquiae,sod etiam maledictus fructusvon- 
tris ejus, id est filii : sicut ipsi pessimi patres, ei 
isvcrbis admonet, dicens (lib. vii Beg.f cp. 115) : jj sc ct illos malcdixcrunt, diccntes : « Sanguia ejus 

« supor nos ct supcr filios nostros (lfa/^.xxvii,25).» 
Malcdictus cst hic populus ingrcdiens nascendoin 
hanc vitam, ct malcdictus ogrcdicns moriendo ex 
ca. MisitDominussupcrcum famcm,quamperAmo8 
prophetam comminatus cst, diccns : « Ecce dios 
« venicnt,ct mittam famcin in tcrram : non famem 
« panis, ncc sitim aqua3,scd audiendi verbum Do- 
« mini. Et circuibunt a mari usquo ad mare, et ab 
« aquilonc usquc ad oricnlcm, quaircntes vcrbum 
« Domini,ct non invcnient (Aj}ios. viii, 11, 12).« Vere 
cnimnuncqu.-crcntcs^otmcditantcsinlegectprophc- 
tis, ct in toto mundo dispersi, non inveniunt Ver- 



# Miraii sumus quod in regno vestro Judaeos Chri- 

ftiana mancipia possidcre pcrmittitis. Quid cuim 

fUniChrisiiani omnes nisi membra Ghrisli? quorum 

ndelicei mcmbrorum caput cuncti novimus quia 

Melticr honoratis. Scd quam divcrsum sit, cxcel- 

ieatia vesira perpendat, caput honorarc, et mcmbra 

Xfmn» hosiibus calcanda permitterc. Atque ideo pe- 

timus, ui excellentiae vestraj constitutio de rcgno 

^io hiyus pravitatis mala rcmoveat, ut in hoc vos 

amplius dignos cultores omnipotenti Domino dc- 

nooairoiis, quod fidelcs illius ab inimicis ojus ab- 

lolvitis. » Suniliter idem papa ad Fortunatum cpi- 



179 



AMULONIS BPISC- LUGD. 



180 



bum Domlni, id est Dei Filium, Dominum Jesum A verissimas et infirmitates veras. Loquitur Dominus 



Christum. Et cum ejus notitia in univcrso orbe, 
velut sol meridianus dc coelestibus rofulgeat, illi 
tanquam caeci in tenebris palpant, sicut eis in ipsis 
maledictionibus legis dictum est : « Pcrcutiat te 
« Dominus amentia,ct ca?citate,ac furore montis : 
« et palpesin meridie,sicutpalpare solct ca;rus in 
• tenebris : et non dirigas vias tuas (DctU. xxviii, 
« 28, 29) » Perhanc enim caecitatera, etiam illam 
maledictionem incurrunt qua» istarum omniu m causa 
est, et inter caeteras, ut in Hebraico proprie scrip- 
ptum est, sic ponitur : « Et erit vita tua suspensa 
« anto tc; timebis nocte ct die,et non credes vita3 
« tuflB {DetU. xxviii, 66). » Qu® est cnim haec vita 
popuH Dei, nisi ille qui in Evangelio loquitur : « Ego 



ad Aggaeumprophetam : « Interrogasacerdoteslegis, 
« dicens : Si tetigcrit immundusin animaexomni- 
« bus his, id cst pancm, aut vinum, autoleum,aut 
« pulmentum, aut orancm cibum, nunquid conta- 
« minabitur? Et respondeunt sacerdotes : Contami- 
« nabitur. Et aitDominus : Sic gens ista, et sic po- 
a pulus isto ante facicm mcam {Agg. ii, 12-15). » 
Unde ot Apostolus confirmat, dicens : o Omnia 
« munda mundis ; coinquinatis autem et infidelibus 
« nihil est mundum: scd inquinata sunt eorum et 
o mens ct conscicntia (Tit. i, 15) ; » ut videlicet 
immundorum immundas esse noverimus mensas. 
Quomodo enim immunda; non erunt mensae, quo- 
rum malodicta sunt horrea et apothecas? 



« sum resurrectio et vita (Joan. xi, 25)? » et de quo n Lll. Ad istius igitur maledicti etimmundi populi 



ex omnium persona electorum Jeremias ait : « Spi- 
« ritus oris nostri Christus Dominus captus est in 
t peccatis nostris : cui diximus : In umbra tua vi- 
« vemuB in gentibus? » {Thren. iv, 20). Hanc vitam 
suam viderunt Judaei in ligno crucis suspensam ante 
Be,et in ejus pracsentia dubitantes crcdere,tiraue- 
runt nocte et die,id est, et quando eis illius maje- 
BtslB passionibus occultabatur, et quando miraculis 
declarabatur. Ita dum in istis haesitarent, in illis 
contemnerent, non credidcrunt vitae suae. Qusb ma- 
lediotio utique usque hodie in eis permanet ; quia 
vitam suam, quae illis primum fuorat destinata (di- 
cente Domino : « Non sum missus nisi ad oves quae 
« perierunt domus Israel {MaUh. xv, 24), » dum 
nolunt credere a mortuis resuscitatam (ut cx hac 



consortium atqueconvictum penitus vitandum juxta 
auctoritatem Scripturarum Veteris ac Novi Tcsta- 
menti instituunt nos atqueconstringunt sanctissimi 
et bcatissimi patres, et rectores Ecclesiarum Dei, 
suis exemplis et synodalibus decretis, quae jam 
brcvitcr adnotanda et sacerdotali studio in omnium 
notitiam credimus perducenda. Beatus confessor 
Hilarius, quam attcnte Juda^orum semper et h«- 
reticorum devitaverit profana consortia, vita ejus 
scripta demonstrat : quod ita scilicet hujusmodi 
hostes Ecclesiae fuerit cxsecratus, ut non solum 
convivium,scd nc salutatio quidem ei exstiterit cum 
his praetereunti comraunis. Quo facto vir sanctus 
illud utique apostolicura observabat : « Et ne dixe- 
« ritis illi ave : qui enim dicit ei ave, communicat 



flde vivificentur et possint dicere cum propheta : C « opcribus suis malignis (// Joan, i, 11). » 



« Vivificabit nos post duos dies,in die tertia suscita- 
« bit nos {Ose, vi, 3),» usque hodio quasi in patibule 
suspensam irrident. Unde ct in nostra editione rc- 
cte translatum est : Et erit vita tua quasi suspen- 
dens ante te, videlicet quia ignominia crucis, quae 
in Christo a mortuis rcsurgente jam praetcriit; apud 
istorum impietatera ct caecitatcm,quasiadhitc per- 
maneat irridetur. Et quia isti,tanquam rarai natura- 
les, degeneraverunt et fracti sunt a radice patriar- 
charum, et oleaster gentium insertus est in bonam 
olivam, audiunt adhuc in ipsis maledictionibus : 
« Advena qui tecum versatur in tcrra, ascendet 
« supra te, eritquo sublimior : tu autem desccndcs 
« et eris inferior {Deut. xxviii, 43, 44). » Ipse fene- 



LIII. De sancto Arabrosio, eximio confessore, et 
tam doctrinaquara miracnlis insigni, ingestisejtis 
ita scriptum est {Paulinus in Vita S. Atnbr.) : « In 
partibus Orientis, in quodam castello a Christianis 
viris synagoga Judaeorum incendio concremata est; 
propterea quod Jud(fii insultarent monachis Chri- 
stianis. Scd de hujusmodi facto comes Orientis ad 
imperatorem Theodosium relationem direxit. Qua 
accepta, iraperator praecepcrat ut synagoga ab 
cpiscopo reacdificarelur. Sed hujus praecepti tenor 
cura ad aures pervcnisset venerabilis viri Ambrosii 
cpiscopi, direxit ad iraperatorem epistolam (lib. ii, 
epist. 17), quia ipso in terapore excurrere non pote- 
rat : qua illura convenit, ut id quod ab eo statu- 



rabit tibi,et tu nonfenerabis ei. Ipse erit in caput, j) tura fuerat invocaretur, servarique sibi dehere ab 



ettu eris incaudam.Sicut manifeste videmus,quia 
Ecclesia qk gentibus fenerat illi populo pecuniam 
verbi Dei ; illi vero unde fenerent non habent. Et 
populus gentium est in caput, habens Domtnum 
Jesum Christum ; illivero in causara, quiaacapite 
ceciderunt. Quod utique semper erunt, donec ple- 
nitudo gentium introeat, et sic omnis Igrael fiat 
salvus : omnis videlicet salvandus.Nara istorum qui 
nunc sunt, infldelium, juxta quod in illis maledi- 
ctionibus scriptum cst, augebit Dominus plagas, 
plagas magnas et pcrseverantcs, infirmilatcs pessi- 
mas et perpetuas^quod alia translatio dicit, plagas 



eo audientiam. Qui se dignus non esset qui ab eo 
audiretur,dignus etiam non esset qui pro illo audi- 
retur, vel cui prcces suas aut cui sua vota oom- 
mitteret. Paratum etiam se esse pro tali negotio 
mortera subire, ne dissiraulatione sui praevaricato- 
rera faceret iraperatorem, qui tam injusta contra 
Ecelesiam praecepisset. Postca vero cum Mediolanum 
revertitur, posito imperatore in ecclesia de eadem 
causa tractavit in populo. In quo tractatu introduxit 
Doraini personara loquentis imperatori : Ego te ex 
ultimo iraperatorem feci; ego tibi exercitum ini- 
mici tui tradidi ; ego tibi copias quas ille adversum 



181 



LIB. GONTRA JUDiEOS. 



18S 



te exeroitui suo prfleparaverat, dedi ; cgo inimicum A laicos constitutio nostra prohibuit. Nec cum ullo 



tuum m potestatem tuam redcgi ; ego de scmine tuo 
super solium regni constitui ; ego te triumphare 
sine labore fcci. Et tu de me inimicis meis donas 
triumphos? Cui descendenti de exedra imperator 
ait : Coutra nos proposuisti hodic, episcope. At illo 
respondens ait, non sc contra ipsum, sed pro ipso 
fuisse locutum. Tunc imperator ; Rcvera, inquit, 
dura praBceperam contra cpiscopum dc synagoga 
reparanda ; in monachis vero vindicandum csse a 
comitibus qui in tcmpore aderant dicebatur. Qui- 
bus episcopus : Ego quidem cum impcratorc nunc 
ago ; vobiscum vero mihi aliter agcndum est.Atque 
ita obUnuit, ut illa qu® statuta fuerant,revocaren- 
tur : nec prius ad altare accedere voluit, nisi fido 



clerico nostro pancm comedat,quisquis JudaBorum 
convivio fucrit inquinatns. » Et in conclusione sta- 
tutorum suorum, confisi de praescntia Domini sicut 
ipse ait : « Ubi duo vcl tres congregati fuerint in 
« nomine mco, ibi sum ego in medio eorum (Malth, 
« xviii, 20), » ita sanxcrunt : « Quocirca hfflc quas 
superna inspirationc. communi conscnsu placue- 
runt, si quis sanctorum antistitum, qui statuta 
praDscntia subscriptionibus propriis firmaverunt, 
necnon et quos corum Deus csso voluorit succea- 
Bores, rclicta intcgritate obscrvationis oxcesserit, 
rcum se divinitatis paritcr ct fraternitatis Judicio 
futurum csse cognoscat. » 
LVI. Sanctus Caesarius, Ecclosia) Arolatensis epi- 



sna imperator illum agere debere testaretur. Cui „ scopus, cujus meritum et doctrinam vita ojus et mi- 

. • . XTi 15 J _ A T^ 1^1. • A O 1 ■ I • li 1 • 



episcopas : Ergo ago fide tua. Respondit imperator : 
Age fide mea. Qua sponsione itcrata, sccurus per- 
^t sacerdos divina mysteria. » 

LIV. In quo facto tanti viri, qui nullatenus ferre 
potuit ut synagoga Judaeorum, licet a Christianis 
concremata, ab episcopo et ab eisdcm Christianis 
instauraretur, ita utpro tali re mortem subirc para- 
tus esset, ne imperatorem faceret praBvaricatorem, 
quid aliud principibus nostris, quid nobis considc- 
randum, et pro viribus imitandum est nisi primo,ut 
caveant illi ne inimicis Christi, contra Christum 
qui eos sublimiter honoravit, honorem tribuant. 
Deinde omnes pariter intelligamus, quia synagoga 
eorum, synagoga utique Satanae^ domus sacrilcga 
est, contra eccleaiam Dei erecta, ct non domus ora- 



racula scripta ct muHa ac praeclara ejus monumenta 
testantur, et cum eo alii triginta quinque episcopi 
vel vicarii episcoporum, congregati in unum in no- 
mine Domini pro dcfensione et confirmatione ca- 
tholicac vcritatis, inter caetcra statuerunt ita (fionc. 
Agath, can, 40) : t Omnes deinceps clerici, sive laici 
Judaeorum convivia evitent,ct ncc eos ad convivium 
quis excipiat.Quia eum apud Christianos cibis com- 
munibus non utantur, iudignum est atque sacrile- 
gum corum cibos a Christianis sumi, cum ea qu», 
Apostolo permittentc, nos sumimus, ab illis judi- 
centur immunda. Ac sic incipiant inferiores esse 
catholici quam Judaci ; si nos his quas ab illis appo- 
nuntur utamur,illi vcroanobis oblata contemnant.» 
LVII. Priscus, EcclcsiaB Lugduncnsis episcopus, 



tionis, sed spelunca latronum. Unde omnino indi- C ArthcmiusSenonicae,RemcdiusBiturigae,etsanctu8 



gnumerat,utdomum sacrilcgiietbasphemiae eorum 
adversus Ohristum, Christiani erigerent. Et si hoc, 
cogente imperatore,fuisset factum,neret sine dubio 
imperator Christianae religionis prfflvaricator. Quia 
lia istis in forensibus causis ncgotia sua civilia 
agere concessum est^ ut tamen sacrilcgia ipsorum 
semper abominanda, nunquam communicanda sint. 
Ouibus ne Ghristianus imperator et Christianus po- 
^iulas praBvaricando communicarent, vir sanctus 
mErtyrium se credidit accipcre, si pro tali rc mor- 
4em subiret. 

LV. Alchimus Avitus, Ecclesiae Viennensis epi- 
scopus, eximius et orthodoxus doctor ; et sanctus 
Apollinaris, episcopus Ecclcsiae Valentinae ; cujus 



Syagrius Hcduorum cpiscopus, cum caeteris pluri- 
bus, statuta ecclcsiastica rcnovantcc,ita definieruni 
{Conc, Malisc. i, can. 13) : a Ne Judaei Christianis 
populis judices deputentur, aut telonoarii CQseper- 
mittantur : pcr quod illis (quod Dcus avcrtat) Chri- 
stiani vidcantur essesubjccti.R (6^an. 14.) «UtJudaeis, 
a cojna Domini usque in prima Pascha (secundum 
edictum bona3 rccordationis domni Childeberti ro- 
gis) pcr platcas aut forum,quasi insultandi causa, 
deambulandi licentia dencgctur : et ut reverentiam 
cunctis saccrdotibus Domini, vcl clericis impendant : 
ncc antc sacerdotcs conscssum nisi ordinati habere 
praesumant.Quodsifortassc facere praesumpserint, a 
judicibus locorum (prout porsona fueritjdistringan- 



merita crebra ejus miracula usque hodic sublimitcr n tur.» {Can. 15.) «Et ut nullus Christianus Judaeorum 

... , , r^ .•t- • 1-it • •• l' ' « -» _ i r\ -. J _i C^ ^.^—^ _..£ 



testantar ; et sanctus Gregorius, Lingonicae Ecclc- 

ns episcopus cujus etiam reverenda memoria in 

Ecclesia iloret; et beatus Viventiolus, Ecclesia3 

Lugdunensis episcopus,cuju8 doctrinam etiam alio- 

mm de eo scripta testantur, cum aliis viginti reve- 

rentissimis episcopis, in nomine Domini congregati 

pro defensione et statu Ecclesiae, dc re jam dicta 

itainter caetera statuerunt [Conc, Epaon.f can. 15) : 

• Si superioris loci clericus haerctici cujuscunque 

convivio interfuerit, anni spatio pacem Ecclcsiae 

non habebit. Quod juniores clcrici, si praesumpsc- 

rint, vapulabunt. A Judaeorum vcro conviviis ctiam 



conviviis participarc praesumat.Quod si facere qui- 
cunquc (quod nolas cst dici) clcricus, aut sascularis 
prsesumpserit ab omnium Christianorumconsortio 
sc noveritcoercendum quisquiseorum impietatibus 
fuerit inquinatus. » (Can. 16.) « Et licct quid de 
Christianis,qui autcaptivitatis incursu,autquibus- 
cunque fraudibus, Judajoruni scrvitio implicantur 
dcbcat custodiri, non solum canonicis,sedetlegum 
beneficiis jara pridcm fuerit constitutum : tamen 
quia nunc ita quorumdam querela cxorta est,quos- 
damJudicospcrcivitatcsautnuinicipiaconsistcntes, 
in tantam insolcntiam et protcrviam prorupisse, ut 



m 



AMULONIS EPiSC. LOGDl Llfi. CONTRA JUDiGOS. 



IM 



neo reolamantes Christianos liceat vel ad pretium A. 
de eorum posse servitute absolvi. Idcirco prsBsenti 
ooncilio, Deo auctore, Bancimus,utnullusChristia* 
nus Judffio deinceps debeat deservire ; sed dalis pro 
quoUbet bono mancipio duodecim solidis, ipsum 
mancipium quicunque Christianus^seu ad ingenui- 
i^tem, sive ad servitium licentiam habeat rcdimcndi 
Qoia nefas est ut quos Ghristus Dominus sangui- 
nia emeffusione redemit,per8ecutorum vinculis per- 
m^eant irretiti. Quod si acquiesccre his qusB sta- 
tuimus quiounque Judffius noluerit^quandiu ad pe- 
9Q«iam constitutam venire distulerit, liceat manci* 
pio ipsi cum Christianis ubicunque voluerit, habi- 
tare. Illud etiam specialiter sancientes^quod si quis 
Judaus Christianum mancipium ad errorem Judai- 
cum convictus fueril persuasisse, et ipso mancipio n 
eareatf et legali damnatione plectatur. » 

LVIII. Sanctus Lupus Trecasscnorum cpiscopus, 
et cum eo alii viginti quatuor episcopi, vel vicarii 
episcoporum, similiter in nomine Domini nostri Jcsu 
Ghristi congregati, pro causis corporis cjus.quod 
est ficclesia,inter multa hffic etium statucrunt (Conc. 
AureL ni| can, 30) : « Quia Deo propitio sub catho- 
licorum regum dominatione consistimus ; Judcci a 
die ccenffi Domini usque in secunda sabbati in Pas- 
cha,hoo est, in ipso quatriduo, procedere intcr Chri- 
stianps, neque catholicis populis se ullo loco^ vel 
quacunque occasione misccre pra^sumant. » In con- 
oilio Laodiceno {can, 37 et 38) statutum est : t Quod 
non oporteat a Judaeis vel hsreticis.ea quae mittun- 
tur munera festiva suscipere^noc cum eis festa celc- 
brare. Et quod non oporteat a Judffiis azima acci- C 
pere, et communicare impietatibus eorum. » Et in 
alio ooncilio ((onc, Arvem, i, can, 6) : a Ut si quis 
Judaicffi pravitati, jugali societato conjugitur; id 
est, seu Ghristiano Judaea, sive Juda30 Christiana 
mulier carnali consortio miscoatur : quiquc horum 
tantum nefas admisissc noscuntur^aChristiano cffitu 
atque convivio, et a communione Ecclesiffi protinus 
segregentur. » 

LIX. Ecce sanctissimi et rcverentissimi patres 
Ecclesiarum Dei,etnostriin Domino pnTdccessores, 
evidentissime in his omnibus^ctiam sub divini ju- 
dicii protestationo definiunt, et nobis sine praejudi- 
oio eustodiendum tradunt, Judseorum sacrilegam 
sooietatem (sicut et caetororum haereticorum) peni- 
tu8 detestandam, et eorum profanum atque sacrile- D 



gum judicanl csse convivium, et quicunque in hu- 
juscemodi illis communicat, ipsorum impietatibus 
asserunt inquinatum. Quid ergo nobis ad hffic co- 
nandum est, et agendum, nisi ut in nulio eorum 
vitas et saluti, aut quieti vel divitiis invidentes,imo 
eorum veram salutem (pro qua Ecclesia solemniter 
orare consuevit) veraciter inquirentes, servemus 
crga cos ecclesiasticam sinceritatem ac disciplinam 
et commissos nobis (Idelium populos, nullo modo 
eorum contagiis et sacrilegiis involvi patiamur! 

LX. Homines namque perditos, ot perditionem 
suam non videntes (id est ipsos Judaos) non debe- 
rous nostris blanditiis et adulationibus, vel (quod 
ei)sit) dcfensionibus reddere male securos. Nequo- 
rum debemus esse corrcctores, efficiamur decepto- 
res. Qualibus Dominusperprophetam comminatur, 
dicens : t Et erunt qui beatilicant populum istum, 
« et qui beatiflcantur.praecipitati (ha. ix, 16). • Sed 
vigilanter eorum reprimere blasphemias, et illud 
eis sa^pius annuntiare quod ipsis Dominus terribili- 
ter comminatur, dicens : t Si enim non credideritis 
c< quia ego sum, moriemini in peccatis vestris (Joan. 
t VIII, 24). t CompassionemetbenignitatemApostoH, 
quantum, Doo largiente, possumus, studentes imi- 
tari^quae de illis ait : t Veritatem dico in Ghpisto,non 
« mentior, testimonium mihi perhibente conscien- 
t tia mea in Spiritu sancto ; quoniam tristitia est 
« mihi magna, et continuus dolor cordi meo, pro 
t fratribus meis qui sunt cognati mei secundum 
« carnem, qui sunt Israelit» (Rom, ix, 1). » Bt ite- 
« rum : Fratrcs,voluntas quidem cordis mei, etob- 
« sccratio ad Deum fit pro iilis in salutem(/{{mi.x, 
« 1), » et alio loco : « Quandiu ego sum gentium 
« apostolus, ministerium meum honorificabo : si 
« quo modo ad semulandum provocem carnem 
« meam, ct salvos faciam aliquos ex illis. Si enim 
« amissio corum^ rcconciliatio est mundi, quaa as* 
« sumplio nisi vita ex mortuis?(/2(7in.xi,i3,i4,i5.)» 
Postremo omnibus timendum, omnibus cavendum, 
iidoliter inculcare debemus ; no sicut tempore pa»* 
sionis suae Dominus noster Jesus ChristuSjpaciflcap 
turus omnia per saiiguinem crucis suas, venditos 
est a falso discipulo ct comparatus a falsis perae- 
cutoribus, ad illudendum et crucifigendum, ita 
nunc comparetur ab impiis Judffiis quodammodo 
ad vituperandum licentius ct blasphemandum. 



ANNO DOMINI DGGGLlll. 



HAYMO 

HAI^ERSTATENSIS EPISCOPIJS. 



NOTlTiA HISTORICA ET BIBLIOGHAPHICA. 

(Fabric, Bibliothocamed. et inf. Lat.) 



HAVMO,Alcuinidiscipulus,iinacuraRabanoMauro, A Etiam in Homiliari Pauli Diaconi in Evanffella 



3ai eum amicum coluit, et libros xxii de Universo 
li dedicavit : Henrici Antisiodorcnsis pra^ceptor : 
Bcdffi imitatus studia et industriam ; ex monacho 
Puldensi ord. Bened. monachus magisler (a) an. 
839 Herefeldensis, et ab anno 841 ad 853 (b) epi- 
ficopus Halberstadiensis. Interfuit synodo Mogun- 
tin» an. 848, in qua damnari Gothoscalcum conti- 
git : et a Joanne a Winnigstedt in Cbronico ms. (c) 
traditur teroplum cathedrale Halbersladiense insi- 
gni bibliothcca, non parvis collecta sumptibus, lo- 
cupietaB8e«sed qua incendio ferali periit annoll79. 
Melchior Neofanius in Catalogo episcoporum Hal- 
berstadiensium de Haymone : 

Elxemplum pictatis erat, Btudioque dicatus 
A»9idue, sacro sacros Jongo oroine libros 
Edidit et echoliis divina volumioa doctis 
Liquit adaucta... 

Etiam Winnigstadio teste {pag, 12) idem Haymo 
Explicat ingenio Biblia tota suo. 

Qu» tamen ex ojus commentariis exstant hacte- 
AU8 edicta h^c sunt : 

In Psalmas explanatio, quam illeyVeluti spiritualis 
Uficulaf ex omnium veterum hortis ac pratis floren- 
(MfwnM(Augu8tini,Cassiodori,etc.) decerpsit : edita 
Friburgi, Antw. Coloniae, Paris,, 1533, 8",vulgante 
firasnK), ciyus vide lib. xxviii, opist. 11. Huic ex- 
planationi subjiciuntur scbolia m canlicum Isaioo 
lu; Elzechiffi re^s.ls.xxxviii; Annm, matrisSamue- 
lis, I Reg. II ; Mosis, Exod. xv; Abacuci prophe- 
is, c. iUy et MosiB, Deut. xxxii. 

ifi Isaiam libri iii, a Nicolao Herborn, ordinis Mi- 
norum, vulgati Colon. 1531, 8«. 

In XII vrophetas et in Cantica canticorum enar- 
retio. Cokm. 1533, 8°. Miror Oseam excipi a Gui- 
\dmo Cravso, p. 165 Elenchi scriptorum in Scri- 
ptaram, et Jacobo Longo, p. 766 Biblioth. sacra; 

' roli «. . - 



annua, nonnulL-c homilia; Haymonis leguntur. Vide 
infra lloiniliarias, Inde etiam in Combefisii Biblio- 
thcca Concionatoria. « 

Commentarii in Epistolas Pauli omnes, cx Hilario 
diacono, qui illi est Anibrosius; Augustino, Ori- 
gene, ctc, 1528, 8°, sine loci nota : et Colon. 
1539, S\ 

Hos sub falso (d) nemigii Rhemensis nomine,edi- 
dit Joan. Baptista Villdlpandus Uom. 1598, fol., 
recusos Moguntiae 1614, fol. 

Alii Remigio Lugdunensi (^), alii verisimiliusRc- 
migio Antissiodorensi (/) tribuere voluere : vide Ri- 
chardum Simonem libr. iii Hist. critic. Novi Te- 
stam., cap.26. Ex commcntario in priorcm Episto- 
lam ad Corinthios petitum esse breve scriptum Hay- 
monis de corpore et sanguine Domini, quod scrmo- 
nibus ejus subjectum in Codice San-Germanensi 
reperit ediditque Dacherius, tom. XH Spicilegii, 




ptum ab Haymone est nullum facile antiquiorum 
testem aut apertiorem jiBTouaiwatfi); suffragatorem 
dabitur citarc, cujus tam cxpressa sit confessio : 
« Crcdimus ct fidoliler confitemur ettenemus,quod 
subslantia panis et vini per operationem divinai vir- 
tutis substantialiter converlatur in aliam substan- 
tiam, id cst in carnem et sanguinem.» Etiam Pauli 
Diaconi locus, qucm Haymoniano praemittit Mabil- 
lonius tora. 1 Analcct., pag. 215 (edit. novse p. 
497), multum abest ut pro tam diserto testimonio 
haberi possit. 

In Apocalypsin libri vii, Paris. 1535, 8«, ex Ans- 
borlo, Primasio, Beda, ctc. 

Plura non vidi, quanquam apud Trithomium at- 

que indc apud Baleum, mu, 8; Pitseum, pag. 147, 

aliosque memorantur Haymonis in quinque lihros 

{i^imus enim in hoc vdumine so offert Commcnta- p MosiSy in Josuam, Judicum, Rutliy in quatuor libros 

riaain Oseam in quo, sicut in aliis quoque, Hicro- ^ l\egum ot Paralipomenon duos, Esdram^ Nchemiam^ 

aymum libenter Haymo sequitur. Levi porro con- Esther, Tohiam^ JudHh, Johum, Jeremiam^ E%e- 



lietara nituntur qui enarrationem in Cantica vel 
vlasaiodoro tribuunt vel Thom» Aquinati. Certe in- 
ter Haymonis scripta commentanum in Cantica 
canticonim omnes referunt, etiam Anonymus Mel- 
liceasis, cap. 76. 

BomHmrum sive Concianum popularium in Evan- 
gelia diebus Dominicis, feriarum et de Sanctis, 
Mra «stivalis et hiemalis. Colon. 1534, 8°, 2 vo- 
Ipm., edente Godfrido Hittorpio, et emendatius 

(a) Abbatem fuisse scripsit Tritbemius, c. 257, 
Qnem alii sequuntur : negatChristoph. Browverus 
intiiquiial. Fuldens. lib. i^ cap. 13 ctD. Paulus An- 
tfloiiuf k HoMtf iTn< in diss. de Vita et doctrina Hay- 
«mis. Qnts Sax. 1700, p. 5 seq. 
,4) litea 934» ut Trithem.; nec 858, ut Combefi- 
ma iu KbL Opnaioaatoria* 
(c) kpui D. Antonium, p. 8. 



chielem^ Danielem, in Actus apostolorum et in Epi- 
stolas canonicas libros vii, nec non lihrum de 8. 
Trinitate. Honorius IV, 7, de S. E., ctiam librum 
Haymonis rf^ Voluptate mundi celebrat. Sed yii hre- 
vem expositionem canonum laudaverit,cuju8 m diss. 
de Vita et doctrina Haymonis, pag. 14, flt mentio, 
non reperi : neque qui quatuor libros Commenta- 
riorum in IV EvangelistaSy quo memorat Pitscus 
pag. 147. 
De Christianarum rcrum memoria (g) a Christo 

(d) Rivetus, Critici Sacri lib. iv, cap. 27. 

(e) Blondellus, pag. 87 sq. de Episcopis. 
ID Albcrtinus dc S. Eucharistia, pag. 937. 

(g) Hic genuinus titulus in mss. obvius et 9£ud 
Vincentium Bellov., xn, 9, Speculi Hist.. T^"^ 
mium aliosquc. Apud TurrianMm,^^.^ VsuS 
D pro Canonibus apo^loWvim cM^aXMX YL^KfTSStfi \ 
rum GhrwtiaTvarummcmoTa,biU\)U8% 



18 



HAYMONIS HALBERSTAT. EHISC. 



188 



nato usque ad tempora Theodosii Magni, libri de- 
cem : compencVmm succinctum cx Eusebii etRufini 
Historia EccJcsiastica. Prodiit, cdcnle Alcx. Brassi- 
cano, Haganoa) 1531, 8", Colon. 1531, 8°, ct 1573; 
1600, 12; et curanto Marco Zuerio Boxhornio, cum 
rudimentis primis religionis Chrislianao,scriptis ve- 
tustalingua Alcmannorum Saxonumque.Lujjd.Bat. 
1G50, 12; ct cx recensiune Joanni» Joachim Maderi 
Helmst 1671,4", et cum Pelri (lalesinii notis Rom. 
1564,fol.,subjunctum Salviano,Maximo Taurinensi, 
Paciano, Sulpicio Severo et Dorotheo Tyrio.Et Gal- 
lice, Claudio Espenca30 interprete, Pari8.1575, 7o. 
Liatini Latinii castigationes qusedam obvio) in ejus 
Bibliotheca sacro-profana, p. 166. 

De varietate librorumy eivo de amore ccelestis Pa- 
triw, lib. III, Colon. 1531, 8", et Patris. Qui com- 
mentariorum Ilaymonis in Isaiam editionem Colo- 
niensem anni 1531 curavit et dcdit,EuchariusCer- 
vicornus,in sua ad opus istud pra^fationc admonuit 
eo ipso tempore quo typi libro huic edcndo suda- 
bant,prodiissealicubi librum commentariorum Hay- 
monis,qui csset hujus, quem ipse premebat, veluti 
recensio (recognitio) ab ipso eodem Haymone ador- 
nata. Sibi vero ait id nequaquam persuaderi ut 
Haymo in idem opus bis incubuerit, cum nec ejus 
pci unquam ille meminerit, nec Germanica archiva 
commentariorum Haymonis in Isaiam nisi unicum 
oflerant. Censet igitur postremum istum sive alte- 
rius Haymonis fetum csse,cjusque forte Ilaymonis 
Franciscana5 familia? alumni, in classe scriptorum 
ecclesiasticorum a Trithemio relati, sive personati 
alicujus auctoris commentum.NovusisteHaymonis 
commcntarius in l8aiam,ille forto est.quemeodem 
anno 1531 Parisienses vulgarunt. Cum vcro codi- 
cem quomdam bibliothecaCanonicorum majoris Ec- 
olesia3 Lucensis evolverem, intor cxcerpla multa 
Patrum ab anonymo q^uodam coUecta in exposilio- 
nem mysterii SS.Trinitatis,nonnulIa etiam oCfendi 
ex Haymonis commentariis in Isaiam, ut titulus 
ipse ferebat,descripta. Hffic dum confero cum com- 
mentariis Haymonianis Colonias vulgatis,reperi ora- 
nino ab istis discrepare,etnisi quibusdam pauculis 
exceptis, in quibus convcninnt, in reliquis abire in 
divcrsa. Suspicor igitur fragmenta haec codicis Lu- 
ccnsis illorum Haymonis commcntariorum lacinias 
esse, easque,cum excusum Parisiense opus rarivi- 
derint, descripsi, quarum unam ad specimcn hic 
exhibeo.De auctore vero nihil habeo quod promam ; 
maluisscmtamcn Haymoni illi Iribuorc Cantuaricnsi 
archidiacono, sa;culi xi scriptori, cui inter cajtera 
scripta et in Isaiam commontarios assignari ab An- 
glis scriptoribus Fabricius testatur. 

Proferam modo spociminis gratia cx fragmentis 
ms8,unicum, cui et subjiciam simile aliud quod in 
editis Colonicnsibus legitur. 

« Seraphim stabant super illud ; sex alaj uni, et 

• sex ala; alteri, duabus velabant faciem, ct duabus 
« vclabant pedes cjus, et duabus volabant. Et cla- 
« mabat alter ad alterum, ct diccbant : Sanctus, 
t Sanctus Dominus Dcus cxcrcitum, plena est om- 
« nis terra ^loria ejus.Seraphim interpretantur in- 

• cendentes y ^uxia (luod alibi legimus : « Qui facit 
t angelos suos spiritum, ct mmistros suos igncm 
« urentem.»Dominus in seraphim cx parte ostendi- 
a tur, ex parte celatur. Faciem enim cjus et pedes 
« opcriunt. Quia ot pr(Eterita ante mundum, ct fu- 
« turapostnfundumscirenon possumus,sed media 
« tantum, quie in scx diebus lacta sunt, contem- 
« plantur. Ncc mirum hoc de seraphim crederc, 
« cum et apostoli Salvatorem credentibus apcriant, 
« infidelibus abscondant.Etvelum antc arcam fue- 
« rit lestamnnti. Alas quoque hahere dicuntur pro- 
« pter vciocitatcm,et in cnncta discursum,sive quia 
« semper in altioribus commorantur. Neque enim 
« illud quod de ventis dicitur, « qui ambulat super 
t pennas ventorum,»vere ventos juxta fabulaspoe- 
fl tarum^pictorumlicentiampcnnashabero testatur. 



^ « Sed celerem in cuucta discursum, et singulisse- 
« nas alas qui de fabricatione tantum mundi etiam 
« praiscntis sajculi novimus. Quod autem « clamat 
« altcr ad altcrum » vcl juxta Hebraeoa « isteadi»- 
« tum »id est unum ad unum invicem,se ad laudes 
« Domini cohortantur, ct dicunt« Sanctu8,Sanctu8, 
« Sanctu» Dominus exercituum,»ut mysteriumTri- 
t nitatis in una divinitate demonstrent. Et nequa- 
« quam templum Judaeorum sicut prius.sed omnem 
« terram illius doria plenam cssetestantur,qui pro 
« nostrasalutc dignatus est humanum corpus assu- 
« mero,ad terrasque descendere.Quidam Latinorum 
« duo scraphim vetus et Novum instrumenium in- 
« teIligunt:quod tantum de praesenti saBCuIo looui- 
t tur.Unde et sex alas habore dicatur, ct facicm Dei 
t pedesque velare,et certatim proferre testimonium 
M veritatis, et omne quod clamat Trinitatis sacra- 
« menta monstrare, et mirari ad invicem quod Do- 
« minus Sabaoth in forma Dei Patris potius scrvi 

n t formam acceperit, et humiliaverit se usque ad 
« mortem, et mortem crucis.et nequaquam ut pa- 
« trem ccBlestia eum tantum, so et terra cogno- 
t scant. » 

Edilus Coloniae 1531 sic habet : « Seraphim sta- 
t bant super illud. Seraphim duo Testamenta No- 
t vum ot Vetus, intelliguntur. Seraphim enim m- 
t cendens sive incendium interpretatur. Et si que- 
« rimus ubi sit hoc incendium salutare, nuUi du- 
« bium est quin in sacris voluminibus, e quorum 
« lectione univcrsa hominum vitia pur^antur, ei 
t cordis intima in Dei ac proximi diiectione suc- 
« cenduntur.sReliqua cum ms. nihil omninocohje- 
rent. 

Homiliarum opus nunquam satis, ut credo, dis- 
cussum est a scriptoribus rei litterariaB. Sapicn- 
tissimi scriptores Historiae Litterariae Gallicano;, 
tom. V, pag. llS.animadverterunt duas esse Homi- 
liarum Haymonis editiones inter se valde discretas ; 

p alteram sub hoc titulo : D. Haymonis eptscopif elc, 

^ Homiliarufny seu mavis, sermonum ad plebem opus 
prxclarum super Evangelia totius anni; pars hiema" 
tis. Coloniae 1531, 8°, cura Gotfridi Hitiorpii. Alte- 
ram,cujus est inscriptio : Uomiliw D.Eaymonisepi'' 
scopi, etc, in Evanqelia Dominicalia, Prius illud 
opus sinccrum esse Haymonis fetum pronuntiant, 
aiterum tribuunt Haymoni priori in abbaiis Hirsan- 
giensi, qui munus illud coBpit an. 1091. OpusHay- 
monis excusum primum Colonise per Cervicornium 
dicunt an. 1531, 8°. Manu verso Homiliarum Hay- 
monis partem hiemalem absque impressoris nomine 
excusam Coloniac an. 1537 impensisM.Goifrid Hii- 
torpii. In cujus epistola dedicatoria, ab Hiiiorpio 
data, lego cxpressam csse hanc editionem ad exem- 
plar codicis accepti a Petro DroIshagio,abbate Hey- 
sterbacensi.Monet autem Hittorpius prodisse parum 
ante iilud tempus {nuper) Homiliarum Haymonis 
opus « boni fortasse auctoris, aui proprio nomine 
defraudati, aut si fuerit illi nomen Uaymo, certe 

D non is fuit quem nos nunc damu8,nempe Halbersia- - 
densis episcopus. • Signatur cpistola illa an. 1532, ^ 
pridio Nonas Augusti. Ex hoc vero colligo Colo- 
nienscm sinceram an.l432 prodiisse.Quomodo ei 
asscrucrint Gallici illi scriptores Golonienscm 
Hittorpio curatam editionem an.l531 paruisse? Nec^ 
ibi pariter Eucharii Cervicornii impressoris nomQTrm: 
ullum legitur. Si quas igitur fuit uoloniensis ann f 
1531 editio, altera plane esi a sincera per Hiii or-ra 
pium curata. Demum Colonicnsis haec anni 153^^ 
editio a nemine quem legerim, indicata esi. JE&\imJ 
valis pars earumdem homiliarum est pariier apud m.£a 
signata anno 1537, per Cervicornium, cujus nome:^ 
ibi legitur impressa. Titulus vcro est hujusmodi S: 
D.IIaymoniSf etc. Ilomiliarum nunc quarto diligent^^ 
excusarum pars 3sstivalis. Aucta pars haec est appets^^ 
dice Homitiarum Haymonis trium et viginti n»j 
Epistolas Dominicarum post festum Pentecostes, 
hactenm desideratx nunc primtm exceptii 



18» 



VITA, 



190 



antea semel impressis recens typis sunt excusiv, Ac» f^ 
cesserunt prxter has et alisi dux homilioc in duas ex 
Apocalypsi lectiones, quarum prior ante hiic semel 
tantum impressa; postcrior ante hunc diem typis ex- 
cusa fuit nusquam, Nulla praefatione insiruitur po- 
stremuin istud voluiucn. Titulus autem istc sic di- 
ligenter relatus plane demonstrat non sutis accuratc 
editiones hiyusoperis relatas hucusquc et discussas 
fuis^ a scriptorious rei litterariae, ut conferonti ea 
qu® dicunt, patebii. lidem quoque scriptores Gallici 



non satis se capcre dicunt quid velit Croweius, in 
suo Elencho scriptorura in sacram Scripturam scri- 
bens anncxam esso huic operi in omnes Epistolas 
canonicas enarrationom. Ego vcro unde hoc acce- 
perit Anglicus illc scriptor, dcprcbondisse me blan- 
dior; itaenim lego in titulo llomiliarum hicmaiium 
editionis cjusdem antca indicaUe : Additi sunt ser- 
mones aliquot pulcherrimi ejusdem Haymotns in Epi- 
stolas canonicas, Scd evolventi dilipontcr volumcn 
illud nuspiam eos rcperire datum est. 



VITA D. HAYMONIS 



AUCTORE JOANNE TRITHEMIO ABBATE SPANUEIHENSI. 



Haymo tertius cpiscopus Halbcrslatcnsis Eccle- B 
sis in Saxonia, ex abbate Ilirsfeldensis CGcnobii, 
ordinis sancti Benedicti, nationc Teutonicus, Al- 
cuini monachi quondam auditor,ad quem llabanus, 
Fuldensis tunc abbas, xxii libros de Univcrso com- 
posuit ; vir certe undecunque doctissimus, divina- 
ram Scripturarum sagacissimus interpres, in decla- 
mandis homiliisad populumexccllcntis ingcnii fuit. 
Hic primo fuit monachus Fuldensis ccenobii cum 
Rabano, postea factus est tertius abbas Ilirsfeldcn- 
flis, postremo tertius opiscopus Halberstatcnsis con- 
secratus. Eamdem Ecclesiam verbo et exemplo strc- 
Due gubemavit annis tredecim.Scripsitautem pene 
infinita opuscula, de quibus ista quae subjecimus, 
ferantur. 

In quinque libros Moysi 

In Judicum 

In Regum 

In Tobiam 

In Judith 

In Job 

In Esaiam proph. 

In Hieremiam 

In Ezechielem 

In Danielem 

In 12 proph. minor. 

In psalmos quoquc 

In Evangel. homilia. 



l 



b. 5. 

b. 1. 

b. 1 

b. 1 

b. 1 

b. 1 

b. 3. 

b. 1 

lih. 1 

b. 1, 

b. 12. 

b. 1 

b. 2. 



1 



In omncs Epist. Pauli lib. 1. 

In Epist. canonicas Jlb. 7. 

In Apocalypsim lib. 1. 

Do varictate librorum lib. 3. 

Dc sancta Trinitalc lib. 1. 

De Christ. rcrum me. lib. 1. 

In Josue lib. 1. 

In Ruth lib. 1. 

In Paralipom. lib. 1. 

In Esdram ct Noem. lib. 1. 

In Hestcr lib. 1. 

In Gantica cant. lib. 1. 

Esaias propheta nobil. 

Et factum, ctc, dicit beatus. 

Verbum quod factum est. 

Ilymni vocantur, ctc. 

Consulens dominus bum. 

A Corintho metropo. 

In Actus Apostol. lib. 1. 

Legimus in Ecclesiast. 

Gum sis unicum et sanctissi. 
Alia quoquo multa scripsisse dicitur epistolas, 

scrmoncs ct divcrsos tractatus, qui ad notitiam 
meam non vencrunt. Moritur sub Ludovico impera- 
tore filio Caroli Magni, anno Domini DCCCXXXnil, 
indictione 12. Scpultus in ecclosia sancti Stephani 
Halbcrstatcnsi. 



m 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISg. OPP. PARS. I. — GOMMBNT. BIBL. 



m 



^•■^^■^^•'^«^■^•^»^ 



HAYJMONIS 

HALBERSTATENSIS EPISCOPI 



OPERUH PARS PRIHA. 



GOHHENTARIA BIBLIGA. 



m omms psalmos 

PIA, BREVIS AG DILUGIDA EXPLANATIO, 

Quam illo, voluti spiriluali.s opicula, cx omniuni veterum hortis ac patris florcntis- 
gimis dccerpsit, quo simplicibus et occupatis cssel parata saluberrinii niellis copia. 

(Ex ediiiono data ColoniaD anno 1561, curante Erasmo, apud hsredes Joannis Quentel.) 



ROTEHODAMUS 

INSIGNI PIETATE VIRO JOANNI EMSTEDIO, CARTHUSIANO LOVANII, S. D. 



Quanquam haud ignoro, charissimo fratcr, non 
dcesso tibi confabuloncs,quicst soliludinem luam 
exhilarent, ot silcntium istud non sinant essc mu- 
tum, tamen visum cst unum addcrc, quia pia lo- 
quitur vcrius quam diserta : tamctsi non vidco,quo 
pacto ncgari possil diserte dici, quod pic dicitur : 
Is est Haymo N. monacbus, abbas ct cpiscopus, 
mira brevitate, miraque simplicitatc ac pcrspicui- 
tate cnarrans psalmos Davidicos. Fuit hoc studium 
saDCulis aliquot monachis cruditis, ut quss a vcte- 
ribus vel subliJius esscnl scripta doctis, vcl fusius 
dicta apud populum, in compcndium rcdigcrent, 
adeo perspicua brevitatc,ut et ab occupatis, et a tc- 
nuitcr littcraris facilc valcant pcrcipi. Hujus ordinis 
priecipue sunt Ansclmus, Bcda, Claudius, ct hic qui 
nunc vcnit in tuos comple.vus, Haymo:quorum in- 
duslria non modiocrcm utilitatem attulit Ecclesin3 : 
prajscrtim si quis spcctct tuni tempora, tum regio- 
nes, in quibus illi vixcrunt. Decct autcm, ui qui rc- 
Jectis omnibus remoris propcrant ad illam cujle- 
stem vitam, quam maximo sint expcdili, nec ullis 
minus necessariis sarcinis graventur. Quo magis 
mirandum est, quod quidam, qui victu culiuque 
simplicitatem apostolicam profitentur, doctrinam 
amplcctantur omnium minimc simplicem, sed ar- 
gutiis Buporvacanei5, et Averroicis dograatibus, ac 
novis insuper somniis spinosissimam. Cum igitur 
lales essent monachi, nomen erat apud omncsgra- 
tiosum, et honorificum erai appcllari monachum. 
Nunc quorumdam mali mores in causa sunt,ut boni 
quoque communis invidia^ molostiam fcraut. Aris- 



A tippus cum unguento quodam vehemcnter esBei dc- 
lcctaius, Male sit inquit, istis cinsdis, qui rem tam 
bellam infamarunt. Similibus verbis non absurde 
quis stomachetur in eos, qui suo vitio, monaohi no- 
meu in invidiam vocarint, cum rcvera non conYe- 
niat ullum csse plausibilius. Quis enim non amet 
eos homines, qui vcrc mundo moriui, sese totos 
Dco dedicaruni? Quorum talis cstvita, talis oratio, 
ut nemo ab illorum conspectu, nemo a colloquio non 
mclior discedat : a quibus ncmo quidquam metuat 
incommodi, non fraudem ab his qui pocuniAS 
bent pro rudcribus, et hoc quod habent dilargiun 
tur egenis : non vindictam, qui juxta doctrin 
evangelicam, orant pro persequentibue, amore p 
sequuntur cos quibus sunt invisi, benefacta. repo 

n nunt pro malefactis : noc est uIH pudicitis peric 
lum ab his, qui et cordc et corpore suni ineorrup' 
Qui proptcr singularem animi modestiam auUi 
praeponuni, nulli invident, nullum fastidiunt, 
quo magis ad perfectionis culmen accedunt, 
magis dicunt sesc omnium infimos : et cum rcve 
gemmae sint et flores Ecclesiffi, tamen ipsi sese fi 
cem appellant. Aliorum lapsus aut elevant, aut co 
mode inierpreiantur, in proprios austeri censore 
alia benofacta candido amplificant, sua mod 
extenuant : ncmini adulantur, neminem procaei 
verbis perccllunt prssentem, nemini obireoiani 
senti : nihil auditur ex orc iUorum, nisi quod 
cordo, vcrba charitaiis, vcrba consolationis, ve 







jn 



p amica3 admonitionis et graiiarum actionis. Ados^ ^o 
his coniitas non fucata, sed ex bona con8eieExt& 



iii 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



194 



proficiftedtis. In sumroa, coslestis illius civitalis ima- 
ginem quamdam nobis rcferunt,et angelicos choros 
quodammodo pepraes entant,VGl quod jugilerdecan- 
lant laudes Dei,vcl quod transformati in spiritus 
nihil habcant commorcii cnm carnis afTectibuSjVel 
quod in summa vivuntconcordia,vel quod angelo- 
rum ritu inter homines ac Deum velut intcmuntii, 
et populorum votailli commendant,et plurima bona 
ab illoprccibus assiduis impctrant,non sibi tantum, 
scd in commune. Quid porro si ad has virtutes ac- 
cedat donum prophetiaB? ut gratis, ut pure, ut in- 
cornipte doceant populum, sive vocc, sivc scriptis 
libris, dive utroque? Quid qjiod jcjuniis, vigiliis, la- 
boribos crucifigentes carnem suam quantum licct, 
supplent ea quro desunt passionibus Christi, ac 
setpsos quodammodo immolant pro salutc populi? 
Et tu, laice, potes male vello illis, qui dum crapula 
grax-atus altum stertis.propter tc vigilant, proplor te 
jejunant:dumtu Deumalea,scorlis aliisquc sceleri- 
bus ad iram provocas, illi pro to deprecantur : dum 
tu apud homines malcde illis loqueris, illi de lo bone 
loquuntur apud Deum? Quis talcs viros, non ut so- 
midcos quosdam venerctur, non amet,tanquamad 
publicam utilitatem quasi divinitus datos, etiamsi 
ipse sil vir improbus? Nam eximia virtus etiam ini- 
micos suos rapit in admirationcm sui. Et qui do 
Bullo bene mercntur, tamen instinctu naturoj revc- 
rentur eos, qui bcncfaciunt malis pariter ac bonis. 
t)usnaiii igitur est quorumdam perversitas,qui hoc 
ipso contemnunt aliquem quod monachus est? Qui 
inoDacfaDmTlicit,omnium heroicarum virtutum sum- 
Diam dtcityqus bencvolentiam ac favorcm a bonis 
promerentur, a malis extorquent. Quod si nihil 
aliod displicet quamvocabulum^appellent pro mo- 
Dacfao, si ▼idetur,simplicem ac solitarium.SoIitudo 
autem ea non sstimatur numcro convictorum, sed 
separttiione malorum a£fectuum : alioqui necGarthu- 
siani soli eunt. Ubicunquc udest hiec solitudo, ibi 
tdest frequentissima sodalitas. llle fcliciter solus 
est, qtii huliius improbi convictu corrumpitur, qui 
nuUos faafaet in animo tumultus afTectuum inter so 
pugnantiam, nec tamen cum Deo consentientium. 
Hoe paeio licet et in principum aulis,et in publicis 



A. magistratibus, et in mcdiis hominum commcrciis 
esso monachum. Quaenam igitur est animi perversi- 
tas,odisso monachum,ob hoc ipsum quod monachus 
esl? Profiloris te Christianum,et aversaris eos qni 
Christo simillimi sunt? Ilic protinusoccinent,8cio, 
plerosquo plurimum n])essc ab hacimaginc.NuIlum 
igilur vitai gonus probabimus, si propter malos ode* 
rimusct bonos. Quid igilur superest? Quid^nisi ut 
amomus homines, inccrta in meliorem interprete* 
mur partem, ad vitia lcviora conniveamus, gnsvio- 
ribus mederi studeamus potius quam cxasperare^ 
ordinem ipsum et institutum vencremur etiam. 
Quod si ad hominum vulgarium civilitatem acccdat 
monachorum, scse ad ea quoB verae sunt religionis^ 
toto pectore referentium, industria : facile revi* 

P gescet pristinus orbis favor, facile obmutescent ora 
malcdicorum.Itaque fict^ut non solum vivant grati 
Dco, gratiosi apud homines, verum ctiam feliciter 
hic vivant et hilariter. Nulli enim vivunt quietiuS 
aut suavius iis qui vore monachi sunt : nulli miso- 
rius, qnam qui non ex nnimo monachi sunt. Illis 
monasterium paradisus cst, his pistrinum. Sed cui 
que magna ex parte in manu est, ut sibi pristinum 
vertat in paradisum. Ad Haymonen redeo, qui Davi- 
dicam cilharam pul8ans,angelicum cojtum vestrum 
ad spiritualcs cxcilabit choreas, ut in hymnis et 
canlicis Domino psallatis in cordibus vestris.Nemo 
fastidiat dictionis simplicitatem, sed amplectatuf 
sentontiarum pietatem. Hoc eo admoneo,quod sus- 
picor multos csse tales, qualis ego fui olim, qui 
nauseant ad omnia, quaj carent rethorum condi-* 

C mentis etornamontis. Sed cum essem parvulus in 
Christo, sapiebam ut parvulus : atque utinam nune 
prorsusevacuassom eaquae sunt parvuli I Hoc meum 
officium si quam apud te gratiam promeretur, oroj 
ut bunc <5jiatpTwX6v aliquando precibus tuia Gbristo 
commendes.Exemplar exhibuit venorabile monaste* 
rium canonicorum regularium, vulgo iictum Mar^ 
pnchf in Elsatia, reliquias inauspicatissimi tumultus 
agricolarum.Dominus illis pro malis reponat bona. 
Friburgi Brisgoiae, anno a Christo nato millesimo 
quingentesimo trigesimo tertio, pridie ilalendaa 
Martias. 



INCIPIT 



COMMENTARIUS IN PSALMOS. 



IN PRIMUM PSALMUM. 
Hytdnitocantur singuli psalmi : hymnus enim est 
^wsDeicum cantico.In singuIispsalmisDei inveni- 
^tlatts : sive enim agatur dc potentia divinitatis, 
•^c dc pcrfectionc humanitatis Christi, sive de 
'wctitalc membrorum, sivc de conversione paini- 
^mh, laudabilis Deus ostenditur. Cum cantico 
^, 4^ia et cum exsultatione sunt facti a propheta, 



D et in animum recte intelligentium exultationem ge- 
nerant, Cognito namque interitu totius humani ge- 
neris propterinobedientiam primi hominis,prospi- 
ciensque per Spiritum sanctum reparationem futu- 
ramporobedientiamsecundi,cummagnaexultatione 
cum prophcta annuntiat. Soliloquium unusquisque 
psalmusdicitur,quoniam in ipsis solus Spiritus san- 
ctus sine omni auxilio humani ingenii loquitar.Vel 



195 



HAYMONIS IIALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS. I — COMMBNT; BIBL. 



80liloquium,nonquia8oli psalmi dc Christo loquun- 
tur,8edquiadignuset manifostius cajteris prophe- 
tiis, scilicet frequentius et apertius in paucioribus 
verhis.Ex quadignitale hujus prophetia; hanc pro- 
photiara in frcqucntiori usuhabct Ecclesia.Cum di- 
cit PropheUe simpliciter, David nobis determinate 
insinuat : sicut per Apostolum,Paulumdetcrmina' 
mus,Prophetia idem est quod et visio : undein libro 
Regum prophctam Samuclem Saul videnter appellat 
dicons:«Ubie8tdomusvidentis?»Non tamen qua;li- 
bet visio prophetia dicitur,8ed ea tantum qua; a solo 
spiritu ininistratur; eafitdeprajterilo,utMoyscs: « la 
principiooreavitDeus coelumet terram; » veldepras- 
senti, ut si quis per spiritum ea in praesentiavideat 
quffi per naturam videro non posset, ut Ezechielis 
spiritus tranferebatur in Jerusalem,ut viderct ea 
quae ibi fiebant; de futuro, ut haeceadem prophetia. 
Inspiratur autem prophetiavel persomnium,ut Jo- 
seph; vel per angelum,ut Zacharia;; vel per inter- 
nam inspirationem,ut haec cadem,id est psalterium; 
vel per figuras,ut Noe per archam quam rexit in flu- 
ctu diluvii, figuravit Ecclesiam a Ghristo per mundi 
pcricula regendam. Ilaic vero prophetia Psaltcrium 
vocatur, quod nomen a quodam musico instrumcnto 
tractum est,quo instrumentoDavid etalii priBcento- 
res psalmosmodulabantur.Diflinitur autem prophe- 
tia sic : Prophetia est divina inspiratio,quaB rcrum 
eventu8,aut per visiones,aut per facta, aut pcr quo- 
rumdam dicta immutabili veritate dcmonstraU Per 
visiones,ut Ezechieli,et beato Joanni in exstasi posi- 
tis. Pcr facta,ut Abrahae, per immolationem arictis; 
et Jacob, qui, transpositis manibus, Manassen et 
EphraimfiliosJosephbenedixit.Perdicta,utinMoyse 
de Christo legitur : « Suscitabo de fratribus vcstris 
prophetam,ip8um tanquam me audite(D^.xviii); > 
velinPsalterio.Fitautcm prophetia perdictaduobus 
modis, scilicet aut gratia,aut pcrmissione. Gratia,ut 
in Moyse et caeteris bonis, Permissione, ut in Sibylla 
vate, et in infidelibus philosophis,qui multa divino 
instinctu de Christo praedixerunt. Volens enim Da- 
vid cultum Dei amplificare, cum homines per sen- 
sum psalmorum ad cultum Dei,quia bestiales erant 
non posset adducere,eos et per symphoniam instru- 
mentorum, et per cantum hominum ad colendum 
Deum studuit incitare. Constituit crgo cum archam 
de Sylo reduccret, tria millia \irorum omni musico 
instrumento cantantium, et illis ccntum quinqua- 
gintapraefccit : quibusomnibusquatuoralios,Ethan, 
Eman,A8aph ctIditumpra;fectosadhibnit:ipse quo- 
que cum psaltcrio modulans in tabcrnaculo, ad di- 
vinum cultum caeteros invilabat. IIoc autem opus ab 
illo inslrumento hac significatione Psalterium voca- 
tum cst,quiasicutillud instrumentum decem chor- 
das haben8,et supcrius concavum unde resonat : ita 
haec prophctia resonat,semper loquendo de superio- 
ribus. Loquitur enim de spiritualibus, non causa 
humani favoris, sicut mundani philosophi, sed ap- 
petitu vitae aeternae. Decem vero chordae illius psal- 
terii, deeem legis prascepta signiilcaQt.Qaffi omnia 



A prajcepta bcnc implet,qui ea quae in Psaltc 
tur cxscquitur.Sicut enim psaltenumqoi 
sonat,vivificationem spiritus significai,! 
quia dcsubtus sonat, carnis mortificatioi: 
gnat. Idco autcm Psalterium vivificationei 
significat,quiascmper nos monetea facer 
bus spiritus vivificatur. Melodia vero, qu 
musico instrumcnto cordis manu tactis fic 
mus proprie appcllatur, a cujus similitud 
prophetiae partes distinctae,psalmi vocanii 
ipsis ad quamdam operationcm manuum 
ctionum, sive carnalium manuum invitai 
hoc primo psalmo ad conformitatcm secunc 
invitemur.Sicutautem illamelodia.ubi sol 
sine vocd 8onabant,psalmu8 vocabatur : s 

l^ sola voce sine cordis cantabatur, caniic 
batur. Ubi vero melodia praecedebat in c 
viva vox sequebatur, canticum psalmi V) 
ubi autcm viva vox praecedcbat, et moloc 
batur, psalmus cantici diccbatur; secum 
diversitates quidam psalmi intitulati im 
Sciendum est autem, quod non eo ordi 
psalmos composuit,quo hic sunt ordinati.t 
in uxoreUriae peccasset,« Misereremci,De 
post haec vcro pro persecutione Absalon, 
quid multiplicati sunt, » edidit. Item eum : 
Samuele inungeretur, « Dominus illumiDC 
Mortuo quoquo Saul, «Diligamtc,»etc.E 
divino admonitus instinctu,in huncordinc 
8uit.0rdinisverorationem(qucmtameneu 
secredimu8)inpIuribusignoramus.Commi 

C riatotiushujusoperiSjChristusest triplicil 
tus,8cilicet, secundum dcitatera, secundun 
tatem, secundum corpus. Quod vcro de cor 
est,daemonibusimpii8 interseritur, nonide 
sitdc principali materia; sed ut principal: 
8ubserviat,per quasdam commoditates ad 
ut in primo psalmo de impiis adducit, ui ] 
pocnam homincs ab eorum conformitaie i 
et ad Christi conformitatem reducat. De 
materiahoc modo tractatfOstcnditpotentiai 
perfectionemhumanitatisChristi.universil 
ctitatismembrorum,conversionempeccaio 
communis intentio est,ut nos Christoconfd 
ciat,ut « sicut portavimus imaginem tern 
mus imaginem ccelcstis.» Esdras autemcu 

{) psalmis titulum ascripsissct^idcohuic ps 
ascripsit, quia iste psalmus omnium aliori 
est; quia sicut titulus totam materiam 8 
praelibat : itapsalmusistemateriamsequei 
tangit. De humanitate enim Christi tangii 
immnncmcsseabomnipcccatoostendit; d 
ubi eum secus dccursus aquarum plantaiu 
cit : de corpore Ghristi,ubi ostcndit quodn 
fuit, cum dicit : « quod fructum suum dab 
« porc suo. » Vcl idco etiam huic psalmo iit 
apposuit, quia in quodam loco legerai 
ipsum hunc psalmum appellantem caput 
dicitur : <( In capite libri scriptumestdem 



197 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



198 



ideoEsdras non fuit ausus apponcro titulum, cum A qu« i»^ sola voluntate est. Malaopcra viam peccato- 



ChristusperDavid vocaverithuncpsalmum caput li- 

hri(PsaL xxxix). Habct autemhicpsalmus matoriam 

Christum,sicutpr8edictumest.IIocmodoa{^itdoChri- 

8to,removetomniamalaabeo,ponitincoomncmpcr- 

fectionem virtutum, ostcndit eum utilem csse nobis. 

Sciendum vero quod illas pcrfcctioncs, quas hic do 

Christo ponit communiter, in psalmis scquentibus 

perpartes singulas exsequitur.ln alio enim psalmo 

dehumilitateChristi,inalio de patientia, in alio de 

resurrectione Christi agit, et in cajtcris simijiter. 

Habet et psolmus iste communcm intentionem, sci- 

licet,ut conformemnr novo homini.Et quiaiutendit 

nos conformes reddere Christo, ipsius dignitatem 

proponitySic nos prophcta invitans ; Vos qui lugetis, 

compressi miseria primi parentis, dcserentcs illum 

veterem, ad istum accedite, quia iste cst beatus vir^ 

primo contrarius.Asimilitudineexsulantis loquitur, 

qui a naturali loco abiit, et invento loco sibi com- 

placito, cccpit immorari,ct jam non tam cito potest 

revocari, sicut prius quando abire incocpit. Hic si 

deinde in cathedra,id est, in magisterio sublimelur» 

tanto minus facile retrahitur : ita Adam in beatitu. 

dine positus, abiit non localiter ab eo qui ubique 

prssens est,ut per psalmistam dicitur : « Si ascen- 

deroinccelum,tuillices;si descendcroad infernum, 

ade8(PM/.viii): » sed recessitaDeo per dissimilitudi- 

nem,ad quem acceditur pcr similitudinem.Perdissi. 

militudinem abiit,cum ratione postposita,in qua Dco 

siniilis erat crcatus, Evse et consilio serpentis pa- 

ruit.In via peccatorum stetit, quando actualiter po- 



B 



rum dicit, por quas peccatores ad ajtornam damna- 
tionem incedunt. « In cathedra pestilentiaj,» id est, 
noc vcrbo noc oporc studuit niala faccro, ncc docuit. 
In cathcdni (|ui(lom scdit,quia doctor egrogius fuit : 
cathcdra enim Hodos niagistri est, solium rcgum, 
tribunal judicis. Kx ojus vcro doctrina nullapestis 
succcssit, cx ipsoonim nulia in alios infirmitas trans- 
it. Postiientia quidem infirmitas est, quae ab uno 
animali ad plura, sivo ad omnia transit.Pcr hoc quod 
dicit, non abiit, non stelit, non sodit, Christum ab 
omni peccato immunem ostendiU Omne enim pec- 
catum cst, vel voluntate, sive cogitatione, vel con- 
sensu : quaj voluntas per abire dosignatur. Vel in 
actu, qui por staro inteliigitur, vol in doctrina,quffl 
per sedere in cathcdrapestilcntia^ intolligitur.Quaj- 
ritur quare remotavoluntate peccandi aChristo «per 
non abiit,» actum ct doctrinam rcmoveat, cum vo- 
luntato romota, haic alia removcantur? Quod idoo 
factum dicimus, ut ostenderot peccata eo ordine quo 
crescunt in aliis, eo ordinc a Christo removenda. 
Prius enim homo voluntate, id est, consensu et co- 
gitationo peccat, deinde actu, tandem doctrina,sci- 
licet cxeuiplo et vcrbo, qua3 eaBdcm tres mortes 
aninifle,per trcs mortuosaDomino rosuscitatos figu- 
rantur. Por filiam archisynagogi quam in domo re- 
suscitavit, peccandi voluntas, id est, prima mors 
aniniaj dosignatur, qui enim tantum voluntatc pec- 
cat, adhuc in domo ost : nundum cnim ad opera- 
tionom processit. Per eum enim mortuu:n,quem ex- 
tra portam rosuscitavit, alia mors animas, id est, 



mum comedit.In cathedra pestilentiaj sedit, cum se C actus peccati designatur, quia perficicndo pcccata, 



occultando et excusando de peccato, postoros suos 
Buo exemplo excusationem docuit : et sic factus est 
iQfirmuSyCum aDeo factus esset flrmus.Posset enim 
immortalis et impassibilis permanere, si Domini 
prsceptis constanter vellet obedire : Deus enim in 
paradiso amoenitatis locaverat eum, in quo erant 
fructus^ quorum alius famem, alius sitim exstingue_ 
ret,alii alias passibilitates exstinguerentvel depelle. 
rent.Erat ibidemprajterealignum vitas, cujusfructu 
81 convenientibus tcmporibus utcretur, mortem vi 
taret et senium. Contra vero hujus fragiiitatenu 
Christus vir a viribus dicitur : qui cum esset natus^ 
infragili came,nec tentationibus cessit, nec aliqua 
tribulatione defecit : contra voro illius infelicitatem 



extra portas sensuum eximus, non remanentes in 
sola eogitatione. Per mortuum jam fetcntem et au- 
ras corrumpentem, peccati doctrina signatur,cuju8 
fetorc ot alii corrumpuntur. 

« Sod in lcge Domini. » Remotis a Christo omni- 
bus peccatis atque malis, eum omni gcnere virtutum 
repletum ostendit.Continuatio : Christus quidem non 
abiit, sed voluntas ejus fuit in lege Domini, id est 
voluntatomhabuitimplendilegemDomini.Lexenim 
Dei est, in dovitandis pcccatis, bonisque perpetran- 
dis sancta prajceptio. In lcgo, et non sub lege,ideo 
beno dicit, quia subnotat coactionem. Christusvo- 
luntatc spoutanca lcgem adimplevit, et non solum 
adimplere voluit, scd etiam per omnia adimplevit : 



Christus beatus dicitur : « Qui non abiit, » id est, p et hoc est, et in lege ejus adimplenda meditabitur, 



noQ rec^sit a Deo: voluntate scilicct vel cogitatione 

vel consensu, et ut majus meritum ejus ostendat, 

notat eum habuisse persuasorem discessionis, cum 

subdit: « In concilio impiorum:» persuasitenimei 

<iiabolus, ut adoraret eum, et darct ei regna mundi. 

Impios vocat, contra cultum Dei scilicct infidelos : 

peccatores autem sunt,qui in turpi vita sunt.Etipse 

idem Christus non stctit in via pcccatorum, id est, 

inmalisoperibus. Per stare ideo actum accipimus, 

«luiasicut ille qui Jam stat in aliena terra,nonpotest 

itaretrahi, sicut ille qui abire cocpit: sic ille qui in 

iclupeccati 6st,Qon tam leviter retrahitur;Sicut iile 



id cst, in ejus impletione studiosus erit quomodo me. 
liusimpleatur. Non dicit meditabatur,quod ipse me- 
ditaretur : sed ideo,quia sicuti aliquis meditans me. 
lius implot aliquid non mcditante, ita Christus ad- 
implevit legem melius omnibus aliis. Cum futurum 
ponit,id cst meditabitur, secundum hominem loqui- 
tur : ost onim hominum, ut de futuris por fuiura 
loquantur. Quando vero oa quaj futura sunt,ut jam 
praitorita narrat, non loquitur socundum hominem, 
sed quia spiritus illius rapiebatur usque ad consilia 
Dei,incujusprovidontiajam omnia praeteritasunt : 
et sicut in libro illQ iegabat jam preeterita,sio refe* 



199 



HAYMONIS HALBERSTAT, EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 



900 



rcbat hominibus jamilla praescntia. «Die ac nocte,» 
id cst, continue : vel iu prospcritato et adverBitate. 
Propperitasdicitur,quandopostmiraculum dequin- 
que panibus factuni, oum Judaii aibi regem consti- 
tuere volucrunt : adversitati, in passione. 

« Et crlt. » Ostenso Christo immuai ab omni pec- 
. cato,plcno omni bono,quia ha?c possent cssc et ni- 
hil prodessent nobis,utilitatcm apponit,quam nobis 
contulit cum dicit : « Et erit tanquam lignum. » Hic 
propheta persimile de Christo loquitur, quia sicut 
aliqua arbor in humido loco plantata, in apto tem- 
pore et florescit et fructificatjsimiliter Christus.lpse 
namque plantatu9,id est in conccptione sine motu 
libidinis per Spiritum sanctum sanctincatus,stabili9 
contra omnem impetum diabolicaj tentationis per- 
mansit. « Secus decursus aquarum, » id est, secus 
dccurrentes aquas.Per aquas Spiritum sanctum in- 
telligimus.Undc et alibi dicitur : « Flumina de ventre 
cjus fluent aquaj vivae,» hoc autcm dixit: aDesc,sci- 
licet,quem acccpturi essent crodentes in cuni (Joan. 
vii). » Ideo autem Spiritus sanctus per aquam signi- 
ficatur,quia sicut per aquam tcrra solidatur et facit 
fructum, sic per Spiritum sanctum dissoluti colli 
consolidanturvinculo dilectionis et lidei, et faciunt 
fructumbonffioperationis^etsicutaquaexstinguitsi- 
tim,8ic Spiritus sanctus ardorem pcccati.Decurrcn- 
te8dicit,quianullum obstaculumSpiritui sancto re« 
sistcrc potest.Unde dicitur : «Nemo potcrat resistere 
sapientiac ct spiritui qui loquebatur (.4c/.vi).» Secus, 
dicit, quia natura humanitatis non fuit vcrsa in na- 
turam divinilatis, scd juxta, id cst, conjuncta fuit : 
vel perdecurrentes aqua8,populos defluentcs; undo 
Joannis in Apocalypsi dicit : « Aquaj multaj sunt po- 
puli multi. » Secus populos Chrislum fuisse dicit, 
quia non peccatricem carnem, sed pcccati similem 
habuit. « Quod lignum dabit fructum suum,» id est, 
fructiQcabit in tempore suo, sic ct Christus dedit 
fructum suum, scilicet rcparationem humani gene- 
ris. « In temporc suo, » id cst, in convenienti : quia 
in passione redimendo animas dc potcstate diaboli, 
in rcsurrcctionc spcm dedit nobis resurgendi, in 
ascensione cojlestcs nobis aditus patefecit, et ita 
Christus in lignum vita) nobis datus fuit. Aufert 
enim Christus a nobis per sui corporis usum,et imi- 
tationem justitia;, mortem asternam et senium,quod 
lignum vitae faciebat, ut supra diximus. 

« Et folium ejus, » id est,8ermo ipsius,nullo casu 
a veritate defluet,id est decidet. Sic etenim Domi- 
nu8 ait : « Ccclum et tcrra transibunt,verba autem 
mea non tranaicnt {Matth. xxiv). » Sermo significa- 
tur per folium,quia sicut folium protcgit et decorat 
fructum, sic verba Christi dona dccorant et prote- 
gunt. In nullo enitn gratia data in baptismate sei^ 
vari'posset,nisi doctrina Evangelii postmodum con- 
servarct. Hiec promissa nobis crunt ad utilitatem. 
« Et omnia quaecuuque faciet» ipse Christus,etiam 
ignominiae quas sustinuit « prospcrabuntur, • idest, 
nobis prospera inveniuntur, ut flagella quee sunt 
nobie exemplum humilitatis et patientiffi. 



B 



A « Non sic impii, non sic. » Postquam nos ad con- 
formitatcm Christi per ejus bonitatem invitavit,ad 
eamdem per ejus adversariorum terrorem advocat. 
Conlinuatio : Christus talis fuit, impii autem non 
sic iumiunes a peccato,non sic pleni justitia, non sic 
uti1c8,ct sic usque in inOnitum, quod nobis per ge- 
minatum advcrbium significatur. « Non sic dico,8ed 
tanquam pulvis, » id est infructuosi, ot nullo cba- 
ritatis vinculo colligati « qucm projicit ventus,» id 
est diabolica tentatio, « a facie terrae » a soliditaid 
Ecclesiae. Ecclesia vocatur terra propter soliditatem 
et fructincationem,quiafacies tcrrae non dicitur ubi 
pulvis, sed ubi terra solida est. 

« Ideo » scilicet quia pulvis sunt, remoti a facie 
terra3 « impii ideo non resurgunt, » id est, nonhar 
bent resurgcre : et quia omnes non resurgunt tam 
boni quam mali, determinat « in judicio, » id esi, 
non ita rcsurgent ut judicentur, vel ut judicent. Im- 
pii enim, id est infideles, ut Judo)! et gentiles, et 
etiam illi qui ab hac vita divelluntur, ab Ecclesia ex^ 
pulsi, non in secunda rcsurrectione judicabuntur, 
quia hic jam judicati 8unt,ut Apostolus ait ; « Qiii 
sinelegepeccaverunt, sine loge peribunt {hom. ii). if 
llli vero qui in Ecclesia existcntes a praesenti vita re. 
cedunt, de quorum operibus an bona an mala sint 
incertum est, judicabuntur, quidam ad vitam, qui«> 
dam ad mortcm. jlli vero de quorum sanctitate in 
Ecclesiacertume8t,non judicabuntur : quia jam in 
hae vita ad vitam ab Ecclesia ducti, judicati suut : 
8ejudicabunt,non tamcn omnes,8ed illi qui aposlo- 
lorum viccm obtinent,ut episcopi et hujusmodi. Jir 

C dicabunt autcm, quia comparatione sui ostendunt 
alios damnabiles csse : quia cum ejusdem natur» 
sint justi et impii,non impii vitam Christi sunt imi- 
tati,sicutju^ti. Impii quidem non resurgent, nequd 
peccatores, id est Christiani occulte peccantes, re« 
surgent, ita quod sint in consilio justonim, id est 
in judicio cum justis, a quibus quidquid fit, cum 
consilio et ratione fit.Vel quia in Hcbrajo in congre- 
gatione habetur, in concilio a quibusdam legitur» 
scilicet non crunt peccatores in consortio justorum; 
Vel potesi idem versus legi de prima resurrectione 
animae per pccnitentiam, ut dicamus : Impii non re-" 
surgent in judicio, id est in discretione boni 6t 
mali, sic scilicet ut bono devitato bonum faciant : 
neque peccatores, ita ut sint in numero justorum. 

n IIoc quidem dictum est de induratis. 

<« Quoniam novit Dominus. » Ideo itnpii et pecc»» 
tores non resurgent, quonlam non novit Dominue 
iter eorum,et hujus antecedentis consequens ponit : 
« Et iter impiorum peribit » iter, id est mala open 
eorum duccnt eos in damnationem,ethujus reipra- 
missa est probatio per contrarium,ubi dicitur, tqao- 
niam novit Dominus,»id est,approbat justos et viam 
justorum. 

IN PSALMUM II. 
TiTULUs : Psalmiis David (etsi apud Hebraeos huio 
psalmo nullus prffifigatur titulus). 
u Quare fremuerunt gentes. » Psalmus David^ id 



^l 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



202 



est, tractatus iste quivocatur psalmusjquiasiculcx j^ « Qui habitot in ccelia. » Confremueront, aatite- 



operatione manuum motis chordis,in psiilicriorcd- 
ditur dulcis melodia, quae vocatur psalmus,ilaiste 
tractatus movet nos ad operationcs, in quibns Dco 
fit dulcis melodia. « Attribuilur David,» id csl,agit 
de Christo,qui Christus significalur pcr David, quia 
David interpretatur visu dcsidcrabilis, sive manu- 
fprtis.Quis enim forlior cst Christo, qui aerias po- 
testate8devicit?Ipsum etiam videro omnespriorcs 
patres desideraverunt, ut Simeon : dicebatcnim in 
ojutionibus suis. Quando vcniet? quando videbo? 
Ci]gus visum desiderantadhucetiam omncssancti. 
In boc psalmo Ghristus rcx, cst matoria, de quo 
tpactat hoc modo : ostcndit omnes qui contra reg- 
num ipsius aliquid machinati sunt nihil proficcre. 



runt, sod ille qui habitat in coelis, Ecllicet, vel in 
ccelis materialiter, vel in sanctis, in quibus ideo 
Deus habitare dicitur, quia nullam in cis habet of- 
fensioneni « irridcbit eos, » id est, irrisione dignos 
reddet t os, quia apparebunt contra regnum Dei ni- 
hil putentcs facere. aEt Dominus subsannabit oo3,i 
id cst, ignoniiniosos reddet : unde etiam in uni- 
verso orbe hodle opprobrio sunt. Sanna est irri»io 
facta per nasum. 

• Tunc. » Haec irrislo et subsannatio fuit in hoc 
StTDculo : sed tunc, id est, preetcrea, vel in alia vita 
« loquelur » vcl per vucem ministri, vel per pro- 
priam, non placabilis, sed « in ira » non quod in Doo 
ira vel mutatio aliqua possitesse,8ed a similitudine 



sed potlus sibi ipsis nocere. Deinde ostcndit eum n alicujus irati qui pajnam infert hoc dicitur. Erit 



potentem regem Judaeorum et gcntium. Intentio 
\'ero est, admonere^ ut Christo regi cum timore et 
Iremore scrviamus. Qujb notat in finc psalmi, ubi 
dicit : Servite Domino in timore. 

• Quaro fremuerunt gentes. » Pctrus loquens in 
ActibuB apostolorum,hunc psalmum dicit primum 
esse. Domine, reges congregati sunt contra filium 
tuuiQ,sicutDavid dicitin priori psahno. De illis inci- 
pitquicontraChristummachinatisunt.IIicDominus 
interrogatione loquitur,non proptcr inquisitionem, 
sed propter redargutioncm, dicens : Quare, id cst, 
qua causa fremuerunt gentes? Pcr frcmucrunt no- 
tateos bostiales esse, quia fremere bcstiarum est. 
Fremitus fuit, ubi dictum cst : Tolle, tolle, cruci- 
Cge eum. Per gentes, milites Romanos intclligit. 



enim hajc vpx in judicio : « Discedite a me, maledicti, 
in igncm a;ternum (Math. xxv), » Vel, si etiam 
nulla vox esset in judicio, tamcn ipsa rei evidentia 
quasi iratus Dominus loqui videtur. Per iram vindi- 
ctam accipit : scd quia pcr iram brevis vindictain- 
telligitur, subdit ; « Et conturbabit cos in furore 
« suo, » id est, continua vindicta. 

Hactenus ostendit cos inefficaces et ignominio- 
sos, qni contra rcgnum Christi laboraverunt, modo 
vero ostcndit cum potcntem regem Judaeorum et 
Gcnlium, etloquitur in sua propria persona sic : illi 
conturbantur, « cgo autem constitutus sum rex,» id 
est, ab co Dco firmiter stabilitus. Regem vocat eum, 
quia pcrfecte regit suos supcr Sion. Sion interprd- 
tatur speculatio, per quam universa ecclesia potcst 



^ui ideo gentes dicuntur, quia sicut sunt geniti, C accipi, quia scmper est in speculatione vito; aternse, 

et providentia, prajcavendo ab hostibus. Sed tamen 
hic pcr Sion, ecclesiam tantum Judaeorum accipi- 
mus : quia Sion caput erat regni Judaeorum, quam 
ccclcsiara proptcr stabilitatem et virtutum eminen- 
tiam montcm sanctum appellat. « Ejus, » scilicet 
Dci. « Prajdicans » in illa ecclesia « prfflceptum, id 
est legem cjus. 

Et non tantum constituit me regem super Ju- 
dffios, sed et supcr gcntes : quod habemus ubi 
dicit : « dabo tibi gentes ; » ct adhoc confirmandum, 
procmittit auctoritatcm ipsius Domini promittentis, 
cum dicit : « Dominus Deus dixit. » Quod dicereap- 
paret in ipsa rei expletione, «admc» praemissa pro- 
batione regni, ex auctoritate ipsius promittentis, 



^taremanent, scilicet, sine lege, ct sinc omni cons- 
tittttione justitidB, « et populi, » scilicet Juda)i,qui 
ideo vocantur populi, quia sunt congrcgati ad jure 
vivendum per legem. « Meditati sunt inania, » sci- 
licet, Christum non esse Mcssiam, vcl so cum rcti- 
nere uosse in sepulcro. 

ff Astitenint reges. i Non tantum mcditati sunt 
popali contra Dominum,sed et reges astitcrunt, id 
esi, contraChristum, steterunt, id cst, pcrscvcrave- 
mnt male operando contra eum. Regesaccipit,pri- 
mam Herodem, qui pueros occidendo Christum pcr- 
sequebatur; et secundum Uerodem ncpotcm primi, 
cajus assensu Dominus occisus cst. « Rcgcs » dico 
«lerrae, ■ id est terreni. • Et principes, » id cstPi- 



latus, Annas et Caiphas, ot alii principcs convene- J) ostcndit causam, quare Deus ci gentes subjiceret, 



wnl m unum, et si non omnes, tamcn omnes vo- 
luntate, « adversus Dominum » Patrcm, quia ad- 
"^ersus Gbristum ejus. Quincunquc cnim missum 
P«raequitur, et mittentem. Hic vero Christus de 
sdpso quasi de tertia loquitur. 

"» Disrumpamus. » Convcnerunt dico, diccntos : 

*^ disrumpamus vincula eorum, » id est, Dei Patris 

^^ Christi, vel Christi el discipulorum. Vincula, prae- 

Qicationem Christi nominat, et miracula et promis- 

^ionea, quibus ad fidem Christianam homines vin- 

^i\uitnr, et sic spretis vinculis illis « projiciamusa 

fiobis juhum ipsorum, » id est, Dominum ipsorum. 

Patbol. GXYI. 



scilicet, quia filius cjus est. Et hoc dicit : « Filius 
mcus cs tu, cgo hodie, » id est ffiternaliter, « genui 
tc, » Ideo pcrhodieajternitatem intelligi voluit, quia 
nullam vocem convcnientem habuit, per quam prae- 
sentiam drsignaret, qua) nunquam ab ffitemitate 
disccdit. Melius gcnui dicitquamgigno,neillainef- 
fabilis gcneratio noviier inccpta videretur. Ideo con- 
jungit prajteritum, ut per hoc innuat nobis illam 
gencrationem ct esse, et fuisse. Undedicitur: «Ge- 
ncrationem cjus quis enarrabit ? » {ha liii). 
Et quia fihus mcus es tu, ideo « postula a me, » id 
est assuiQe humanitatem; in qua val^as postulare 



ao3 



HAYMONIS HALBER5TAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 



204 



Secundumdivinitatem nonpoterat postulare, sccun- 
dum quam aBqualis Patri erat. « Postula » dico, « et 
dabo tibi gcntes haercditatem tuam, » idest, quibus 
domincris, ctquas excolas. Illlc enim qui alicujus rei 
haeres est, ci magis quam alii dominatur, ct eam 
excolit. Etnon quaslibet gontes daho tibi, ut Gr.TCOs 
vel alios, ssd etiam «terminos tcrnT, «idcst,gontes 
qufiB in cxtremis mundi partibus habitant, dabo tibi 
«possessioncm, »idest, itaut in sBtcrnum possidcas. 

Juste deboo tibi gontcs subjicero, quia tu, « regos 
808 in virga ferrea, » id est, inflcxibibili disciplina, 
et cos qui non recipicnt discipHnam, «oonfringes » id 
est punies, quosdam ad correctionom, quosdam ad 
damnationcm. « Tanquam vas figuli » lovitcr con- 
fringuntur : per hoc simile notat cos esso lutcoa 
quos confringot Dominus. 

Verbapatris adhuc. Etiam talem rcgom constitui. 
« Et nunc, » idest, ostonso eo tali. « Et vos rogcs, « 
id cst, terrenitatcm vcstram benc regentos « intelli- 
gite » quantus sit « et vos qui judicatis terram, » 
id est, praelati Ecclcsia3 quijudicium habctis super 
alios « erudimini, »> id cst extrarudcs sitis, ut pru- 
dcnter sciatis de subditis. 

« Et scrvitc Domino in timore, » ct no viderotur 
austerum regnum ejus, de quo legitur : « Jugum 
enim meum suavc cst, ot onus meum lcve (Math, 
11,) » ideo subdit : « ctexsultatc ci. »Etne exsulta- 
tio et suavitas cjus regni ncgligentiam gencraret, 
addit « cum tremore » subdc corporis. Et in hoc 
versu in quo admonemur dc servitio Dei, aperte 
notatur intentio psalmi. Et ut possitis servire « ap- 
prehendite, » id cst ctiam si Dominus non daret, 
appetite « disciplinam, » id est, quamcunque Domini 
correctienem, quia Apostolus dicit : « Quod si extra 
disciplinam estis, crgo adultcri et non filii estis 
{Hebr. xii). » Apprchendite dico « nc quando » id cst, 
in die judicii, licet modo parcat « irascatur Domi- 
nus, » id est, cfTectum irati ostendat in vobis, et 
sic « percatis remoti « de via justa, » id est, de 
operibus justorum. 

« Apprehendite »dico, «nepereatis, » et ctiam ut 
beati sitis. Beati enim omncs crunt qui confidunt, id 
cst, qui spcm habentexpuraconscientiainea. Tunc 
quidem bcati erunt, « cum ira, » id est, vindictaojus 
«exarserit,»scilicet,sicutignis durantc materianon 
deficit, ita vindicta Christi illis durantibus non dc- 
ficiet, quantum est « in brcvi, » tcmpus cnim breve 
est.-Vel « in brcvi »> quoniam imminento tc judicio, 
subita poena impiis infertur. Potest etiam in voeo 
prophctia) logi, ct inducons Christum ubi dicit : 
«Ego autem constitutus3um:»sicjungc:«Convene- 
runtadversus Christum cjus, » sic dicontem : llli 
conturbabuntur, cgo autcm constitus sum » etc. Lo- 
quitur etiam propheta ubi dicit : Etnuncrcgesin- 
telligite. » Et sic jungc : Christus lalis rex cst, « et 
nunc Yos regcs intelligite. » 



A IN PSALMUM III. 

TrruLus. Psalmum David cum fugeret a facie Absa- 

lon filii sui. 

« Domine, quid multiplicati sunt. » Tangit hislo- 
riam quam David ab Absalon sustinuit. Dubilavit 
enim Absalon patrc vivente, cui filiorum regnum 
vellct dimittere, rcgnumque sibi immoderate cu- 
piens, multos de populo callida pollicitaiione cor- 
rupit et tandem pcr occupationem in rcgem consti- 
tui fecit. David vero sciens illam eccupaiionem non 
esse factam pcr Dei voluntatem,ct sciens hoc flagel- 
lum a deo sibi datum pro peccato adulterii et homi- 
cidii,pro quo peccato divinitus ei dictum erat;«Non 
dcficiet gladius a domo David (// Reg. xii) : » pa- 
tienter filii persocutionem sustinens, nudisquc pe- 

n dibus cum quibusdam suorum civitatem deferens, 
filii prajsentiamaufugit.Cumqueilliabeuntiquidam 
malcdicercnt, ot jaclu lapidum insultarent, illum 
virum sanguinum appellantes, suos vicem reddere 
non permisit,sed patienter persecutionem sustinuit, 
dicens : Flagellis Dei non debere nec posse resisti. 
Joab vero contra, palientiam David non attcndens, 
cum Absalon cum exercitu persequeretur, eum ab 
arborc pendentem per capillos, oecidit. Fugiens 
enim Absalon super mulam involutis capiliis circa 
ramum (intonsus cnim erat) suspensus rcspondit. 
Pcr istam vero persecutionem David istum psalmum 
composuit,in quo Spiritu sancto imbutus,per suam 
Christi paticntiam rcspondit, Poenam luit ; per filii 
vero JudflB ncquitiam prajmonstravit. Per David 
namque Christus significatur, cum in hoc psalmo 

C patientia demonstratur : per Absalon vcro Judas 
intelligitur, qui filius Christi, quia discipulus ejus, , 
dicitur. Absalon quippe pax palris interpretatur : r 
non quia cum patre pacem haberet, sed quia cum - 
eo pacem habuit pater. Sic et Judas paccm cum.^ 

Christo non habuit, quamvis Christus et cum om 

nibus aliis ct cum co pacem teneret. Sicut autei 
Absalon per seipsum suspen8uscst,itaet Judas.Ti- 
tulus autem sic exponitur : Psalmus iste attribuitui 
David, id est.Christo, agens de quodam negotioip- 
sius,habito cum fugerct a facie Absalon, id est, 
interiori facic Judae, non localiler, sed cogniiionQ 
Antequam enim Judas voluntatem traditionis habc 
rct, licet simulate, Domino quamdam obedientiac 
cxhibobat, ct etiam miracula faciebat : sed po 

j) quam in cor cjus, ut Dominum traderet, diaboh 
intravit, Dominus ab ejus corde rccessit, a co 
Judoj dico prius filii sui.Materia veroinhocpsal 
cst Christus, de quo agit hoc modo : Tangit 
passione ct glorificatione : et non exponit per pa 
passioucm, sicut in quibusdam aliis psalmis fa 




Intentio vero est,nos ad patientiam per ipsius C l m n- 

sti excmplum invitarc, ut non quascunque injur* "ias 
timeamus : unde ct Apostolus : « Si compatimuc*,^^ 
conrognabimus (/i(wn. viii). )> Hajc intentio nota.*w 
in hoc psalmo,ubi dicit : Non timebo millia pop«^'» 
vox Christi. Et incipit a passione, sic dicens pG^i 
6ub quadam adxAirutione. 



205 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



206 



a Domine Deus » quid, id cst, proptcr « quid multi- A 
plicati eunt? » ita etiam ut filiusmous, scilicot Ju- 
das, sit cum his « qui tribulant mc. » Non idco ad- 
mirando loquitur, quod ipte admirctur, sod ut nobis 
admirandum csse ostendat, quod iUi modicnm aaiu- 
lis eorum innnocentem in omnibus quai^i noccntcm 
pcrsequebantur. « Multi insurgunt advorsum mc, » 
id cst potestatcm sumunt contra mc. Posscnt cnim 
tribulare, nec tamen potcstatcm supcr cum cura- 
rent insumere. 

« Multi insurgunt, ct multi dicunt» sivc cogita- 
tione, sive vocc, sive opere « animaj mcap, » id est 
vit« meae •« non est salus, » id est non est liberatio 
corporalis « ipsi » id est Christo, qui se jactabat fi- 
liura Dei, « in Deo cjus. » Non quod ipsi putarcnt 
eum habere Deum, scd in eo quem sibi racicbant j^ 
Deum. Unde dicebant ei insultantcs :« Si Filius Dei 
est, liberet eum nunc si vult [Matth. xxvi). » Vcl 
muUi dicunt insultantcs « animaj mca3. » 

« Tu autem domine susceptor mcus es » id est 

suscepisti meam humanitatem in patrocinio, tc illi 

unicns conceptione. llic per hoc simile loquitur : 

quod sicut aliquis potens tutator ct actor suscipit 

aliquem pupiilum,vcl quemcunque debilem ad tu- 

tandum, sic deitas suscepit humanitatem, quam ab 

omni pcccato custodivit immuncm « tu » dico» gipria 

mea,» id est causa gloriosaj resurrcctionis mcae.« Et 

exaltans caput meum » id est altitudincm meam, 

Bcilicet me altum, id est, immuncm prius ab omni 

peccato super omnem crcaturam. Istc vorsus agit de 

glorificatione. Ponit quoddam mcritum ipsius pcr 

quod eum tanta exaltatione dignum oslcndit. Conti- C 

nuatio : Merito exaltasti me,quia « clamavi ad Oomi- 

num » aliquando clamore extcriori. Unde Apostolus 

olTercns Deo prcces et supplicationcs cumclamore 

valido et lacrymis, intcriori clamorc ad Dominum 

semperclamavit.CIamor enim est in remissadevotio- 

nis intentioneadDeum intcndcre.«Clamavi»propria 

«voce mca » qui multoties prophctarum voccs clama 

vcram.Clamavi quidem « dc montc sancto suo,» id cs- 

de mea imminentia virtutum,sanclilicata ab ipso : ct 

quiain sanctitate clamavi, justc « cxaudivit.»Exaut 

ditio est, petitionis impetratio.Vel potcst « dc monte- 

sancto suo » referri ad exauditorcm, sic :« Exaudivit 

me»Deus «de monte sancto suo,» id est dc emincnti 

potentia suae divinitatis, ita ut me participcm cjus 

potentia; faceret : sicut aliquis diccret : Ilex de Ihc- D 

sauris suis exaudivit me, id est participem fccit. 

« Exaudivit,» et necesse fuit,quia « cgo dormivi,» 

id cst, omnes injuriasMu lcmpore passionis meae 

^uasi dormiens sustinui. Sicut enim dormiens, licet 

^abeatrationem,potent\am, fortitudincm et ca^tcra, 

^a non exercet,et a somno cito cxcitalur,ita Chri- 

stus in tempore passionis sua;, nullam polcntiam 

<>stendit,quam tamen prius miracuia facicndo mon- 

^traverat, ut in Lazaro ct caeteris, ct cito oxcitatus 

^^t cum resurgeret,« ct soporatus sum, » id cst rc- 

^uievijacensinsepulcroabomni tumultu.Interdor- 

'^itionem et soporem hoc interest, quod in sopore 



maxima dulcedo et tranquillitas est. Ostensa neces» 
silalc oxanditionis, ponit ipsam cxauditionem. Con- 
tinuatio : «Ego dormivi et exsurrcxi,» id est extra 
logem omnium mortuorum surrcxi, principes ro- 
gnm tonw. Idco « exsurrcxi, quia Dominus suscepit 
mo, » id ost, junctus cst mc:e humanitati. Nisi enim 
deitas humanitati conjuncta cssct, humanilas more 
aliorum hominum mortua rcmancret. 

Quia «cxsurrcxi,BJam «nontimcbowin meisiquia 
licet sui timcant, tamcn in hoc non sunt sui. Unde 
dicitur : « Charitas foras mittit timorem {Rrnn, xiii).» 
« Afillia populi » scillcet, quotcunquc etiam sint, 
qui tamen timendi vidcrentur, quia circumdant me 
in meis, et hoc cstcircumdantis me. Christus enim 
impassibilis ct immortalis factus, jam in se tiraerc 
non potcrat : qui autcm pcrscquuntur fideles, non 
ipsos, scd Christum in ipsis pcrscquuntur. Ubi dicit 
« non timcbo, » notat intcntionem, scilicet ut pa- 
tiontcr omnia sustineamus, ct ut non timeamus. 

« Tu, Dominc, cxsurge, > id est confer gratiam 
auxiliatriccm. Dominus enim tunc dicitur jacere, 
quando subtracta gratia, suos alicui tentationi per- 
mittit ccdcre : tunc vcro dicitur exsurgcre, quando 
suos omncm tcntationcm facitcxsuperarequod inde 
intclligilur, quod Christo in navi dormicnte, sui pe- 
riclitabantur : co surgcnte, ccssavit quassatio. 
« Exsurge » dico, et « salvum me fac » et meos, 
« Dcus mcus. » Et constat quod facies, et hoc os- 
tendit in contrario diccns : 

«Quoniam tupcrcussisti omnes» scilicet interiori 
et cxtciiori damnatione « adversantes mihi » quia 
« sinc causa » advcrsabantur : ct non tantum adver- 
santcs in factis, scd ct « dcntes peccatorum,» id est 
corrosioncs et detractiones corum « contrivisti, » id 
cst contorcs ostendcndo inutiles etdamnibiles.Unde 
alibi:«Nos inscnsati,vitam illorum aBStimabamus 
insaniam, ct fincm illorum sine honore. Eecc quo» 
modo intcr filios Dci rcputantur {Sap, v).» Quod au- 
tcm pcr prajtcritum rcm futuram annuntiat, non 
sccundum sc loquitur, scd ut raptus ad consilium 
Doi, in quo omnia futura sunt ita certa, sicut nobis 
ca quffi sunt pra;tcrita. Insultat hic impiis, quia 
pcccatorcs « contrivisti. » Inde patiens est quia so- 
lius « Domini est salus, » id est darc omnimodam 
salutcm in hac vita. «Et supcr populum tuum» 
crit « bcncdictio tua, » id cst bcatitudo sempiterna. 
« Supcr,'* ideo dicit, quia supra mcritum exaltabun- 
tur, juxta Apostolum :«Non sunt condigna) passio- 
ncs hujus temporis ad futuram gloriam qua; reve- 
labitur in nobis (Rom, viii). 

IN PSALMUM IV. 
TiTUUJS. In (inein psabnus cantici David, 

u Cum invocarcm exaudivit mc. » Tractatus iste 
agit de bona operationc,ubi dicit : « Sacrificatc sacri- 
ficium justitia^ » : juxta quam partcm >rocatur psal- 
mus. Agit ctiam de cantico, id est dc exsultatione, 
scilicct dc a3torna bcatitudinc,ubi dicit :« Quis osten- 
dct nobis bona? » etc. Et hic dcterrainatus quam in 
aliquo praecedenlium psalmorum : quia hic proposita 



207 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. Q|>P. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 



208 



quorumdam dubitatione, osteudit nobis certitudi- A casti cor meum, ut etiam inimicum diligerem, et 



ncm vita3 a3tcrna3, ubi dicit : « Signatum cst supcr 
nos : » et,« in pace in idipsum. » Et quia de illo bono 
nobis exsultandum est, undc hic psalmus dignius 
agit, ideo canticum vocatur : ct quia illa cxFultatio, 
scilicet ajterna) vit.-c, cst nolns causa bona^ opcralio- 
nis, ideo vocatur psalinus cantici.Quod aulcui sic 
dicitur,psalmus cantici,tractum cst cx modulatione, 
ubi viva vox pra^ccdcbat, ct harmonia sequebatur. 
Psalmus iste attribuitur David,quia hic loquitur Da- 
vid propheta,vel qua?cumquc fidclis anima,qua; si- 
gnificatur per David, id cst ecclcsia,quia ecclesia ipsa 
manufortis in dcvincendas diabolicas tcntationes : 
et visu desiderabilis, proptcr pulchritudinem san- 
ctitatis, ad cujus perfectioncm multi de pectore com- 
puncti pervenirc dcsiderant : juxta quod dicitur : 
Duprecabuntur omncs divitcs plcbis. Psalmus dico 
tendens in fincm, id est in Ghristum, scilicct pro- 
poncns nobis cxcmplum. Cum vcro finis duobus 
dicatur modis, scilicet consumptio, sicut consum- 
ptio ligni est per ignem : ct consummatio, id cst 
cujuslibet rei complctio : Ghristus nunquam dicitur 
consumptio, scd consummatio : in co enim omnia 
quae Deus per prophctas promiserat completa sunt. 
Unde Apostolus : « Ghristus finis est lcgis ad justi- 
tiam omni credenti (/»am. x). » Vel pcr finem, tcm- 
pus gratioB potest accipi, quod ideo finis tcmporum 
dicitur, quod in co omnia promissa Dei complcla 
sunt, undc Apostolus : « Nos sumus in quos fincs 
Sfficulorum dcvenerunt (/ Cor. x). » Matcria vero in 
hoc psalmo est justitia, de hac autcm materia agit 



de tribulationc gauderem, etc. Cum prius de tcrtia 
persona diceret, exaudivit, ex nimia familiaritate 
convcrlit se ad sccundam, cum dicit, dilatasti mihi. 

« Dilatasti, n ct adhuc a misererc mei, » id est re- 
move a me miserias hujus mundi, ut nullis subja- 
ccam tcntationibus «etexaudi orationem meam,» id 
est pone in me augmentum virtutum, confirmatio- 
nem corum bonorum quaj in me sunt. Postquam 
dixit « exaudivit, » superfluo vidcturapponerc,« mi- 
sercrc et exaudi : » sed convcniens fuit apponcro, 
quia post cxauditioncm restant miserise, et ideo 
necessaria conservatio et bonorum augmentatio. 

Post exauditioncm ponit increpaticnem.Continua- 
tio : « Me, qnia justus cram « exaudivit Dominus : » 
et ideo vos « filii hominum usquequo,» id est quan- 
diu critis « gravi corde,» id cst quandiu gravabit vos 
voluntas idololatrioB vcl appctitionis terrenorum? 
Ilomo duobus modis in divina pagina accipitur, vel 
sccundum carnalitatem,vel secundum terrenitatem, 
utroque modo sic legitur,« filii hominum, » id est, 
filii carnalium, quandiu similes illis eritis? vel « filii 
hominum, » id est rationabilium, quare non imita- 
mini rationem? Ostendit eos peccare voluntate : 09- 
tenditetiampeccaredelectationecumdicit:«Utquid 
diligitis vanilatem?» Et etiam in actu, cum dicit : 
c Et quairitis mendacium,» id est idola : vana sunt, 
quia dii non sunt : mcndacia sunt,quia per ea homi- 
nes exspcctant vitam, quam dare nen possunt. Item 
mundana vana sunt, quia cum bona ab appetitori- 
bus putentur, bona non sunt. Item multum laborant, 



hocmodOjincrepando idololatrasetdilcctorcsmun- C ut obtineant ea quaj diligunt, scilicet mundana, 



di, ubi dicit :« Usqucquo gravi cordc? » Admonendo 
ctiam ad juslitiam, ubi dicit : « Sacrificatc sacrificium 
justitia?,» ctc. Faciendo ogrcgias proniissioncs, pro- 
mittensGhristum vocando cum sanctum sanctorum, 
ubi dicit : sanctum suum, quo medianto exaudien- 
turorationcs sanctorum,ostendit etiam certitudincm 
ajterni boni, quae est finis ca;lerarum promissionum. 
Intentio vero est nos admoncre, proptcr quam ha- 
bendam fiunt ct increpationes et promissioncs. Hajc 
intentio notatur ubi dicit : «Sacrificate sacrificium 
justitiae.» Incrcpationcs ct admonitiones separatim 
ponit, promissioncs vero commixtim. Et a promis- 
sione sic incipit : Nolite idola colere, et mundana 
diligere, sed adha^rctc jusCitiai, et prcccs vestroe 



qua) tamcn mendacia sunt : quia sufficientiam et 
bcatitudinem promittunt, quam dare non possunt. 

n Scitote» quoniam haec mcndacia sunt: ct haec 
« scitote,quoniam Dominus mirificavit,» id est mira- 
bilcm fecit « sanctum suum, » id est Ghristum, qui 
dicitur sanctus sanctorum, quo modiante « exaudiet 
me Dominus cum clamavero ad eum » habendum. 

Et item in hoc versu ponit promissionem nobis? 
Nolite quaerere mendacium, sed potius « irascimini» 
pcccatis vestris proBtcriti8,« ct » postmodum « nolite 
peccarc. » Vel ita : Nolite mendacium quaBrere, sed 
« irascimini.B Quod quia naturale est, non possum 
prohibcrc vobis, palior,« et ■ tamen «nolite peccare,» 
id cst illam iram ad actum perducere.Etdehis«qu« 



exaudicntur, quod Dcus vobis in cxcmplo mci pro- n dicitis,» idest cogitatis,« in cordibus vestris,» idest 



mittit : quia « cum invocarom, » id cst, cum Dcum 
ut in mc inhabitaret invocarcm, « exaudivit me 
Deus » dator justitiic : non quidem porfecte, sed 
« mea),» id cst,qualem polcst haborc nieafragilitas. 
Diccndo, a cum invocarom cxaudivit, » notat simul 
esse vocationcm ct oxaudiLioncm : cum dicit,« cxau- 
divit mc Dcus justitia?,» ostondit a Dco nullum exau- 
diri, nisi aliquam justitiam haboat. Ponit in quo 
exaudierit, dicens :« in tribulationo dilatasti mihi,» 
id est multiplicasti.Gum onim tribulatio soloat af- 
ferre angustias,ut dolorc dc tribulationc,odio tribu- 
antem habere, veritatcm etiam tacere, etc, amplifi- 



in cogitationibus vestris « compungimini » etde hi» 
« qua) dicitis in cubilibus vcstris, » id cst in quibus 
alicui delcctationi carnis consentitis. Cubile est 
lectus fcrarum ubi fcras volutantur. Eodem moda 
corpus nostrum dicitur cubile animaj, secunduin 
hoc quod stulta anima nostra delectalionibus con- 
scntit : et in hoc versu notamus admonitionem : 
« Noltte peccarc. » 

Et quia non sufficit abstinere a malo, nisi fiat 
quod bonum est, addidit : sed potius « sacrificate 
sacrificium justitiae, id cst justitiam qua3 dicitur sa. 
crificium, id est, placeus Deo tanquam sacriiicium. 



209 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



210 



Hanc non facite ad favorem hominum^sicut hypo- A! 
crit^e, sed sacrincate eam, scilicct ut placeat Dco, 
« Et» ila « sperate in Domino, » id est cerli sitis dc fu- 
turo bono, de quo multi dubifantes, ct adhuc car- 
nalitcr sapicntes dicunt nobis : Vos prnedicatis nobis 
illabona,9ed quis ostendit nobis ea bona?scilicct, 
quis indc vcniens renuntiavit nobis^quc-e csscnt illa 
bona. 

Ipsi dubilant, sed nos certitudincm inde scimus, 
quia « signatum est supcr nos,)» id est in superiore 
nostra parte, id est in ratione, scilicet in anima est 
impressum signum hoc,scilicet«lumen vultus tui, » 
14 est crux, qus ideo lux dicitur, quia est causa 
per quam irradiat vultus Dei,id est voluntas Dci in 
anima nostra. In ea anima cst signum crucis, quaj 



IN PSALMUM V. 



TiTULUs : In finern pro ea quce hwrcditatein conse- 

quitur. 

« Vorba mca. » Istc psalmus ogit pro ca, scilicet 
adhonorcmilliusEcclcsicc, qua} conscquitur jam in 
pra>scnti,et amplius in futuro h.-crcditatem, id est, 
Dcum qui pascit ct sustcntat nos. llic tangit histo- 
riam do libcra ct ancilla, scilicct dc Sara,quac haere- 
ditatcm obtinuit cum filio : et Agar qua) cum filio 
cjccta est [Gen. xvi). Libcra namquc novam legem 
significat : filius vero cjus Isaac, populum Christia- 
num dcsignat. Ancilla vetcrcm logem : filius cjus 
Ismacl infidelium grcgcm.Psalmus dico tcndens in 
finem, id est, dirigcns, unumqucmque fidelem in 
Christum.Matcria cst Ecclcsio, ct hajc loquitur. De 
omni desiderio carnali mortua est. Unde Paulus : 3 hacautem sic agit: Describit cam petcntem haere- 



« Per quem mihi mundus crucifixus,ct ego mundo 
(GaL w), » Quanto magis autem homo se rctrahit 
adesideriis carni8,tanto proficit magisin cognitio- 
nem Dei.Pcr hoc sumus certi quod « signatum cst, » 
et etiam por hoc,quia tu « Domine dedisti l^titiam» 
de illo futuro bono, per puram conscienliam « in 
corde meo, » id est diverso a cordibus impiorum, 
dequibus dicitur : «Impiis non est gauderedicitDo- 
minus.» Vel alitcr: «Lumcnvultu8tui,»idcstillumi- 
nosus vullus tnus, scilicct sapientia tua, qua; cst 
?iva imago totius tuae voluntatis : illudlumcn t si- 
gnatum e»t super nos,» id C8t,in anima nostra,utpcr 
8apientiam,id est,pcr filium tuum inhabitantem in 
nobis ratio nostra illuminata, ccrtos nos faciat de 
«temo bono : quia illud « lumen est super nos,»ideo 
« dedisti loetitiam in corde mco. » 

« In corde meo » est l£etitia, at illi « sunt multipli- 
cati,» idestmultipliciter divisi,sccundumappctitum 
bononim temporalium : et hoc est « a fructu frumcnli 
vinietolci sui.» «Sui, »dicit ad difrcrcnliam nostri : 
fnimentum enim nostrum, ost panis qui de ccelo 
descendit : vinum nostrum, calix inebrians:oleum 
DOstrum,gratia sancti Spiritus,de qua dicitur: « Im- 
pinguasti in oleo caput meum (P^a/.xxn). » Fructus 
hic improprie dicitur,quiaillum solum fructumdi- 
cimns, quo pcr se solo fruimur. 

Ipsi «multiplicati sunt,sedego«dormiaminpaco» 
mhac vita : tcndente «in idipsum, » id cst in idcn- 
titatem : id est, ad veram paccm, dc qua dicitur : 



ditatem,affirmat habituram : ostcndit ajmulam ex- 
cludcndam, pctit ct libcrari ab ajmula : ostendit 
etiam quod a?mula, scilicct ancilla, pcrsoquitur li- 
boram, modum quoque bcatitudinis pouit. Intentio 
est,darc nobis certitudinom ajterni boni, ct per h®c 
omnia ad Christum nos aclmonet,ot a pctitione hae- 
rcditatis sic incipit : « Verba mca, » id cst vocalcs 
orationcs « percipc, » id cst coniple quod pcto « Do- 
mine : » quod dicit « auribns,» per similc loquitur: 
aures cnim in Deo nihil aliud est,quam clcmentiaet 
• potcntia.Pcrpotentiamperficit,perclcmentiamDeus 
audit. « Clamorem mcum,'» id ost, afTcctum cordis 
intcllige : quod clamor in cordc c&sc intelligitur. 
Apostolus tcstatur dicens : « Misit Dcus spiritum filii 
.'feui in corda nostra clamantia, abba Pater (Ga^ 
C iv). » Et quia peto, vocc ct affoctu intende, id est, 
intcntum te pra?be,scilicetmagissolitointcnde«voci 
orationis mca»,» id cst voci procedenli ex afTectione 
cordis. Ha^c trina potilio ad idem tendit, scilicet ut 
Deusillam orationcmexaudiat. Sicuttrinam petitio- 
nem lacit,ita ad cxauditus rcm (Exauditorcm) trini- 
tatem ponit,pcrcipe,intGlligc,intende. « Rcx meus, » 
idcstjChristo, qui idco rox dicoris, quia tuos in justi- 
tia regis « ct Dcus mous, » id cst creator, et hoc ad 
Patrem rcferlur. Idoo autoni Ghristus primus poni- 
tur, quia co mcdiantc ad Patrcm venitur « et tu, Do- 
mine » scilicet spiritus sanctus, « percipe, » etc. 

« Quoniam orabo ad tc, Doinino. » Hffic est causa 
quarc dcbeat inlendcrc, quiapcrscvcrat in oratione, 
quod est (I orabo » Tribus pcrsonis positis, non dicit 



•Pacem meam do vobis:»et tandcm in illa vcra pacc j^ intenditc,sed intondc,quia sancta Ecclcsiaunitatem 



«requiescam.wwDormiam» dicitpcr simileiquia si- 
cutdormicns non scntit aliqua cxteriora^ ita aliquis 
fidelis noncxcitaturatranquillitate mcntis pcr curas 
mundanas. 

Requicscam in pace, quoniam tu, Dominc, sin- 
gulapiter in spe constituisti me, » id cst, in singu- 
lari 8pe, scilicet habita de tc solo, quia nihil nisi 
te solum desidero. Vel singulariter, id est, divcrso 
modo, « a multiplicatis, » id eat amatoribus tcrrc- 
norum. 



intelligit in trinitate. «Mane. » Ego sic clamabo, et 
tu ftcxaudics voccm mcam,»ct intcriorem ot exterio- 
rem : « manc,» id ost,in principio mea3 conversionis: 
dum enim homo in peccatis est, in nocte est, cum 
vero a pcccatis surgit, in manc cst, id cst in prin- 
cipio lucis cst. Manc a graco sumptum est, et nihil 
aliud sonat,nisi lux : unde dicitur septimana,id est, 
septcm luccs : et pcr hoc quod dicit « mane, » id est, 
in principio conversionis cxaudiri, notat propitia- 
tioncm exauditoris. Et ideo exaudies quia « mane 
astabo tibi,» id est, talia opera faciam, pcr qu® 
sim dignus stare in conspectu tuo, uetvidebo»sci- 



211 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 



212 



licet Dcum : ostendit quod talis videat Deum : po- 
nendo oppositum,sic dicens « (juia tu cs Deus, » ct 
ideo « non volcns iniquitalem. » Ita «< astabo et vi- 
debo, » hoc scilicct, « quoniam tu es Dcus, » etc. Et 
quia non vis «iniquitatom,» ideo « malignus» scilicet 
illequimalevolus estergaproximum,"non habitHbit 
juxta te:» licct enim ubique sitDcus,non tamenma- 
lignusdicilureseejuxtacum.JuxtaDcumcnimesso, 
estbonis ipsius perfrui : longe vcro esse, non frui. 
«Ncquc injusti,» id est actualiter pcccantes « per- 
manebunt ante oculos tuos »> quia licet omnis caro 
videat Deum in judicio, tamen non omncs, sed soii 
justi pcrmanebunt, in contemplatione Dei. 

« Quoniam orabo ad te » solum habendum. Non 
n permanebunt,)» quiatu «odisti omnes qui opcrantur 
iniquitiitem.» Pcr hoc quod dicit, « qui opcrantur,» 
etnon operati sunt,ostendit eosqui pcccaverunt non 
esse damnandos,nisi eos qui in voluntate poccante 
permanebunt. « Perdes omnes qui loquuntur menda- 
cium,»8cilicet qui perseverant in mcndacio.« Perdcs 
omncs qui loquuntur mendacium» quia hoccstvc- 
ritati contrarium. Vcritas est de co quod est : men- 
dacium non cst substantia vel natura, sod de co 
quod non est : ct merito perditurqui dociinatabco 
quod cst ad id quod non cst. Mentiri, est contra 
hoc quod quis animo sentit loqui.Augustinus: Sunt 
mendacia qua^dam pro salute vcl pro commodo ali- 
cujus non malitia, sed benignitate : ut obstctrices 
qua? dixcrunt pro filiis Hobr.i3orumfalsumPharaoni. 
Haec autem mendacia non re,sed in dolo laudantur: 
quia qui sic mentiuntur, morebuntur aliquando ab 
omni mendacio liberari.Est etiam mondacium joco, 
quod non fallic : •* scit enim cui dicitur, causajoci 
dici : et haec duo genera non sunt sinc culpa, sed, 
non cum magna.Perfectis autem non conveuit mon- 
tiri.nec pro temporali vita, cujus morte sua vol al- 
terius non occiditur anima : licct autem cis si non 
falsum dicerc, verum tacere : ut si quis hominem 
non vult ad mortem perdcrc, verum taceat, sed non 
falsum dicat,nec pro corpore alterius animam suam 
occidat, non est culpa vcrum tacere, ut Dominus : 
a Mul:a habeo vobis dicerc {Joan. xvi). » Illud autem 
ubi non cst duplex cor,non dcbct dici mcndacium, 
ut si quis commodet gladium, et proraittat se po- 
scenti redditurum : si furens poscit, non dcbco rcd- 
dere, ut sc vel alium occidat. Ideo liic non est du- 
plex cor : quia cum promisi reddcre non cognovi 
furentem postea repetiturum. Vcl accipiamus men. 
dacium dc haeresi, ut cst negare Christum csse 
Deum, negare partum virginis : et pro hujusmodi 
mendaciis aggravat dicens, « perdcs. » 

Quod dixit « odisti opcrantcs iniquitatem « ostcn- 
dit porpartesjdicens: Verc « odisti operantes iniqui- 
tatem,» quia « virum sanguinum,» id est,homicidam 
« et dolosum, » id cst qui dolo viventem occiditsci- 
licel vel mala persuasione, vcl suorum bonorum 
ablatione, « abominatur, » id est, ab omni bono 
ominc removct : vel « abominabitur, » id est, a con- 
sortio rationalium removebit Dominus. 



A Exquo dixit, «non Dous volens iniquitatem tu C8,i. 
notavit cxclusionem .Tmulaf;,dchinc notabit sc habi- 
turani ha^rcditatem.Isti excludentur « ego autem,» 
id est,Ecclesia « introibo in domum tuam,»id est, in 
ccclcst cm llierusalcm . Per hoc quod dicit « domum,ii 
notat stabilem mansionem.» Introibo, » et hoc non 
secundum morita mea,sed «in multitudine miseri- 
cordii-e tua},.iidost,sccundum multitudinem miseri- 
cordiic tua3«ct adorabo ad tcmplum,» id est ad Chri- 
stum,pcr quem intratur in domum coclestcm : qui 
ideo templum dicitur,quia in eo habitat omnis ple- 
nitudo divinitatis corporalitcr, de quo ipse dicit : 
Solvile templum hoc, «sanctum, » id est, ex conce- 
ptione sanctificatum, « tuum, » id est, a te : « ado-; 
rabo » dico « in timore tuo, » id est, in convenienti 



B 



tibi, scilicct non scrvili, sed filiali. 



Et ut possim introire, tu « Domine deduc me, » id 
cstjin pr.Tsenti sis mihi dux,dando vires « in justi- 
tia tua, » id est, non peto ex sola misericordia, sed 
justitia tua hoc exigit, ut sicut damnas impios, ita 
remuucrcs justos:«deduc» dico « propter inimicos 
moos»qui mc volunt impedireiotin futuro«dirige,i» 
ostondendo quomodo caveam ab inimicis, « viam 
meam,» id est, opora mca, ita ut sint opera illa « in 
conspectu tuo, » id est, in beneplacito tuo, ut intcl- 
ligam illam.Ilic petit libcrari ab ffimula,notat ctiam 
pcrsccutionem, diccus : « propter inimicos. » 

Idoo dico « dirige, deduc propter inimicos quo- 
niam non est in ore eorum vcritas. » Ncc miror 
quia cor corum vanum est ; » unde dicitur. « Ex 
abundantia cordis os loquitur [Matth, xii). 

C « Guttur cliam eorum,» id est, os eorum, quia in 
guUure formantur voces « est scpulcrum patens, » 
id ost, similc patenti sepulcro : quia sicut patens 
sepulcrum felorcm enjittit, et cadaver aliquod ex- 
speclat,sic illi emittunt fctida verba, scilicet haBre- 
ses, et incorporant sibi alios, scilicet a corpore Ec- 
clesia? separando, et sibi conformes faciendo. Flic 
nolat apcrtam haircsis pra?dicationcm, et innuit la- 
tentem verborum scduclionem.«Lingui8 8uisdoIose 
agebant, » id est blanda adulatione in audientium 
corda mortifera suadi^ljtint vcnena. Ideo dixit « age- 
bant,» ut malitiam non solum in linguis,8ed etiam 
in actucorum esse probaret.Occultam seductionem 
dicitjUbi vcritati falsitas admiscetur : apertam, ubi 
sola falsitas ost. Et quia tales sunt tu, « Deus, ju- 

j) dica illos,» id cst, ostcnde eos damnabiles. Non di- 
cit hoc voio malcvolentiic, scd non potest non con- 
sentire divinse scntentiaj. 

Ostendit quomodo velit eos j udicari,dicens : « Deci- 
dautacogitationibus suis, » id est inanes invenian- 
tur cogilationcs oorum,quibus sperant sc obtinore 
regnuniquod nonpromerentur.Vcl « decidant, » id 
est non valoant implerc qu« cogitant, « Et expelle 
eos» de rogno tuo : puniendo eos « secundum 
multitudinom impietatum eorum,» id fist,ut secun- 
dum quantitatem delictorum sit quantitas suppli- 
ciorum. « Expclle » dico « quoniam irritaverunt tc, 
Domine,.' id est ad iram provocavcrunt. 



S13 



EXPLANATIO QI PSALMOS. 



214 



Et isti expellantur, sed « omnes qui sperant in te 
Istentur » in anima,'et etiam « exsultabunt » in 
corpore « in aeternum, » id cst, in a;tcrna exsulta- 
tione, et hoc ideo quia tu « habitabis in eis. » Hic 
ponit modum beatitudinis,cum dicit eam esse acter- 
nam, ex hoc etiam,quod ipsehabitabitineis.Etiam 
per hoc dabit certitudincm illius bcatitudinis,scili- 
cet quod dicit « laetentur, cxsultabunt, » quia « ha- 
bitabis in eis. » 

«Eti etiam «gloriabuntur,» idcst gloriosos sccsso 

gaudebunt pro corona meritorum. «Omncs in te » 

habiti «qui diligunt nomcn tuum, » id cst,ramam 

ipsius,gloriam,quiadivinde substantio} cognitioncm 

habere non possumus.Diccndo «omnes,» notat quod 

etiam illi qui minus habentde participatione illius 

beatitudinisjgloriosi sunt. « Gloriabuntur, quoniam 

t\i benedices, » id cst dabis incremcntum virtutum 

• justo» scilicet in hac vita, pro quibus gloriabitur 

in alia. « Gloriabuntur» et ■ bcnediccs,» ethaicomnia 

proveniunt ex tua bona voluntatc, qua « coronasti •» 

eos,et hoc est quod dicit : «Goronasti nos»in tua bo- 

na voluntate, quae non tantum nobis critcorona ct 

remuneratio in alia vita ; sed est etiam nobis in 

prasenti vita ut scutum,idestprotectio.Ethoc ponit 

intransitive cum dicit : « Scuto bonae voluntatis,» id 

est bona voluntate existentc ut scuto : ct hoc per 

similedicitur^sicutcnimscutumrotundumpositum 

ante peclus, est protectio, corona supercst : ita in 

hac vita bona voluntas est protectio quia facit pro- 

niereri : et in alia vita remunoratio ct corona est. 

IN PSALMUM VL 
TiTULUS : In finem pro Octava Psalmus David. 

« Domiue, ne in furore. » Augustinus : Octavam 
^uidam dicunt adventum Domini,quiaventurus cst 
post septem millia annorum,ut aiunt.Sed nuUi hoc 
tempus notum est, potius octavusdics, quiaomnia 
tempora septem dierum revolutionc volvuntur, illc 
nollam habeat varietatem. Vel duaj vita3 sunt una 
psrtinet ad corpus, qui est vetus homo, cui et vetus 
datum est Te8tamentum,quaregnavitmors : altcra 
ad animam, qui est novus homo, rcgencratus per 
Christum. Ad corpus autem quaternarius, ad ani- 
mam temarius pertinet. Peracta igitur utraquc quasi 
septenario numero, veniet octavus dics judicii,ubi 
nnicuique pro meritis reddetur : unde timcns Eccle- 
sia 810 orat : In flnem pro octava psalmus David, id 
estpsalmus iste attribuitur David pcEnitenti,vclcui- 
libct pcBnitenti : qui pccnitens figuratur per David, 
ipiia et manufortis est cum pcccata dcvincit,ct visu 
desiderabilis, quia et alii peccatorcs ad cjus confor- 
initatem venire desiderant. Psalmus dico habitus 
prooctava die, id est pro dic judicii, id cst timore 
fulori, qujB veniet post septimanam hujus sajculi, 
quod volvitur per septem dies. Psalmus dico diri- 
gens in finem, id est in Ghristum. Materia cst quili- 
tetvere pcenitens, et hic etiam loquitur pffiuitens. 
De hac vcro materia hoc modo ugit, facit dcprcca- 
tioncm, satisfactionem ostcndit, id cst emendalio- 



A nem,pro inimicis orationem.Intentio est nos ad pce- 
nitentiam,et per ha;c omnia nos ad Ghristum diri- 
gcre : et a deprocationo sic incipit : Gonscius pro- 
pheta pcccatorum, vel quilibot pflenitcns^otterritus 
timore pocnarum, quas pcccatoribus in octava die 
futuras intelligit, deprecationcm sciens apud ipsum 
judicem potius valcrc quam excusationem,depreca- 
tur eum per ipsius judicis potcntiam,diccns : « Do- 
minc,» in hacvitaargue,idcstconvincemcpeccas8e, 
faciens mc tamen pccnitcrc « nc arguas mc in furore 
tuo, » id est in tua graviori vindicta, id cst futuro 
judicio : ct hic corripe me « ne corripias me,» id est 
ne retrahas mc ibi a malo inceplo in quo ieram « in 
ira tua, » id cst in leviori pa3na,id cst danda mihi 
etiam lcviorem poBnam quam furor sit : vel « in ira 

Tj tua, » id cst in aliqua poena data post mortcm an* 
te judicium, id cst in purgatorio. Qui tam timen- 
dum ostcndit Deum, cjus notat potentiam. 

« Ne arguas, nc corripias, » sod potius « misercre 
mci, Dominc,» ct hoc neccssc est « quia » cgo « sum 
infirmus » inolepeccatorum. « Infirmus sum,» ego 
« sana me,Dominc,» idestpiasaffcclionos^quasha- 
bes de meis miscriis^sanando oslcndc,id cst rcmo- 
vendo peccata mca. « O"^oiam ossa mca, » id cst 
supcrior vis anima» mea?, scilicct mcns, est turbata 
multitudinc peccatorum.Per ossa, quae pars corpo- 
ris cst robustior pars anima? robustior mcrito desi- 
gnatur. Quod pluralitcr ossadicil,ipsius mentis ro- 
bora,id est castitatom, tcmpcrantiam,etaliahujus- 
modi intclligit infirmari. 
Superior vis animae conturbata cst « et anima 

C mea » ipsa, scilicct, tota, non tantum sccundum 
supcriorem vim, sod ctiam secundum inferiorem, 
scilicet,8ccundum omnes scnsus,utpeccet in auditu 
et visu, ct cffitcra, o turbata cst valde,» id cst,multis 
et gravibus pcccatis. Guni dicit infirmum csse, et 
animam turbatam cssc secundum supcriorcm otin- 
feriorem vim,notat oranc genus poDnitentiae. Valdc 
sum turbatus « ct tu,Doinine,usqucquo, » differssa- 
narc? 

Noli diffcrre, sed tu qui hactenus adversus fuisti 
dum esscm inipocnitcns, « convcrterc » ad me con- 
versum ad tc qui dixisti : « Gonvcrtimini ad mc, et 
ego convcrtar ad vos (Zach. i). » Convertere,ctesto 
propitius,et eripp animam meam a vinculis pecca- 
torum a quibus tcnctur. « Salvum me fac, » scilicct 

D dando virtutes. Ubi ponit suas infirmitatcs, depre- 
catus cst euin pcr suas miscrias : nunc autem di- 
cendo, « convertcrc, » per ipsius judicis misericor- 
diam dcprccatur, ubi dicit, proptcr misericordiam 

tuaui ? 

Ideo precor ut sancs, eripias,salvuin facias, cito 
« quia non cst in mortc qui mcmor sit tui,» id est 
nullius positi in transilu vitae erit mortui fructuosa 
memoria, si tui tantum memor sit, ct maxime in 
infcrno. Per infernum acoipe dcsperationem. « Quis 
confitebitur tibi?» Non negat quamcunquc confes- 
sioncin : lcgitur enim de divitc : « Pater Abraham, 
misererc mei {Luc. xvi), » etc, sed salubrem negat 



SI5 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PAUS I. — COMMENT, BIBL. 



2l6 



confessioncm.Do utroque Isaias sicait: «Non enim A bescant (\o pr.Ttnritis peccatis. Illa erubescentia vd- 



qui in inferno sunt laudabunt tc,neque ([ui raortui 
Bunt benediccnt te (Isa. xxxviii). » In hoc versu dr- 
precatur per confcssioncm judicis : Doi eniin ost 
consuctudo, in hac vita tanlum confessionem reci- 
pere. 

Confessio in mortc inutilis est, ct in inferno : ct 
ideoillaattendons « laboravi » vigilando,jejunando, 
et C(Bteros fructus pocnitentite reddcndo w in gemilu 
« meo, » id est in compunctione cordis,procedcnto a 
momoriapcccatorum,cttimoresuppliciorum.Gcmi' 
tus enim quasi geminus luctus dicitur,co quod ge_ 
minatur de peccato, ct de pojna peccati, do quo di 
citur: «Bealiquilugont,quonianiipsiconsolabunlur 
{Malth. v). » Laboravi ct laborabo,sciUcpt « lavabo, »> 



let ut cavcamus a pcccatis : et hoc « valde velocitcr,i> 
id cst, ul non exspcctcnt mortem vel infernum. 

IN PSALMUM VIL 

TiTui.us. In finem psaimus David, quein cantavil 
Domino pro verbis Chusi filii Gemini. 

« Domine Dcus mcus. »> Lo^liuv {II Reg. xvi) quod 
David Chus filium Gcmini,faniiliarem sibi,cum Absa- 
loncmisit,utcs3etcum co in porsccutione,etsibi Ab- 
salonis sccreta romandarct, quibus secretis auditis, 
David spcrans libcrari, psalmum istum composuit, 
non historiam quidcm,sedsignificatumhistoriaecon- 
sidcrans.Sicut cnim per occulta illaspemliberatio- 
nis habuit, sic quilibct justus per incarnationcm 



ide8tmundabo««Iectummeum,»idestcarnommoam, ^ Christi sperat a potestatc diaboli liberari. Psalmus 

« *1 <*1J *1 ^^ * 1 *x 1\ * 1 * 1 1 * TN * * 1 ■ * « 



eundo « per singulas noctcs,» idest per singula poc 
cata, quce noctcs dicuntur, quia cxcnccant mentem 
per ignorantiam. Caro dicitur lcctus, quia anima 
quiescitin eaconscntiendo dcloctationibus ojus.Non 
tantum lavabo, scd etiam « rigabo, » id cst ad fruc- 
tificandum parabo « lacrymis meis » interioribus ot 
extcrioribus.Interior lacryma cst compunctio « slra- 
tum meum, » id est carnem moara, qucT statum 
dicitur, secundum quod nostrac dominalioni subs- 
ternitur. Per rigationem enim lacrymarum ipsum 
corpus aptum fit ad fructificationem, sicut terra 
per rigalionem aquc-e ad fructificandum praipara- 
tur. Et in hoc vcrsu ostondit satisfactionem. 

« Laboravi » et « lavabo, » quia « oculus mcus » 
interior,id est ratio « turbatus est, » id cst pcrterri 



istc convenit David, id est ipso Dominico homini,et 
omnibus justis, quia hic quilibet justus loquitur : 
quein psalmum cantavit Domino, id cstcumoxsul- 
tatione, pro his quaeinhoc psalmo sunt,}audavit Do- 
minum.Omnis onim justus pro his quoj in hoc psal- 
mo conlinentur,cum exsultatione laudat Dominum. 
Pro verbis Chusi,id est pro manifestatione silentii, 
id cst incarnationis Christi, quaB hic manifestatur. 
Iste psalinus agit de silentio,idcst de incarnatione 
Dci : quod silcntium,id cst occultum crat in tempore 
illo. Agit etiam de occulto silcntio, scilicet judicii, 
quod modo cxercet, scilicet quod malos permittit 
pr.Tvalcrc bonis,et eos diverso gonere pcenarum af- 
fligit.Chusi namque silentium interpretatur,silcntii 
dico filii Gemini,id cst generatiapropitiationcDei. 



tus est « a furore,»id est a causa furoris quem exor- C Gcminus vcro dextcra interpretatur : per dexteram 



cebit Dominus in die judicii. Et mcrito turbatus est 
ft quia invetcravi, » id cst cum dcbcrcm csso mcm- 
brum novi homini3,fui mcmbrum vctoris, ita quod 
sim dignus abjici, sicut Vctus Tcstamentum : habi- 
tans « inter omnes inimicos meos, » id est operans 
cum omni genere peccati, scilicet adulterii, forni- 
cationis, etc. 

Ego inveteravi inter omnes inimicos mcos ; sed 
jam vos « omnes qui opcramini iniquitatem, » qui- 
cunque estis, « disccdite a me » spirilualiter, quia 
deinceps nolo malum operari vobiscum,« quoniam 
« exaudivit Dominus voeem flctus mei,» id est com- 
punctionis mece, quoniam exaudivit condonando 
pcccata. 



vero propitiatio intclligitur. Psalmus dico, dirigens 
auditorcs in^.finom, id cst in Christum per spem. 
Materiaestmysterium Christi,idest divinitas juncla 
humanitati : de qua sic agit : ostendit exaltationem 
divinitatis, quam habuit in vindicando de inimicis, 
possidendo fines eorum : et ostendit quod faciat ju- 
dicium dc omni justo, tam do Dominico homine, 
quam de aliis,et de omni impio.Judicat enim Deus 
sempcr in hac vtta justos esse punicndos ab impiis 
ad eorum perfectioncm : quodjudiciumDci ostcndit 
eos paticnter sustincre, et idco orare. Deindo ponit 
admonitionem impiorum,et sic intcndit nosin spc, 
constiluere. Sicut diximus {Supra psalm.m) ; « Do- 
mine quid multiplicati sunt, >> tcrlio loco positum. 



9 Exaudivit Dominus deprecationcm mcam, » sci- J) quia agit de r3surrectione,qua3 tertiadie facta ost : 



licet, ne deinceps peccarem, <• et ipse Dominus ora- 
tionem meam suscepit » dando virtutes. Bis ponit 
« Dorainus, » et semel « Deus, » et itaexprimit Tri- 
nitatem. Ex quo dixit, « discedite a me, » notavit 
cmcndationem quod ulterius non pcccaret. 

Hic orat pro inimicis. Justum enimerat, utsicut 
veniam consecutus fuorat, ita ct aliis condonaret. 
Continuatio : « Dominus exaudivit me, » idco « ini- 
mici mci » considerantes me « erubescant » de malis 
operlbussuis«etconturbentur»timore futurijudicii 
o vohementer, » id est,ita ut pa^niteant et convcr- 
tantur ad bona opera, et poat conversioncm cru- 



ita et istum possumus dicere septi/num, quia agit 
de spe in qua quio8cimus,sicut Dominus die septi- 
mo quievit.Justus vel Christus hic Ioquens,patiens 
persccutorcs cum paticntia, prscmittitorationem ut 
liberetur ab inimicis,diccns : « Domine, » qui domi- 
nium habes « Deus, » id est creator omnium, qui 
« meus » es per familiaritatem « in te speravi. » Et 
hic notamus intentionera, « et ideo salvum me fac, » 
ne ccdam tentationibus inimicorum « mc, » di.^.o, 
per hoc exemptum <f ex omnibus persequcntibus 
mc, » tam extcrioribus quam intcrioribus,«ctlibcra 
me, » scilicet ne ultra insurgant adversum me. 



417 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



218 



Meo dico, • salvum mc fac, noquando rapiatini- A cognitione, itaut sis in alto,scilicct, sicuttehumi- 



micus meus animam meam, » agens ut lco. Dehoc 
!nimico,aitApostolus:«Adversariu3nos(crdiabolus, 
tanquam loo rugienscircumit, quierens qucm devo- 
ret (J Petr, v), « dum non est, » id est,quia non est 
alius « qui redimat » dando pretium ; » neque qui 
salvum faciat » eripiendo ne redempti cedant insi- 
diis inimicijnisi tu. 

Ideo dobes salvum facere,quia non est alius qui 
faciat : ideo etiam, qui non commisi quare me per- 
sequantur. Et « Si ego, Domine Dous, feci istud, » 
scilicet, si hanc persecutioncm illorum morui,i(l est 
h«c mala quae ipsi mihi ingcrunt, ha»c mala qufB 
jam dicam mihi contingant. Et quo dixit : « Si fcci 
istud, « determinat cum subdit : « Si cst iniquitas 



liasti uttc cognoscerent assumendo carnem,sic te 
rctrahe in altiludincm in qua fuisti. Vel « Exurge 
in prajcepto quod mandasti » id cst,in lege praece- 
pisti, ut in iniquos, animadvortamus, proptcrea et 
tu juxta eam legem conlra eos insurge : « et » sic 
« synagoga » quac a te propter mortcm et ignominiafn 
tibi illatas dcclinavit « circumdabit tc « id est,adha5- 
rcndo tibi circumdabit te : et proptcr illam confir- 
mandam regrodcrein altum idest,per asconsionem 
tc potentcm ostonde : ut qui tibi humiliato adha;- 
serant, sic glorificatum romuneratorem attondant. 
Ex quodixit,- oxurgeDomine, » ostendit exaltatio- 
nemdivinitatis,dchinc ostendit judicium et conver- 
tit so ad nos: ac si diccret : Dominus sic cxaltatus 



in manibus meis, » id est in operibus mcis.DcChn- -n est, et ipsc Dominus judicat populos : et tu ■ Domi- 



8to patet quod nullam habuit iniquitatcm : cojtori 

Justi,et si peccatis vacui non sint, tamen in pcrse- 

cutores nihil committunt. In hoc non commerui quod 

fcis prius mala intulissem : nec in hoc quod cis mala 

pro malis reddidisscm, et hoc est quod subdit : 

1 81 reddidi retribuentibus mihi mala. » Gum dicit 

retribuentibus, notat se ab illis mala rccipcrc, qui- 

bus pietatis officium irapenderat. Pcrhaecomnia,ct 

hicmaximesuamcommendatpationtiam." Si » h.-ec 

« feci, decidam merito,» id est vincar « ab inimicis 

meis inanis,» id est nullum rocipiens fructum pa- 

tientiae, quod merito mihi eveniot. Vel inanis ab 

inimicis, id est frustratus, nullum acquirens de 



inimicis. 



Praeter hoc malum,hoc etiam mihialiudcvcniat, 



ne. judica me sccundum innoccntiam meam, » id 
est, secundum bona opora moa « et secundum inno- 
centiam, » scilicct, quod aliis non nocui, « supcr 
me, » id est, a supernis mihi data. 

« Judica me » dico,ct consumetur, » id cst, perfl- 
cieturinmejusto,utmesecundumvoluntatemnequi^ 
tia; sua3 crucient (inoquitia pcccatorum » et pcr hoc 
« diriges justum » ad te. In hoc vcrsu notatur judi- 
cium justi ct impii.Quod enim dicit, ut pcccatorcs 
consumant nequitiam suam, in cojudicium pecca- 
torum ostenditur. Justum enim est,ut « qui in sor- 
dibus cst,pordescat adhuc. {Apoc. xxii). » Cum dicit 
post nequitiam peccatorumconsummatam in justis, 
ipsos justos dirigi,ponit judicium justorum. Judicat 
enim Deus suos, probando pcrsccutionc. In Christo 



scilicet « persequatur » id est, impugnet « inimicus ^ fuit consummata ncquitia Judacorum^quando cruci- 



aniinam meam » scilicet, diabolus et membraoius, 

« et comprebendat » id cst, sibi succumbere faciat 

«vitam meam » id est, animam per quam vivero 

dcbeb «et conculcet » id est, multis turpitudinibus 

toe contemptibilem reddat, in tantum ut sit in terra 

prorsus, id est dedita terrenis,per quod erit cibus 

diaboli « et gloriam meam » id est, rationom mcam : 

qo» ideo diciturmihi gloria,quia per cam sum si- 

tDiIi8.Deo « deducat in pulvcrem » id cst, similcm 

faciatpulveri, 8cilicet,quod sicut pulvis non resistit 

rento, ita nec ratio mea rcsistat diabolo. 

• Si feci istud,» ha3C pracdicta malamihievcniant : 
sedquianonfeci «exurge,Domine,iniratua» id est, 
in vindicta tua, ut homines eripias a diabolo « et 



fixus ost : directus est ipse justus quando a mor- 
tuis surrcxit.Dccii ncquitia consummata fuit in Lau. 
rcntiOjCum cum por ignem occidit. Similiterde aliis 
justis atque impiis judica sccundum jastitiam : tu 
dico « scrutans corda,» id est,perfecte videns cogi- 
tationes, «ct rcnes, » id est carnalcs delectationos : 
in renibus enim sedes cst libidinis. Vel perrenes ac- 
cipiamus firmiorcs cogitationes : solus enim Deus 
sccreta cordis cognoscit. 

Dixi «consuraeturnequitia peccatorum,» etcontra 
illam ncquitiam sit mihi « adjutorium a Domino » 
ne ipsa mihi pra)valcat,quod justum est secundum 
patientiam ct justitiam mcam « quod salvos facit 
rcctos corde, « quia supcrant omnem inimici ten- 



exaltare in flnibus, » id est, in possessionibus tationem. 



« ioimicorum tuorum » id est, daemonum, sciiicet, 
pbssidendo eos, quos modo possidet diabolus. Tunc 
mliatur Dominus in pectoribus, quando illi a con- 
^rsisconfessiolaudis offertur.Ab hocversu incipit 
ostendere cxaltationem divinitatis. 

«Exsorge» dico,utfinisinimicorumpo8sidcas «ct 
ttsurge in prascepto quod mandasti » id cst, ponc 
«timple leges tuas in omnibus possessis, et sic sy- 
nagoga populorum circumdabit te, impugnando ot 
Chiistum et alios justos. 

«' E( propter hanc » sic obstinatam contra tc 
« regredieire in altum » id est,subtrahe tc ab eorum 



Et quia Dominus talis cst,idcovos impii convcr- 
timini ad eum, quia « nisi convcrsi fucritis, gla- 
dium suum vibrabit » supcr vos, quoniam ipse 
Dcus est judex, id est, retribuet unicuique pro 
morito. Pcr hoc ostendit potestatem habcre pu- 
nicndi : et ne excusent se per ipsius judicis impo- 
tcntiam,subdit « fortis, » id cst, cujus voluntati 
nemo possit rcsistcre.Etneiili dicerent : Si potcns 
essot, jam punisset, subdit « patiens, » id est, non 
statimpunicnSjSedexspcctans peccatorumpoeniten- 
tiam :cthoc probat quod patiens sit,quia non statim 
punit peccata : ct hoc est, « nunquid irascitur, » id 



219 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMBIENT. BIBL. 



220 



est,punit«persingulosdics? Non » Etquiajudexest, A dum honorem Domini «altissimi » cujus noroini est 

et potcns est, idco « nisi convcrsi fucritis ad cum, 

gladium suum vibrabil; » ideo mittondo ad judi- 

cium justis ostcndct coruscum,impiis tcncbrosum. 

Gladius cnim vibratus modo tcncbras, modo splcn- 

dorem ostcndit. Injudicio, quod vibrabitgladium : 

et jam « arcum suum telendit, » id est, cum divina 

Scriptura nobis minas incutit. Per lignum arcus, 

Vetus Testamcntum accipitur : quia sicut lignum, 

per sc erat inutile et inflexibile : per chordam No- 

vum Testamentum,quod vetus intenditur,etad uti- 

litatcm intcllcctus rcducitur « ct paravit illum,» id 

cst nobis pcr quosdam doctorcs intelligibilem red- 

didit. 

« Et in 00 » arcu, scilicct divina Scriptura, « pa- 



psallcndum, quoniam ipse altissimus est. Psallere 
vcro cst, Domini mandata, et operibus peragere, et 
hymnos et psalmos et cantica voce ct corde can- 
tare. 

IN PSALMUM VIII 
TiTULUs : In finem psalmus David pro torcularilm. 

« Doroine doroinus noster, » psalmus iste conve- 
nit David prophetae.et omnibus de Ecclesia qu® fuit 
antc adventum Christi. Psalmus dico, pro torcula- 
ribus agens, id est,pro Ecclesi®, qu® ideo torcular 
intclligitur, quia in ea sunt et rcjiciendi et reci- 
picndi : sicut in torculari vinum exprimitur^ quod 



rctinctur : et acinus remanet, qui ejicitur : cujus 
ravit vasa mortis, » id ost, apostolos cffiterosque n univcrsa prcssura fit Chrisli permissione. Psalmue 
doctorcs,ex quibus mors propinatur. Quibus? non nos in Christum dirigit : et hoc est quod dicit,i 



rccipicntibus doctrinam eorum, «ardontibus • vero, 
id est, dcsidcrantibus Dcum, • sagitlas suas, » id 
est prffidicatores ipsos, vel divinas sontcntias qua; 
corda vulnerant « eCrecit,» id ost habilcs ut recipe- 
rentur et intclligercntur paravit. Unde Apostolus : 
T< Sumus odor mortis in mortcm, aliis odor vita; in 
vitam (H Cor. ii). » 

Licct Deus sic vlbrct gladium, sic parct arcum, 
tamcn impii non dosistunt, scd eccc impius « par- 
turiit, » id cst conaturemittere «injustitiam, » non 
alio cogentc cum ad hoc,sod quiaipse «conccpit » 
cogitationectvoluntatc « dolorem » id cst pcccatum, 
pro quo ci maxime cst dolcndum, « ot pcpcrit » id 
est operc complevit « iniquitatem 



IQ 

fincm, id est, admonct nos infideles ut voluntarie 
Dco subjiciamur. Materia est Christus. De eo sio 
agit : ostcndit excellentem potentiam divinitatis per 
magnifica sua opcra ostendit etiam humanitatem 
ejus humilcm,deinde exaltatam super omnem crea- 
turam. Intentio vero est, admonere infideleSyUttali 
Domino subjiciantur. Loquitur hio propheta vel 
quilibetde Ecclesia qua; fuit ante adventum Christi, 
et a magnificationc divinitatis incipit : et hic quam- 
dani cxsultationcm attendens secundum ChrisU 
dignitatcm, prasmittit dicens : « Domine,» qui cum 
omnibus domineris « Dominus noster » specialiter 
es, quia tuorum bonorum participes facti sumosi 
« quam, » id cst quanlum, «nomen tuum, » honori' 



Haic autem facicndo « lacum sibi apcruit,» id cst ^ ficcntia tua, fama, gloria, « est admirabile » non 



prajcipitium sibi pcccali paravit « ct cffodit illum, » 
id cst amplificavit pcriculum, «et incidilin fovcam 
quam fccit, » id cst pcr quod aliis noccm paravit, 
seipsum potius impedivit. Uudc Augustinus : Ncmo 
non prius pcccat in sc, quam in alium : sicut alios 
volens dcciperc, apcrit terram prius,dcindc oCfodit 
amplificando foveam, tandcm nisi sibi benc provi- 
dens, incidit in eamdcm. Lacus dicitur cujus latet 
fundus : poccatura voro dicitur lacus, sccundum 
hoc quod finem immincntis cx pcccato ruina; igno- 

ramus. 

In hac vita cadit pcccator in foveam poccati, sod 
landcm in dic judicii «convcrteturdolor ejus, » id 
ost peccatumcumjucunditate hic pcrpctratum, ibi 



tantum in Afriea, sicut dicebant quidam haeretici, 
scd « in universa terra. » 

Idco dico mirabile « quoniam magnificentiataa,i 
id est magnificus Filius tuus, « est elevata super 
omucs ccelos, » id cst super omnem angelicam 
crcaturam : vcl supcr omnes cgbIos materialiter : 
quod fieri non posset, nisi ille, homo esset ct 
Dcus. 

Proptcr hoc cst admirabilc nomen tuum, et etiam 
proi)tor hoc quod tu « porfecisti, » id est perfectam 
fecisti « laudem ex ore infantium et lacteniium, • 
infantium quantum ad ajtatem, lactentium, id est 
simplicium,qui indigcbant pasci simplici doctrina. 
Laudcm puerorum pcrfectam dicit, quia non fit ei 



dolorcm incutiet « in caput cjus, » id cst animam D humanoingcnio, sed ex sola operatione divinitatiB. 



ojus. Puniclur enim ibi anima pro omnibus in 
quibus hic pcccavit, » et in verticem ejus, » id est 
in superiorem partem, scilicct ralioncm, « iniquitas 
ipsius dcsccndcl,» id est peccatis quibus hic con- 
scnsit ratio, ibi absquo omni obca^cationc destrue- 
lur. Ex quo dixit « Dcusjudcx justus,posuitadmo- 
nitionem impiorum. » 

Et quoniam ipse talis es'., ideo « confitcbor Do- 
mino » id est laudabo Dominum. Accipitur cnim 
confcssio vel de pcccatis,vcl in laude, « sccundum, » 
id est proptcr « justitiam ejus, » et psallam bene 
opcrando « nomini Domini, » id cst ad amplifican- 



Pcrfccisti dico « propter inimicos tuos, » scilicoi 
pharisaios. Hffic prophetia in Evangclio orcDomini 
docctur exposita, cum a Juda^is prohibercntur in- 
fantcs, nc laudem Domini resonarcnt, respondit : 
« Nonne Icgistis^ quia ex ore infantium et lacten- 
tium pcrfecisti laudem? (Matth, xxi.) » Propter ini- 
micos dico « ut destruasinimicum,» scilicet male- 
volum, " ct ultorem, » id est dcfensorem suaa legia, 
veritatcm Evangelii impugnantem. 

Idco dicit destrucs « quoniam ogo videbo » ia 
successoribus meis « coclos tuos, » id est sanctos 
apostoIos,qui dicuntur cccliyquia continent seoreia 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



222 



ipluunt eliam rorem coelestis doctrin<Te fide- A 
ode per ccDlosevangclicoslibros^qiii sccreta 
itinent,possumus accipere.CoBlos dico«ope- 
jOTum tuorum, » id est quos ipsa deitas 
, estiper digilos pluralitcr personarum plu- 
m in deitate significatiundealibi manifeste 
Bm nobis notat cum dicit : « Quis appcndit 
terra; tribus digitis? » Videbsw et lunam,et 
, » per lunam infcriorem Ecclesiam sub apo- 
/el gcncralcm Ecclcsiam,qua3 pro dcfcctu ct 
anto luna dicitur : per stellas intclligit cos, 

Ecclesia in seipsis lucent « quas » stellas 
uaB » scilicet coclum et lunam« tu fundasti » 
irmitcr statuisti, ut quibuslibet tentationi- 
:{ueam dimovcri. 

ido quidcm ha;c omnia fccisti, crgo « quid -^ 
QO? » id est magnum quid video hominem 
Br hoc quod tu cs mcmor ejus? Praeparas 
er Filii tui transmissioncm, humani generis 
ionem :« aut quid est filius hominis?>»id cst 
itas Christi,«quoniam visitas eum »uniendo 
ium tuum. Quod dicit, filius hominis, notat 
»rum hominem csse : quod dicit hominis et 
minum, eum non ex homine patre, scd ex 
atre humanitalem traxisso innuit 
osti filium hominis, et eum filium cum vi- 

deitate, id est Christum intcgrum « mi- 
•secundum deitatem.Humiliata enim fuitdi- 
, quando sibi passa cst humanitatcm uniri. 
ipostolus : « Exinavit semetipsufti formam 
Bcipiens (Philip. ii). » Minuisti dico, ita, ut 
iristus sccundum humanitatem minus habe- C 
angelis, quia passibilis et mortalis fuit,«sed 
» quia ctiam ipsi sic fragili, prout Domino, 
ministrabant : ct eum prius sic minutum 
lasli gloria » in rcsurrectione« et honore » : 
nultitudine servorum per cxaltationem ad 
. Cum dicit coronasti, notat de corona to- 
undi resurrectionis et asccnsionis gloriaali- 
onfiteri : et sic honoratum « constituiti su- 
jra manuum tuarum. » etiam supcr angeli- 
eaturam. 

loniam potuisseteum constituisso digniorem 
I8creaturi8,ncc tamen omniasubjecta essent 
iliquis episcopus dignior est omnibus aliis, 
nen omnes subjecti sunt ci), subdit : « sub 
B ejus, » id est plenaric subjecisti « omnia,» jj 
imnes crcaturas. Sicut onim quod sub pedi- 
tcujus est, plenum ei subjectum est, ita 
i omnia : licet enim adhuc quidam recalci- 
ihil tamen faciunt nisi ejus pcrmissione.Vel 
edibusejus,»id cst sub humanitate,qua3ideo 
licitur) quia per eam divinitas ad nos dc- 
:. Ostendit per partes quae orania subjecerit 
» id est simplic^s in Ecclesia, de quibus ait 
U8 Pctro : « Pasce oves meas {Joan, xx), » 
i, » id cst pra?dicatores sanctos, qui tritu- 
:clesiam. Unde Moyses : a Non alligabis os 
nturanti [Deut. xxv). » « Universas » pro- 



pterhoc ponitfeminium,ut significet illosquosdam 
fetus in Ecclesia; « insuper et pecora campi » per 
pccora campi illos qui sub nullius cusiodia tencn- 
tur intelligit,qui late vagantur. Per hoc quod dicit, 
« insupor, » notat discrctioncm illorum a bonis. 

Et etiam volucres coDli, id est elatos in supcrbia, 
« et pisces maris, » id cst qui curiose victum quae- 
runt, sic mundana quacrunt sollicite : sicut enim 
pisces qui victum sollicite inquirunt,8icquidamut 
possideant, ut morcatorcs : quidam naturas rerum 
inquirendo, ut philosphi, qui perambulant semitas 
maris. Per mare accipimus mundum, qui scmper 
in motu est, sicut mare. Cum superius dixit, « mi- 
nuisti, n humilitatem humanam ostendit :posthoc 
usque de humanitatis cxaltationc. 

Ostcnsa igitur tanta dignitate ipsius, quasi con- 
cludens in cadem admonitione, in qua inceperat, 
desinit. « Domine Dominus noster. >> Et notatur ibi 
mysterium, ut sicut a bono incipimus sic finia- 
mus. 

IN PSALMUM IX. 
TiTULUs : /n finem psalmus David pro occultis filii, 

« Confitebor,»iste psalmus convenit David, qui et 
hic loquitur pro occultis filii, id est, Christi.In hoc 
enim psalmo agitur dc occultis Christi,et jungit nos 
in finem, id est in Christum. Intcndit cnim in hoc 
psalmo invitarc nos timorem Christi. Materia 
est gesta Christi in primo et secundo adventu, de 
quo sic agit. Ostendit Christum in secundo adventu 
damnaturum diabolumcummembrissuis.In primo 
vero ostenditquidfaciat suis,et quid persecutoribus 
Ecclesiaj, sive capiti Antichristo, sivc suis. Postea 
ponit imprecationem Ecclesia? persecutoribus.Dein- 
de attendens mala quai Antichristus faciet Eccle- 
sio), cum qua^stione ipsa mala enumerat. Ultimo 
precalur finem mundi. 

Praavidens prophcta destructionem inimicorum 
in secundo adventu, in quamdam exsultationem 
prorumpit, dicens ;«Confitebor tibi, Domine,'>con- 
fesssione laudis « in corde » dicit, quia nulla con- 
fessio valet qua3 ex corde non procedit, « meo » 
dicit, cui dominatur,«toto » dicit, quia nulla mala 
cogitatione impeditur et aliis. « Narrabo omnia 
mirabilia tua, » non ideo dicit, quod orania ejus 
mirabilia narret, sed quaecumque dicit de eo mira- 
bilia sunt. 

« Laetabor » etiara in animo, « et cxsultabo » in 
corpore, non in mundani8,sed« in to » « psallara,» 
etiara bene operando « nomini tuo »» ampliando, 
« Altissime, » scilicct, quia altissiraus es. 

Laetabor dico et exsultabo. « In convertendo ini- 
micura racura retrorsura,« id est in consideratione 
conversionis iniraicLLicet cuira hic nobis quodam- 
modo dominetur, taraen in die judicii prorsus ejus 
dorainium destruetur.Conversio vero,id estdestru- 
ctio illius dorainiipcrmortem Christi incocpit,indie 
quidera judicii plcne consummabitur.Ulo converte- 
tur, suique sequaces « infirmabuntur,»id ostamit- 
tent polestalem nocendi : quae iterum inflrmatio in 



223 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPIST. OPP PARS I. — COMMENT. BIBL. 



23i 



hac vita incipit per mortcm Chrisli : et<c peribunt» A 
ffiterna damnatione, rcmoli « a facie, » id cst a co- 
gnitionc tiia juxta qiiod dicitur :« Tollatur impius, 
nc vidcat gloriam Dci (/5. xxvi). » 

Ideo peribunt et infirmabuntur « quoniam tu fc- 
cisii meam causam, » id cst mihi utilcm. Ibi cnim 
paticntio) ethumilitatisnobisoxomplum reliquit:et 
« judicium, » id cst scntcntiam mortis, datam ab 
ipsis Judaeis," fccisti meum, » id est mihi ulile.Per 
mortem enim tuam redempti sumus : et potcs de- 
strucre adver8arios,quia « tu sedes, » id est quics- 
cis « supcr thronum, » id est in regali sede ; « qui 
judicas justitiam, n id ost juste, ct per hoc notat 
quod Deus eos velit dcstrucre. 

«Judicas juslitiam»hanc,scilicet:«Incrcpasti gcn- 
tcs, » id cst gontilitcr vivenles damnabis, incre- w 
pando cos de malcfactis; « impius, » id est dia- 
bolus, » poribit » in a^ternum, scilicct, « nomen 
eorum, » id est omncm potcstatcm « corum, » id 
cst gentiliter vivcntium, dclcbis in aitcrnum. Et ne 
acciperemus in ajternum usquc ad fincm mundi, 
sicut Moysos ait :« Rcgnabit Dominus in a;ternum 
et ultra (Exod, xv) ; » subdit, « ct in saiculum, » 
subsccutivum hujus sajculi. 

Peribit impius, quia « framea;, id est tcntatio- 
nes « inimici, » id est diaboli,« dcficient in fincm^'» 
id est postquam devcnient in ultimum finom, « ct 
destrues civitates corum, » id cst collcctiones sub- 
ditorum,munilasscntontiisfalsorumadsuoserrores 
defendendos.Et tunc «pcribit memoria cornm, » illa 
scilicct aEfcctio quam habent sancti pro cis in hac 
vita existentibus.Undc in Evangelio : « Inter nos ct C 
voschaos magnum firmatum cst [Luc xvi) » « cum 
sonitu, » id est magno dolore pcreuntium. Sicut 
enim aliqua civilatc pcrcuntc,magnus d.ilorctma- 
gnus sonitus cst, ita.crit in illis percuntibus. 

« Ipsi ita peribunt, Dominus autcm permanctin 
ajtcrnum, » vcrc pcrmanet in a;ternum, quia « pa- 
ravit thronum suum in judicio, » id cst, dum judi- 
carctur : vcl in judicio, ut judicct ;«ct ipsc judicabit 
« orbem terrae,»id cst omncs bonos viventcs in cir- 
cuitu tcrrop, « in aequitate, » scilicct pro meritis ; 
a judicabit eliam populos, » scilicct poccalorcs, » 
in justitia, » id cst pro mcritis singulorum. 

Ilactenus cgit dc sccundo advcntu,nunc dc primo 
ingreditur : ct primo ostcndit quid Ghristus faciat 
suis ; in secundo advcntu judicabit,et ipsc idem Do- n 
minus in hac vita factus cst refugium pauporum. 
« Factus est»bene dicit, quia cum Dcus nihildebe- 
ret, homini (homo cnim per suam culpam ab eo rc- 
cesscrct)fccit tamen mediatorcm,perquem rcdime- 
ret, « rcfugium, » dicit pcr simile : sicut enim pu- 
gnantcs cum stare ncqucunt,ad aliquam munitionem 
fuginnt, sic fidclcs cum pcr vircs proprias staro 
ncqueant, ad Chrislum refugiunt, qui vcl ministrat 
tolerantiara,vel mitigat passioncs.Pauporem vocat, 
qui licct habeat,tamcn terronacupiditatc vacuatus, 
ccDlestis dcsirat largitate ditesccre : ipse cst ctiam 
adjutor ad cooperandum,ut si aliquis incipiat jeju- 



naro,Deus ei manum apponat : adjutor dico in tri* 
bulatione. Illud cnim dulcissimum cst adjutorium, 
quod in neccssitate proistatur, sicut in alio psalmo 
dicit :«Invoca mc in dio tribulationis, ct eru^m te, 
et honorificabis me(P5a/.xux) ;»ct non quocumque 
modo adjutor in tribulatione, sed in opportunitati- 
bus,id cst secundum quod opportunum. est.Si enim 
tribulatus roget removeri tribulationcs, non est di- 
gnus exaudiri : si vero tolerantiam deprocatur, di- 
gnus cst exaudiri. 

Adjuvas in tribulatione, et etiam non delinqucs, 
id esi non patcris eos devinci.Licet relinquas,id est 
ad boram patiaris trtbulari,vel etiam aliquando ca- 
dcre : sunt cnim aliqui casus utiles, ut impetus, 
« quajrenles te, Domine, » id cst illos qui omnibus 
modis volurtati tuaj oblempcrare nituntur. 

Et quoniam non dcrcliquisti, ideo « sperent in te 
omncs qui novcrunt nomcn tuum. « Noscere acci- 
pit, non ex interiori cognitione, scd in sola fidc el 
bona opcrationo. Unde Joanncs :«Qui dicit senosse 
Deum, et mandata ejus non custodit, mcndax esl 

(/ Joan. 1). » 

Non dcrelinquit suos,sed rcquiret sanguinemeo- 
rum: ct ideo«psallite illi Domino,»et detcrminatcui 
Domino,scilicctqui corporaliter«habitat in Sion,»id 
est in Judaia. Sion namquo Judeai caput e8t,in qua 
Christus praiscntia corporis habitavit. Undeet ipso 
ait : « Non sum missus praiseatia corporis, nisi ad 
oves qut-B pericrunt domus Isracl (MaUh. xvj,» Vd 
per Sion Ecclesiam, quac spcculatio est, possumus 
accipcre : « Annuntiate inter gcntes,» id estgentili- 
tcr viventes,« studia ojus, » hoc scilicet,» quoniam 
ipse est requirens sanguinem eorum, >* id estqu»- 
rcntium Dominum, « recordatus ost,»scilicettribu- 
latorum ct Iribulantium.Dcus suorum videturobli- 
tus, cum cos tribulari permittit : recordari,quando 
cis subvonit.Studia dicit,quia Deusnon tantumju- 
dicat, scd studiose vindicat.wRccordatus est tribu- 
torum, et non cst oblitus clamorem pauporum,»id 
est supplicium, qui non possunt tribulationes sus- 
tinere, miscrctur statim Dcus, ct liberat atribular 

tionc. 

« Clamorem pauperum » dicentium : « Miscpere 
mci, Domine, » scilicct.hoc modo, « vide humilita^ 
tem mcam, » id est afflictionem meam : vide,dico, 
« de inimicis meis,» id est de superbia inimicoruiB' 
Si enim consideras modum superbe inferontiom, 
potcris cognoscere quanta sit afQictio patientium. 
Quod dicit Domino,«Vidc humilitaicmmeami»p^ 
simile loquitur.Sicut enim aliqui8,si eum Dominui ^ 
suus videat, melius pugnat, ita fideles Ghristi, ,« -s 
Deus eos vidcat, melius tolerant Videre enim Do* ^^ 
mini, juvare est. 

« Vide humilitatem meam. » Et stc«ezsultaboia - _ 
salutari tuo, » id est in salutione tua. . '^ 

Et sdco dcbeo cxsultare,quia tu es illovquiesal; ^ 
tas mc, » id est rcmovendo « do portis mortiB,»»1B 
est de malis operibus,per qu® intratur inififeil^USH^. 
ita ut ego sic exaltatus positus • in poriiB filiaB Sio&yi' 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



226 



idestinYirtutibusqu® suntintroitusadEcclesiam, A iHc, quia video lanlam tribulationcm inferri tuis 



quac dicitur jilia Sion, quia generata fuit in Sion, id 
estin Judaea,in passioneChristi. Vel etiam dicitur 
filia Sion, id cst filia speculationis, quia non csset 
Ecclesia,nihil Dcum specularetur, annuntieni » om- 
nibus aliis « laudalioncs tuas omnes, » non (juod 
pmaia qua; possunt de co cum laudo dici dicat,s(yl 
quidquid dicct, laus cjus erit. 

Et quia sic exallas, « exultabo in salulari tuo. >» 
Hic incipit dicere quid faciat pcrsccutoribus Ecclo- 
sia» in primoadventu.Continuatio : Suis ita subvcuit 
Dcus, « scdgentes,» idcstgentilitcrviventes,«infixaQ 
sunt in interitu quem fecerunt, » Cum enim alios 
corporaliter interimunt, seipsos ipiritualiter intor- 
ficiunt. « Infixae, » pcr simile dicitur. Sicut cnim 



ab illo, quod videris rccessisse a tuis. 

Et ideo « ut quid, Domine, recessisli longe, » id 
est pormittis tuos tantum tribulari, et « despicis, » 
otiam,id est sicut videris rccessissejta etiam vide- 
ris despicero « in oportunitatibus in tribulationo? » 
id cst cum in tantis tribulationibus opportunum 
videretur ut Deus confortarct suos pcr miracula, 
videbitur suos despiccre, cum nec miracula, nec 
aliquam ttdcm ministret confortationem. llic vult 
enumerare mala quaj Antichristusinfcret fidelibus, 
ct enumerando ostcndit ipsa mala nocero infercn- 
tibus, prodesse paticntibus. Continuatio : 

Recessisse videris^ quia « superbit impius,» et ex 



, . ^ ,. 1 . . . superbiasanctosafflimt singularis ille, id est Anti- 

ciavus mfixus vel m luto,pcr sc non potcsl resur- n u • * * j • i •* • j-* 

., . . , ... '*^ ... *^ B christus : ct dum sic superbit «mccnditur pauper.» 

gere, lU ipsi hom.oida) a ncqml.a sua pcr sc non Y p^^ i„e.endilur notat et quod tribuletur et quod 



possunt rcsurgerc. Et etiam « pcs corum, » id est 
afrectio eorum, cst comprchcnsus « in laquco, » id 
est in dolosilate, « isto qucm absconderunt,» idcst 
aliis occulte tetenderunt. 

Ipsi ignorant hoc judicium Domini esse datum 
supcr eos in hac vita, sed « Dominus cognoscetur 
facicnsjudicia,» ideoquia « peccatorcstcomprchen- 
sus,» in hac vita « in opcribus manuum suarum,» 
id cst in dclectationibus suarum operationum. 

Quia peccatorcs sic persequuntur Ecclesiam Dei, 
ideo « convertantur » a proposito persequendi, et 
prscipitcntur « in infcmum, » materialem : pecca- 
torcs dico, scilicet « omnes gentes qu® obliviscun- 
ipr Deuoi, » id est qui vel fidem non habent : vel, 
si babent, opera Dci non faciunt. 

Vere convertcntur, quia pauperes remuncrabun- 
tur,ct hoc est « quoniam obiivio paupcris non crit in 
fincm, 1 id est in oetemum : quia licet Deus in hac 
vita videatur pauperum oblivisci tamen veniendo in 
fine sfficuli, non obliviscetur Dominus eorum : ct si 
pauperum simpliciter rccordatur Dominus, tuno 
multo potius patientia; pauperum recordabitur : et 
hoc est « patientia pauperum, » id cst merccs pa- 
tientiae pauperum, « non peribit. » Uic imprecatur 
contra persecutores. 

Et ut patientia ipsorum non percat^ « tu Domine, 
^xsurge, non confortetur, » id est non prosperctur 
diu in persecutione sanctorum,«homo, » id est An- 
tichristus, qui cum dicat se essc Deum, tamen sim- 
pliciter homo est. Ipse non confortetur, et etiam J) 
« gentes,» scilicet sequaces et complices cjus « ju- 
diccntur in conspectu tuo,id est, » licct alii ncsciant 
eos judicatos, tamen apud te sunt judicati. 

Hoc modo judiccntur. « Constitue super eos lc- 
gisiatorem, » id cst Antichristum, qui constituat 
super eos legem contrariam legi Christi, et etiam 
hoc modo judicentur, ut « ipsae gentcs sciant» ali- 
quando « quoniam ipsi sunt homines, » id cst carna- 
ies. Propheta prospiciens tantam persecutionem fu- 
turam ab ipso Antichristo,conqueritur quasi Deus 
rccessisset a suis, ipsius malefacta enumerando. 
ContinuatiQ : Ideo precor ut non confortetur homo 



quod tribuletur et quod 
purgetur. » Superbit impius, » ct castigant ipse et 
sui mala consilia adversus sanctos, in quibus « com- 
prehenduntur. a Per oomprehenduntur notat eos 
nocentcs suis ipsis laquois impediri. 

Supcrbit impius, paupor inconditur, laudatur 
etiam poccator, secundum acta, laudatur dico «in 
desideriis animae suac, » quia suceedunt ei omnia 
qnoe desiderat, et sic laudantes dicunt: Non posset 
h.TC facere nisi Deus esset cum eo « et ipsc ini. 
quus, » quiavoluntate habet nequitiam « bcnedici- 
tur, » id est exaltatur, quia ctiam in mahs operi- 
bus bcne agere dicitur. 

Et quoniam sic laudatur et benedicitur, ideo « cx- 

fj accrbavit Dominum peccator, » ille singularis, id 

est iram provocavit,ot idco etiam quia ipse « non 

qua^ret,» sibi Deum adjutorcm : agens« secundum 

multitudincm irae suac, » id cst muUo furorc. 

« Non ost ctiam Deus in conspectu ejus,» id est 
non attcndit Dcum aliquid possc : et praster ha3C 
omnia « viac,» id cst opcra ipsius, « sunt inquinatae 
« in omni tempore, id cst nunquam fccit aliquod 
bonum. 

Et ideo exacerbavit,quia « auferuntur judicia tua 
« a facie ejus, » id cst a oonsideratione ejus, quia 
ncc te altendit rectorem rerum,nec futurum judi- 
cem, ethocideo, quia « dominabitur omnium ini- 
micorum suorum, quia realiter subjiciet omncs 
reges terrae . 

Vere dominabitur,quia « ipsedixitincorde suo,» 
id est tibi compctendi, « movebor a gcneratione, » 
una mihi subdita « in aliam generationem,» mihi 
subjiciendam,sed « non sine malo,« id estquineis 
mala infcram.Ilic notatnimiam malitiam ncquitiae 
illius. 

Ipse etiam talis cst « cujus osoi^t plenum malitia,» 
id est blasphemia in Deum «et amaritudine,» quia 
amara verba ct turpia dicit hominibus « et dolo, »» 
quia scducit homines per latcntcs seductiones,id cst 
pcr promissiones, ctc. « Sub linguaejus laboret do- 
lor, id est in corde cjus, quia nihil aliud cogitat, 
nisi ut fidelibus laborem et dolorem inferat. Vel 



227 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS 1. — COMMENT. BIBL. 



Zzo 



« 8ub lingua cjus,» quiaaudientes plus timentlin- 
guam cjus, quam laborem et dolorem. 

2 Sedet, » id est immoratur u in insidiis cum di- 
vitibus, » id est potentibus, per quorum auxilium 
homines decipict, « in insidiis, » dico, positis» in 
occultis >» locis.Occulte cnim fallet boinincs, ad se 
propbetarum scripturas converLens, sic diccns : 
Ego sum promissus Messias. In me etiam complctur 
prepbetiaqufB dicit: « Adorabunteum omnes reges, 
omnes gentes servicnt ei.» {Psal. lxxi.) Ad boc se- 
det « ut interficiat innocentem, » spiritualiler. 

« Oculi etiam ejus in pauperem respiciunt, » per 
afTectum misericordiaB. Dicet enim. Movebor erga 
te, quia ila tribularis desine stultitiam illam, ct 
converte ad me : exterius ostendit se babere affec- 
tum erga illos, sed interius « insidiatur, » boc est 
quod dicit « in abscondito, quasi leo in spelunca 
« sua, » scilicet, cum comparat eum lconi,bominc8 
eum pcr violentiam sibi adbifirere coacturum osten- 
dit. Cum vero dicit, in spelunca, » dolosc eum agere 
insinuat. 

Etad hoc scilicet « insidiatur, ut rapiat pau- 
perem, » et ne rapinam semper violentam intelli- 
gamus, subdit « rapere pauperem, » dico, etiam 
« cum attrabit eum,» id est dum aliquibus blandi- 
tiisseduciteum.Per boc quod repetit, « insidiatur,» 
ostendit eum valde studiosum ad insidias. 

Insidiatur pauperi ut rapiat, et rapiet, quia « hu- 
« miliabit eum, » id cst inclinabit eum sub suis le- 
gibus. « In laqueo suo, » id cst ipsius Anticbristi, 
quandiu aliis paratlaqueum ipscin eo illaqueatur. 
« Inclinabit se, » id est paulatim descendct ad rui- 
nam : quanto enim magis alios tribulat, tanto pro- 
pior ipse est ruinaj, « et cadet, quiaDominus intci^ 
liciet eum spiritu oris sui, sed tum tandem cadot 
« cum dominatus fucrit paupcrum, » quos sibi 
subjiciet. 

Et merito cadet. « Dixit enim in corde suo,» id est 
tractavitin corde : quia sicut dixit,verum csse pu- 
tavit: « OblituscstDeus » suorum,et « avertit facicm 
suam, » id est prajsentiam suam « no videat, » 
opera qua ego facio, punicndo eos, nec etiam « in 
finem, » id cst nec in bac vita nec in futura. Vi- 
dens Propbeta bomines futuros in tempore Anti- 
cbristi, praj nimio tribulatione mortem expetere,in- 
ducens personam eorum prccatur finem,et secun- 
dum adventum Cbristi,sicut etiam superius in per- 
sona eorum conquestionem facit. Continuatio : 

Ipsc dicit quo Dcus obbtus est,scd tu « Domine 
Deus, exsurge, et exalletur manus tua, » id est 
vindicta tua « ne obliviscaris pauperum, sicut ille 
sstimat. 

Et bene debes te vindicare de eo, quia « ipse im- 
pius irritavit Dcum, » et propter quid irritavit? Id 
est quaa fuit principalis causi illius irritationis? 
Hffic scilicct i< dixit enim in corde suaj, » sic babens : 
Dominus « non requiret, » id est vindictam non ac- 
cipiet : et idco baic irritatio maxima fuit, quia con- 
tra ipsum Deum sermodirigitur, et hoc est ponere 



A 08 in coclum. Interrogando loquens, ad inquisitio- 
ncm nos admonet : cum respondet inquirentibus 
satisfacit. 

Ipso dicit « non requirct a sod tu, Domine, vides, 
ut, qualiter « tradas in manus tuas, » id est vindi- 
ctas tuas. Vcre vides istud, quia ncc profunditas co- 
gitatioaum latot visum tuum : et boc est quod dicit 
« quoniam tu considcras laborem ct dolorem,» id est 
cogitationem de dolore et laborc inferendo aliis. 
Unde supcrius dictum cst : Sub lingua ejus labor 
et dolor. 

Bene debes eos tradere in manus tuas,quia « tibi,» 
id est tuaj custodia) « pauper derelictus est, » id est 
in nullo alio confidit, nisi in te solo, et pauper dere- 
lictus tibi non frustrabitur,quia « tu cris adjutor, » 
j^ id est cui mortuus est diabolus,id est pateretma- 
ter, scilicet voluptas carnis. Diabolus ideo dicitur 
pater, quia omnes bomines animales in peccato et 
gencrantur ct nascuntur. Voluptas ideo mater : quia 
sicut matcr gignit puerum,ita carnis voluptas nutrit 
stultum. 

Quia tibi est paupcr derelictus, ideo « contere, » 
id est anniblla « brachium » id est fortitudinem et 
potontiam « peccatoris » in actu « et maligni »• in vo- 
luntate,et jam tcmpus cst ut dcstruatur ejus poten- 
tia : quia et illius noquitia est consummata,et Eccle- 
siaillius perseoutione purgata; ethoccstquod sub- 
dit : « quajretur peccatum » ponamus ut quaeratur 
quem locum habeatin Ecclcsiapeccatum illius « et 
non invcnictur » locus ipsius peccati.Ubi enim nibil 
restat purgandum, ibi irapius non habot locum. 
C Brachium illius conteretur « Dominus autem re- 
gnabit in ajternum » et sic dico in aeternum ut in- 
telligatur «in sa3culumsa)culi»ct ne gentesdicerent, 
et nos cum eo, subdit « vos, gentes, peribitis de terra 
illius » remoti scilicet, de terra viventium. 

« Vere, gentes, peribitis, quia Dominus cxaudivit 
dcsidorium paupcrum » quia etiam « prajparationcm 
cordis eorum, » id est, ex quo habent voluntatcm 
paratam sive a Dco,sivc a seipsis « audit auris tua. » 
Alia translatio habentconcupisccntiam ubi nosha- 
bemus praeparationom, ct ideo sic legamus, ut idem 
valcat cum concupiscenfia : sic « desiderium exau- 
divit et praeparationem, » id est id ad quod ipsi 
omni conatu virium nitcbantur orando assequi. 

Dcsiderium exaudivit, hoc scilicot, «judicarepu- 
D pillo et humili, » id est ad honorera pupilli et hu- 
mili ita judicare « ut homo non apponat, » id est 
non praesumat « magnificarc ultra se super terram » 
sciiicet, viventium, quaj terra dicitur propter soli- 
ditatem. 

IN PSALMUM X. 
TiTULUS : In finem psalmus David. 

«r In Domino.» Istcscilicet psalmus convenit David 
propbetaB, qui ct hic loquitur, dirigens auditores in 
finem,idestinChristum.Inlenditonimin hoc psalmo 
nos admonere ut resistamus baGreticis. Materia est 
CbristuSjde qua sic agit. Ostenditenm in isto judi* 
cio suo quosdam excoecare^ut sunt baeaetici.Ostendit 



m 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



230 



ctiam quod a^juvel suos et protcgat,ne succumbant A palpebrro clauduntur et apcriunlur, ita et divinaj 



illorum haeresibus.Ostenditeliam quod puniatillos 
impioSyCt sic incipit contra hajrctico8,ac si diceret : 
Resistite haereticis exemplo mei,qui « confido in Do- 
mino, » et ideo « quomodo, » id est qua audacia 
w dicitis, » id est audetis diccre ? ad detrimentum 
animas meaj « Transmigra,» id est transi de vilitate 
intelligentiffi scripturarum in qua es^ad altitudinem 
intellectus nostri :et hocestquod dicit«in montem,» 
et tunc erit sicut passer. Quoddam gcnus est passc- 
nim,qui,relictis locis humilibus,nidificant in mon- 
tibu8,ut sibi caveant a laqueis. Istis passcribus pu- 
tant hsretici illos esse similcs,quos sibi adjungunt. 
Alia autem translatio habet, sicut avis,et secundum 
hoc dicit Propheta : Si ego transmigrarem ad vos, 
essem sicut avis, id est instabilis. 

t Dixi confido in Doraino, » et hoc neccsse est 
« quoniam ecce » scilicet in manifesto est « pccca- 
torea intenderunt, »> id est, sui parti applicucrunt 
«arcum,» id estdivinam Scripturam.Dicendo pec- 
catore9,08tendit quod proptcr peccata sua cxcajcati 
Bunt,«sagittas,»id estsententias suas « paraverunt,»- 
id est, rationes et auctoritates ad eas verisimilos 
ostendendas inquisierunt, « in pharetra,» id est in 
venenato corde suu:ad hoc scilicet, « ut sagitlent, » 
id est occidant ipsi « rcctos corde » exislenlos » in 
obscuro,» sagittent in obscuritate,id est in simpli- 
citateiipsi hojretici sagittent, scilicct non illumina- 
tosetsapientesviroSjSed idiotas et eos qui Scriptu- 
ras ignorant,aggrediuntur sagittarc. Vel exislcnlcs 
• in obscuro, » id est in ambiguitate, scilicet quod 



Scripturffl.Divina Scriptura clausa bono,comprobat 
cum:quialicetbonus ignoret cam,non ncgligit,nec 
eara corrumpcndo suura sensum apponit. Aperta 
comprohat malum : quia non graliaj Dei, scd suo 
ingcnio rcpulal et supcrbit. 

«Interrogant filios hominum»)quiaipscaDominus 
intcrrogat justum et impium, » et bonus convcnien- 
tcr respondet, scd « qui diligit iniquitatem, » id est 
malus,ita respondet, ut in ipsa responsione appa- 
reat quod « odit animara suam. » Ex quo dixit, Do- 

minusinteraplosanctuo8UO,ostenditquodDominu8 
suos protcgat, nunc vcro ostendit quomodo adver- 
sarios puniet. Gontinuatio : 

Iniquus odit animara 8uara,et Dorainus « pluit la- 
»> qucos,» id est errores, quibus illaqueantur « super 
peccatoros, » id cst ad dctriraentura peccatorum. 
Pluit dicit, quia sancta Scriptura, quae aliis pluvia 
fructiflcans, ipsis vertitur in laqueos ct errores : 
« ignis,» id est ardor concupiscentiae « et sulphur, » 
id est fetida opcra « et spiritus proccllarum,»id est 
tempestuosi actus : cst « pars corura » pars dico 
«calicis,» id cst judicii Dei. In hac vita judiciura 
Dci vocat calicora : quia quibusdam vitam,quibus- 
dara raortera propinat,vel calicera.id est ajterni ju- 
dicii est pars « ignis » infcrnalis « et sulphur, » id 
est fetor inferni « et spiritus procellarura, » id est 
impetus ajternae daranationis. 

IdcoDorainusadjuvatsuos«quoniarajustusDomi- 
nus dilcxit juslitiam » et haec est justitia, ut suos 
adjuvet.Pluitlaqueosetca^tera mala, quia « vultus 



admistione veritatis, suam falsitatem conantur tc- ^ ejus, » id est ira ejus quac pcr vultura inteUigitur 



gere : « Sagittent (dico) rectos corde in obscuro,» 
id est in simplicitate, quia per Scripturas nesciunt 
86 defendere. 

Intendenint (dico) arcum « quem destruxorunt » 
malis interpretationibus ea « quaj tu perfecisti,» id 
est, perfecta fecisli, divinam scilicct Scripturara : 
licetenim prophetajctaliidicantur scripsissc,taraon 
ipsi nihil,sdd Deus per eos scripsit. Vel « quera pcr- 
fecisti,» id est Christum quera dicuntur destrucro, 
aliquiddeipsius veritate ncgando,utsioranibus aliis 
concessis,negarent virginera peperisse. Ipsi destru- 
xerant : «justus autem quid fccit ? » id est Deus : per 
bocqaoddicit eum justum,innuit quod suos diebct 

adjuvare, et adversarios reprobare. 



« videt oequitatera, » id est raalis reraunerat quod 
justura est Unde dicitur : Qui in sordibus cst, sor- 
doscat adhuc. 

IN PSALMUM XI. 
TiTULUS : In fitwm psalmus David^ pro Octava, 

« Salvura rae fac. » Qui enira et ipse hic loquitur, 
pro octava,non pro tiraore solius judicii, sicut su- 
perius in,«Doraine,ne in furorc,» sed pro habenda 
octava,id est aeterna gloria^quae dabilur in die illa, 
ad quara pcr istum Salvatorem quera inducit,felici- 
ter putat pervcnirc : ct dirigit nos in finera.Hortatur 
enim nos ot suos contcmporuneos ctomncsalios,ut 
Cbristum finera suaj cxspoctationis ponant.Materia 



Quid fecit? ecce quid fccit « Dorainus » oraniura D *^st Christus, dc qua sic agit: oslendit salvationem 



e«t « in iemplo sancto suo » « Dominus,» id est qui 
dominatur omnibus suis quadam familiari doraina- 
tione; « in coclo,» id est in suis secrctariis: ost ibi 
•«edes ejus,»quia ibi sine oCfensa requiescit ctju- 



Habitat in iempIo,sedct in coclo, nccctiam mino- 
rBsderelinquit : et hoc quod dicit « oculi ojus, » id 
tttaffectus misericordiarum « respiciunt in paupo- 
nm» ac^QVAn^o» sustinendo : et « palpebrajcjus,» 
idertdmiuB Scriptarffi « interrogant, t id est com- 
pNbint : « fiUds homiiiamy » id est probant bonos 
tJMkMk Mh^ » Soriptur», quia 



humani gencris per Christum esse proraissara, et 
eura idoncura qui faccrc possit, per hoc quod osten- 
dit eum esse contrariura vanitati,pcr quara vanita- 
tera salvatio illa araittilur. A qua vanitate petons 
liberari, sic incipit : 

« Salvum mo fac^noraine,» nc istius saeculi vani- 
tas raihi prajvalcat, ct opus est « quoniara defccit 
sanctus, >» id ost sanctitas abbroviata est. Dicens 
defecit,notat horainem insanctitate fuissocroatura, 
ot inter priorcs Patrcs plures fuisse sanctos. Vere 
defecit, <* quoniara dirainutae sunt veritates,» id est 
abbreviata; sunt « a filiis hominumi »id est rationa* 



m 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISG. OPP. PAHS L — GOMMENT. BIBL. 



^ 



lium, quorum rationem debucrant imitari.Pcr hoc 
quod dicit veritalos i)luralitcr,notat in muUis homi- 
nibusvcritatemquamcunquefuissediminutam.Cum 
dicit diminutae, notat depravata Dci muncra culpis 
hominum evidentor, 

Vcrita* est diminuta, et subintravit vanitas : ct 
hoc est « vana, » id cst ad veram salutem non porli- 
nentia « sunt locuti,'> ct non pauci,scd « unusquis- 
« que ad proximum,»> id est ad proximum decipien- 
dum : ipsi dico.existcntes « labia, >» id est garruli, 
loquaccs « dolosa,» id est occulte decipientes: et hi 
tales sunt locuti in corde, «in corde, » id est in mul- 
tiplicitatc,quia ad singulos decipiendos,diversa in- 
genia secundum modum persona; agunt.Hic impro- 
catur. 

Ipsi loquunturvana,sedoDominu8disperdatlabia 
«dolosa») et inter labia dolosa ei maxime imprcca- 
tur,quod maxime nocivumcratcumdicit « linguam 
« magniloquam,»scilicct mundanorum philosopho- 
rum. Dispcrdat dicit, ut passim pereant, qui se in 
uqa pravitate coUogerant. 

u Qui » scilicet philosophi « dixeruntiMagniflca- 
«bimus labia nostra,» id est magna diccmus de no- 
bis : ct hoc possumus, quia « labia noslra, » id est 
loqucla nostra, "sunt a nobis,»id est ex nostro in- 
gcnio,de quibus Apostolus : Evanuerunt in cogita- 
tionibus suis (flom.i): « labia nostra sunt a nobis, » 
quia « quis est nostcr Dominus?»id est quis nobis 
dominatur ? scilicet, in scientia. 

Ipsi dicunt hoc, sed Dominus hoc dicit : Nunc 
quasi usquc modo dormivi.sednunc in temporc gra- 
tioD « surgam, ^» scilicct propter removendam « miso- 
« riam inopum, » id est gentilium, qui ideo inopea 
dicuntur,quia nequeper legcs,neque per prophctas 
divitias cognitionis habcbant,«ct propter gemitum 
« paupcrum,» id est Judajorum : qui idco paupcrcs 
dicuntur, quia licet logcm et prophetas habcbant, 
non tamcn ad salvationem sufllcunt. Per gemitum 
notat aliquosde advontuChristi ma.ximam affectio- 
nem habcre.Ethic incipit ostendere promissioncm 
salvationis. 

« Ego exsurgam, »« et hoc quod facturus sum 
«pouBm in salutari,* id est in Jesu, quia per eum 
salvabo humanum gcnus : ct « in eo agam fiducia- 
« liter, » non timide, sicut per sorvos, sed potesta- 
tive : sicut complctum est,quando ipse ejccit homi- 
nes de templo {MaUh. xxi). 

« Fiducialitcr agam in eo» et bene hoc potero fa- 
cere,quia « eloquia illius Dommi» sunt « eloquia,» 
id est magni pondcris, sicut dicitur : Ilic vir est, id 
est maximus : ct sunt « casta, » id est sine aliqua 
admixtione falsitatis : et sunt « argcntum, » id est 
similia argento. Sicut cnim argentum clogantius et 
clarius caetcris mctallis tinnit, sic eloquia Domini 
dulcius omnibus aliis in auribus fidcliura resonant; 
argentum dico « igne examinatum.» Sicut enim ar- 
gentum comprobatur per ignem,sic Christus com- 
probavit sua cloquia esse vera per suam passionepi: 

prob^tum terraei » id est ^urgatum a terra : sicut 



A eloquiaChristisine omniterrenitatesuat^quiainnul- 
lo loco movent hominem ad appetitum terrenorum. 
«Purgatum septuplum.»Namsicut ai^entumquod 
septics cst purgatum purissimum est, sic eloquia 
Christi sunt sinc omni labe, pcr septiformem Spiri- 
tum,qui Spiritus septiformis diciturpropter septem 
dona. Dicitur onim [Isa, ii) Spiritus sapienti» et in- 
tcllectus,consilii et forlitudinis, scientiaj ctpielatia, 
ct timoris Domini : ct quod pr«cedit ultimum ponit 
Pcr soptcm, universa dona sancti Spiritus accipi 
possunt. 

« Tu, Domige, » qui talis cs « scrvabis nos • in 
ffiterna beatitudine,quam pcr octavam intelligit « et 
« custodies » in hac vita « ab hac » pessima « genera- 
« tione»qua3 loquitur vana,ne eorumimpugnatioQCS 

U me a tua veritate dimoveant, et sic ducendo me 
c in aetcrnum. » 

Nos sorvabiSjCustodics « impii autem ambulant,» 
id est laborant « in circuitu,» id est in appetitu ter- 
rcnorum,inquibus nunquam ad verum fmem perve- 
nient : sicut ille qui vadit in circuitu, nunquam me- 
tam invenit. « Filios autem hominum,» id est ratio- 
nalium,qui patrum rationeutuntur,«multiplicasti,» 
hic virtutibus tandcm aDtorna rctributiono, non se- 
cundum eorum merita,sed « sccundum altitudinem 
« tuam, » id cst miscricordiam. Cum dicit multipli- 
casti,rcspicit ad promissionem factam Abraha; [Gen. 
xvietxvii). Et in hoc ultimo versu brcvcm conclu- 
sionem utriusque partis ponit, bonorum scilicet et 
malorum. 

-, IN PSALMUM XIL 

TiTULUS : In finem psalmus David, 

« Usqucquo,Domine. » Psalmus iste convenit Da- 
vid propheta3 qui hic loquitur:Psalmus dico,ducens 
in (inom, id est in Christum. Intendit cnim in hoc 
psalmo nos ad Christi charitatem invitarc suo cxcm- 
plo. Materia est ipse David, et alii sibi similes, de 
qua hoc modo agit : ponit sc conquerentcm de dila- 
tione adventus Christi : ponit etiam pctitionem ut 
cito veniat.In ultimo ponit se patienter fcrre, si in 
tempore suo non veniat ; ct a questiono sic incipit : 

« Domine, tu oblivisccris me. » Oblitus Deus ho- 
minum ante advcntum Christi fuiase dicitur, quia 
anteeum nuUus in paradisum dcducebatur,sed ctiam 
justi, quamvis sinc poena, in infcrno tenebantur : 
j) « ctusqucquo, Dominc, » erit ha3C oblivio? erit ua- 
que in finem temporum, id cst ad tempus grati». 
Bene scntio quia usque tunc erit, et « usquequo, 
« Dominc,avertis faciem tuam,» id est Filium tuum: 
qui dicitur facies et imago Patris : id est,quare tar- 
das mitterc quem missurus es? 

" Quandiu ponam ego et consilia » de adventu 
ejus «in anima mea? » et ponam ego « dolorem » de 
dilatione sui adventus « in cordo meo per diem, » id 
estdedic in diem. Por hoc quod dicit se dolere de 
advcntu Christi, notat sc erga Christum magnam 
charitatcm habere,perquod nos quoque adeamdem 
cbaritatem inYitat, 



S33 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



234 



« Etusquequo exaltabitur, » id est, daminabitur ? A dicebant illudentesei: «Si FiliusDei est, descendat 



B 



Ante adventum enim Christi cxaltatus de humana 
captivitate gliudebat : quia etiam justos retinebat 
# inimicus mens,» id est diabolus ; exaltabitur dice 
«super mc » et alios bonos.Ilic ponit pctitioncm, ut 
mitiat quem missurus cst. Gontinuatio : Inimicus 
exaltatus est, sed tu, Domine, u rcspicc » nobis mit- 
tendo Filium tuum : respice dicit contra hoc quod 
Buperius dixerat, avertis facicm, « exaudi mo, Do- 
mine,Deus meus » libcrando a diabolo^ ct in para- 
disum reducendo. 

Reapico mittendo Filium : ct si non vis tam cito 

miitere, saltem « illumina oculos meos » scilicct in- 

teriores, ut habeam de eo verum intcllectum « ne 

« onquam obdormiam in mortem» pcr ncgligcntiam 

haman» infirmitatis,etsic eundo in mortem animaB. 

Etetiamillumina,neinstinctu diaboliseducipossim: 

et hoc est quod dicit « ne quando dicat inimicus 

«1 meu8,« id est diabolus^ « prasvalui adversus cum.o 

Ne dicat « prasvalui, »> quia « si motus fuoro, » 

scilicet a propositoboni opcris,« exsultabunt qui tri- 

bulant me, » quorum exsultationcm nunquam de- 

bes pati,quia ipsi sunt inimici tui,et cxsultabunt si 

iDotus fuero, sed ego non movcbor, quia « spcravi 

inmisericordiatua, » et in hoc dc prceccdenti inci- 

]ut de patientia. 

• Et aperavi in misericordia tua : » et idco etiam 
si ocnlis non videam ipsum Ghristum^ tamen » cor 
ineum exsultabit in Salutari tuo, » id cst in Jcsu 
tno ; et illi tali « Domino cantabo o mcnte, « et 
psallam » bona operatione « nomini Domini, » id 
est ad amplificandum nomcn illius Domini«aItissi- C 
i&i » et merito, quia ipse est « qui bona tribuit 
mihi.i» Per « cantabo » theoricam, id cst contempla- 
tiTam vitam, notat: per « psallam » practicam, id est 
aetivam. 

IN PSALMUM XIII. 
TrruLDS. In finem psalmus David, 
«Dixit insipiens. » Psalmus istc convenit David 
prophetc, vel cuivis justo. Apponunt quidam ipsi 
Oavid, et tunc convenit soli Christo : dirigens nos 
in Gnem, id est in Christum. Materia cst Ghristus 
Yisitator in hoc psalmo non receptus a Judaeis, de 
9(ui tic agit : Inorepat Judsos quod cum non rcce- 
penmt, describit Judasorum malitiam, comminatur 
eb in fine : intentio est nos hortari ad fidcm. Pcr 
Wqaod increpateos de incrcdulitate et commina- D 
tur flb, m(mct ut non simus incrcduli scd fidclcs. 
VoiDavid prophetffi : et incipit ab incrcpalione sic 
^cens : 

«Insipiens,)» id est populus illc Judaicus,non at- 
temleDs iegem et prophetas, in quibus Chrislus cis 
promissusTuerat, nec attendens vitam cjus inimu- 
nemapeccato, nec miracula quas Christus facicbat 
■dixit»ore,et utmagis nequitiam corum aggravct, 
«t boc habebat « in corde suo scilieet, »> qyod fece- 
nt,non habemus hoc a lege et prophetis lethocsci- 
Heet,iste homo qui est passibilis et mortalis, fame- 
litos, etc.y c non est Deus, » nec Fiiius Dei : unde 

Patrol. CKYL 



de cruce et crcdimus ei (MaUh, xxvii). » Et ponit 
causam quare hoc dicerent, quia excscati erant 
propter pcccata. Continuatio : 

« lloc dixit insipicns,»ct hoc idco quia « corrupti 
sunt, » id est a rationc veritatis decedentes, « et 
abomiiiabiles,» id est dctestabilcs per malos actuSy 
« facti sunt in studiis suis,» id cst omni studio se in 
actus turpissimos dcmcrserunt,intantum,quod jam 
« non ost » aliquis inter cos « qui faciat bonum, • 
et quia quaedam facicbant qus! bona videbantur, 
ostendit ea non csse bona, quia « non est » aliquis, 
« qui faciat bonum » donec veniat » usque ad 
unum, » id cst usque ad Christum. Solus enim 
Christus cst sinc quo aliquod bonum humanafragi- 
litas facere non potcst ad qucm postquam per fidem 
pervcnimuSjbonum facerc possumus. Unde Aposto- 
lus : « Omne quod non cst ex fide, peccatum est 
(Rom. xiv). » 

Jpsi dicunt quod homo illo non est Deus,8ed male 
dicunt, quia Dcus est : et hoc est » Dominus Deus 
« prospexit, » id est misertus est « de ccdIo, » id eat 
de humanitatc : qu® idco ca^lum dicitur, quia se- 
creta divina ei commissa sunt.Vel quia sicut coelia 
terraexaltati sunt, sic illa humanitas supraomnem 
creaturam cxaltata est. Respexit dico « super filios 
hominum, » ct ad hoc scilicct « ut videat, » non 
quod uliquid eum latcat, scd ut alios faciat patenter 
vidcre : hoc scilicct « si cst » aliquis « intelligens » 
eum scse Deum ; aut postquam intellexerit, sit 
« requirens, » bona opcratione. 

Ipsc prospexit,scd « omncs declinaverunt,» id est 
non curaverunt: et«simui, »idestexquo declinare 
cccperunt « facti sunt inutiles, » id est intantum, 
quod «nullus est» corum « qui facit bonum usque 
ad unum » ut supra. Quod dicit « omnes declina- 
verunt, » non de omnibus dioit, sed dc illis qui 
dixcrunt"non cst Dcus. » Hactcnus cos increpavit, 
quod visitatorcm suum non recepcrunt : nunc au- 
tem corum describit ncquitiam. Sciendum autem 
quod propheta istos tres sequentes vorsus in hoo 
psalmo non posuit, sed quia Apostolus Juda^orum 
fidcm increpans in epistola ad Romanos {Cap. m) 
ita contexuit,Ecclesia autem ejus tanquam et David 
auctoritatem attendens,ejus contextionem non per^ 
mutavit. 

« Non est qui faciat bonum,» scd potius « guttur est 
scpulcrum patens, linguis suis dolosc agebant, » 
sicut supra expositum cst : ct « sub labiis eorum, 
id est in cordo ipsorum cst « vencnum, » id est 
odium vencno comparabile : quia sicut venenum 
serpit per onmes vcnas, undc et venenum dicitur, 
ita illud odium totum hominem occupat, ut omnes 
hominis virtutcs obstruat. Cum dicit « aspidum, » 
notat quod illud odium sitiiicurabile, et quod ipsi 
Judici naturam aspidis habeant.Aspidisenimnatura 
est, ut dum incantatur, affigat unam aurem terr«, 
etaltcramcauda obstruat, ne incantationes audiat : 
sic et Judsei appetitu terrenorum et consuetudine 

8 



23S 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 



236 



aniiquam obstruunt aurcm, ne audiant prajdicatio- 
nem Christi.Vci alitcr « venenum aspidum est sub 
labiis eorum, » id est inferius quam verba eorum, 
quia magis sunt nocivnrvcrbaeorum,quam venenum 
aspidum. 

« Quorum os plcnum cst malodictiono,«id cst bla- 
sphemia in Deum, « et amaritudinc, » quia amara 
verba dicebant ei : ut cum diccrent : « Crucifigc 
eum, eic. (Luc. xxni). >» « Pcdcs, » id est alTcctio- 
neseorum.Affcctusidco pcdcs dicuntur, quia sicut 
corpus per pedcs portatur, ita mens pcr affcctus in 
diversa rapitur, « sunt vcloces adeffundendum san- 
guinem » Saivatoris. 

Haec omnia sunt via; corum,et in illis « viis corum, » 
id est operibus eorum, cst contritio, id est opera 
eorum merentur eis contritionem, id est aBternam 
damnationem. Vel contritio, sicut fuit eis a Tito et 
Vespasiano in destructione Hierusalcm, « et infcli- 
citas in viis, » quando pcr totum mundum captivi 
ducti sunt. In viis corum dicitur contritio esse, sicut 
dicitur latroni : In via tua crux est : ct eliam sic 
afflicti « non cognovcrunt viam pacis, » id est Chri- 
tum,qui vere via pacis cst.Unde ct ipsc ait : « Ego 
sum via, et vcritas, et vita (Joan, xiv). » « Non 
cognoverunt. » Unde Apostolus : <» Ipsc est pax 
nostra, qui fecit utraquc unum (Ephes. ii). » Ca;- 
tera etiam mala feccrunt, qua; praidicta in eis fuc- 
runi, ideo quia « timor Dci non cst ante oculos 
corum, » scilicet, cordis, quia cum non attendunt. 
QuodGhristumnoncognovis3cnt,tcsiaturauctoritas, 
diccns:((Si cognovisscnt, nunquam Dominum glo- 
riffi crucilixissent (I Cor. n). » Dehinc ponit 
comminationem. Ipsi non cognovcrunt, scd ccrto 
cognoscent : et hoc est. « Nonne cognosccnt » tan - 
dem Dominum « omnes qui opcrantur»illam cgre- 
giam « iniquitatcm,» scilicet mortcm Domini,« qui 
etiam devorant plcbem mcam, » id est apostolos 
vel alios justos.Si loquatur Christus, benc dicit plc- 
bem meam,sibi subditam. Si loquatur Propheta vel 
alius justus, bcnc dicit plcbcm suam, de qua unus 
esi : ipsi devorant dico « sicut escam panis, » quia 
sicut famelicus ali(iuis pane rc[icitur,sic illi iribu- 
laiione jusiorum renciuntur. 

Qui etiam Deum « non invocaverunt, » quia nisi 
per Christum orationes cxaudiri non possunt,« illic 
trepidaveruni timore, ubi non erai timor, » id esi 
illum timorem quem interiushabucrunt,quiatamen 
non essci habendus, exlerius in corpore ostende- 
runi ; dicebani enim : Si crcdimus in eum,vcnieni 
Romani ei iollant nostrum locum et gcnlcm . Ubi ti- 
mendum es8et,non timuerunt, cumjustum non at- 
tendeniesocciderunt.Sicutopportunotemporeiimc- 
re prudentia esi, sic timcre quando timendum non 
esset stultitia est. 

« Nonne cognoscent,» scilicct hoc « quoniam » id 
esi, quod « Dominus est in gcncratione justa »> ci 
quonirm ipse in jusiis habitat, ideo iimendum est 
illis qui eos persequuntur. Dcum non invocastis, 
ped poiius confudistis, id esi; confu^ibilem osten- 



A disiis quantum ad vos « consilium » ejus, scilicet 
consilium reparandi humanum genu8:ideo sciiicei, 
quia illud consilium erai « inopis,ei qvoniam Deus 
esi spcs cjus » quia non confidebai,ni8i in Domino» 
propter quod consilium ejus potius esset recipien- 
dum quam rejiciendum. Christum icsiatur Aposio- 
lus fuissc inopcm, diccns : « Cum dives essei, pro 
nobis pauper factus est (// Cor. ii). » 

Vos «consilium cis confudi8tis»scd hoc stulium 
fuil, quia « quis vcniet ex Sion, » id cst, Judiea, 
« dabit salutarc, » id est, saluiioncm « Israel, » 
id esi, Isracliiico populo : nisi isie ? nullus utique, 
et non tanium dabit saluiare, sed « cum averierit » 
in fuiuro « capiivitatem, » id esi, passibilitatem et 
morialiiatem : et cujus ? « plebis suae, » et cum 

•n averterit, exsultabii Jacob, id est, luctaior contra 
peccaia, scilicei active viventes « ot laBiabiiur Is- 
rael, » id est, vir videns Deum, per quod coniem- 
plativos intelligimus. 

IN PSALMUM XIV. 
TiTULus. Psalmus David. Vox David prophetx. 

« Dominc,quishabitabii.» In hoc psalmo materia 
cst jusius ei spiritualiier Christus,de qua sic agii ; 
Facit interrogationcm ci responsionem : in qua re- 
sponsione dcscribii jusium, attribuens ei decem 
virtutcs, quae spiriiualitcr conveniunt Chrisio soli; 
aliis autcm justis quoquomodo possunt adaptari. 
Intentio cst nos admonere nc proisumamus de re- 
gnoDei,sicutpIeriquecum injusii 8int,iamen filios 
Dci 80 cssc prossumuni, Et sicut aliquis sacerdos 

tJ quaBrit responsaaDeo,eiaudita profert populo, iia 
Propheta quaerit a Deo, qui sini habiiantes in suo 
iabernaculo, cum dicii : 

«Dominc, » multos video qui se dicunt esse in iuo 
tabcrnaculo, sed « Domine, quis habitabii in ta- 
bernaculo tuo ? » id esi in praBsenti Ecclesia tua, 
ubi est locus militiae.Ta^ernacuIa enim suni domus 
expeditionales. Cum dicit « habiiabii, » inielligii 
non solum intrantcs,scd ctiam perseveranies ; « aui 
quis tandcm requiescet in monte, » id est,in sccu- 
ritate aBicrni regni, ubi nulla pugna, sed quies 
summa. Sicut enim qui in monie suni,securi suni 
ab hostibus, ita qui ibi erunt : monte dico « sancio 
iuo » qucm iu sanctificasti. Postquam posuit inier- 
rogationem, ponii et responsioncm, quasi ipse Do- 

D minus responderet. 

Quaisivi quis habitaret, ecce quis, ille scilicet 
« qui ingreditur » in Ecclesiam Dei « sinc macula, » 
Christus quidem sine omni macuIa,caBicri vero ju- 
sti sine criminali peccato : et in hoc noiatur una 
de deccm virtutibus « ct qui opcratur justiiiam » 
aliquam. Si enim sinc macula ingreditur, et non 
facit justitiam, non est justus. 

Illc etiam ingreditur « qui loquitur veritatem in 
cordc suo, » id csi, qui scmpcr vcriiatem retinens, 
tacct eam auditoribus illis qui verbum Dei vellcnt 
conculcare. Bonum est aliquando verbum Dei reti- 
cere : unde in Evangelio praecipiiur : « Nolite san- 



237 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



238 



etum dare canibus, et margaritas spargcrc antc A 
poroos {Matih. vii). » Opcrari justitiam, secunda 
virtus, haec autem tertia : Ei ille » ingreditur qui 
non egit dolum in lingua sua, » id cst qui vcrita- 
tem pr^dicando nullum deeepit, quiii nequc proptcr 
pecuniam, ncque simili modo et ht-cc cst quarta 
virtus. 

Et illo intrabit, qui « non fecit proximo suo ma- 
lum « verberando cum, sua aufercndo : ct ha3c cst 
quinta virtus ; « et opprobrium non acccpit adversus 
proximos suos, >» id est non fuit acccptabilc sibi, 
dicere proximis aliquid causa opprobrii, ct si ali- 
qua turpia dixit causa correctionis, nec si alius 
dixit sibi gratum fuit : haec est sexta virtus. 

Et ille intrabit qui talis est, quia « in conspcctu 
ejus malignus, «> id est diabolus « ad nihilum dc- n 
ductus est, w id est nullius pretii habitus cst : sicut 
Christus cum a diabolo tentaretur^dixit ei : » Vade 
retro,Satanas (MaUh, rv). » Malignum nullius pretii 
fioit, sed « timentes Dominum gloriflcat, » id cst, 
JQstos honorat : et hoc vcrsu notatur scptima 
virtus. 

Et ille « qai jurat proximo suo, et non decipit, » 

idestyflrmiter dicit et non fallit : sicut Christus quid- 

quid apostolis dixit, complctum est : ct hsec cst 

Yirtus octava. Et ille « qui pecuniam suamy» scilicct 

terrenam, « non dedit ad usuram, » sed pecuniam 

soam Judffi tradidit pauperibus erogandam. Spiri- 

toaHter autem pecunia benead usuram pra^cipitur 

commodanda : et hsc virtus nona est. Et ille qui 

« munera super innocentes non accepit. » Muncra 

quidem accepit Ghristus, sce non ut innocentes op- ^ 

primeret : hsc virtus decima invenitur. IlaRC autcm 

omnia spiritualitcr in Ghristo inveniuntur. 

• Qui » vero alius secundum quod humana fra- 
gilitas non tantum loquitur, scd « facit hscc, non 
moTebitar, » id est non separabitur a Deo << in 
eteroum ■ aed ingredietur in tabernaculum Dei, et 
reqaieacet in monte sancto Dei. 

IN PSALMUM XV. 
TiTaLUs. Inscriptio tituli ipsi David, 

« Conserva. » Propheta Esdras intelligens David 
Kripsisse hanc psalmum de restaurationo regni 
Christi, et providens etiam quod in passione ipsius 
Christi iste titulus scriberetur : « Jesus Nazarenus 
rex Jadaeorum ; » et quod etiam illi titulo contradi- D 
wrent, dicentes Pilato : « Noli scribere, rcx Judaeo- 
nim, sed qaia ipse dixit, rex sum Judsorum (Joan. 
&x),» ad confirmationem istius tituli, sic intitulavit 
pBalmam istum. Ubi enim dicit psalmum cssc in- 
scriptam, ostendit etiam titulum essc inscriptum, 
quiadeeodem agit, et titulus et psalmus, sciiicet 
de regno Christi. Titulus autem sic exponitur : Ista 
Q^ptio tituli, id est iste psalmus cui et titulus, 
^lda de obtentu ipsius regni, sicut titulus in pas- 
Ame. Inscriptus est,id est immutabilitcr scriptus : 
fna qaicuaque contradicant, ipse semper est rex 
Joteoromy 14 est vere Deui^ confit^ntium : e( hac 



inscriptio tituli convenit ipsi David,id ost Christo 
quia nusquam lcgitur David de se aliquem titulum 
scnpsiss6,ncquc ctiam de eo alius scripsit titulum. 
Vel sic exponitur titulus : Tituli inscriptioipsa Da- 
yid, id cst oporatioundc loquitur psalmus, cst at- 
tribuenda David, id cst Christo agente hoc pro sua 
victoria. Titulus enim apud vetcres ad dcsignatio- 
nem victoriai in triumphali arcu ascribcbatur. Ma- 
tcria cst rcgnum rcstitutum, id cst fidelcs, de qua 
sic agit : Ponit infimitatem humanitatis, et gloriam 
ha^reditatis, id cst suorum. Postea sub gratiarum 
actionc agit do passionc, resurrcctionc, ascensione, 
pcr qua3 omnia facta est restitutio regni. Intentio 
vero est nos admonerc ut non contradicamus titulo, 
sed confitcamur Christum esse regem Judaeorum. 
Vox Christi sccundum humanitatcm,ct iucipit ab 
infirmitatc humanitatis, quasi positus intcr pericula 
sic dicerct : 

1 Dominc Dcus, conserva me » no mihi ists tri- 
bulationcs prsvalcant. Hic innuit ex sc nihil ha- 
bcrc : scd ex Dco « conser\'a me » et dobcs facere 
u quoniam spcravi in te » spcm mcam posui te, et 
propter hoc ctiam quod dixit tibi <* Domine, Deua 
meus es tu, » id est multum mihi familiaris : ideo 
dico Dcus, « quoniam tu bonorum meorum non 
« cges, » id cst nihil boni ex me habeo, scd potius 
ex te : quia si aliquid cx mc haberem, illo tu ege- 
rcs,ct non esscs sufHcicns. Cum Christus dicat ox 
se nihil boni habcre, manifcstat illos valde praesu-r 
mere, qui cx sc aliquid boni cxistimant habcre. 
Hic incipit ostcndcre gloriam haercditatis. Conti- 
nuatio : 

« DixiDomino,Dcus meus cs,» hicautem Dominus 
« mirificavit, » id cst mirabiles ostepdit « omnes 
voluntates meas. » Voluntas Christi est, ut omnes 
impIeantmandataejus.Hanc voluntatem mirabilem 
ostendit Deus « sanctis » quando cognoscere facit, 
quod si hanc voluntatcm implcant, impassibiles et 
immortalcs fiant.Sanctis dico « qui sunt in terra,i 
quiideo dicuntur sancti,quia sunt in terra, id est, 
in stabiIitate,non in fluctihus hujus mundi : terra, 
dico « ejus p scilicct bencdictionis, non maledictio- 
nis, ut tcrra Adae (Gen, iii). Et quia aliqui possent 
cognoscere voluntatem, et tamen non posita esset in 
eis, addit « in eis » ita scilicet « mirificavit^ » ut 
essent posit» in cis : « mirificavit » prius erant in- 
Crmi, ct cum essent infirmi,sub naturali lege « in- 
firmitatcs eorum, » id est pcccata « multiplicata » 
per legem scriptam. Unde Apostolus : Lex subin- 
travit ut abundaret delictum {Ram. v), « postea, » 
id cst, postquamse cognovcrunt non posse salvari 
per Icgem,scd potius multiplicari peccata : per eam 
« acceleravcrunt, » gcilicet ad Christum. 

" Accclcraverunt » etideo jam « non congregabo 
conventicula conim, id- cst conventus, instituta 
de sanguinibus » cffundcndis,sicut in alia lege.Sed 
jam non recipiam 8anguinem,id est sacrificium de 
effkisioiia Bangainis, vel agni vel hirci. Ilic promit- 

«mtionem ab onere legis Dsmiau9 ( 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISO. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 



MO 



ft liec iheinor ero nominum eorum, » id est infami» A 
eorum.Prius nominabantur fures alii,alii idololatr», 
etCfigieris similibusnominibus. Hicnotaturremissio 
peccatorum,«noneromemor,«ethocdico «pcrlabia 
•c tiiea,» idestperVetus et NovumTestamentum,qua3 
Te^menta ideo dicuntur labia, quia sicut labia 
conVeniuni ad aliquod verbum formandum,ita duo 
Testamenta in promissionc remissionis pcccatorum 
ooniveikiiunt. In Testamcnto Voteri, ut in Ezechiele : 
f FllhMnon portabitiniquitatem patris (Eze^.xviii).» 
In Novo ubi Christua dixit apostolis : « Quorum re- 
pRMriihi peccata (Joan, xx). » Vel per labia acci- 
pitoiks apostolos, quia per eos loquitur Deus. 

i< N6n esro memor nominum eorum, » sed « Do- 
BtiauB » ea^it « pars haereditatis mea;, » quia cum alii 
titbieligani vestes, aurum, etc.,mea haereditas solum » 
Dbminmn DsLcit suam partem, « et Dominus ost 
pars calicis mci. » Por hsreditatem fidelium^ Dei 
p«&iB6eeio : per calicem vero^ ipsorum meritorum 
di^ributio intelligitur; per caliccm idem significa- 
Midcfuod per hffircditatemySed sccundum hoc quod 
IfeuB e$i0 diversa dona distribuit ; vel per calicem in- 
Mliigiinus spiritualiter imitatores passionis Ghristi. 
tr £k>niittUB ost pars, et tu, Domine, restitucs hsere- 
ditatem taenm mihi » quam ego primi pareniis prse- 
tirricatidne amiseram. 

Et iiia haBroditas est de praeclaris, et hoc cst « fu- 
ftes, * id est divitiffi vel elcctiones, vel divisiones 
« eeeiderunt, » id est contigerunt. Invenitur cadere 
atityi iu bonOyUti dicitur : « Sors cccidit super Ma- 
^am (Act. i) : » ceciderunt dico « in preeclaris. » 
Ideoperfunesintelligimusclectioncs : quiasicutper G 
ftittes httreditas dividitur, sic justi a reprobis ele- 
etiotte) id est divina inspiratione sejunguntur. Uas 
Mteoai eleoiiones ideo cadere, id est casu evenire 
dtcuiiUir, quia quare Deus hos eligat,illosque repro- 
bet f^cQramus : dico « in prteclaris mihi, » est enim 
^raelfli^ina hffi^editas mea,licet selii contemnant, 
quit panhosos et afQictos aspiciant. Hic incipit de 
gMiahim actionc. Continuatio : 

IMcnnus restitnet mihi praeclaram h^ereditatem^ 
ei ideo « benedicam Dominum, » id est laudabo. 
Benedieere Dominum,e8t eum annuntiare et cogno- 
ioere -de fpBO^ qufie de ipso sunt naturaliter : qucm 
benedloere debeo, quia ipse est « qui tribuit mihi 
iirfelleetum, » id est veram intelligentiam de omni- 
biis rebus, et « insuper » benodicam de passione : n 
et hoe est « rencs mihi,» id est carnales cognati. Pcr 
renes accipiuntur illi qui sunt dc una gcneratione, 
quia in renibus est seminarium gcnorationis; « in- 
crepoerunt me » verbis ct vorbcribus^ ct^^m « usque 
cd noctem, » id est ad mortem. 

Ipsi increpuerunt me, scd cgo « sempcr provide- 
tatn,» scilicetme resurrccturum « Dominum in con- 
Btfeotu » scilicet interiori « mco, » id cst ita certus 
bfom de resurrectione mea, ac si jam vidercra : ideo 
f^c^debam « quoniam » in ipsa passionc « est » 
ipBb « mihi a dextris, » id est in adjutorio « nc com- 
pW^ » in ftliqua tribulatione. 



Quia ipse « mihi est a dexlris propter, hoC lieta- 
tum est cor meum » de spe resurrectionis, « et exsul- 
tavit lingua : » ipsa cnim perfecta est lsetitia,que et 
hilari corde concrpitur,et alacri sermone profertur. 
Unde ipsc Dominus dixit : « Solvite tcmplum,ctin 
triduo illud rcaedidcabo (Joan, ii).» « Insupcr,» id est» 
proptcr hoc « caro mea » etiam,id est corpus in se- 
pulcro « requiescet in spe » quam ipseChristus ha- 
buit de futura resurrectione : unde Propheta dicit : 
« Dormiam et rcquiescam (Psal. iv). » 

Hac spe scilicet « quoniam non dcrelinquam ani- 
mam mcam in infcrno » sicutantea animai sanctoruni 
retentee fuerant in infemo. Anima autem Christi in 
inferno non remansit,sed alias secum addwdt « ned 
dabis» me « sanctum tuum,» id est^ corpus meum 
sanctificatum, « videre, » id est habere « cdrrupiid- 
nem^» id est puiredinem.Quod autem alibi dicitur 
eum fuisse corruptibilem, non ost conirarium huic 
dcn tenti(B,quia propter hoc tantuin dicitur corruptibi- 
lis,quodip3e potuitvulnerari. Istudquodhicdicitur : 
« necdabissanctumtuumviderecorruptionem,» non 
possct David prophetaj convenire, de cujus corrap- 
tione ccrtum est, testante Petro in Actibus fl^osto- 
lorum (Cap. ii). Per hoc enim ipse idem ostendit 
prophetam annuntiasse de resurrectione Christi. 

Non dabis videre corruptionem,sed potios « notats 
focics mibi vias vitae » scilicet,facultates introeundi 
advitamveram,quas ante Ghristum nemohabuerai: 
« adimplebis me Isetitia « in assumptione : me dieo 
positum « cum vuUu tuo,» id est in prsaentia tua : 
et ibi mihi posito « in dextera tua,» id est in potio- 
ribus bonis tuis « delectationes, » id est, inoflabiles 
beatitudincs « usque in iinem, » id est Christum. 

IN PSALMUM XVI. 
TiTULUS. Oratio David. 

« Exaudi,Domine.» Gum in cfieteris psalmis oratio- 
nes contincantur, iste et quidam sequentium oratiio 
appellantur, quia por totam suam contexiieBem 
continent orationes, et nos ad orandum informant. 
Oratio, id est psalmus qui vocatur oratio, aitribui- 
tur David, id cst ipsi Ghristo. Oratio vero duobus 
nominibus accipitur : vel pro 8upplicatione,vel pro 
quacunque scrmocinatione t hic autem acoipitor prv 
supplicatione. Materia est Ghristus orans, de q«a 
sic agit : Orat restitui sibi sccundum justitiam ante 
tompus passionis, scilicet, ut Deus dirigat gressus 
suos in semitis suis. Petit etiam libcrari a Judsis in 
imminentia passionis : postulat etiam rctnbui srbi 
secundum suamerita,scilicet gloriam rcsurrectionis, 
et illis pa3nam secundum mcrita sua mala. Intentie 
sua est, nos ad orandum instrucrc : ih hoc primo 
versuct secundo,contincnturilI(e tresorationesquas 
diximus, quas postea singulatilcr exsequitur. Vox 
Christi ita diccntissecundum humanitatem : 

« DomineDcus,exaudi justitiam mcam, » id est 
adimple illud quod justitia mea petii. ExprcssiM 
dicit justitam meam quam verba, quia ipsa j^ustitlm 
olamat,scilicei,utante passionemdiriganturgreesai 



i4i 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



tii 



tai : « Intende deprecationi meas » de remotione 
miseriarum, ut nullatenus moveatur propter insi- 
dias Judffiomm. 

o Aurihus percipe obsecrationem meam d dc obti- 
ncndis bonis, scilicet de resurrectiono. Oratio enim 
proprie dicitur do obtinendis bonis : deprecatio 
autem de remotionc malorum proprie habctur. 
Quamvis exauditio, deprecatio, oratio, in Dco idem 
sint, tamen diversa ponit secundum similitudincm 
hominum, « Percipe orationem »> quod debes facere, 
quia « non » est facta « in labiis dolosis, » quia ne- 
que fuit malum in ore neque in corde. 

Priorem partem orationis exsequitur : hanc scilicet 
• exacidijDomineJustitiammeam,» hocmodoscilicet 
m judicium meum prodeat, » id est, judica me « de 
vultu tuo, » id est de affectu tuo, socundum illa 
Bcilicet quffi in me aspicis atque cognoscis, et qua 
fiducia peto in me judicari secundum cognitioncm, 
quia scio in me esse flequitates, et « has aaquitates 
vidoant in me oculi tui, » id est cognitio tua. 

Exsequitur illas Gequitates, dicens : « Probasti, » 
Id cst, probatum ostendisti « cor meum, » id est 
voluntatem meam^quianihil volui nisi aequitatem : 
et probando « visiti^ti, » id est, adjuvisti,quia sine 
tuo auxilio non potest subsisterc » nocte, » id est 
iempore adversitatis ; « probasti cor meum» sic soi- 
lioet,quia « examinasti^ » id est, cxcminatum osten- 
disti me « igne,» id est in ferventi tribulationo, ut 
Bcilicet,cum ejeccrunt eum extra civitatem ut lapi- 
darent {Acl, vii); et in tanta examinatione « nonest 
inventa in me iniquitas. » 

Hoc intantum verum est, quod « non est inventa 
JD me iniquitas. Ut non loquatur os rocum » scili- 
cet quod nonoportet os meum indc loqui,quia satif 
patet. Et quasi aliquis diceret : Quandoquidem in te 
non est inventa iniquitas, quare tu tribularis? Res* 
pondit « propter verba » scilicet implcnda « labio- 
rum,» id est prophetarum « tuorum custodivi ego » 
perseveranter sustinui « vias duras, » id est tribula- 
tiones. Alia translatio habct, viea latronis, et idem 
est. Vias dico a opera hominum » quas promcrentur 
opera hominum,id cst camalium. Vcl aliter : Intan- 
|jttm non est inventa in mo iniquitas, ut os meum 
(K non loquftturopcrahominum,» id estmcndacium : 
ethic ostendit maximam ejus pcrfectionem. Perfec- 
Ussimus enim est, qui nec lingua peccat. Mendacia 
vocat hominum, quia homines a seipsis, non a Deo 
habent mentiri. Vel sic dico, quod « in me non est 
iaventa iniquitas » intantum, « ut non loquatur os 
meum opera hominum,» id est ut lego loquarinde 
jactantiam sicut mos est hominum. 

Et quia tam perfectus sum « perfice,» id cst, us- 
que ad finem conserva, ubi est meritorum perfectio 
iota « gressus meos, » id est opera mea, por quo; 
gradior « in semitis tuis, » id est, in arctioribus 
pnecepiis tuis ut in nullo devicm apraeccpto tuo. Sic 
iiirige gressus meos, ut etiam « vcstigia mea, » id 
jsst apostoli et alii sequaces mci « non moveantur » 
a seoiitis tuis. Vestigia sunt signa pcdum^ et propter 



A hoc dicuntur apostoli vestigia, qula in tpsis appar 
rent signa justitiae Christi. Et quia sunt vestigia» 
non possunt esse perfecti, nisi ille quem imiiarentur 
essot perfcctissimus. Hinc incipit cxsoqui seciindam 
orationem, scilicct, ut intendat deprecaiionem ejus. 
Gontinuatio : 

M Perflce gressus » et etiam « inclina aurem tuam 
mihi, » id cst, condcsccndo mihi. Noscens enim 
suam inflrmitaiem non possct tantam dignitaiem 
promereri, rogat ipsam deitatem ut se humiliet ad 
subveniendum ei, quasi infirmus aliquis qui non 
posset sc erigere,et rogare medicum, ut se humiliet 
ad subvcnicndum ci « cxaudi verba mea. * Dico 
¥ inclina » ct « exaudi vcrba, » ei8ecum8 8um,quia 
« ego clamavi quoniam exaudisti mc.» Hocautem, 

n scilicet clamarc, quoniam exaudiuntur, tan^m- 
modo sanctorum ost, qui ex puritaio suas conscien- 
tiae sccure clamant^ ct exaudiri non meiuunt : alii 
vero exaudiuntur quia clamant, quos sua oonscieniia 
in aliquibus accusai. 

« Exaudi verba moa » et mihi abundaniius tacuui 
quam aliis : ct hoc est « miriflca misericordias tuaa,!» 
id est, mirabiles fac In hoc enim misericordiiD Det 
in Christo sunt mirincata;, quia et immunis a pec- 
cato fuit, otomncs persecutiones paiioniius omnibus 
atiis tulit.Et bene debcs miriflcare « qui salvos iam 
sperantes in te » ne cedant tribulaiionihus. 

Dico mirifica, ita scilicct « custodi me, » sciiioet 
non me rapiant ad peccatum « a resisieniibus,» id 
est a Judaeis contradicentibus « dexterasiue,» id est 
mihi Filio iuo. Ideo Filius Dei dextera diciiur,quia 

li per ipsum opcratur Deus omnia : cusiodi dico ^ ut 
pupillam oculi » sicut oportet custodire pupillam. 
Bene se Ghristus pupillae oculi comparai. Sicui onim 
pupilla est dignior pars oculi et totum corpus iilumi- 
nat, sic et Ghristus est dignior pars Ecclesic, ^t 
totam Ecclcsiam illuminat. 

« Custodi mc ctprotege » ut non sentiam fflstum, 
scilicei, ut non invitus patiar « a faoie, » id est a 
prscsentia « impiorum.» Perfaciem notaipreseniem 
impugnationem : quare necesse erat ui proiegere- 
iur, « quiame afflixerunt; protege dioo « sub umbm 
alarum tuarum,» id estsub refrigerio misericordis 
et charitatis. Hic per simile loquitur. Sicui enim 
avis protegit pullos suos, ne asium seniiani : sic 
Deus Christum misericordias et chariias relHgerio 

Q protexit. 

Et necesse erat ui tu protegeres, quia « inlmid» » 
id est Judffii, « circumdederunt animam meam, » soi- 
licet, volentes iollere animnm meam, id esi vitam 
meam. Hoc modo quando cum gladiis oi fusiibus 
eum circumdederunt : concluserunietiam « adipem 
suum.» Sicut enim aliqui pingucs concludunisuam 
pinguedinem cum alia pinguedine, ita ut jam nihil 
possit in eos intrare : sic Judcei pingues,id est muliis 
malitiis suas malitias concluserunt, ita quod jam 
nihil vcritatis in eos intrareposset,propter peccatum 
Dominic(e passionis : ct ideo « os corum loeutum 
estsuperbiam»dicentium : « Nolunaushunc regnare 



243 



HATMONIS HALBERSTAT- EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BBBL. 



244 



Buper no8 : non habcmus regem, nisi Cacsarem A 
(Luc, XIX ; Joan. xix). « 

Circumdederunt cum gladiisctfustibus : ctetiam 
circumdederunt me in cruce.quasi ad spectaculum 
crucifixionis « projicientcs * extra civitatcm « me 
nunc,» id est cum prius servos,nuncetiam meipsum 
haeredem missum ad vincam (MatUi. xxi) ; « oculos, » 
id est intentiones suas « statueruntdeclinarc in tcr- 
ram, » id. est, solam terrenitatem consideraverunt, 
Bcilicet timuerunt perdere legem et geutem. Vel 
dcclinaverunt oculosin terram, qui eum non Deum 
es8e,Bed purum hominem putaverunt.Circumdedc- 
runtme fustibus etgladiis,circumdederunt ad spec- 
taculum crucifixionis : et hoc ideo, quia « suscepe- 
runt,» id est cum gaudio quasi munus maximum 
receperunt a Pilato, vel a Juda tradente, vel a Deo ^^ 
promittente « me » ita parati ad mortem meam 
« sicut leo et catulus leonis paratus ad prajdam.» Per 
leones illos majores persecutores Domini debcmus 
accipore : per catulos inferiores, plebem scilicet. 
Quod dicit « habitans in abditis» occullum judicium 
Judaeorum notat,occulte mortemDomini machinan- 
tium. Hic incipit de remuneralione et sua in bono, 
et persecutorum in malo orare. Continuatio : 

Ipsi haec mala mihi machinantur,scd tu qui hu- 
cusque videris dormisse aexsurge,pra3veni eum,» id 
est,Judaicum populum. » Pra3veni « pcr simile loqui- 
tur : sicutenim cum duo currunt, illi qui prajvcnit 

aufertpraimium,etefficitvoluntatemsuam:itaDcus 
ct Jud9Bi,cum ad mortem Christi currcrent, preve- 
nit illosDeus,illum resuscitans,quem illi in morte 
tenere volebant « et supplanla eum, » id cst, sub- C 
vertea similitudinc luctatorum.Hoc dicit « prevcni • 
itascilicet » eripeanimam meam ab impio,» id est 
diabolo,faciendo me resurgere : etbene debes facere, 
quia ipsa est, « framea,»id est, gladius, pcrquem 
debes inimicos devincere : eripe dico hanc « fra- 
meam ab inimicis, » id est a Judaeis, qui sunt ini- 
mici « manus tua;, » id est operationis tuae.Opcra- 
tio Dei erat humanum genus redimcre. 

Supplanta hoc modo « dividc eos, Domine,de terra 
sua in vita sua, » id est^in vita eorum.Haec divisio 
facta est in destructionc Hierusalem pcr Titum et 
Vespasianum,quaB viventibus Judaiis evenit. « Divide 
illos » dico, rcmotos « a paucis, » id est, apostolis. 
Vcl paucos intelligamus eos qui angeli admonitione 
annuntiantis destructionem Hierusalem,in regnum D 
Agrippa; Bccesserunt. Et merito divides, quia « ven- 
ter oorum,» id est carnalitas eorum,« estadimple- 
tus de absconditis tuis, » id est de pcccatis, qua 
tibi abscondita sunt, non in cognitione, sed in per- 
pctratione. 

Etproptcrhocctiamdebeseosdividcre,quia«sunt 
saturati, » id est, nequitia repleti in more Domini : 
saturati dico « filiis, » id est ad incommodum filio- 
rum : et hoc modo « diviserunt reliquias parvulis,» 
id est, superabundantiam maledictionis suai « par- 
vulis Buis, » id est, filiis suis. Cum enim dicerent : 
« Sanguis ej us super nos,et super filios nos tros (MaUh . 



xxvii):»non tantumsibi,sedetiam filiissuismaxime 
nocucrunt : quiausque ad hodiernum diemexcascati 
6unt. Vel « saturati sunt filiis,» id est, ad incommo- 
dum filiorum,quia « raliquias suas,» id est,qua8 de- 
buissent facere suas, de quibus propheta dixcrat : 
t Reliquia; salvee fient (/^a. x; Rom, ix) : non fec«- 
runtse illas reliquias,scilicet humiles et subditos, 
sed « diviserunt parvulis suis » qui per humililalem 
et abjectionem sunt facti illsereliquiae.Aliatranslatio 
habet porcina,id est,immunditia.QuiaChristusper 
totum psalmum suam infirmitatem ostenderat, ne 
idco purus homo videretur, altitudinem ostendit. 
Continuatio : 

Tu divides eos « ego autem apparebo conspectui.» 
id est, praeseutiae tuae ; et hoc completum fuit in 
assumptione. « Apparebo » dico « in justitia,» id est, 
secundum hoc quod justitia mea exigit » et gloria 
tua tandem apparebit, » scilicet quod Filius est in 
Patre,ct Pater in Filio : et haec apparitio eritin ju- 
dicio, et a cum apparuerit gloria, tunc ego satia- 
bor » complebo corpore meo. Tunc cnim corpus 
Christi completum erit, cum Deo et Patri regnum 
tradiderit. 

IN PSALMUM XVII. 

TiTULUs. In finem puero domini David verba canlici 
hujuSj qux locutus est DonmWy in die qua eripuU 
eum Dominus dc manu omnium inimicorum suo- 
rum^ et dc manu Saul, et dixit : 

« Diligam te. « Hunc psalmum fecit David post 
mortem Saul (// Reg.ii), exsultans quod ab inimicis 
liberatus esset : non tamen quod de exsultatione sua 
scriberet, sed quia videbat Chrirttum esse liberan- 
dum ab inimicis : undemaximeexsultandum puta- 
bat; non solum enim personam Christi,8ed Chris- 
tum cum toto corpore, et ante ipsum adventum, et 
post.Verba cautici hujus,id estverbahiyuspBalmi 
qua; agunt de 8piritualibuB,de quibus cxsultandum 
ost. Attribuitur David,id est^Christo puero, id est, 
Bcrvo Domini, quem bene per puerum significat, 
quia in puritate et Bimplicitate servivit Domino. 
Sunt enim quidam servi qui non dicunturpueri,iUi 
Bcilicct, qui pro timore poenae, vel spe temporalis 
mercedis Domini serviunt. Si dixisset simpliciter 
puero David, posset intelligi de historiali David, sed 
Esdras per Spiritum sanctum intelligens hoc esse 
dictnm de spirituali David, apponendo cantici, re- 
movet historiam. TantuB enim ille propheta de tem- 
poralibus esse exsuitandum non diceret : quae verba 
locutus cst complendo domino, id est ad honorem 
Domini « in die, » id est in tempore gratiae « qua 
eripuit eum,» id est,Christum totum,«Dominu8Deu8 
de manu, » id est de potestate « omnium inimico- 
rum suorum » tam visibilium quam invisibilium, 
• et de manu Saul, » id CBt de manu mortis. Per 
Saul ideo mortem accipimuB, quia Saul petitio in- 
terpretatur. Petiit enim eum Israeliticus populus 
sibi in rcgem (/ Reg, viii), contra Domini volunta- 
tem. Similiter homo quem Deus fecerat immortalem 
Bub conditione obedientiae, mortem quam Deus non 



245 



EXPLANATIO' IN PSALMOS. 



i4A 



fecerat, ipse sibi manibus ac pcdibus appctivit. A est, iniquitatos hominum qua; sunt sicuti torrcns: 



Dico ha;c verba attribuutur Christo cum omnibus 
membris : verba dico, dirigcntia nos in fincm, id 
cst, in Christum : intendit cnim nos invitarc ad 
dilectionem Dei pcr exomplum sui. Materia sunt 
munera vel misericordiaj Doi, salvatio, populorum 
subjectio, vindicatio de inimicis. De hac autcm ma- 
teria sic agit : Praemittit cxsultationcm dc datorc, 
ostcnditcalamitatemhumanigencrisanteadventum 
Cbristi, et contra : remcdia per advcntum Christi 
tertiam partem depotestateipsiusChristi,quartam 
partem de commendatione ipsorum munerum. Vox 
Christi, et secundum suam personam et secundum 
mcmbra. Gontinuatio : 
Christus est locutus verbacantici hujus^ et dixit : 



quia sicuti torrcns per pluviam crescitct impctuo- 
sus fit, sic iniquitatcs hominum tumultu crescunt, 
ot in sanctos impotuosc fiunt, « turbaverunt mo, » 
id est, anxium feccrunt mc. 

Praetcrca eliam « dolores inferni circumdederunt 
me, » id est pagani, qui pro merito malaB vita3 in 
inferno torqucndi sunt. Vcl : 

« Dolorcs inferni, » id cst, pocnac infcrnales 
« circumdcderunt me, » id est, ita ccrtus sum quasi 
jam circumdedisscnt mc, nisi adventus Christi re- 
dimat me. Item ponit alteram partem suae calami- 
tatis, cum dicit «< laquei mortis, » id est, originale 
peccatum « praeoccupaverunt mc » etiam nescien- 
tem, quia ab ipsa otiam concoptionc ost homo illo 



Domine, dilexi, et diligo, ct « diligam te. » Dili- n peccato illaqucatus 



gam dicendo, notat perseverantiam ipsius dilcctio- 
nis : quia tu es « fortitudo mea^ » quia in mc sum 
imbecillis, in te fortis ad pugnandum contra mali- 
gnos : quasi diceret : Vultis cognoscerc illum ad 
quem loquor, ipse est, t firmamentum meum, » id 
est, facions me firmum ne deficiam, « et rcfugium 
meum, ■ scilicot ad quem ego refugiam quasi ad 
turrim. Si cnim ignorant fidelcs quid agendum sit, 
consilio divino instruuntur quid sit agendum : et 
quia posset esse fortis, firmus, et sciensetiam quod 
agendum esset, et posset dificere : qucmadmodum 
quidam haerctici, qui putabant postquam essent ins- 
tructi a Deo, per suas vircs sufficcre : subdit « ct li- 
berator meus, » id cst, qui me liberat ab inimicis : 
quia si Deus manum subtraheret, statim deficerct. 



« Deus, » id est, Creator meus, « adjutor meus » ^ Continuatio : 



Et '< in tanta tribulationc mca invocavi Domi- 
num » et ab ipsa invocatione prorupi in clamo- 
rem, et hoc cst « ct ad Dcum mcum clamavi, » id 
est, omni conatu virium petii. 

Contra hoc quod dixcrat invocavi, ponit » et ex- 
audivitvoccm mcamdetcmplo sanctosuo,» hocsive 
dc ccbIo, sive de corporeDomini, quod est templum 
sanctum ejus, quia secreta Dei continct, competenter 
accipimus : contra hoc quod dixit " clamavi, et clamor 
« mcus in conspectu ejus, » id est, in beneplacito . 
cjus existens « introivit in aures cjus, » id cst, ex- 
auditus fuit. Ostcnsis calamitatibus humani gene- 
ris antc advcntum Christi, ostcndit remcdia per 
ejus advcntum humano generi a Deo facta, et ip- 
sum adventum indicat nobis pcrquaedam mysteria. 



ad cooperandum, quia sine eo nihil boni possum 
facere, et ideo, • sperabo in eum, » id estspem meam 
totam ponam in eum. Ipse etiam est protector 
meus. » Sicut enim aliquis protegit aliqucm in bello 
ne vuincretur aliqua sagitta, sic Dcus Christum pro- 
tegit, ne eum etiam parva tentatio tangcret : et hic 
ChriBtum cum omnibus membris accipimus. Quando 
enim vulnerantur, sicut David in adulterio (11 Reg, 
XI,) tunc membra Christi non sunt. « Et cornu salu- 
tis mea!. » Propter hoc dicit cornu, quia sicutani- 
malia per comu fugant inimicos, itaDeus inimicos 
Christi dissipat^ et ipsum salvum facit. Hoc cnim 
quod est cornu est causa salutis mcac. Haec autem 
prsdicta non fecit mihi ex mea dignitate^ scd me 



Exaudivit clamorcm meum, quia misit Filium 
suum in cu jus adventu « tcrra, » id cst terreni, «com- 
motaest » a sccuritatc in quacrat, audita novaprae- 
dicatione, inccrti quod tcncrent ; « etcontremuit » 
quia timuit eum futurum judiccm, et suae ncquitiae 
punitorem « ct fundamentamontium, » id est, montes 
fundati v conturbati sunt. » Pcr montes divites vel 
claroshujussaBCuIiintolIigamus,quarumfundamen- 
tum sunt divitia; et honorcs in quibus sperant : quae 
fundamcnta conturbatasnnt, cum Christoveniente, 
cognoverunt in tcrrcnisdivitiisspcrandum non esse. 
« Et commota cst, « id est, commoti sunt ipsi di- 
vites ad pccnitcntiam : idco terra commota et con- 
turbata, est « quoniam Dominus iratus cst cis, « id 



quasi pupillum suscepit, et hoc est « et susceptor D cst, quoniamDominum sibi iratum proptcr pcccata 



meas. » 

Et quia haec omnia fecit mihi bona, ideo « lau- 
dans invocabo Dominum^ » id est, de habitis bcne- 
ficiis, laudans, invocabo de habendis, ct per ipsum 
invocatum « ero salvus ab inimicis meis. » Totus 
Christus hucusque locutus est dc exsultationc da 
toris, nunc in persona antiquorum patrum loquitur 
de calamitate in qua erant ante adventum Christi. 
Continuatio : 

Et necesse erat ut salvarer ab inimicis, quia « do- 
lores mortis, » id cst, dolorcs de potestate diaboli, 
circumdedenint me, « et torrentes iniquitatis, » id 



cognovcrunt. « Iratus cst eis, et in ira ejus, » id 
est, in considcratione irae illius « ascendit fumus, » 
id est, pccnitentia. Ideo pcr lumum pocnitentiam in- 
tclligimus, quia sicuti fumus cst primum indicium 
ignis, et movetlacrymas, ita pocnitcntia est primum 
indicium charitatis, ct hicrymas fructuosissimas 
cxcrit. Dicendo « ascendit » notat quod poenitentia 
illa ad Deum ipsum erigatur, « ct ignis, » id est 
charitas illa quaj poBnitcntiam movebat « cxarsit a 
facic cjus » id cst, ab illuminatione ejus fcrventior 
estfacta. Pcr cxarsit, apparitioncm notat charitatis : 
« carbones » etiam succensi sunt. id est, homines, 



247 



HATMONIS HALBERSTAT. EPISG: OPPg PARS I. — COMMENT. BIBL. 



m 



in quibus ardor charilatis exstinctus est per cul- 
pam primi parentis « succensi sunt ab eo, » id est 
Deo dante ignem charitatis. Sicut enim propric vo- 
cantur carbones, in quibus ignis extinctus cst : ila 
homincs proprie vocantur carbones, in quibus cst 
extincta charitas. Cum ostendisset remcdia qua? 
fecit Dcus humano generi, nondum ostcndit pcr 
quem fecisset, scd modoostcndit pcr quem omnia 
illa facta sunt. Continuatio : 

« Terra commota est » ct caetera facta sunt, quia 
Deus «» inclinavit codIos, » id est, humiliavit coelos, 
id est coelestia, scilicet ipsam deitatem, ot ipsos an- 
gclos inclinavit, pcrfrequcntemvisitationemhomi- 
num. Vel ipsos angelos inclinavit, per commiscra- 
tionem quam habuit per rcparationem humani ge- 
neris : et ipse Dous t dcsccndit » uniendo hamanam 
naturam. Inclinati sunt etiam angcli, cum acccden- 
tes ad Dominum ministraverunt ei (Matth. rv). 
d Inclinavit, descendit, » et licet ita sit humiliatus, 
tamen non perdidit potestatem,sed « caligo,» id cst, 
diabolus, cst « sub pedibus ejus, id est, plenaric 
subditus est ei, sicut res quae sub pcdibus cst. Pcr 
caliginemideodiabolumaccipimus,quiasicutcaligo 
obtenebrat oculos, sic diabolus pcccatores obca?cat, 
etcaliginosos reddit ne valcant lumcn voritatis agno- 
scere. Descendit dico, et asccndit ipsc idem super 
omnem angelicam crcaturam in ascensione exalta- 
4us est. Per illum ordinem omnes alios accipimus 
« et volavit super pennas ventorum, » id est, ocior 
fuit Bua fama quam venti : quia cum natus fuit agni- 
tus fuit in Chaldaea perstclla8(>/a//yi. ii):dumcru- 
cifigeretnr cognitus fuit Athcnis, per obscurationom 
solis. Vcntos describit pennatos propter agilitatem : 
cum bis dicit volavit, maximam ejus ccleritatcm 
notat. 

Vel ita : 

« Ascendit Bupercherubim,»idest, superomnem 
plenitudinem scientia^ : quianullustam plensQ scien- 
ti® est, qui possit cognoscero illud secretum, quod 
penetravit in ascensione " et volavitsuper ponnas, »> 
id eat, superavit agilitatem intellectus sanctorum. 
Per ventoB sanctos accipimus, propter agilitatem : 
pcr pennas, velocem eorum intellectum, et si ipsi 
aliquid cognoverunt in eo : volavit, quia quoddam 
aliud eratquodcognoscercnon potuerunt,etsi ilhid 
aliquo labore cognoverunt, iterum volavit et itcrum 
volavit. Per haBC praedicta nondumdixerat eum ns- 
sumpisse humanitatem, quod modo in sequenti 
manifeste ostendit. Continuatio: IUum qui ascendit 
et desc^ndit non tantum credatis essc Deum, sed 
etiam hominem : et hoc est posuit tenebras, » 
id est, carnem humanam « latibulum suum, » scili- 
cet, in qua carne divinitas latuit. Hic tenebrae acci- 
piuntur in bono. Sicuti tcnebrosum sermoncm voca- 
mus ubi magna profunditas ost,«c etincircuituejus 
tabernaculum ejus, » id est, militantes ei sunt in 
circuitu,id est proximi cjus, idcstaliquam habont 
cognitionem et familiaritatem de eo : ex quibus? 
scilicet ex illisqui sunt intabernaculo, quidam sunt 



Ai tcnebrosi, quidam pra^fulgidi : « tenebrosa vero 
aqua, » id cst obscura doctrina est « in nubibus 
acris, » id cst in supcrioribus nubibus, scilicet in 
prophetis. II i enimprophet«permundum non sunt 
missi, propler obscuritatem praedicationis. 

« Prai fulgore vero nubcs id est, sancti apostoli : 
qui idoo « nubcs » dicuntur, quiacompluunl terram 
Dci, et fructificare eam faciunt spirituali doctrina, 
quac«nubcsprai fulgorc, >* quia manifeste prasdic^nt 
et omnibus intclligibilessunt « in conspectu ejus» 
qua^idcoprae fulgore dicuntur,quiapr2Bsentcm illu- 
minationcm rccipiunt a cognitionc ipsius, ct bujus- 
modi « nubos transierunt^an diversas partesmundi, 
annunliarevcrbumDei.Et ecce ex illis nubibusexiit 
« grando, » id cst objurgatio do peccatis « et car- 

•n bones ignis, » id cst, quidam qui mortui erant, 
fervorc charitatis fiunt igniti. 

« Nubcs, » id cst, apostoli transierunt, et « Do- 
minus intonuit de coelo, • id est de illis nubibus 
quidicunturcoclum, quiasecretacoelestiacontinent : 
« Dominus intonuit, » id cst, per minas judicii in- 
crcpuit, et ipse « Altissimus dedit vocem suam. » 
id est evangelicam doctrinam : et ecce o grando ct 
carboncs ignis. » 

Et ipse Dominus « misit sagittas suas, » id est, 
discipulos discipulorum, qui dicuntur sagittas, quia 
vuIncraCit corda hominum verbo Dei : et eos ad 
quos sunt missi dissipant, quia alios assumpsit, 
aliosrojecit ; misitsagittas,etpereas« sagittas mnl- 
tiplicavitfulgura,»id cst, multiplicia fccit miracula. 
Per fulgura miracula accipimus, quia sicut perful- 

C gurahomines tcrrentur, sic per miracula etperilla 
miracula « conturbavit eos » de peccatisad convcr- 
sionem. 

Et per illas sagittas habuit mundus cognitionem 
veritatis, et hoc cst « et apparuerunt, » id cst, om- 
nibus cogniti sunt « fontes, » idest sapientes ; fontes 
dico « aquarum, » id est, ex quibus fluunt mults 
aquse. id cst multoB doctrina3, quae sapientia cum 
prius lateret, in cis modo cognita fuit : et per eos- 
dem « fundamonta, » id cst, proqhetaj per quos fun- 
data est Ecclesia : fundaraenta dico « orbis terra- 
rum, » id cst, Ecclcsifls, quae ex orbe terrarum,id estex 
omni parte terroc collccta est « sunt rcvelata, »» id 
est manifcstata : quia sancti a]X)stoli ot aliiproedi- 
catorcs ctiam prophetarum Scripturam intelligibi- 

D lcm reddidcrunt. 

« Fontcs apparuerunt » et hoc fuit « ab increpa- 
tione prajdicantium : qui cum alios increparent, per 
ipsam increpationem ab aliis esse sapientes cogniti 
sunt,fictabinspiratione spiritus irstua3,widest, per 
spiritum spirantem cis iram tuam. Ostensis sacra- 
mentisadvcntus,vultostenderequidiIla sacramenta 
faciant, scilicct Ecclesiam. Continuatio : 

« Misit sagittas, » misitetiamSpiritum sanclum, 
« dc summo, » id est, de Patro. Dicendo misit,notat 
donum : dicendo de summo, a^qualitatom.Cum dicit 
misit, non dicit ooquodminoremmittente missum 
intelligatjSedtotaTrinitasmittitSpiritum sanctum • 



J49 



RXPLANATIO IN PSALMOS- 



950 



tet accepit me.i Hoc loquitur Christus in porsona jfc. latus, quia « obscrvabo mc ab iniquitatc mea» 



totius corporis : « accepit » , id cst, quasi fugitivum 
collegit, ct hajc acceptio cst per inspiratiouem, € et 
assumpsit mc » in dignitatem per fidcm, per ba- 
ptismum, per casteras virtutes « de aquis multis », 
id est, do populis multis. Unde Joannos : Aquoi mul- 
t® sunt populi multi. Vel de aquis, id est, de multis 
baptismatibus : quia licet baptismus sit unus^ ta- 
men in multis populis flt. 

Et me sic assumptum « eripuit do inimicis meis 
fortissimis, » id est da;monibus, « et ab his qui 
odenint me, » id est malis hominibus, ot nocesse 
crat ut oriperet « quia confortati sunt super rae. » 
Quanlo cnim fidelcs magis tribulantur, tanto magis 
in fide accenduntur, et firmiores sunt, et alios ad 
fidem convertunt. 

« Et pra5venerunt me, » id est prffivalucrunt sc- 
cundum cxistimationem suam « in die afflictionis 
mcs, » id cst in vita ista in qua sancti affliguntur. 
In alia enim vita non affliguntur, sod coronabun- 
tur : et quod ipsi putaverunt me proDvenirc contra 
hoc • Dominus est factus protector meus, » id cst 
clypcus, ne ulla persecutione vulnerer. 

Protexit mc Ecclesia, et pcr tantas tribulationcs 
quae aliquando in infirmioribus gencrare solent an- 
gustiam « eduxit mc in latitudine » charitatis ct in 
numero mcmbrorum.Et quid bona ejus enumere- 
mus « salvum me fecit » pcr ha3C omnia, et hoc non 
meis meritis, scd sua magna gratia; et hoc est 
« quoniam voluit me » habere. Hajc omnia fccit 
per suam gratiam, secundum primordia salvationis, 



retributionem autcm fecit secundum 'merita sua. C dat malis in hac vita. 



quasi mihi naturali. Unde Apostolus : « Nati sumus 
filii iraj (Eplies. ii). » Diccndo « observabo » notat 
cautelam esso adhihondam ad custodiam virtutum. 
Nunc agit dc rctributionc justorum in futura vita. 
Continuatio : 

In hac vita cro immaculatus, et in futura • re- 
tribuet mihi Dominus secundum justitiam mcam, 
et sccundum puritatcm manuum mearum » habitam 
« in conspcctu oculorum cjus,» id estin beneplacito 
misorieonliae cjus. Sicut cnim aliquis potcns rem 
quam diligit in conspcctu habct, quam non diligit 
non vult in conspectu haborc : sic Deus quod sibi 
placct dicitur aspicere, quod non placct ncgligere. 
Quia superius dixcrat, justitiam meam, ne vidca- 
T% tur justitia osse ab hominc, ostcndit quod sinc Deo 
nulla justitia essc potost. Continuatio : 

Dixi • justitiam mcam,» et tamen « cum sancto, » 
id cst ad hoc ut homo sanctus sit « eris » tu Deus, 
qui tu cs « sanctus, » id cst sanctificans, « ct cum 
viro innoccnte,» id est ad hoc ut sit innoccns « eris » 
tu « innocens, » id est facicns innocentem. 

« Et cum elccto, » id est ad hoc ut aliquis sit 
elcctus, id cst scparatus a pcrditis « clcctus. > Non 
dicit idoo eloctus, quod Dcus csset in societatecum 
malis, sod « eleclus, » id cst remotus ajtcrnalitcr 
a malis : « ct cum pcrverso, > id cst cum illo qui 
sc pervertit a tc « pcrverteris » subtrahendo gra- 
tiam, pcrversum ad majorcm adjuvabis : et hano 
sententiam testatur alia translatio, quae habet, per- 
versum pervcrtes, et haeo est rctributio quam Deus 



Retributiones autem dus sunt, et justis, et impiis : 
ona in hac vita, una in alia vita. Justus in hac vita 
pro sua justitia accipit retributionem, quia justitia; 
accipit incrementum, in futuro vero coronam. Im- 
pius in hac vita ut magis sordescat, ffiternum vero 
iQCcndium in futura. Continuatio : Salvum mefecit 
pro sua voluntate, « et retribuct mihi Dominus se- 
cundam justitiam meam,» id est secundum bona 
ppera mca « et secundum puritatem manuum mea- 
rum, id est secundum innocentiam mearum ope- 
ratioQum, quod a malo abstinui, nulli nocui « retri- 
buet mihi. » 

• Secundum justitiam meam • dico • quia custo- 
divi, > id est implevi « vias Domini,» id cst prajcepla 



Ideo dico quod in hac vita ita facics et bonis ot 
malis c quoniam » in alia vita, • salvum facies po- 
pulum humilem, » id cst bonos, •et oculos super- 
« boruin humiliabis, » id est aflliges. Pcr oculos idco 
suporbiam accipimus,quia in oculis notatur super- 
bia. Vol hoc modo litteram lcgamus. Continuatio 
eadcm. Dixi « justitiam mcam, » sed tu homo non 
cris per tc sanctus, sed « sanctus eris cum sancto, » 
id est cura Christo suo adjutorc facicns opera ejus, 
et « cum 00 innoccnte,» id cst por eum innocentem 
« innoccns eris » et cum co Christo • clecto electus 
eris : et cum perverso. » id est diabolo, « perver- 
tcris. » Continuatio : 

Ideo dico quod in hac vita justus ct impius ac- 



Domini, perquasad Deum gradimur per bonaopera j) cipiunt rctributionem pro meritis « quia tu » Deus, 



I Becuodum puritatem manuum » quia non « gessi 
iinpie,» id est, non gessl illud unde vocarer impius, 
id est, non feci malum recedendo « a Deo meo. » 

• Castodivi vias, nec impie gessi • quia • omnia ju- 
dicia ejus » sunt in consideratione mea : et hoc 
esi c in conspectu meo > omnia tam bonorum quam 
malorum, tam in hac vita, quam in alia : et idco 
nec fessus humanafragilitate « repuli justitias ojus 
a me » aed perseveranter sustinui. 

« Non repull, > et ita • ero immaculatus cum eo » 
scilicetDeo.Gportetcnim ut qui immaculato Domi- 
no vult adherere immaculatus, sit ideo immacu- 



in alia vita « salvum facies populum humilem, et 
oculos superborum humiliabis. » Pcr h©c omnia 
suprodicta intellitrimus, quod Deus illuminat Eccle- 
siam. Qua; Ecclesia se videns esse illuminatam, orat 
Deum, ut per ipsam illuminet caeteros convcrtendo, 
et hoc est. 

f Quoniam tu illuminas luccmam meam, » id est 
quosdam de Ecclcsia ad hoc ut illumincnt alios : qui 
dicuntur luccrna, quia in cis lumen sancti Spiritus 
resplcndet. Moam dicit quia do sua socictatc sunt : 
et « tu,Dtmiinc Dcus meus,illuminatencbra8meas,» 
id est infideles et idiotas,qui sunt in tenebris,quiade 



254 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 



m 



Deo cognitionem non habcnt :omea8, » id cst pras- 
destinati ut sint mci. 

Rogo ut illumines tenebras, et hoc secure « quo- 
niam eripiar, » id cst eripientur illi mci qui adhuc 
sunt tenebra? « a tentationc » diaboli « in tc, id cst 
per te « ct in Deo meo,» id est in auxilio Dei, in eo 
t transgrediar murum, » id est obstaculum pecca- 
torum. Murus autem illc non est prorsus destructus, 
sed justi Dei auxilio illum transcendunt. 

Benc dico, « in Deo meo, » quia ipse est « Deus 
meus » et « via ejus, » id cst prascepta « est im- 
polluta, » quia nihil immundum praecipit faccre : 
c et eloquia Domini, » id est ipsa doctrina evange- 
lica, e8t,« examinata igni,» id est cum diligenti exa- 
minatione sunt acdita, id est Spiritu sancto. Qui 
Spiritus sanctus ideo ignis dicitur, quia ardorem 
charitatia ponit in quibus cst : et quamvis ita sit 
altus, tamen non descrit suos, sed « protoctor cst 
omnium sperantium in se. » 

NuUus est alius Deus, nisi isto tantus Dominus 
■ quoniam quis est Deus praeter Dominum, » id est 
praeter eum qui ita dominatur? Aut, o vos, gen- 
tiles, « quis est Deus praBter Dcum nostrum ? » 
Quasi si vos Dominum nostrum non habctis, nul- 
lum Dominum habctis. Hic incipit dc potcntia 

Ghristi. 

Nullus cst <t Deus praeter Deum nostrum, » ct istc 
« Deus est, qui praecinxit me,» id est, pra^paravit me 
dominicum hominem divina « virtute » ad pugnan- 
dum contra diabolum : et istud praecingere fuit ab 
ipsa conceptione. Praecinxit dicit, contra hoc quod 
superius dixerat : « Praeoccupavcrunt me laquei mor- 
tis.» Sicut enim originale peccatum praeoccupavcrat 
humanum genus in conceptione,itaSpiritussanctus 
significabatChristum ab ipsa conceptione, et pcr 
hoc « posuit viam mcam immaculatam, • id est 
omnia opera totius vitaj meac. 

Qui etiam Deus « pcrfecit, » id est pcrfcctos fccit 
t pedcs meos, id est affectus meos « tanquam cer- 
vorum, » id est similcs cervis. Sicut cnim ccrvus 
vitat spinas, et transilit fossas, et lutosa loca, et 
ascendit in montcm, itaChristus spinosa et pcricu- 
lo8adclictasajculi,etpcccatorumfoveassanctovolun- 
tatis affectu transilit, et ad celsa cojlorum pervcnit, 
et hoc est, ipse Deus « statuens me super excelsa.» 

Hic ctiam Deus « docet meas manus, » id est 
operationes mcas « ad prajlium » contra diabolum : 
et tu, Domine, « posuisti,» tu dico qui talem fecisti 
personam meam propriam « brachia mea, » id est 
illos per quos operor ego • ut arcum aereum.» Sicut 
si arcus aereus esset qui mittcrct sagittas, quia 
iereus, infatigabilis cssct : sic brachia Christi et 
sagittas mittunt quibus vulncrantcordahominum, 
et infatigabilia sunt. 

Posuisti et « dedisti mihi protectionem, » id est 
defcnsioncm, quae cst causa « salutis tuae » id est a 
te dataB,« ct dextera tua,» id est Filius tuus, « sus- 
cepit me, dominicnm hominem. Quia dicturus erat 
quod Christus per suos vincerct alios^ projmittit 



A quamdam aptitudinem,per quam ostenditillos esao 
aptos ad hoc facicndum. Continuatio : 

« Dcxtcra tua suscepit me, ct disciplina tua, » id 
est justitia qua tuos examinas, « correxit me, » id 
est mcos dc praeteritis, usque « in finem, » id est 
usquc ad consummationcm : quia incorrectum re- 
mansit « et ipsa tua disciplina docebit me, • id est 
meos, ne ulterius pccccnt. 

Et per illos « dilatasti grcssus meos,» id est ope- 
rationes mcas pcr totum mundum notificasti « et 
vestigia mea, » id est illi in quibus signa justitiae 
meae apparent, « non sunt infirmata, » id est non 
sunt superati ad hostibus. Necesse cnim erat, ut 
illi qui erant missi, ut alios docerent, irreprehensi- 
biles essent in omnibus. 

n Vcl ita « disciplina tua corrcxit » meoset docuit, 
et sic « dilatasti » in virtutibus « gressus meos,» id est 
discipulos meos qui dicuntur grcssus.Vel deChristo 
dicitur sccundum Apostolum dicentem : « Ex his 
quae passus est, didicit obedientiam (ffeftr. v).» Di- 
scipuli dicuntur « grcssus,» quia pcr eos Deus mun- 
duin ingrcditur, et licet ita dilatati essent, non ta- 
mcn superbierunt, sed sunt « subtua me, » id est 
mihi plenarie subditi, et ipsi idem qui praeter aliud 
sunt « vcstigia mea non sunt » infirmati. 

Et per istos tales «pcrsequar» ego ratiocinan- 
do « inimicos mcos, » id est qui mihi contradicunt 
« et comprehendam illos » in ratione,quia non ha- 
bcbunt intus quomodo possint resistere « ct non 
convertar» ab increpatione corum «donec deficiant» 
a secta sua, id est convertantur. 

G Quosdam persequar ratione sicut dictum cst, 
alios « confringam » in tribulatione « nec poterunt 
stare » contra mc, sed potius « subtus pedes 
meos cadcnt, » id cst plenarie subjicientur mihi. 
Ostendit quod Christus quosdam sibi resistentes, 
suo dominio subjiciet,nunc de inimicis,id est, daj- 
monibus, et specialiter dc Judaeis ingreditur. Gon- 
tinuatio : 

« Persequar inimicos, » et tu, Domine, « insur- 
gentcs in me, » id est diabolos qui volebant me op- 
primere, ct regnum obtinerc « supplantasti, » id est, 
inscientes dejecisti « subtus me, » id est sub potes- 
tatc mea, quia nihil faciunt nisi permissiono Chri- 
sti : et praemittit causam per quam ostendit Chri- 
stum essc dignum, cui suhjiccrentur illi daemones, 

]) cum dicit : 

«Praecinxisti mevirtute»deitatis«ad bcUandum» 
contra daemones et « inimicos meos » Judaeos scili- 
cet, qui dicuntur spiritales inimici Christi, partim 
« dcdisti mihi dorsum,» id est sequaccs meos fecisti. 
Sicut cnim famuli dicuntur dorsum domini,quia se- 
quuntur eum a dorso, sic sequaces Christi dicuntur 
dorsum : et partim « disperdidisti » scd « odientes 
me, » id est illos qui indurati sunt in odio mci. 

« Disperdidisti, » et in illa dispersione « clamave- 
runt » ut liberarcntur « ncc erat » inter eos qui sal- 
vos faccret,» quia dux eorum erat diabolu3,qui eos 
liberare non poterat; « clamaverunt etiam ad Domi- 



253 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



254 



nnm, nec exaudivit » quia noa quaorebant exau- A 
diri per Filium, 

Tu dispersiti, et ego « comminuam eos, » id cst^ 
contcram eorum vires ne possint colligi in robur 
« ut pulvercm, » scilicet pcr subtractionem gratis 
faciam eos et dissolutos et instabiles, nec illos 
ita redactos in pulverem dimittam in quiete, sed 
iilos ponam« ante faciem venti,»id ost,tales faciam 
qui deficiant,non exspectantes faciem venti, id est 
BoliditatemtentationiSjinprimatentationedeficiunt, 
« et eos delebo^» id est destruamcnt lutum platca- 
rum.»Ut lulum platearum et in seipso inquinalum 
est,et alios coinquinat transeuntes per plateam,sic 
Judasi et in se inquinati sunt^ et alios per plateaa 
ambulantes, id est perterrcna desideria, coinqui- 
nant exemplo vitas suae malae. Desideria^^carnalia ^ 
plateam appellat,quia per ea sine omni rcfrenatio- 
nc ad diabolum transitur. Et no aliquis puiaret, 
istis Judaeis deletis, Ghristum regnum suum amit- 
tere, ostcndit se ab illis subtractum etiam obtinere 
regnum. Gontinuatio : 

Illi delebuntur « me autcm » o Deus « eripies, » 
id est, subtrahes « de contradictionibus populi, » 
id est de contradicente populo Judaico, qui scmper 
mihi contradicit, et ereptum me ab iIlis«constitues 
me in caput gcntium, » id est, ut sim rex gcntium. 
Ideo facies me regem gentium,quoniam«populus» 
gcntium scilicet« quem non cognovi »corporali ha- 
bitatione,necprophetas misi,nec legem dedi«servivit 
mihi,»id est,crcdidit mihi : quia quicunquecredit, 
eervit^et ita quod « in auditu auris, » id est, cx quo 
audivit « obedivit mihi. » Laus ista gentium, est C 
viiuperatio Judseorum. 

Ideo eripies, quia illi qui debuerant esse « filii » 
mei, facti « alieni mentiti sunt mihi »mendaciadi- 
xerunt de me,negantes me esso Filium Dei,et multa 
alia, et ipsi idem « filii » facti « alieni » cum de- 
bcrcnt innovari novo homine veniente « invetcrati 
sunt, » id estyCum ante essent veteres, id est pec- 
catores, magis peccatores facti sunt, et ipsi talcs 
« claudicaverunt,»id est,erravcrunt « semitis suis,» 
id est pro semitis suis a sc inventis.Ipsi autem in- 
venerunt quasdam traditiones, scilicet ut lavarent 
manus antequam comedcrent, ot ne immundum 
tangerent.Unde et Dominus in Evangclio : « Quare 
etvos transgredimini mandata patrum propter tra- 
ditiones vestras? » {Matth, xv.) Vel ita :« Glaudica- q 
Terunt, » id est, erraverunt « a semitis suis, » 
id e8t,quas debuerunt facere suas, quia in Scrip- 
taris litteralem tantum intelligentiam 'et non spiri- 
taalem habent. Quae Scripturs ideo dicuntur se- 
mils,qtua bene intellect® ducunt ad vitam.Claudi- 
caverunt dicit per simile : sicut cnim claudus uno 
pede firmus est, alioque infirmus, sic Juda^i in lit- 
lerali sensu sunt firmi, et spiritali inflrmi : quia 
male et raro allegoria utuntur. Quorum claudicare 
claudus Jacob figuravit {Gen, xii). 

Ipsi claudicaverunt, mentiti sunt,sed » Dominus 
vivit,»id est, viget in suis et regnat : et ipsew Deus 



« meus sit benedictus,id est, laudatur et ipse Deus 
« exaltctur » in multitudine crcdcntium, dator sa- 
« lutis meas. » 

Bene dico, sit bcnedictus,quia tu « das vindictas 
« mihi, » id estjVindicas de inimicis. Et incipit hic 
comraendatio munerum « et subdis populos » ita 
quod « sub me,»id cst, quod mihi obedientes fiunt : 
tu dico liberator meus de inimicis meis » etiam 
« iracundis, » id est ferventissimis. 

Et etiam « cxaltabis me ab insurgcntibus in me,» 
quia quanto magis insurrexerunt,tanto magis Chri- 
stus exaltatus est; ct etiam surgentes diabolo sunt 
prossi, « et cripies me a viro iniquo, » id est po- 
pulo Judaico, vel a quocumque impio. 

« Propterea » omnia« confitebor tibi,»id estlau- 
dabo te, Domine,«in nationibus,»rd est in diversis 
gcntibus : « et psalmum dicam, » id est, bonam 
opcrationem faciam«nomini tuo, » id est,ad hono- 
rcm tuum.Dum dicit, psalmum dicam, dat intelli- 
gere, quod non tanium bene operabitur, sed ctiam 
aiiis exemplum bonaj opcrationis erit. 

Confitebor hoc dicens, Dominusiste estMmagni- 
ficans, » id est magnificos faciens « salutes regis 
« ejus,» id est salvatos a rcgc suo, scilicet Christo : 
et hoc etiam dico,quod ipse facit omnia cx miseri- 
cordia, et hoc cst, et « ipse cst facicns miseri- 
cordiamDavid »scilicct significativo«Christosuo, » 
id cst regi 6uo« et scmini,»id est sequacibus suis : 
ct hoc non ad horam, sed « usque in sasculum, » 
id cst quandiu saeculum erit. Vel « David Christo 
suo, > id est uncto suo, et « semini ejus, » id est, 
Christo, et sequacibus ejus. 

IN PSALMUM XVIII. 

TiTULUs./n finem^ alias victori, psalmus David, 

« Coeli cnarrant » Psalmus iste convenit David 
prophetffi qui hic loquitur : dirigens auditores in 
finem, id cst,in Christum. Intendit enim auditores 
et maxime JuddBos monero, ut rclicta sua vctustate 
ad Christi transeant novitatcm. Materia cst incar- 
natio Christi de qua sic agit : commcndat cam per 
commondatam prajdicationem, propriam commen- 
dationem,per bonam etiam legem,pcr bonam insti- 
tutionem, quam mundo aitulit. Commendat eam 
ctiam orando se mundariapeccatis,ut digne possit 
laudarc cam, et sic a praedictione incipit : Vos 
dimittite a vetustatc mcntem,et audite novam prae- 
dicationem,qua3 maximc etiamcxdignitateipsorum 
praedicatorum ostenditur audienda,quia « coelo >,id 
est, apostoli « enarrant » ut rem non fictitiam^ sed 
veram « gloriam », id est deitatem « Dei •, id est 
Christi, « et firmamcntum », id est apostoli firmi 
qui sunt in hac praedicatione Christi,«annuntiant» 
tamquam rem gestam « opera >, id cst miracula 
« manuum », id est operam ejus, id est operatricis 
deitatis.Bene apostolos firmamentum vocat in prae- 
dicationo Christi miracuIorum,quia multi contradi- 
ccbant,et multi eum passum vel mortuum praedicare 
eruboscebant.Vel ila, ut opera sit nominativus sin- 
gularis«opera manuum ejus »id est homo «annun- 



S5S 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — GOMMENT. BIBL. 



356 



tia « firmaraentcm»,idest,Rcclcsiam esse firmatam, 
quaj Ecclcsia firmata cst, id cst, stabilis facta cst 
ab ipso Ghristo in inquiciis fluctibus hujusmundi. 
Quod significatum fuit pcr firmamcntiim quod fuit, 
factum intcr aquas.Vcl potcst dici ccelos materiali- 
tcr cnarrarc gloriam Dci, pcr stellam qu.ne mundo 
Dcum factum homincm nuntiavit {Malth, ii). Hic 
commendat ipsam incarnationGm,pcrdiscrctioncm 
ipsius praidicationis. Continuatio : 

Cccli praidicabunt, ct ita « dies, • id cst sapiens, 
«cructat vcrbum »,id est,Filium Doi,«diei »,id est 
sapicnti.Eructat dicit ad similitudinem saturi : sicut 
enim aliquis satur ex intcriori plcnitudinc eructat 
aliquid,sic sapien8Cxabundantialoquitur,«ctmox>», 
id cst humili8,«indicat nocti, » hoc cst alii humili, 
« scicntiam », id cst tcmporalia de Chri3to,scilicct 
passioncm, nativitatem, ctc. Idcm socundum hoc 
quodhumilibus humilia,8apientibus alta praidicat, 
dies et nox appellari potcst. Undc Apostolus Corin- 
thiis : M Intcr perfectos loquimur sapientiam,vobis 
autem lac potum dedi, npn cscam (ICor. i).» Post- 
quam ostcndit discretionem praDdicationis,ostcndit 
magnificentiam ejus praedicationis. Continuatio : 

«CoDlicnarrantgloriam,»ctctomnibuslinguiscnar- 
rant, et hoc est « non loquola? », id cst lingua^, 
« nequc scrmones » modi locutionum : alio enim 
modo in eadcm lingua loquimur sapicntibus, alio 
modo mediocribus,alio modo infcrioribus«quorum» 
« scrmonum »non audiantur voccs corum.wRursus 
oommondat eamdem pra3dicationcm per latitudi- 
nem scilicet, quia pcr omnes tcrras divulgata.Gon- 
tinuatio : 

Omnibus linguis sunt locuti, et non in unatcrra 
tantum, « scd sonus eorum «, id cst fama eorum, 
r exivit in omnem lerram, >> ct non tatum modo 
sonus, sed etiam « verba » ipsa « eorum, ■ scilicet 
quod dicebant Christum incarnatum, natum,etcflB- 
tera. Exierunt « in fincs terrae •, id est, in ultimas 
partcs terrae, et non in una parte terraa tantum , sed 
in omnes : et hoc est quod dicit : « orbis tcrraj, 
scilicct in circuitu. llic commendat ipsam incarna- 
tionem per scipsam ostcndcndo dignitatcm ipsius. 
Continuatio : « CodH cnarrant, ct hicc omnia fiunt, 
Et quarc hoc? quia Filius Dei venit in mundum^ct 
hoc est. 

« Posuit tabernaculum», id est, carnem suam in 
qua militavit Doo « in sole », id est, in manifcsto, 
vcl in (Bstu tribulationis, vol in virgine,in qua hu- 
manitatl conjunctus est,«et ipse tanquam sponaus», 
id est, similis sponso^scilicct, bene ornatus virtuti- 
bus,itu ut amica sua, id est Ecclesia,librentereum 
reciperet, sicut aliqua sponsa sponsumMprocedens 
de thalamo », id est, dc utcro virginis, ubi fuit 
facta sponsio,quiaquando deitasunivit so humani- 
tati, caetera; humanae natur® sc liberatorcm pro- 
misit : « thalamo dico suo »,id est sibi convenien- 
ti : quia nullus a Dco potens rcx tam bonum tha- 
lamum babuit. 

Et ipse ita procedens « cxsultavit ad currendam 



B 



j^ M viam, » scilicet exsultanter currit viam, edlieet 
omnia opora qua; fccitMut gigas », id est campara- 
bilis giganti.Sicut enimgigas non timet minas,non 
curatmolliticm,infatigabilisest:sicetChristus.Quia 
dixcrat m posuit, ct exsultavit, et non determinavit 
quis ille cssot, quasi aliquis quaereret, quis cst ille? 
per quaedam indi6ia ostenditesse Filium Dei,dicens : 
M Egrossus illius»qui hoc fecit,est« a summocoelo, 
id cstaDco Patre,quo nihil altiusest.EgrcBsioFilii 
fuit manifestatio,quia cum prius esset occaltosyper 
carncm se manifestavit, Per hoc quod dicit egres- 
sio personarum distinctionem insinuat : per hoe 
quod dicit a summo, notat quod in summo, et sic 
eum Doo Patri aequalem. 

Egrcssio fuit a Patre, et ipse qui cgressus est, in 
ascensione occurrit, id est, Patrem sibi invenit 
«ct ille occursus ejus fuit usque ad summum eju8»F> 
id cst ad Patrem^quianullumpracterPatreminvcnil, 
sibi ffiqualem. Unde dicitur : Egressus ejus a Patrc, 
rcgrcssuscjusad Patrem :«necest qui scabscondat», 
id cst, cxcuset « a caloro ejus », id est a Spiritu 
sancto : quia ille omnia qua3 in homine sunt novit. 
Undc dicitur :«Cum vcncrit Paracletus, illearguet 
mundum de peccato et de judicio (Joan. xvi.) >»Per 
calorcm Spiritum sanctum accipmus,quia ipse vero 
ignc fidelium corda succendit. Unde Dominus ail : 
« Igncm vcni mittcre in tcrram,et quid volo,nisit ut 
ardeat? » (Luc. xii.) Et hic per calorera tertiam 
pcrsonam notat. Hic per legem ot institutioncm 
ipsius, ipsam incamationem incipit commcndare, 
Sub nomine legis continentur ista sex : lex, testi- 

C monium, justitia, praeceptum, timor, judicia. Con- 
tinuatio : 

Ipsc cgressus cst, et illius : « Domini lex » id est 
prohibitio, cst» immaculata », id est immaculatos 
faciens,quia prohibct mala, et nihil prohibct quod 
faciendum sit. Et cst etiam m convertens » non tan- 
tum manus a malis operibus, sed « animas », id 
est voluntates, quod nullatenus optent mala^et hoc 
facit per tcrrorcm poenaB : et est ctiamw tcstimonium 
Domini, • id est, promissio astcrni boni facta a 
Domino.Ideo promissio Christi tcstimoniumdicitur, 
quia sicut testimonium nos certos reddit do re in- 
ccrta, sic Christi promissio nos certos reddidit de 
vita aeterua, quro erat incerta nobis. Testimonium 
. dico « fide » id cst, credibile^et istud teetimonium 

n « prasstans sapientiam»,id est cognitionem deDeo, 
non clatis, sed « parvulis », id cst humilibus. Hu- 
milis enim, audita promissione aBtemi boni, solli- 
. cite inquirit illius cognitionem. 

« Justiti® » illius etiam « Domini », id ost itln 
opcrationos quas ille docet facere,scilicet visitaFe in- 
firmos, panem dare pauperi,ctcaBtera,8unt«recte», 
id est, naturales : quia ipsa natura hoc exigit, ut 
nostra; naturae tribulatae compatiamur,nostracom- 
muniaindigcntibusfaciamu8,quiaipsaejustitiaBSunt 
« la3tificantes corda.»LaBtatur enim intcrius qui benc 
agit : « pra5ccptum etiam Domini, » illud scilicet 
de charitate, spirituale est « lucidum »quantum ad 



2S7 



EXPLANATIO IN PSALMOS, 



25g 



86 «illuminans oculos » interioreB.Quanlo enim ali- A propriis « lunc ero immaculatus » a communibu3 



quis oharitate accenditur, tanto mcgore Dei cogni > 
tione perlustratur. 

« Timor » ctiam illius « Domini »> est « sanchis, » 
id est faciens sanctos. Est quidam timor qiii non 
cst bonus, scibcct timerc tribulationes corporis. 
Unde Dominus : « Nolito timcre eos qui occidunt cor- 
puSf animam autem non possunt occidere (MaUli. 
x).» £st quidam alius timor,qui bonus est, qui sic 
defiiiitur : dilectio et reverentia cum pavore. Dili- 
gioius enim Deum propter misericordiam, pavcsci- 
mus autem propter judicium; et dehoc timore hic 
agitur, quem Dominus in Evangelio comprobat, di- 
oens : • Potius eum timete, qui potest animam et 
corpus mittere in gehennam {Ihid.) ; » et ille timor 
« perman.t in ssculum saBCuli, « id est quandiu 
succedit sasculum soeculo, id ost per totam vitam 
hanc : vel « in saeculum » subsecutivum hujus «sas- 
cali, » id est in asternum : quia etiam in alia vita 
diligemus Deum, nec potest unus non diligere : et 
propter omnipotentia « {udicia » etiam, id cst prae- 
dicta prsccpta « Domini » quibus prcecipit aliquid 
fieri,sunt a vera » et non indigcnt testimonio cxte- 
rioriysicutpleraque humana judicla,8ed sunt» justi- 
ficata in semetipsa »» quia per se apparent justa. 
Ideo praecepta Domini dicuntur judicia, quia cum 
discretione facit, et judicia fiunt. 

Etlstajudiciasunt u dcsiderabilia, » id est digna 
desiderari,ab his qui non habent » super aurum ct 
lapidem » non quemlibet,8ed « multum pretiosum» 
etper haec duo qua3 in omnibus mundanis chariora 



B 



pcccatis « ct etiam cmundabor a delicto maximo,» 
id cst a superbia,qua5 ideo delictum maximum dici- 
tur,quia pcr illud etiani angcli cecidcrunt et homo 
et maxirac regnat ctiam in bonis. 

Etsi ero hujusmo(li,tunc <« crunt cloquia oris mci» 
taiia « ut complaceant » tibi « ct meditatio cordis 
mei « uudc procedunt cloquia,orit « in conspectu,» 
id cst in bcneplacito v tuo soniper. » 

Tu,dico, « Domine, » qui es « adjutor meus » in 
bonis « ct rcdcmptor » a malis. 

IN PSALMUM XIX. 

TiTULUs. In fimm, seu victori, sive ad victoriamy 

psalmus David. 

« Exaudiat tc. » Loquitur hic Prophcta, dirigcns 
nos in fincm,id cst in Ghristum. Matcria sunt pro- 
spera in Ecclcsia, qua; videbantur multo tcmpore 
post futura. Pra^videbat, cnim Propheta Ecclosiam 
prospcrari in advcntu Christi,in acceptionc sacriii- 
cii, ctc. Dc ca autem sic agit : optat illa cvenire 
Ecclcsia3, ct affirraat quoniam cvenient. Et cum sic 
ostcndit sc optare,prajponit nobis se cxcmplum pie- 
tatis,pcr quod nos ad pictatem invitarc contendit : 
ct ab optionc sic incipit : 

Ecclcsia! «Dominus cxaudiat te in die tribula- 
tioni.s, M id cst in tua maxima nccessitate : ct per 
partcs ponit cxauditioncm,cum dicit «» protegatte,» 
id cst sit tibi clypcus « nomcn Dei Jacob, » scilicet 
sicut Deus protcgit Jacob, protegat te. Ecclcsiam 
protcgat sicut Jacob, quia sicut Jacob supplautavit 
primogcnito bcnedictionem (Gen.xxvii), sic Ecclesia 



aantyinnuit pneceptum Domini omnibus mundanis C Synagoga; nomcn Dei,id est famaniDci : quia divi- 



et pratiosius esse et charius. 

Desidevabilia sunt his qui non habent, scd qui 
hab^t^fais sunt « dulciora super mel » quodlibet et 
saa via, sed mel dico quod cst in favo, et hoc est 
« saper mel et favum. » 

Stpcrboc patet quod sunt dulciora ot digniora, 
quia • servus tuus custodit ca » ct in hoc non stulte 
agit.quia « in custodiendis illis retributio multa, » 
scilicetpro bis dabitur custodicnti vita ajterna. Hic 
ineipit rogare, ut Dcus ipsum mundet a dclictis, ut 
digiie laudare possit incarnationem, et de ea cogi- 
tire et dtgne loqui. Gontinuatio : 

Sgo laudoillam incarnationem.,et ut dignepossim 
laodare « munda mea delictis meis. » Occulta vocat 



namcsscntiam tantum per famam intclligimus, ip- 
sam autcm rcm nondum habemus.Undc Apostolus : 
« Vidcmus nunc pcr spcculum in a^nigmatc, tuno 
autcm facic ad faciem (/ Cor. xiii). » 

Etetiam «mittattibi auxilium >* ad coopcrandum 
« dc sancto, » id cst de Christo, vel de ccelo « ot 
tueatur tc » contra malum «c dc Sion,» id est dc spe- 
culationc, scilicct, dc divinitatc sua, pcr quam spe- 
culatur omnia. 

« Mcmor sit, • id ost memorcm se ostendat per 
aliquam remuncrationcm «omnis sacrificii tui,» id 
estilliusoblationis, qua? quotidie fit in altari. Omnis 
idco dicit,quia licet unum sit,tamen in infinitis iocis 
idem fit : ct idcm sacrificium quod vocatur « holo- 



peccfila illa quoe ex se sunt, scilicet, quaj nullo sug- n caustum, » id cst totum inccnsum, quod totum se 
- ' " ' ' obtulit Deo sccundum corpus ct animam paticndo 

usquc ad ipsam mortem. lloc tale sacrificium « fiat 
pingue, » id cst acceptabilc.Trahitur hoc a sacrifi- 
ciis antiquonim, quoruni pinguc sacrificium Deo 
magis placere dicobatur. 

« Tribuat etiam tibi sccundum cor tuum,» id est 
intellcctum tuum,itaut sicut intelligis,Dcus confir- 
met in to, ne pervcrtaris ad aliquem crrorcm « et 
omnc consilium tuumcon(irmet.»ConsiIium sanctaj 
Ecclesiai est, ut noquc advcrsis frangatur, ncque 
prosperis extollatur. Et mcrito hoc peto, quia ero 
particcps illius boni, Et hoc est. 



gtrente fiunt, quas secundum naturam suam non 
cognoscuntur.Ego dico occulta ; quia «quis intclligit 
Mcta? » Nemo scilicct ; id est, quis est momor 
omnium deliclorum suorum?Undc Paulus : « Nihil 
ftiihi conscins sum, scd non in hoc justificatus (// 
Gor. iv) ; a et parce >» mihi « scrvo tuo ab alicnis 
peocatis, » id est ab homine, vcl diabolo suadcnle 
^u« committuntur. Vel i ab alienis, » id est homi- 
nibusveldiabolis : parco,dico, scilicet ne inducant 
in tentationem. 

Et benedico, debes parccrc, quia « si » maligni 
« non fuerinl mei dominati » cum sim mundatus a 



259 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL, 



360 



c Lstabimus » cgo oi filii Ecclcsit-c, quorum ego 
sum unus « in salutari tuo,» id est in Jesu tuo « et 
magnificabimus, » id est, magni efficiemur «in no- 
mine » Domini « Dei nostri, n id est quod in hoc sffi- 
culo nomen ejus portabimus,id est Christiani voca- 
bimur. 

Quia particeps cro, ideo opto, ut non tantum pra;- 
dictas potitiones,sed «omncs petitionestu^Lsimpleat 
«Dominus; » quod toties ponit optationes, affectum 
.5U8Bpietatisostondit.Hicincipitconfirmarc,quiavere 
lia propria evcnient Ecclcsiae, quaj optavcrat Eccle- 
siffi. Opto impleat, et affirmo quod implebit, quia 
4 nunc,»ide8t, tanto temporeanteadventum Christi 
« cognovi, quam salvum fccit Dominus » Pater 
«Christum,» id est regem«suum»inresurrectione. 
Continuatio : 

Salvum faciet in rcsurrectione et ascensione, et 
etiam « exaudiet illum » clamantem pro nobis re- 
praesentatione humanltatis«de c(Blo,»idestde carne 
r)ua,vel de cgbIo materiali « sancto suo » quia « salus 
estdexter(B cjus,» id est Filii ejus. Ipse enim totius 
salutis dator est, et illa salus non est in infirmitate, 
aed « in potenlatibus, » id est in magnis potcntiis, 
qua nullo modo potest destrui sicut laus humana. 
' Salus istius Dominiest in potentatibus, sed « bi » 
non attendentes gloriantur,8cilicet«in curribus» ct 
iii alii «in equis» et per currus et cquos notat maxi- 
mos honores,sciIicet duogeneratriumphorum : « nos 
autem invocabimus» habitatorem nostrum « in no- 
minc Dei nostri, » id est per hoc quod tantum Dei 
nomen habemus,sed Christiani vocamur: velfamam 
jpsius habcmus sinc cognitione essenti(B» Ipsi sunt 
in curribus et in equis, et nos habemus spem in 
Domino,et illa superbia illis ad malum evenit.nostra 
autem humilitas in bonum nobis. Et hoc est. 

« Ipsi obligati sunt » in vinculo peccatorum « et 
ceciderunt » de vitio in vitium ; « nos autem sur- 
reximus » a peccatis ad virtutes : et non fuit illa 
resurrectio per aequalitatem, necfuit qualiscunque, 
scilicet de uno ad alterum, et hoc est « erecti su- 
mus. » Dicendo surrcximus, notat arbitrii liberta- 
tem. Dicendo erecti sumus, notat gratiam a^jutri- 
cem. 

Et istum regem qui tales nos facit, ne permittas 
morte detineri, sed tu, « Domine,salvum fac » illum 
t regem » resuscitando ipsum : et per illum salva- 
tum « cxaudi nos in die quainvocaverimus^» id est, 
in tempore praesentis vit», in quo licet invocare. 
Vel prfficipue in die resurrectionis, ereptis fidelibus 
a tenebris mortis. 

IN PSALMUM XX. 

TiTULUS. !n fincm^ seu victori, alias ad victoriam 

psalmus David, 

M Domine, in virtute » matcria est Chrislus rex, 
de eo sic agit : Describit virtutcm et gloriam ejus, 
optat ut facittt quod bonus rex dcbet facere, scilicet 
parcere subjectis et debellare superbos.Intentio est, 
Judaeorum incredulitatem improbare. Dum enim 



A. Christum ita gloriosum et potentem ostendit, admo- 
net Judseos, utasua infidclitate discedact: deterret 
et eos, confirmans quod ipse suos inimicos puniet, 
cum dicit : « Pones eos ut clibanum ignis.» Et ad vir- 
tutis descriptionem sic incipit, et ad Deum Patrem 
dirigit orationem, sic diccns : « Domine, rex » iste 
Christus scilicet « Isetabitur » non velut alii reges, 
qui aliquando cedunt ho8tibus,sed « in virtute tua ■ 
in cadem potentia quam lu habes per adjunctam di- 
vinitalem : tibi etiam rex ille ocxsultabit» corpora- 
liter « supcr salutari tuo, » id est, dc salvaUone, 
quam tu per eum facies humano generi: velinten- 
dens supra salutare tuum « vehementer.» Bene di- 
cit, ut quanta sit copia in beneficio, tanta sit gaa- 
dii magnitudo. 

P Exsultabit et merito, quia tu « tribuisti ei deside- 
rium cordis cjus. » Spirituale Christi desiderium 
fuit : ut per mortcm suam humanum genus redim»' 
ret.Cum omne desideriumsitcordi8,ideo tamenap- 
ponitcordis,utmagisde8iderium per expresBioBem 
notet,sicut in Evangclio : « Desiderio desideravi : » 
etetiam a « voluntate» spiritali quidem «labiorum 
ejus,» id est, quam ipse per labia proferebat t non 
fraudasti, » id est, nihil remansit inexpletum, 
quod ipse spiritaliter peteret : vel si habeatur, vo- 
luntatem, diccmus « non fraudasti cum » negando 
voluntatem ei. 

Etmerito tribuisti ejus desiderium * quoniam ■ 
tu « praevenisti eum » ante nativitatem « in bene- 
dictionibus,» scilicet dans illi benedictiones, faclena 
immuncm a peccato,perfcctum justitia,quaB nostra* 

C rum quoque bencdictionum causa fuerunt. Bene- 
dictionibus dico «dulcedinis»quia ips® dulcesfue- 
runt Christo, quia semper puritas suae conscientis 
placuit. Quod dicit Christum prfieventum fuisse be- 
nedictionibus dulcedinis, dicit ad differentiam illo- 
rum qui praeventi sunt maledictione amaritudinlB, 
id est, pcccato origiiiali. Ponit aliam gloriam 
Christi,dicens: "posuisti»aeternaliter « in capite, • 
id est, in propria pcrsona Christi qu® est caput 
. totius Christi, scilicct, dignior pars in toto Christo : 
totus Christus dicitur caput etcorpus : « coronam • 
id cst, apostolos, qui ideo corona dicuntur, quia si- 
cut corona reddit personam insignem, et est 
prsemium victoriae : et illa corona fuit « de lapide 
pretioso. » Apostoli propter soliditatem et stabili- 

n tatem lapides appellantur : pretiosi,proptcr virtutum 
fuIgorem.Exsequiturgloriam ejusdem regis peraliafl 

partes. 

« Vitam » ctiam fleternam scilicet « petiit a te. » 
Et hic notatur vera humanitas, quae non putat se 
sibi osse sufficientem,sed pcr humilitatem vitam a 
Domino sempiternam petit : « et tribuisti longitudi- 
nem dierum » non solum pcr centum annos, sed 
« in sfficulum» subsecutivum hujus «saeculi,» id cst, 
usque in finem sfficuli, et etiam in sseculum subse- 
cutivum isti sfficulo.Nondicit longitudmem dierum 
esse in futura vita, ideo quod ibi fuit dies, sed 
propter spatium. 



261 



EXPLANATIO JN PSALMOS. 



262 



« Impones eliam supor cum » ut super fundamen- ^valet ad salutem : « et semen, » id est, vota« eo- 



tum « gloriam » gloriosos scilicet martyres » ctma- 
gnum decorem, » id est magnos decores, ut Marti- 
num et Hilarium, et caeteros confessores : ideo « in- 
ponessuper eum,» quia « gloria cjus magna insalu- 
tari tuo, » id cst in verbo tuo sibi unito, cujus glo- 
ris decens erat manifestatio, qu(B dcmonstrata est 
perhoc quod apostoli supcr cum fundati sunt.Bene 
dico impones super eum gloriam, ct hoc, quoniam 
ipse est benedictio omnium gcntium, et hoc est : 

« Quoniam dabis eum in bcncdictionem » in hac 
vita dando virtutes, et •« in ssculum sccculi,» id est, 
in alia vita dando coronam. Hic confirmat promis- 
sionem, quae facta est AbrahaB : « In semine tuo bc- 
nedicentur omnes gentes (Gen. xxxii ; Galat, iii).» Et 



rum » qua? dicuntur semen, quia sicut ex semine 
procedit fructus, ita ex votis opera. Scmen dico 
separatum • a filiis » vcrorum « hominum. » Vel 
senien, id cst, sequaces. 

Idco quidem perdes eos « quoniam mala, » id cst 
destructionem, quam sibi a Romanis inferri time- 
bant declinaverunt in te, » id est, vcrtcrunt in te : 
cum te morti tradercnt «consilia cogitaverunt,qua3 
non potuerunt stabilirc. » Cogilaverunt enim per 
mortcm ipsius retinere locum et gentem (Joan. xi), 
per quam potius utrumque perdiderunt. 

Perdes eos, ct « ideo pones eos dorsum, » id est 
curvos ad tcrrcna et non intucntes ccBlestia, scilicet 
asinos daemonum, ideo « vultum,» id est cognitionom 



etiam « lajtificabis eum in gaudio » quod sui habe- j. tuam, qui deberet esse « eorum pra;parabis » per 
bunt « cum vultu tuo, » id est, in pro^sentia tua, introductionem gentium, et per asperationem glo- 

rias « in reliquiis tuis, » id est, ut ipsae reliquiaj ha- 
beant cognitionem tui. Reliquias accipit illo8,-t[ui se 
faciunt humiles-ct abjectos. 

Tu pones eos dorsum, et ut hoc possis faccre 
« exaltare in virtute, » id est per virtutem deitatis, 
ct « cantabimus vocect corde » « etpsallemus» bcne 
operando « virtutcs tuas » laudando scilicet ct imi- 
tando. In cantando contemplativam, in psallendo 
vero activam vitam intclligimus. 



scilicet, quando fructur perfecta cognitione tui. 

Tunc enim eritperfecta lstitia,cum tradidcrit re- 

gnum Deo Patri. Ponit causam omnium pra^dicto- 

rum,ut slc dicamus : Ideo Deus dedit huic regi lon- 

gam vitam,et alia quae praedicta sunt, quia « rex » 

iste « sperat, » id est,omnium spcm posuitff in Do- 

mino,» ct non facit hoc pro confidentia meritorum, 

sed potius « in misericordia » ipsius Dci ; « non com- 

movebitur » a confidentia ipsius misencordiae : et 

mcrito,quia« Altissimi est illa miscricordia.Ostensa 

virtute et gloria ipsius regis,transit ad secundam, 

scilicet, optat ipsum regem exercerc justitiam in 

bonos et malos. Hucusqnc direxit ad Patrem verba, 

mododirigit ad Filium. 



IN PSALMUM XXI. 

TiTULUs. In finem pro susceptione matutina, 
psalmus David. 

« Dcus,Deus meu8,rospice.» Psalmus istc convenit 



Quandoquidem tu talis cs rcx, idco o Domine, C David,id cst Chri8lo,habituspro8usceptionematu- 



■ inveniatur manus tua, » id est, operatio tua « ab 
omnibus inimicis tuis, » id est, omnes qui modo 
8unt inimici, diligenter inquirentcs opera tua,imi- 
teotur ea : et si qui nolunt ea ita invenire « dextcra 
taa, » id est, virtus tua « inveniet » ad eorum dam- 
nationem « omncs » cos « qui te oderunt. » 

Opto ut punias cos, ct vcrc facics, quia tu « ponca 
cos in clibanum ignis » id est, similes clibano 
ignis : quiasicut clibanus intcrius continet ardorcm 
ignis, ita isti contincnt in se ardorem malai con- 
BcientiaB suae. Pones^dico « in tcraporc vultus tui,» 
id est, in diejudicii in quo tu ostendcs vultuosi- 
tatem tuam, id est iram tuam. Vel « in tcmpore 
Tultus tui » in quo tu ostcndcs tuis perfcctam 



tina. Susceptio matutina hic accipitur Christi resur- 
rectio,facta quando corpus corruptibilc suscepitin- 
corruptionem,ct mortalc immortalitatem (ICor, xv). 
Per hanc susceptionem Christi habemus certitu- 
dincm nostraj susceptionis. Quod autcm Dominica 
8usceptio,id est resurrcctio.manefuit facta sacra- 
mcntura cst, quia per hocdaturinteIligi,quod ipsa 
est principium nostraj rcsurrectionis, ct ipsa rcsur- 
rectio totura mundum illuminavit : sicut sol mane 
oricns paulatim ascendit, ut totum mundum illumi- 
net. Et hic psalmus pro susceptione matutina agit, 
quia novam nobis institutioncm proponit. Proponit 
enim hominem justum derelictum et passum, et 
etiam gloriam Dci Patris quam exhibet ei Christus 



cognitionem pra;sentia3 tuae. Clibanus est, quicun- J) resuscitatus, in quo etiam commcndatur assumptio 



que furnus, vel proprie vas quod calcscit in igne, ut 
subtus coquatur,vcl aliquid tale : et illeidem « Do- 
minus » qui posuit eos ut clibanum « conturbabit 
eos in ira sua » cum dicet : « Itc, maledicti in 
ignem xternum [Matth. -xxv). » Qua data sententia 
mox « devorabit, » id cst, torquebit « cos ignis » 
materialis. Cum dicit ignis, notat genus tormenti 
quodintcrius torquct. « Pones cos utclibanum,»ct 
etiam «perdes fructum,» id est bona opera « corum,» 
remota « a terra »> viventiura : cum vero dcsistc- 
rent a bono, perdebantur bona opera corum, quia 
licet faciant aliquod remedium pcenae, non tamcn 



matutina,quia propter illam assumptionem fit glo- 
rificatioilla tota Dei. Habct aliatranslalio^pro cerva 
matutina,et tunc intelligimus per ccrvam huma- 
nitatem Christi, quae naturam cervi habuit,quiain 
mano ista lutosa deseruit. Institutio nova in Christo 
fuit,quia ante Christura Deus justis tanquam infir- 
mis tempo^alia bona rcmunerare solebat. Christo 
autem, cura omnibus justioresset, tcmporalia bona 
non Iribuit, sed adversa hujus mundi, ut sic bona 
coelcstia obtineret; et per hoc dcdit intelligere,quia 
jara post Christuni temporalia bona hominibus non 
remuneraret, sed ceterno. Materia est dominicu^ 



263 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMBNT. BIBL. 



m 



homo : do co sic ugit : Ostcndit dereliotum, osten- 4. Ju^^i^ ^^ necessitatc sit illa naturalis voliiiitafl, in 



dit pasBum. Vel materia est passio Ghristi : ostcndit 
posteagloriam Dei,in quo etiam gloriamChristios- 
tendit. Intcndit nos hortari ad sustincnda adversa, 
ut cxomplo ipsius appctamus prospcrari in tcmpo- 
ralibus, scd sustincndo adversa, co^lcstia cxspcctc- 
mus : ct pcr hoc dirigit nos in fincm, id cst, in 
Christum. Vox ipsius Christi directa ad Patrcm, ct 
incipit a derelictione sic. 

« Deus.Deus meus. » Quod bis ponit « Deus,** notat 
86 habore necossitatcm orandi. Quod dicit « meus » 
notat se famiiiaritatem ad ipsum habere « respice in 
me » non deficiam in ista derelictione. h Respice in 
me » non est in Hebrajo, sed scptuagintaintcrprctes 
apposuerunt, secundum quos translatio ha;c facta 
est. « Respico » dico « quia me dereliquisti » et non 
abundantem in temporalibiis, sicut priorcs justos 
fecisti,scd potius cgcntcm « quarc mc » justum sic 
dereliquisti? Non ponit admirationcm quod ipse 
admiraretur, scd ut ostendat nos dcbere admirari, 
quod ipse tampcrfcctusnon habuerittemporalem re- 
munerationem8U(cjustitia},sicutpriorcsjusti.Undo 
dat nobis intelligero,non csscjustitia^cxspectandam 
remuneralioncm temporalium, scd coclestium : ct 
non tantum me egenum fecisti,8cd cs.» longe a sa- 
lute mca, » id cst, permittis me tribulari, et hoc 
ideo, quia « vcrba dclictorum meorum, » scilicct 
fidclium, id cst dclicta mca clamantium,sunt « lon- 
ge a salute mea, » id est, faciunt te longc a salutc 
mca : longe, quia dclicta non rogant mihi vitam 
temporalcm, sed mortcm pcr quam dcloantur. De- 



B 



Christo tanlum fuit non ex necessitate, sed cx vo- 
luntatc.Possct enim adjuncta divinitas omnem ejus- 
modivoluntatemexpcllcre.Voluitautemideotimepe, 
ut dc sc aliis exemplum relinqucret : quod si in 
passionc timerent,non ideo de8perarcnt,scd potius 
tamen voluntati Dci, quam suae obedirent. Et con- 
tra hoc quod aliquis posset diccre : Stulte clamasti, 
cum scires tc non exaudiendum, dicit : hoc « non 
ad insipientiam mihi » ost imputandum : quia quod 
sic fui derelictus, passus, clamans non exauditns, 
magna fuit sapientia. Per hoc enim fuit mea glori* 
ficatio, ct humani gcneris reparatio. 

Tu me dereliquisti,clamantem non exaudisti, se^ 
tamen « tu habitas » in me « sancto» tu dioo « laoti 
Israel,» id est, qucm laudabat Israel, proptep ool- 
lationcm bonorum temporalium. VoUqui facis Iau« 
dabilcm Isracl confcrcndo temporalia bona. Per 
Isracl accipimus qucmcunque justum de priori po- 
pulo, quibus Dcus dabat remunerationem suffi justi- 
tiae, tcmporalia bona contrario modo quam huic 
justo. 

Beno dico laus Israel, quia • in te speraverunt 
patres nostri » dc habendis prosperis « sperave- 
runt » otiam de rcmovcndis pcriculis, et tu « libe- 
rasti cos » sicut in mari Rubro {Exod, xrv). Ad 
te clamavcrunt, veluti in deserto pro aqua, pro 
cibo, et salvi lacti corporaliter recipiendo petila 
(Exod, XV el xvi). Quid singula enumercm? « In te 
sporaverunt, et non sunt conflisi, » id est, erubes-* 
centiam non habuerunt quod in nulloquod sperave- 



licta dicit sua, non quod ipse fecisset, sed pro cis C runt fraudati sunt. Illi patrcs in omnibus sunt 



portavit pcenam, vcl « delictorum mcorum, » homi- 
num. Exsequitur derelictioncm, Non tantum me 
« dereliquisti,» sed etiam me clamantem non cxau- 
dies, ct hoc eat : 

« Deus mcus,clamabo pcr diom,» id cst, pcr tcm- 
pus aliquod : vcl pcr dicm, id cst, in prospcritatc 
« et » clamorcm istum « non cxaudics in nocte, » id 
e8t,in adversitato «clamabo ncccxaudics,» In nocte 
clamavit, ut in imminentia passionis cum dicerct : 
M Pater,si fieri potcst transfcr a mo caliccm istum : 
vcrumtamen non mca voluntas sod tua fiat (Mallh, 
xxvi). » In dic clamavit, cum cum in regem Juda;i 
constituere voluerunt (Joan, vi). Cum dicit Christum 
seclamantem,et non esse cxauditum,intclligendum 



prosperati, «cgo autem » qui perfectissimus eram et 
justus « vcrmis sum, » id cst, conculcatus ut ver- 
mis « et non homo, » id est, non considerabaet 
meam humanitatem : et ctiam « opprobrium homl- 
num, » id cst, in quem projiciebant homines soa 
opprobria « ct abjectio plebis, » id est,de quo dice- 
batur : Nunquam populus erit mundus, nisi abjieia- 
tur. Vcl ita « cgo sum vcrmis » habcng verbis natu- 
ram, scilicet, quia sicut vcrmis sine semine patris 
procreatur de tcrra, ita Christus dc matre taatum, 
« non homo » tantum,scd et Deus.Vel « non homo,» 
id cst poccator, quia pcccatum quod est proprium 
hominis non habuit. 
Ego tam dignus, opprobrium hominum sum : 6* 



est cum clamarc sccundum naturalcm voluntatcm, n cum opprobrium sum, « quia omnes videntes md 

J __. * • 1 1 ___ T _ __ * * • « 1 ^^ »• 1 •!•! Il t * % 11*. 



non sccundum spiritualcm.In omni cnimjusto du- 
plex voluntas, naturalis scilicct,ct spiritualis : natu- 
ralis ost seinpcrde tomporali, scilicet, ut homo vi- 
tam prajscntcin diligat, mortom tinioat, ct similia. 
Uaec aulcm voluntas peccatum non cst,si spirituali 
voluntati consentiat : sicut in Christo qui cum 
pcterct secundura naturaicm voluntatom, ut calix 
transferretura sc, conscntiens potius spirituali sub- 
junxit:Vcrunitamennori mcavoluntas,scd tua liat : 
sicet justi alii.Si vero spirituali naturalcm prmpo- 
nat, peccatum est, ut si quis cum necesse sit mori 
pro flde,vitam custodiut. Et cum in omaibus aliis 



deriserunt, » scilicct « sunt locuti » de me « labiis. •» 
Loqui labiis, cstsine rationabili meditatione loqui t 
et sic ctiam me deridcrunt,movcrunt, scilicet capita 
sua (3/a///i.xxvii; ^farc. xv). Movere caput est genu^ 
dcrisionis. 

Dcridendo dixcrunt : « Spcravit in Domino » ut 
ipse dicit,modo « eripiat eum » a manibus nostris, 
vel saltem « faciat cum salvum » resurgere « quo- 
niam vultonm.» Ipsidicunt eripiateum etsimilia, 
sed tu,Domine, ne discesseris a me, » id est, fab 
me resurgerc. 

Et pracmittit causam, quare non debet discedere 



IIB 



EXPLANAtfO lU PSAlMOS. 



m 



810 . Meo no diaooosorifl, <c quoniam ta eo qui ex- A ^ ianqiiam testa.» Vcl « arait tanqnam tMta, » qnii 

« trazisti me de vontre, » quia tu solus natura nulia 

adyuvanto focisti me nasci : quia cum in aliis soleat 

natura oporari cum divinitate, in isto solo opcrata 

divinitas, non natura : et propter lioc non debes dis- 

oedoro, quoniam tu es « spes mea a juventute mea,» 

id eateom adhuc sugerem ubera,totam spem meam 

posoi in te. In hoo maxime notat perfectionem Ghri- 

B(a : ot proptor hoc iterum non defoes discedero, quia 

«r projeotus sum ex utero,» id est ex quo sum natus, 

vilia habitns sum etegenus,volut quilibet abjectus, 

soiKoet non sum projectus in Adam, scilicet non 

recopil me peocatum, sed « in te » qui me custodisti 

inmunem ab omni peccato, propter quod non debes 

discodere a me. Et item propter hoc,quoniam « tu es 

Dens meufliy»id ost unitus : non tantum quando pate- || verem accipit quodcunque corpus postquam mor" 

bat per miracula, sed « de ventre,» id est ex illo tem- tuum est, juxta verba qus Dominus dicit ad Adam : 



sicut testa combustiono solidior ct fortlor fit, itk 
virtus, Christi igne passionis comprobata, robustior 
apparuit :<f Et lingua mea adhaBsit faucibus meis, » 
id est, qui prius solebam docerc, conticui, ut neo 
Pilato interroganti responderem {Matth. xxvii). Po- 
test hoc quidam legi ad allegoriam, quamvis hic 
locum non habat; sic « lingua mea,» id est praBdi- 
catores mei, perquos ego loquor « adhffisit faucibus,» 
id est sanctis Scripturis,secundum quas ipsi prsdl- 
caverunt. ScripturaB dicuntur fauces Dei, quia per 
oas incorporat sibi aliquos, sicut per fttuces bellua 
sibi incorporat aliquid. « Et deduxisti me in putviQ- 
rem mortis, » id est redegisti me in pulverem pef 
mortem, non quod corpus ejus putresceret, sed pul- 



pore in quo adhuc eram in ventre.Cum invocat ne dis- 
cesseris^ponitdeprecationem contra derelictionem- 

Rogo ne discodas, et opus est, » Quoniam tribu- 
latio proxima est, » id est jam mihi imminet. Vel 
proxima, quia in mea propria persona est. Quod 
enim fit in rebus nostris vel amicis, propinquum 
est; quod autem in nobis ipsis, proximum est. Item 
propter boo opus est, « quoniam non est » alius 
« qui a4juvet. » Hic incipit de passione. 

Bene dico, quod tribulatio proxima est, quoniam 
vituli multi,» id est multitudo populi Judaici qui las- 
citiebant contra Ghristum, nullo compressi jugo : 
contraoum sicutvituli Iasciviunt,quos nondum com- 
primit jugum. Hi tales vituli « circumdederunt me » 



« Cinis 08, et in cenerem reverteris (Gen. m),» danifl 
universalem sententiam de omni humana natura. 
Haec sententia vera est illis qui vivi invenientut 
cum Dominus vencrit judicare : quia licet non pii- 
trefiant, tamen in ipso raptu movebuntur vel ih pul* 
verem, secundum opinionem JudsBorum. Potest et 
hoc allegorice legi, sed hic non habet locum : « de- 
duxisti me » per praedicationem meorum « in pul- 
verem mortis, » id est in gentiles, qui pulvis erant, 
scilicet non coUigati vinculo fldei vel charitatis, et 
mortui in peccatis. 

Haec omnia mala ideo venerunt « quoniam cir« 
cumdederunt me canes multi, » id est Judsi, qui 
dicuntur canes,quia, sicut canes, illatrant irrationa- 



ci quo incoeperunt usque in ipsam mortem « tauri C biliter : quia si videant insolitum aliquid^ etiam si 



pingaes,» id est ipsi principes contra Ghristum fero- 
cesvobsederunt me,»id est mora et consilio quaesie- 
nmt me morte expugnare, ad modum obsidentium. 

Et hi obsidentes et circumdantes « aperuerunt os 
soam,» id est multa locuti sunt « super me,» id est 
ad meam depressionem^ « sicut leo rapiens et ru- 
giens » rapuerunt, cum ante judicem traxerunt. 

Deinde « effusus sum, » id est occisus sum fun- 
dcDdo sanguinem in latere. Et hoc est quod dicit : 
« sicut aqua. » Et bene comparat mortem Ghristi 
ellttss aquse, quia sicut effusa aqua parat ruinam et 
etiam iavat, ita mors Ghristi quibusdam est ad rui- 
Dam,quibu8dam abolitio :« Et dispersa sunt omnia 
osia mea, » id est apostoli, qui robustiores^erant in 
corpore Christi. 

Et« cor meum,» id est doctrina mea, in qua ex- 
ponitar voluntas mea, « est factum tanquam ccra 
liqnesoenfl, » id est cum antea esset solida et flrma 
inip»B apostolis, igne passionis dcfecit. Cum cnim 
vidissent eum morte teneri, diffidebant dc sua do- 
ctrina : et in paucis non defecit, sed « in medio, » id 
^tin communi « ventris mei, » id est meae congre- 
gationis. In quibus ideo dcfecit, quia cum prius for- 
^ fuissent, modo facti erant ventcr, id est mollcs. 

Et etiam « virtus mea, » quae prius virebat in eis 
dom facorem miracula, ipsa « aruit » exsiccata, et 
DiU valetudinis habere apparuit, reputata fragilis 

Patrol. GXVI. 



bonum eis afferat, illatrant ; si videant soIitum,etiam 
si inutile sit,applaudunt; ita Judaei doctrinam Ghri- 
sti quamvis bonam, tamen quia insolita erat, reje- 
cerunt : si secundum suam legem prsedicasset ets^ 
gauderent, quia res solita quamvis inutilis esset. 
« Goncilium malignantium, » id est principum qul 
mihi male volebant, « obsedit, me, » id est consiiro 
mortem qusesivit. 

Etiam « foderunt manus; » licet enim non per 
seipsos facereort, tamen dicuntur fecisse, quia pre- 
cepto ipsorum fiebat. Melius dixit « foderunt » quam 
transfixerunt, quia sicut terra fossa fructificat, ita 
iila fossio Ghisti maximum fVuctum dedit :« et pedes 
meos »fodcrunt etiam,«dinumeraverunt omnia ossa 
n mca^ » non quod ipsi enumerare curarent, sed sio 
extendcrunt quod enumerare potuerunt. 

Per alios foderunt, sed « ipsi » in propria persona 
considcraverunt » ea quse de me flebant« et inspcxcr 
runt me » quasi rem beneplacitam, per quod nota- 
tur eorum duritia maxima : « Diviserunt sibi vesti- 
mcnta mea » ad derisioncm, « et super quamdain 
vostem meam,» scilicetinconsutilemtunicammeam/ 
« miserunt sortcm (Malth, xxvii; Joan, xviu). » AI- 
legorice legitur sic : « Diviserunt sibi vestimenta 
mea, » id est Scripturas, de quibus heeretici diver- 
sas partes traxerunt, et super vestem meami id esf 
(idem catholicam, quee semper manibua integra re- 

9 



i67 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMKNT. BIBL, 



aAQ 

2UO 



manct, « miscrunt sortcm, >» quia intclliginius cara A 
per solam dilcctionem dari. 

Ipsi mihi ita fecenint, sedw tu, Domine, ne elonga- 
veris auxilium tuum a me,» id cst ne differas meam 
resurrectioncm usque in communem omnium, sed 
potiu8(( ad defensionem meam conspico,» id est te 
intondum ostende meaB oflensioni cito resuscitando. 

Dico « conspicc, » ita scilicet mihi faciendo « erue 
a framea animam meam,» id est a morto ne ipsam 
possit retinerc, licct separatam a corpore. Mors idco 
dicitur framea,quia, sicut framea, dividit animam a 
corpore : « et de manu canis,» id est Judaici populi, 
erue « unicam meam, » id cst animam meam,quam 
dioit unicam, quia ipsa una immunis a peccato fuit : 
sic quflBrit erui, ut non sit vera opinio eorum, por 
quam ipsi exisiimabant eum in morte dctincri. n 

Similiter « salva me ex ore lconis,» id est, diaboli, 
qui Christum in orc habuit,dum eum usque ad mor- 
tem deduxit. Et salva « humilitalem mcam,» id est, 
me humilcm « a cornibus,» id ost, a superbis, « uni- 
oornium, » id est, superborum JudoBorum. Per uni- 
comem idem Jud^os accipimus,quia sicut unicornis 
uno solo cornu snperbit, ita Judaii solo Vetcri Te- 
stamento.Ostei^aigiturChristi dcrclictionc et pas- 
sione, ne per hoc detincamur ei obedin», ostendit 
inde magnam glorificationem provonire Deo Patri, 
et ita ipsi Ghristo : quae glorificatio cst nobis reme- 
dium contra praBdictam derelictionem*et passionem. 

Et beno debes me salvare, quia cum salvis cro 
narrabo nomen tuum fratribus meis, » id est, fa- 
mam tuam, « fratribus meis, » id est^ apostolis : 
quflB narratio non tantum verbis^t s^d maxime in ^ 
missione sancti Spiritus fuit : ot etiam « laudabo 
te, » id est, laudari faciam te « in medio,» id cst, in 
communione « Ecclesis.» Gonvortit se ad ipsos cum 
dicit : 

M Vos qui timetis Dominum, laudate eum » omni- 
mode : et subdividit in partcs, quos admonct lau- 
dare, activos scilicet et contemplativos. Activos 
ponit ubi diclt : « univcrsum semen,» id est, imita- 
tores, « Jacob, glorificate eum. » Gontemplativos 
ponit ubi dicit « timeat eum omne sQmen Israel » 
ideo M quoniam non sprovit, » id est, prorsus abji- 
ciet, « neque despexit, » id est, aliquo modo vilem 
habuit « deprecationcm » mei « pauperis. » 

« Nec avertit faciem suam a me,»id est, sempcr in 
beneplacito ipsius persisti.«Et exaudivit mecumcla- D 
marem,» id est,eo tempore quo potebam exaudiri. 

Et quia me clamantcm exaudisti, ideo « laus mea 
est apud te in ecclcsia magna, » id est, toto orbe 
coUecta. Vel ita : Quia cxauditus sum, ideo laus mea 
est in ecclesia magna, id cst laudor apud tc in ec- 
clesia, id cst, sicut tu laudaris et ego aequalitcr te- 
cum : et ut laus ista in Ecclcsia sit pcrfccta, dabo 
ipsi Ecclesia3 corpus ct sanguinem meum. Et hoc^cst 
« vota mea,» id est corpus meum, quod ego dcvovi 
ofTerre Deo in rcparationcm humani generis, « red- 
dam, » id est, quod jam dederam in . cruce, iterum 
dabo in altari ; et licet aliqui non intelligant, tamen 



crit « in conspeclu, » id cst, in cognitione « timen- 
tium eum. » Ideo per hoc sacramentum major laus 
erit Dei, quia istud est consideratio inter Deum et 
hominem, quod foedus attendentes homines, inde 
Dcum maxime laudant. 

Uoic autem vota« edent pauperes et saturabuntur >» 
recipiendo quod appetunt, scilicet remissionem pec- 
catorum,. incrementum justitis in hac vita, in alia 
coronam,et de hoc « laudabunt Dominum » illi scili- 
cet « qui requirent eum, » et ita « vivent » in justi- 
tia « corda eorum,» idest, animas oorum, « in ssbcu- 
lum ssculi,» id est, quandiu succedet sasculum sa- 
cuIo,"8cilicet per totam hanc vitam : vel « in se* 
culum, » id est in hac vita vivet; « et in sfficulum 
saBcuIi, » id est in alia vita vivent in gloria. 

Dico « paupores saturabuntur,» et non pauci^ sed 
« universi Hnes, » id est, aliqui in universis nnibus 
terraB « reminiscentur, » et sic « convertentur ad 
Dominum. » 

Et ncacciperemus unum solum ordinem, scilicet 
rusticalem, vcl aliquem talem pcr omnes partes ter- 
raB, dicit :« Et adorabunt in conspectu ejus,» id est, 
in bencplacito ipsius, « universaB familiae, » id est, 
aliqui dc omnibns ordinibus « gentium. » 

Benc dcbcnt adorare « quoniam Domini est re- 
gnum, » id cst, Dominus est rex omnium :« et ipse 
dominabitur gentium, » id est, exercebit dominium 
supra gentes suas, quia reget eos in justitia. 

« Paupercs edent et saturabuntur,»et etiam « pin- 
gues terrae, » id est, impinguati in terrenitate, « om- 
nes » de ecclesia « manducaverunt, » id est, Domini- 
cum corpus gustaverunt, « et adoraverunt : » sed 
licet hoc aliqui non videant esse ad ruinam, tamen 
« cadentin confcpectu ejus,» Dei,quem nihil latere 
potest. Gadent dico « omnes qui descendunt in ter- 
ram,»id est,qui declinant ad appetitum terrenorum. 

« Laudabunt Dominum qui rcquirunt eum ; » ei 
anima mea, » id est, ipsi quos ego diligo sicut animam 
meam, « vivct illi, » id est, ad honorem illius, et non 
tuntum justi praBsentes, sed « et scmen meum,» id 
est, imitatorcs mei, filii istorum, « serviet ipsi. » 

Bcne dico,« semen,»quia « gcneratio » est quasdam 
« ventura,» et ipsa « annuntiabitur Domino » ab an- 
gelis, sicut angelus TobiaB : « Ego obtuli orationes 
vestras ad Deum (Lib. iii). Vel « annuntiabitur, » id 
est, praBdicabunt, « Domino, » id est, ad honorem 
Domini generatio ventura, et per coelos. Et hoc didt 
« ct annuntiabunt cosli,» id est, sancti prasdicatores, 
« justitiam ejus,» id est Dci,« populo qui naacetur,» 
non naturali nativitate, sed aqua et Spiritu sancto 
(Joan, iii) « quem » ita « Dominus fecit » suum. In 
carnali nativitate operatur Deus et natura, sed in 
rcgcncratione solus Deus. 

IN PSALMUM XXII. 

TiTULUS. In finempsalmus Davidy sive canUcum 

David. 

« Dominus regit.» Psalmus David,vox prophets, 

et habet in materiam gratias Dei. De ea sio agit; 

ordinat decem gratias. Intendit nobis persuadero 



269 



EXPLANATIO IN PSALMOS, 



270 



B 



non esse desperandum cum tales Deus gratia suas \ 
tribuat^et antequam de gratiisagatjpra^mittitquu- 
si prologum et commendationem ipsarum gratia- 
rum, ut ita dicam. 

Nolite desperare, sed considerate quoroodo Do- 
minus regit me » a scductionibus impiorum, si- 
cut bonus pastor regit oves suas, et bene custodit 
ne lupi dilanient, et eo regente « nibil )> necessa- 
rium quidem ad justitiam « mibi deerit. » Unde 
dicitur : Timentibus Deum nibil deest. Per boc 
nibil deerit, quia Dominus ponit me « in loco pas- 
cu£ » et cffiteras qus sequuntur gratias confert. 
Gontinuatio : «Nibil mibidecrit. « Mibi dico posit 
« in loco pascuflB, » jd est, in divina Scriptura^quffi 
vocatur pascua per simile : quia sicut animalia in 
pascuis reficiuntur, ita fideles anima) divinis Scri- 
pturis impinguantur. Eamdem Scripturam locum 
nominat^ quia in ea sola certitudo sufficientis in- 
venitur, quam pbilosopbi licet studiose quaBrercnt 
in aliis, nunquam tamen invenlre potuerunt in 
aliis scripturis. In nullis enim aliis prster divi- 
nam, cognitio Dei reperitur ; et quia se dixerat csse 
in loco pascuffi, et non dixerat quis cum ibi po- 
suissety subdit, « ibi me collocavit » Dominus. Ubi 
dicit 86 positum in loco pascuse, notamus primam 
gratiam. 

Ponit secundam gratiam,« collocavit me,»ei ipse 
Bominus « educavit me super aquas refectionis, » 
id est, aquam baptismi, qus dicitur aqua refectio- 
iiis,quiapeream et a peccatis mundamur,et ad bo- 
nos fructus ferendos irrigamur,qui sicci ac stcriles 
ct quasi pulvis prius fueramus disoluti. Et ponit C 
tertiam gratiam cum dicit :«animam moam conver- 
tit. » Hanc gratiam conversionis ponit Auguslinus 
primam,deinde gratiam baptismi,postea locum pa- 
ficus : sed possunt etiam bocordine recte considera- 
n',per prius aliquis per divinam Scripturam pasci- 
tur, deinde baptizatur, postea etiam convertitur, 
quia non tantum ante baptismum flt conversio, ut 
de infidelitate ad fidem,sed etiam post baptismum 
conversio est, scilicet, quia, dimissa priori vita, 
solam novam sequimur. 

Quartam ponit gratiam, et ille Dominus qui ani- 
tQam meam convertit, « deduxit me, » id est quasi 
ignorantem rexit, « super semitas justitiiE, » id est 
per justa opera quae sunt semitaj : quia per ea recte 
iid vitam inceditur super,dat nobis intelligere,quod n 
iion tantum eemitas illas cognovit,sed ut magister 
earum per eas alios incedere docucrit : et boc non 
proptcr meritum meum, sed « propter nomen 
8uum, M id est ut verum appareat nomen suum, 
8cilicet quod Salvator dicitur. Ponit quintam gra- 
tiam, etsic jungitur. 

Bene dico,« deduxit me super semitas ju8titifle,j> 
« nam »et quod majus est fecit mibi, scilicet,quod 
81 persistam inter baBreticos,numquam mibi nocere 
poterunt. Et boc est« et si ambulavero,» id estdiu 
pennaneam « in medio umbrcB mortis, » id est in 
niedio h8Breticorum,qui dicuntur umbra, quia ba« 



bent corda obscura ad veritatem cognoscendam : 
et ideo mortis, quia qui intrant sectam corum, 
in mortem incurrunt, quia vera vita privatur : 
sicut autem umbrae mortis^ inter quas si quis in- 
tret, cito moritur: inter tales« non timebo mala», 
id est venenatas persuasiones eorum « quoniam 
tu mecum es » qui tuitione tuse praesentia me de- 
fendis. 

Et etiam « virga tua, » id est correctio tua « et 
baculus tuus, »id cst adjutorium tuum, quo sus- 
tentatur aliquis fidelis,cum per se non possit sub- 
sistere, sicut infirmus baculo : » Ipsa me conso- 
lata sunt » in virga, quamvis non videtur esse 
solatium, consolantur tamen et in boc sancti, 
quia per boc intelligunt ct purgari de a peccatis, 
et in alia vita sus patientia: se magnum fructum 
conscqui. Unde Apostolus : « Omnis disciplina 
in prssenti non videtur esse gaudii, sed mceroris, 
in futuro autcm fructum afrertpacatissimum(ffe&r. 
xii), » et bsBC est soxta gratia. Ponit septimam di- 
cens : 

«Parastiin conspectu meo,»id est babilem me fe- 
cisti qui intelligerem,«mensam,»id est Dominicum 
corpus, mensam dico, adjutricem mei« adversus » 
omnes « eos qui tribulant me. » Non solum enim 
Dominico corpore a vitiis mundamur, virtutibus 
replemur, sod etiam contra omnem persecutionem 
sustentamur. Octavam gratiam ponit cum dicit : 

«Impinguasti caputmeum,»id est mentem meam, 
« in oleo, » id est in Spiritu sancto qui penetrat 
animam, et fovet animam sicut oleum carnem. Vel 
« caput meum,» id est Cbristum^cui datusestSpi* 
ritus sanctus,non ad mensuram,de cujus abundan- 
tia coiterea membra collaetantur.Gum dicit«in oleo,» 
majorem abundantiam notat, quam si diceret oleo. 
Ponit nonam gratiam dicens :« Gadix meus,»id est 
potusDominici sanguinis,« incbrians,»quia terreno- 
rum facit oblivisci, et etiam vita prajsentem con- 
temni, ut in Laurentio patet et similibus : et ille 
calix « quem prseclarus estl» Multum scilicet,quia 
confert vitam (eternam.Ponit decinam gratiam,per 
quam cseterse novem conservantur, ut ita dicatur, 
ad custodiam aliarum gratiarum. 

« Misericordia tua subsequetur me.» Sicut enim 
praecedit misericordia conferendo gratiam, sic sub- 
sequatur ad custodiam : nam si tantum praBcedoret, 
nullus collocata servare posset : « omnibus diebus 
vitae me«.»Ad boc subsequitur, ut per gratias col- 
latas et custoditas inbabitem in domo coelestis. 
Hierusalem « in longitudine dierum, » id est, in 
ajternum. Si et babeatur, sic legatur : Subsequa- 
tur me misericordia Dei ut persistam in bac vita, 
« et ut inbabitem in domo Domini. » Et baec est 
commendatio gratiarum,quod ostendit per bas d^ 
ri ccelestem domum. 

IN PSALMUM XXIII. 
TiTULUS. Psalmtis David in prima sabbati, 

« Domini est terra.»Psalmus iste convenit David 
propbetae bio loquenti in consideratione Domioico 



^71 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 



%J$ 



resurrectionis factae in prima sabbati, id est, in Au « quis » est ille qui « stabit, » id est, perseverabiti 



prima de septimana; ; quae resurrectio Dominica 
fuit fundamentum EcclesiaB, et fuit initium totius 
nostras reparationis : quia nostra natura in ipsa 
Ghristi personaet jam factaimpassibilis^immorta- 
lie, et per eum nobis spem dedit immortalitatis et 
impa8sibilitatis.Quod autem reparatio humans na- 
turae facienda esset in prima die^significavit creatio 
mundi, secundum materiam factam in prima die. 
Sabbatum est nomen totius 8eptiman6e,et trahitur a 
dignitate diei^in qua quicvit Dominus.Juxta quod in 
Evangelio dicitur :»Jejuno bis in sabbato,BMateria 
est Christus resuscitatus. Modus talis est : ostendit 
et ipsum ordincm obtinere,et ipsius regni amplitu- 
dinem : deinde ostendit quem honcsti habitent in 



« inloco sancto ejus? » id est, in Ecclesia quam 
ipse sanctificavit. 

Quaero quis ascendit, talis scilicet « innocens 
« manibus, » id ost operibus, » ille scilicet c^jus 
opera non nocent proximo : et quia propter hoc non 
esset tamen habitator illius regni,subdit« et mundo 
corde, » id est^qui ncc voluntate proximum Isdit * 
et quia licet in proximum non peccaret, nondum 
tamen dignus esset, subbit : « qui non accepitaiu« 
mam suam, » id est, voluntatem 8uam,« invaDO,» 
id est, in istis terrenis quae vana vocaniur, teBta 
Salomone, qui dicit : « Vanitas vanitum, et qmnia 
vanitas (Eccli. i). » Gum dicit vana non esse acce-. 
ptabiha animae suse, innuit seipsum quantum ad sa 



regno illo. Admonet etiam nos rcmovcre errores, *> a peccatis mundum esse : et quia nec hoc sufQcd- 

1* *1A !_* * * 1* ^^ L * * \^ /** A-SX *l 



ampliare virtutes, ut sic possimus rccipere trium- 
phatorem Domihum ,et hoc idem est in tcntio.Et sicu t 
aliquis admoneret homines regni alicujus,ut dirue- 
re^t muros, et ampliarent portas ut cum magna 
exsultatione reciperent Dominum,ita propheta prae- 
videns Christum in sua resurrectione obtinere re- 
gnum per totum mundum, admonet recipere istukn 
triumphatorem. 

Quia istius « Domini est terra, n id est, Ecclesia 
quam fundavit in sua ressurrcctione:«et plenitudo 
ejus,»id est,omnis copia virtutum quam habetEc- 
cfesia^sunt Domini,quia Dominus dat Ecclesias : et 
ne intelligerem arctam Ecclesiam, scilicet in sola 
Judaea,ostendit Ecclcsiam Domini esse collectam ex 
omni parte terrarum,cum dicit : orbis terrarum, » 



ret, nisi se bona fecisse ostenderet, supponil « nee 
juravit in dolo proximo suo. » Juravit quidem,sed 
non dolose, quia bene complevit quidquid proximo 
promisit. 

Posita dignitate habitatoris ostendit quam remu* 
nerationem talis habitator sii habituru^ cum dicit; 
« Hic » prsescriptus habitator acripiet benedictio* 
nem, » id est^in hac vitam incrementa virtutum,iii 
alia retributionem meritorum, a Domino » at 
hoc non per merita, sed per« misericordiam»datam 
« a Deo salutari, » id est, a Salvatore « suo, » 
qui dat benedictionem, quia per eum salus tri^ 
buitur misericordiam,quia per eum peccata laxan-» 
tur. 

Et ne habitores quos descripserat pauci puta* 



id est,Ecclesia ex omni circuitu tcrrarum est Domi- C rentur,ostendit multos es8e,nominando eos genera- 



ni ; « et universi qui habitant in co,»id est,omnes 
filii qui quaque die genorantur in Ecclesia. Cum 
dicit « habitant, > notat non quoscumque acceden- 
tes ad Ecclesiam, sed qui in flde Ecclesiae usque 
ad obitum perseverant. 

BenedicOyDomini est terra^ »«quia fundavit eam,» 
id est, stabilem fecit eam,«super maria.»Per« ma- 
ria»accipit communes fructus istius mundi.Gum di- 
cit « super,» ostendit quod Ecclcsia non possitsu- 
perari a fluctibus, sed potius superet fluctus. « Et 
super flumina.»Per«flumina»accipit saeculares prin- 
cipes, qui defluunt in curas populi, sicut flumina 
currunt in mare, super quos Deus fecit Ecclesiam, 
quia etiam principum pcrsecutiones superat Eccle- 



tionem. « Hsec cst gencratio, » Et ostendit duaa 
partes istius generationie,activos et contemplativot 
cum dicit « quaerentium eum, » id est,iliorumqui 
quocmnque opere quserunt habere Deum, ut retro 
ostium sint saltem contemplativos ubi dicit :uquah 
rentium faciem Dei Jacob,»id est,cognitionem deir 
tatis.Deum Jacob ideo dicit,quia laborant ut Deum 
videant sicut fecit Jacob. 

Quandoquidem regnum tale est, et habitatorei^ 
tam digni, ergo vos « principes,» id est,dsmoneS| 
qui daemones dicuntur principesmundi^^attollite^i» 
id est, removete « portas, » id est, vitia ab homi« 
nibus quos in errore tenetis, qui errores portae di- 
cuntur, quia per eos itur in seternum interitum 



8ia.Cumdicit«pr£paravitorbem,»notatipsamEccle- n et » vos, « portae aeternales, » id est, virtutes qus. 

. __^ 1_ 1_ _ 1_ • 1 _ _ . • • /^ *^ ••>. % * I 1 1 •••!« 



siam habere haec per internam aspirationom. Os- 
tensa amplitudine rej^ni, ostendit quam digni sint 
ipsi habitatores regni : et hoc ideo ostendit per in- 
terrogationem et responsioncm, ut per hoc majo- 
rem nobis ostendat certitudinem. Gontinuatio : 
« Domini est terra, ct ipse fundavit eam, » sic 

« Et quis » ille tam dignus, qui «ascendet» hunc 
« montem Domini ?»id est in Ecclcsiam,quaB dicitur 
mons propter stabilitatem ct eminentiam virtutum 
Proprie dicit/( asccndit,» qui magnus ascensus est 
de injuatitia transire ad conformitatem Ecclesiae : et 
quia posset ascendere et recedere cito^subdit « aut 



ducitis ad vitam aeternam,« elevamini,» id estyamr 
pliamini^ « et introibit » in eos a quibus removen- 
tur errores, et in quibus ampliantur virtutes, « re^ 
gloriae. » 

Ostendit dignitatem ipsius rcgis interrogando ei 
respondendo, cum dicit : « quis est iste rex glo- 
riae? » « Dominus » scilicet « fortis » in se ipso, 
etiamsi nunquam ostenderent « et polens » in om- 
ni creatura : et iste « Dominum » spiritalitor est 
« potens in praelio, » in quo devicit diabolum. 

« Attollitte^ » idem geminat,per quod oatendit sa 
erga hunp Dpminum aiTectum n^agnum hfiJ^eirei in 



m 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



271 



quo intendit nos admonere huno Dominum magno 
affectu suscipiendum esse. 

« Iste rexgloriae » est « Dominum virtutum,» id est, 
angelicorum omnium ordinum : licet virtutes pro- 
prium nomen sit unius ordinis.tamen fit commune 
omnium. Sciendum est quod David in persona sua 
ntiturverbis angelorum.Praeviditenim perSpiritum 
sanctum, angelos prscursores Ghristi, ad infcrnum 
ha9c dicturos : n o principes, » id est dasmones, 
« attolite portas, » id est, clausuras inferni,quibus 
tenetis animas sanotorum. Praevidit quoque angelos 
Ghristi praecursores, in ascensione haec dicturos : 
•t Forta fleternales, » id est, aditus in coelestia, per 
quos nullus homo usque modointrare potuit, « ele- 
▼amini » id est ampliamini, « et introibit rexglo- 
ris. » Prsevidit quoque propheta haec respondenda 
ang^s : dixeruntenim dcemones angelis prseceden- 
tibus Ghristum ad infernum. « Quis est iste rex glo- 
risB, quem hue venientem annuntiatis? Sed hoc 
idem qussierunt coelestes angeli, cum eis ascensio 
Ghristi a praesentibus angelis nuntiaretur. Gertum 
est enim quosdam angelos ignorasse ascensionem 
Ghristl donec viderunt, et videntes valde admirati 
flunt.Inquirentibusautem angelis tam infernalibus 
quam ecBiestibuspraecurrentesangeli responderunt : 
*i Dominus fortis et potens^Dominus potens in proe- 
Ito. Attolite portas, » ingeminant suam prasceptio- 
wm, quia rem miram et incredibilem annuntiare 
^dentur. 

IN PSALMUM XXIV. 
TrruLUS. In finem ptalmus David. 

H Ad te.Domine.» Loquiturin hocpsalmoEccIesia^ 
€jam significatur per David : et est materia clamans 
iii imgnstiis bujus mundi. De ipsa ita agit : petitle- 
vats anim® sua vias Domini demonstrari, deinde 
petit misericordias quas consuevit Deus facere cae- 
fjctis patribus, deinde describit justum, et ponit 
pnemimn Justitiae ejus, et promittit se vovere si- 
xnilem ei, et intendit admonere, ut patienter hujus 
xnundi necessitatem, nec monet ad martyrium, sed 
Xitoommunes molestias hujus vitas patienter susti- 
xieamus, quas etiam omnes sancti confessores inevi- 
tabiliter Bustinuerunt. 

fit antequam petat demonstrationem viarnm^prae- 

xttittttkvatam esseanimam cum dicit : « Domine, » 

ego « levtfvi animam meam, « id est, animalitatem 

uieamy qum ejus naturee erat, quod posset cito de- 

primi ab appetitu terrenorum,erexi « ad tc, » id est, 

ita «t obediendo superiorivianimae,tibi deserviet. 

Vel acdpiamus superiorem vim animae, ipsam ani- 

mam 8cilicetmentem,velut si dicat fidelis : Animam 

meam, M est, mentem meam ad te contuendum le- 

Tgfi,id e8t,adterrena haecnon permisi ab animalitate 

dcprimi.Bt quia oognoscit se mobilis naturae, quae 

p«r seipsam non possit erecta consistere^ subdit : 

e Deus meus, confldo in te, » id est, in custodia 

toa misericordiae, et ideo « non erubescam, » id est, 

ooa retraham me ab aliquo bono incepto. 



A Nequo alii rstrahentme,perquod erubescentiam 
patiar,et hoc dicit : « Neque inimici mei » spirituales 
sive corporales « irrideant me, » id est, faciant irri- 
sibilem. Tantum valet hacc optatio,quantum si di- 
ceret, non irridebunt, et vere non erubescam neque 
irridebor, cum levata anima in te confidam, quia 
ita est in omnibus. Et hoc est quod dicit, « etenim 
universi qui sustinentte, » id est, qui sub malorum 
persecutione auxilium tuum fiducialiter exspectant 
« non confundentur, » id est, non habebunt erubes- 
Centiam de aliquo. 

Sustinentes non confundentur, sed omnes iniqui 
confundentur, tum quia inique agunt, tum quia su- 
pervacue.Et hoe est : « ConAmdantur omnes iniqua 
agentes supervacue. » « Supervacue » dicuntur agi 

l^ illa sive bona sint, sive mala, in quibus nulla certa 
exspectatio est, et optatio quam boni tantum valei 
quantura affirmatio.Cum dicit, sustinentos non cori- 
fundi, et iniquos confundi, maxime nos admonet ut 
sustineamus. 

« Levavi animam meam ; non erubescam,» et ideo 
« demonstra mihi vias tuas, » id est, communed 
praBceptiones,quibus itur ad te,Domine. Benedicit, 
« demcnstra,» quia non est multum laborandum in 
cognoscendis viis Domini : «et semitas tuas,» idest, 
arctiora praecepta tua, quas multis occulta sunt, et 
rectius ad vitam ducunt : sicut semitse quae^trictae' 
\ia3 sunt, et rectius ad civitatem ducunt : « edocO 
me » illas. Bene dicit, « doce, » quia ad eas cogno- 
scendas non tantum demonstratio, sed doctrina 
, maxima est adhibenda. 

C Et quia posset demonstrare vias, ct doccre serafi- 
tas, et tamen parum prodesset, nisi eum Deus rectd 
ire faceret per illas, addit : Domine, me positum iri 
viis tuis et in semitis tuis » dirige, » id est,directum 
fac incedere « me » scilicet positum « in veritate 
tua, » id est, in Filio tuo, qui est veritas : vel in lege 
quam ipse Filius docuit, ubi sola veritas est. Et cum 
bona fecero, « doce me » ut ego intelligam et quae 
feci, et quaj credo.Prius enim credit homo et ope- 
ratur, quam intelligat quod credit et operatur. Unde* 
dicitur : « Nisi credideris, non intelliges {Isa. vii). » 
Et Psalmista : « Annuntiaverunt opera Dei et facta 
ejus, et postquam annuntiaverunt, intellexerunt. » 
[Psal. Lxiii.) Duas causas ponit quare debeat eum 
docere et dirigere, quia credit eum salvatorem esse 

I) suum, et quia sustinet eum : et hoc est « quia tu es 
« Deus salutaris meus,et te sustinui tota die,»id est, 
in omni tempore vitae meae. 

Posita demonstrationis viarum petitione, transit 
ad petitionem misericordiarum,ut sic faciat sibi 
sicutconsuevit facereantiquispatribus.Continuatio : 
Quia credo te salvatorem et sustinco, dcbes me di- 
rigere : et si non sufficit hoc, sufficiat consuetudo 
misericordiae tuae, et hoc est : « Rcmiuiscere, » id 
est, fac mihi sicut caeteris patribus facere consue- 
visti : miserationum tuarum, Domine, et miseri- 
cordiarum tuarura.» Miseratioest exhibitio miseri- 
cordiae : raisericordia est interior pietatis affertus, 



875 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISG. OPP. PARS I, — COMMENT. BIBL. 



276 



ideo post miserationcm miscricordiam ponit : quia A 
licet Deus non exhibeat quibusdam aCTectum misc- 
ricordiaequem petunt,tamencrga eos misericordia 
movetur : ut in Paulo (/ Cor. xii), a quo licct non 
removeret stimulum quem petebat, tamen miseri- 
cors ei erat,etiam in hoc quod dabat ei stimulum in 
custodiam virtutum : « quae » miscrationes « sunt 
a saBCulo, « id est, ex quo mundus incoDpit. 

Tu petis misericordias, et quid vis tibi ficri? lloc, 
Domine, quod « ne memineris, » id C8t,ne punias in 
alia vita « delicta juventutis moae, » id est, lcvita- 
tis meae. Non dicit juventutis quantum ad tcmpus, 
quia haec juventus potest etiam esso in senibus, in 
quibus levitas est, proptereaper juventutem accipi- 
mus levitatem,quia in juventute levitas est.Delictum 
e8t,quando quod praecipitur fieri dcrelinquitur : «ct t* 
ignorantias meas, » id est, ea peccata quae ignoro, ut 
originalia, vel ea quae in pueritia feci. 

« Delictanemomineris, » scd potius« tu,Domine, 
memento moi, » id est, meae naturo; fragilis, non 
secundum altitudinem tuam,sed « secundum misc- 
ricordiam tuam, » sed nec miscricordiam audoo 
petere secundum meritum, sed propter bonitatem 
tuam memento mei, » quia tu solus es bonus. 

Bene dico bonum esse Dominum, quia{ipse « dul- 
cis » alicui cognoscenti, sicut cibus gustanti : ct haec 
dulcedq est secundum misericordiam, « et rectus 
Dominus, » secundum justitiam : « proptcrhoc, » 
quia « dulcis et rectus dabit delinquentibus in via, » 
id est, in hac vita « legem, » id est, correctionem. 
Per legem ideo correctionem accipimus, quia sicut 
lex ct timorem incutit, ot a malo cessare facit, ita ^ 
quoque correctio. Vcl per viam mandata Domini 
possumus accipero; qui autem extra hanc viam 
sunt, his Deus nuUam legem dat. Cum Deus punit 
peccatores, justc agit : quod punire habemus cum 
dioit legem dat. Quod facit hoc in via,id cst, in hac 
vita, merito agit : quia in hac vita sola cst locus 
correctionis. Bene ponit simul, « dulcis ot rcctus, » 
quia alterum tcmperat alterum. Dulcedo enim de 
miscricordia Dei non desperare nos admonctjusti- 
tia vero negligentiam aufcrt. 

« Dominus dabit legem, » et per hanc legem « diri- 
get mansuetos,» idest,illosqui priuserant indomiti, 
et nunc facti sunt tractabiles et si pcrcutiuntur 
non repercutiunt, si maledicuntur non maledicunt : 
« in judicio, » id est, in discretione boni et mali. D 
« Vel in judicio, » id est, in correctione ipsaquam 
Deus fecit ipsis,diriget eos mansuetos ad viam vitae. 
Ipsa namque correctio est directio ejus, quia per 
eam et peccata laxantur, et virtutos conferuntur, 
« et mites, » id est, illos qui in natura sunt simpli- 
ces.etqui nunquam ficrifuerunt«docebitviassuas.» 

« Doeebit vias » quae non sunt contemnenda3, quia 
« universae viae » illius, « Domini,» sunt valdc dignaj, 
scilicet « sunt misericordia et veritas. » Quidquid 
enim Deus nobis facit,vel pcr misericordiam facit 
vcl per voritatem : vel pcr quodcunque incedimus 
ad oum, misericordia vel veritas est. Si enim eamus 



per tribulationem, Dei justitia est, qu® juste nos 
punit. Si autem per aliqua bona opera incedamus, 
misoricordiae Dei est, quia nihil boni per nos facere 
possumus. Quae vias non sunt notae omnibus, sed 
« requircntibus, » id est, cum frequenti diligentia 
considerantibus « tcstamentum ejus et testimonia 
ejus. » Pcr testamcntum sanctum Evangelium acci- 
pimus, ideo quia sicut aliquis testamento suo haere- 
ditatem promittit, et prscipit haeredibus quid fa- 
ciant,et testamentum morte confirmat : ita Christus 
haereditatem promittit in Evangelio, et dat suis prae- 
ccpta vivendi, et morte testamentum suum confir- 
mat. Per testimonia ejus Scripturas prophetanim 
accipimus : prophetae enim testes fuerunt promis- 
sioncm quae in Christo completae sunt. 

Quia « dulcis et rectus » es, securus sum quod tu 
« propitiaberis peccato meo » condonando illud, ct 
non proptcr meritum meum, sed « propter nomen 
tuum, » quiatues Jesus, id est, Salvator. Benedico, 
« propter nomcn tuum, » quiapropter peccatum non 
« multum enim peccatum. » 

Hic incipit de tcrtia parte, describens justum et 
ejuspraDmium,et similcmei sefuturum asserit.Con- 
tinuatio : « Propitiaberis » mihi qui sum peccator,8ed 
« quis » justus? Et hoc est, « homo qui timet Do- 
« minum » filiali timore qui est? Hic scilicet « qui 
elegi sibi viam, » id est, sive activam sive contem- 
plativam vitam.Dicendo elegit, notat duo, et quod 
ex sola voluntate fccit, et quod eam ab aliis separa- 
vit : in qua via « statuit ei » Dominus « legem, » id 
est, pra3cepta sccundum quae viveret, scilicet, justus 
est ille, qui et vitam et in ea secundum legem Do- 
mini inccdit. 

Etponitjusti pracmium cum dicit : « Anima ejus,» 
justi, « dcmorabitur in bonis » locis ante judicium, 
« et scmen ejus, » id est,bonaoperaejus, « haeredi- 
tabit, » idcst,faciet eum haereditare « terram » vi- 
vcntium,et hoc erit in communi resurrectione.Con- 
tra hoc quod aliquis diceret.nemincm posseperse- 
verare in bono propter nobilitatem naturae,et ideo 
amittere illud bonum dicit : 

« Dominus est firmamentum, » id est, firmans 
justos in bonojn hacvita,non superbis,sed « timenti- 
bus Deum,» quia timor Domini contrariusest huma- 
no timori. Humanis enim timordiffidentiamtribuit, 
divinus autem firmamentum spei. Et etiam promisit 
suis,quodscipsum manifestaret eis^et hocest • te- 
stamentum ipsius, » id est,promissio ipsius est hu- 
jusmodi « ut » ipscDominus « manifestetur illis. » 
Vcl « tcstamcntum, » id est, Evangelium est taie 
« ut manifesletur illis, » id est, ut habeant inteile- 
ctum ipsius Evangclii. 

Quiajustus talis est, et tale praemium est justi, 
ideo quidquid alii faciant, ego similem me faciam 
justo, et hoc est, « oculi mei, » id cst, intentioncs 
mcac, « scmper ad Dominum, » ideo « quoniam ipse 
evcllct pcdcs meos, id est, affectiones meas, « de 
laqueo, » id cst, de tentationibus diaboli, id est, ne 
iliis valcam irrctiri.Alii si elevatis oculis incedant. 



i77 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



an 



cadunt in laqueos : qui autem ad Dominum ele- A 
vant oculos, Domiuus eos a laqueis eripit. 

Respicio in te, ct tu « respice in me, » nec dico ut 
consideres me ut patrem, sed ut miserum,et « mei » 
miseri « miserere » quia misericor e8,et « quia uni- 
CU8 bt pauper sum ego.» Justus ideo unicus dicitur, 
quiade omnibus sectis unam solam sectam Dei elegit, 
ct soluB Deo servit. Per hoc quod dicit unicus, no- 
tat se ita esse diligendum, sicut unicus filius a patre 
diligitur. Pauperem se dicit justus, quia ab appe- 
titu terrenorum exutus, propter hoc est dignus ut 
consdetur. 

Dico « miserere, » et necesse est, « quia tribulatio- 
nes cordis mei, » scilicet quao in cor etiam ascen- 
denint, cfmultiplicatffi sunt : » quia ab illis etiam qui 
filii Ecclesiffi deberent esse justi tribulantur, et tu, n 
N enieme »ne praevoleant mihi « de nccessitatibus,» 
idestyde tribulationibus quaB sunt mihi necessari®, 
qoiainevitabiles sunt,quia nemo justus tribulationes 
potest evitare : « meis » dicit quas ipsi sibi studio 
charitatis assumpserat. 

« Erue me,» et« vide humilitatem mcam,»id est, 
quantum sim humilis, quia nulli me praBfero : « et 
laborem meum » quem sustineo disputando contra 
manifestos malos, et admoncndo eos, et ideo « di- 
mitte universa delicta mea. » Facta oratione pro se, 
facit orationem pro inimicis. Gontinuatio : 

« Respice in me,» etetiam « respice inimicos meos » 
oculo misericordiaB, de quibus est grande damnum, 
«quoniam ipsi multiplicati sunt, » id est, multi sunt, 
qui etiam Hlii facti sunt inimici,et ipsi « oderunt me 
odio iniquo, » quia pro bonis reddebant mala. C 

Et talibus « custodi animam mcam » ne me sibi 
conformem reddant : et si ipsi nolunt converti « crue 
me » etiam a corporali praesentia corum, scilicet, 
destrue eos : erue ut « non erubcscam » ne eo « quo- 
niam speravi in te, » quia nisi tu erueres, tunc de 
spe mea enibescerem. 

Erue me, et tu « Dcus, » « libera Isracl, »> id est, 
omnes te videntes; « ex omnibus tribulationibus 
8uis : » et prasmittit causam quare pro talibus oret 
ot liberentur. 

Et hoc est, quia « innocentes^ » id est, qui aliis 
mala non inferunt : « et recti » qui bona faciunt 
« adhaBserunt mihi^ » scilicet in unione voluntatis 
conformes mihi facti sunt : idco « adhaBserunt, quia 
w sustinui te, » id cst, viderunt me cxspectantem J) 
patienter tuam remunerationem. 

IN PSALMUM XXV. 

TrruLus. Psalmus David. 

« Judica me, Domine. » Hic loquitur David,vel 

qoilibet perfectissimus^ qui rclicto consortio malo- 

nim adhaBret consortio justorum.Ipse idem justus 

est hic materia, hoc modo petens duo judicia se- 

candum sua merita, unum in hac vita, aliud in 

alia vita. Intentio est admonere ut, relictis impiis, 

adhaDreamus justis : quia si hic soparati fucrimus a 

mali8,in judicio separabitnos Dcusab eisdem malis. 

£t incipita petitione judicii hujus vitaB sic : Do- 



mine,« judica mc. » id est,secorne me.ab impiis : et 
ponit causam quarc debeat judicare,dicens : « quo- 
niam ego ingressus sum, » id est, incoBpi facere 
bonum « in innocentia » non dico angelorum, sed 
« mea,» id est qualcm potcst habcre humana fragili- 
tas, quia non fecitfurtum, nec homicidium : et quia 
posset incoBpissc in illa innocentia, nec perseverare, 
dicit « et non infirmabor » ab illa innocentia : et ne 
arrogans videretur,subdit : « sperans in Domino,» 
id est, non ex mcritis, sed quia spero in Domino 
« non infirmabor. » 

Judica hoc modo, scilicet « proba me, » id est, 
ostende me, « Domine, » roihi et aliis probatum. Pro- 
batum ostendit Dous Job sibi (Job, i.), quia cogno- 
vit se multa posse pati : et aliis, etiam dsmonibus, 
qui eum Levi tribulatione posse devorari putabant. 
« Proba » dico hoc modo « tenta me, » id est, per 
probationes ostende me probatum : et pcr has tcn- 
tationes « ure renes meos, » id est, delectationos 
libidinis : « et cor meum, » id est, cogitationes 
meas, ut ncquo in ronibus,nequein cogitationibus 
aliquid mali invoniatur. Vel « ure renes meos »per 
igncm sancti Spiritus. 

« Proba » « et tcnta, » et cgo hoc sustincbo bene, 
« quoniam misericordia tua antc oculo meos est,» id 
est,scmper habeo te misericordem praBocuIiscordis, 
et etiam « complacui » tibi « in veritate tua, » id est, 
in Christo filio tuo,quem cgo imitatus sum,qui di- 
xit : « Ego sum vir,et veritas,et vita {Joan, xiv). » 
Vel « in veritate tua, » id est, in lcgo quam Filius 
docuit,ubi pura veritas fuit. Benedico,« complacui 
in vcritate tua, » quia mala vitavi,et bona secutus 
sum, ct quod mala dimisisset, ostendit cum dicit : 

« Non sedi, » id est, non sum immoratus, neque 
corporalitcr,neque veritatc « cumconciliovanitatis. » 
Pervanitatcm accipimustorrcna,pcr concilium eos 
qui dant rationcs de appotitu tcrrcnorum. Dicunt 
enimquidani ha3ccsseappetenda,quiaproptcrhomi- 
nes suntfacta : <• ct non introibo, » id est,non inci- 
piam csse ut vcl mala cum illis agam vcl assensum 
praDbeam,cum hominibus « iniqua gerentibus, » 

« Non sedi, » scd potius « odivi Eeclesiam,»id est 
congregationem « malignantium, » idest, qui pro- 
ximo mala volunt : « ct cum impiis, » idest,haBreti- 
cis, qui sunt contra divinum cultum ct persuadent ; 
« non sedcbo, » id est, non morabor ita ut consen- 
tiam. 

Ostcndit se mala dimisisse, et a malorum consor- 
tio separatum ('uissc : nunc ostendlt se et bonum 
facere, et ad bonorum consortium transisse? « Non 
scdcbo, » sed potius « lavabo manu meas, » id ost, 
operationes meas lavatas ct purgataa ostcndam 
« inter innocentes,» id est,inconsortio innocentium. 
Accenditur enim per consortium sanctorum qui- 
cunquo etiam tepidus ad bcns agenduni, et lotis ma- 
nibus, id est, purgatis operibus « circumdabo,» id 
cst, assidua dcvotione inquiram « altarc tuum,» id 
est, cffilcstia. Altarc cniiii dicitur quasi alta ara, 
cujlestia vero sunt alta. 



879 



HAYMONIS HALBERSTAT, EPISG. OPP. PARS. I. — GOMMENT. BIBL. S60 



Circumdabo ad hoc « ut audiam,» id est, intelli- ji, 
gam i< vocem,» id est^ manifestionem « laudis tuae » 
et postea « enarrem universa mirabilia tua, » non 
quod omnia enarret, sed qua^cunque enarretmira- 
bilia sunt. Quod justus se dicit circumdare altare, 
et universa mirabilia narrare,per simile dictum est. 
Sicut pontifex in Vcteri Testamento introibat ad al- 
tare in Sancta sanctorum,et audito divino responso^ 
populo referebat : sicut Isaias audivit voces : « San- 
ctus,sanctus,sanctus Dominus Dcus Sabaoth, pleni 
sunt coBli et terra gloria tua {Isa. vi), » et retulit 
coram populo.Usque modo tractavit de judicio,quod 
petit de se fieri justus in hac vita : modo ostendit 
Judicium quod petit de se fieri in alia vita. Conti- 
nuatio : 



IN PSALMUM XXVI. 

TiTULUS. 1n finem ^salmus David^ priusquam 

liniretur, 

« Dominusilluminatio.»David primamunctionem 
habuit in designationemregni,secundam inregnum. 
Sed priusquam veniret ad regnum, multa mala ha- 
buit, et hostes : sic et Christus primam unctionem 
habuit ex utero Virginis,secundam in resurrectione: 
et inter utramque, mala et hostes. Sic et fidelis 
animam primam unctionem habet in baptismo,8ed 
ante secundam^ quJB erit in resurrectione, mala 
sustinet et bona.In fmempsalmusDavid^priusquaxn 
liniretur,id est^ inungeretur in regnum.Davidfecit 
hunc psalmum, priusquam liniretur secunda lini- 
tione. Ante primam enim linitionem nullum psal- 



Lavabo inter innocentes manus meas, » et ideo, n mum prorsus composuit. Inunxit autem eum Sa- 

-V • j • 1« " ^..^1 /ff n— -- . _\ : :^ j i. •_ ? «^ 



tu, Domine^u ne perdasanimam meam cum malis,» 
et malorum ponit duas partes, impios et viros san- 
guinum. Per impios accipimus et hsreticos, ct 
omnes qui contra divinam religionem nituntur : 
per viros sanguinum, homicidum vel viros sangui- 
num vocat, qui carnaliter vivunt, de quibus Apos- 
tolus ait : « Garo et sanguis regnum Dei non possi- 
debunt (/ Cor. xv). » Juste rogat, ne anima ipsius 
pereat in Judicio, cum quibus hic non fuit aliqua 
actionis communio. Dicendo, « ne perdas, » tantum 
valet, ac si affirmaret ne perdes : et per hoc maxi- 
itie hortatur ut separemur ab impiis, praDmittitque 
cau8as,diccns. Pcr vitam idcm accipimus quod per 
animam. 
« Domine, dilexi decorem domus tua;.» « Domum » 



muel (// Reg, ii ; ▼) primo in domo patris sui, in 
qua linitione intellcxit promissionem regni et per 
quam securus fuit, non posse enici aliquo modo 
quin regnum et sccundam linitionem, sicut in pri- 
ma linitione intellcxerat promissum, obtineret.Cum 
vero fecisset hunc psalmum, non fecit de corporali 
linitione, vel de obtentu regni terrestris, sed de 
linttione spiritali, ct de regno ccelesti. Consideravit 
enim filios Ecclesis securitatem posse habere da 
secunda linitione, id est, de impassibilitate et 
immortalitate, per primam linitionem quam in hap 
vita recipiunt, scilicet remissionem poccatorum, et 
confortationem ad bene operandum in baptiBmate. 
Sicut autem David primam iinitionem in domo 
patris sui suscepit, ita unusquisque fidelis in domo 



vocat quoscunque justos in quibus Deus habitat : C patris sui, id est, diaboli, qui ideo pater dtcituir» 



« decoremdomus » illius accipit virtute quibus justi 
ornantur : et dilexi, « locum habitationis glorias 
« tuae, » idest,divinitatis tuae : locum in quo habitat 
divinitas, accipimus perfectissimosjustos, qui ma- 
gnam et egregiam de Deo habent cognitionem. 

« Neperdas, » dixi, « cum impiis animam meam,» 
qui a me valde dissimiles sunt, quia« in manibus 
eorum,» id est,in operibus eorum« sunt iniquitates» 
^extera eorum, » id est, bona opera eorum, si ali- 
quam faciunt Justitiam, « repleta est muneribus : » 
fn quo maxime judices intelliguntur;qui pro justitia 
facienda pecuniam accipiunt. 

« In manibus » eorum ; sunt iniquitatcs « ego au- 
tem sunt ingressus » ad bonum « innocentia » mea, 



quia per eum omnes nascuntur in peccatis, susci- 
pit primam linitionem. Domus diaboli vocatur mun^ 
dus istc, in quam venit Christus, et in ea assumpsii 
quosdam de potestate diaboli. Unde in Evangelio^ 
« Venit Jesus in domum Simonis leprosi {MaUiu 
XXVI ; Marc, xiv), » id est, diaboli. Materia est pri-^ 
ma et secunda linitio. De prima sic agit : poniteam 
certitudinem secunds. De secunda sic agit : pooit 
frequentes petitiones illius, et afQrmat se habitu- 
rum. Intendit nos certos reddcre, quod habita prima 
linitione, secundam possimus habere. Titulus sic 
exponitur : Psalmus iste convenit David, prophet»| 
vel cuicunque Justo de priori populo. Qui juatua 
in hoc loquitur psalmo vel David : psalmus, diooi 



ut supra, et tu, Domine, « redime me » per san- n habitus priusquam liniretur secunda linitiooe : 



guinem Filii tui : et quia redemptus per suam in- 
noceniiam sufQcere non valet,petit misericordiam 
Dei, dicens : « et miserere mei. » 

Qui bene sum aptus cujus miserearis,quia « meus 
pes, » id est, afQictio mea « stetit, » id est, flrmiter 
permansit » in directo, » id est, in alto loco : vel in 
direclo, id est, in Christo. Alios enim translatio in 
via recta : Christus enim dicit : « Ego sum via, 
veritas, ct vita [Joan, xiv). » Vcl « in directo, » id 
est, in ordine catholico, et « te etiam, Domine, 
benedicam in « ecclcsiis » scilicet, habilans in con- 
sortio fidelium. 



psalmus, dico, dirigens nos in finem^ id est, in, 
Ghristum. Et a prima linitione incipit ita, et ad 
secund» securitatem ita nos admonet. 

Confidite et certi sitis de secunda linitione, oon- 
siderantes me, quia « Dominus illuodnatio mea^ » 
id est, illuminans me, ut velim acoedere ad fldem^ 
et hoc est ante baptismum « et etiam salus mea,>( 
id est,remissio peccatorum quas fit in baptismo, et 
confortatio ad benc operandum, quod flt in con- 
firmatione : et quid hoc est? « quem » deinceps 
« timcbo? » Nullum scilicet, quia neque Saul^^id 
est diabolus, nec aliquis inimicus potetit. 



m 



EXFLANATIO W PSALMOS. 



Zoz 



impedire quiu obtineam regnum quod exspectabo. 

Dominus dat salutem, etipse^Dominusest pro- 
iector, » id est, defensor, ne sentiam tela diaboli 
€ vite tnem, » id est, salutis meas, vel virtutum in 
quibus degit fidelis anima,ergo «aquo trepidabo ?» 

Quoniam dum «Dominus protector» ost^et non ti- 
mebOyideo quia illi qui volunt mihi nocere^cadunt, 
et hoo est « dum nocentes appropiant mihi » accc- 
dunt magis et magis tentando, putantes se facere 
■ Buper me» appropiant dico ad hoc « ut edant carnes 
i&eas,)! id est^ delectentur in tribulatione mea : sicut 
illi qui edunt carnes, delectantur in esu carnium. 

« Infirmati sunt et ceciderunt,» id estyinflrmatur 
diabolus, cum aliquem tentando non potest perfi- 
cere : cadit cum justus confirmatus est sic, quod 
nec etiam audet eum aggredi : et maxime « inimici 
mei qui me tribulant. » Vel ita : « Dum ipsi appro- 
piant super me » ad hoc ut noceant sicut putant : 
iamen in veritate ita appropiant, « ut edant carnes 
meas, » id est consumant carnalitates mcas, ct illi 
qui sic edendo « tribulant me inimici mei,infirmati 
snnt et ceciderunt. » 

£t quia tribulantes me cadunt^ ideo « si castra,» 
id esi, si molimina multitudinis « consistant, » id 
eet immorentur « adversum me » moliendo^ « non 
timebit cor meum,» qui sum quasi castrum muni- 
tam : quia etai caro aliquantulum formidet, tamen 
Qor, id est rnterior anima, non timebit. 

Stetiam «siprffilium,» id est manifesta impugnsh 
UOyfcexBurgat,» id est excrescat, ita quod fragilitas 
kamana videatur ierre non posse, tendcns « adver- 
iQBi me in hoo » prffilio, t ego sperabo^ » id est 
istud erit mihi causa spet : vel « in hoc, » id est 
in Domino « sperabo » victoricun illius praelii. 

«Dominus» eat « salus mea, » cadentqui metribu- 
lAQt,eip6r hos « petii a Domino unam.» Unam est hic 
&um«et « hanc » unam « requiram omnibus diebus 
%» mem^ » hanc scilicet unam « ut inhabitem » 
teiulfira in alia vita « in domo Domini. » Vel sic : 
« fianc lequiram ut inhabitem » in hac vita mente 
t m domo Domini » et non in parvo tempore, sed 
« in omnibus diebus vit® mes. » 

Habitem in domo ad hoc « ut videam voluntatem 
Oomini,» id est quid Deus vclit me facore,«etvi8i- 
tem templum ejusyt id est frequenter memoriaB re- 
dacam bumanitatem Ghristi, ut sim conformis ei : 
t vel visitem templum,» id est ^ Ghristumper bona 
opera perveniam. 

Dico viaiteoK, et vere inde securus sum « quia » 
jam fboii mihi hsc,8cilicet, «abscondit mie • ne im- 
imgnaeeai inimici « in tabernaculo suo,» id est in 
humaiiitaie Filii sui, cujus membrum me fecit « in 
(fie midorum, » id est in hac vita, in qua mali po- 
testatem execcent : « sicut David absconditus est in 
6averi|ia,cum eum Saul persequeretur(/i^^^.xxiv),» 
etQon.tantum abscondit, sed etiam « protexit me • 
ne sentirem vulnera impugnantium «in abscondito 
tabemaculi sui, » id est in deitate qus latet, et 
«bscQiiditAest in humanitate Ghristl. t In abscondito 



A protexit me, » id est in flde. Unde est : « Gorde 
creditur ad justitiam (Rom. x). » 

Et non tanlum protexit et obscondit, sed etiam 
« exaltavit » dando virtutes, « in petra, » id est in 
Ghristo, qui totius justitiae est fundamentum. « In 
pelra exaltavit, » id est in confessione oris. Unde : 
« Oro autem confessio fit ad salutem {Ibid.),n Simi- 
liter David in petra et in montibus ponebat muni- 
tiones.Exaltatio quam promisit in petra futura erat 
illi justo, quia Christo nondum erat : oxaltationem 
vero qu® sequitur jam tunc habebat. 

Abscondit in tabernaculo, « exaltavit in petra,et 
Jam tunc exaltavit caput meum, > id est mentem 
meam, « super inimicos meos, » quod jam i\pn ti- 
ineam ab eis impediri quin regnum obtineam.Post- 

l^ quam ostendit per primam linitionem se sccurum 
esse de vita a;terna,ponit inde quamdam exsultatio- 
nem. Gontinuatio : 

« Exaltavit super inimicos meos caput meum,tet 
ideo omnia t circuivi » ut laus ideo dicitur bostia 
immoIata,quia sicut hostia immolata placebat Deo 
cum statum habebat, ita laus ista grata est Deo. 
• Hostiam,dico,vociferationis, » id est magn^e affe- 
ctionis. Alia translatio habet jubilationis, et tunc 
dicitur jubilus^ quando tantum gaudium mente 
concipimus, ad quod exprimendum vox humana 
non sufficit. Unde etiam consueverunt prsdicato- 
res Ecclcsiffi ut postquam laudaverint Deum in- 
teIIigibiIi,prorumpunt in jubilum, scilicet in intel- 
ligibilem vocem, per multiplicitatem not«,per quod 
ostenduntnuIlamvocemintelSigibilemadlaudemDei 

Cl posse sufncere.lmmolavi hostiam, et deinceps lau- 
dabo, et hoc est quod dicit t cantabo, • scilicet, 
voce et corde,quod pertinet ad contemplativos : t et 
t psalmum dicam Domino » beneoperando,quod per- 
tinet ad activos.Vel si habeatur t circuibo, » quod 
frequentiuspcnuntauctores,sicdicemus:«Dominus 
exaltavit capiit meum»,etideo « circuibo et immo- 
labo,» scilicet cantabo « et psalmum dicam. » Gir- 
cuibo, dico, «intabemaculoejus, »id estin Ghristo. 
Postquam tractavit de prima linitione^ ostendit se 
securum esse de futura.per eam transit ad secun- 
dam, et petit eam frequenti oratione. Gontinuatio : 
«Gircuiboet immolabo,» cantaboetpsallam, ideo- 
quetu, « Domine, exaudi vocem,» id est petitioncm 
meam ; et ponit causam quare illa petitio sit digna 

j^ exauditione, quia est cnm cIamore,id est cum ma- 
gna cordis affectione : et hoc est quia clamavi ad 
te,» solum obtinendum^et non tantum dico quod vo- 
cem exaudias, sed etiam propriam personam meam, 
8ciIicet,consideramiserum me, et per misericordiam 
exaudi, et hoc est quod dicit, « miserere mei, » id 
est misericordia super me movearis, ctperillam mi- 
sericordiam «exaudi me.» Bis ponit exaudi,et duas 
causas,qu(B clamavi et miserere.Glamor hic merito- 
rum causa est in homine : Misericordia quas est in 
Deo, causa est in Dco ut homo exaudiatur. 

Dico,.«exaudi,» etbene debes exaudire,quia « cor 
meum,» id est intentio cordis mei, t dixit tibi, » et 



m 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 



284 



per dicere cordis notatur magna intentio : « facies k Ips' hoc dieunt : Quis vidit hoc regnum? Quis 
mea,» id cst pulchritudo mca, per quam discretus' deinde venit? Sed quidquid illi dicant : Ego « credo 

1 i>« •••! •! 1.1 ?--i;— l^ .^ #«_ ..! vJ n-^r^ l-w<>m n T^/Nmi n 1 >i /Tii «n «< Y\at* /\/«im lllO «71/1! 4 



8um ab aliis « exquisivit, » id cst extra omnia alia 
quffi8ivit,idest,postpositi8 aliis omnibus terrenjs,te 
solum intueri.praesentiam tuam cognoscerestudui. 
Faciesjusti^estvirtus illa per quam discretus appa- 
ret ab omnibus aliis : sicut fuit in Job patientia,in 
David humilitas, et in aliis similiter : « quaesivi ct 
requiram, Domine, faciem tuam, » id est cognitio- 
nem tuam per bona opera. 

Et ideo « ne avertas faciem tuam, » id est cogni- 
tionem tuam, « a me, » quin quandoque habeam illam 
cognitioQom, qua cognitio tantum in illa vita habe- 
tur : « nedeclines a servo tuo, » id est ne permittas 
incidere servum tuum in peccatum : et si aliquando 
permittas cadere, hoc non facias « in ira tua.» Tunc g 
iniradeclinata servo,quando pcrmittit eum usque 
in peccati praecipitium pervenire, gratiam subtra- 
hendo : et hoc dicit per similie : sicut aliquis Domi- 
nus declinat a servo iratus,quando non vult hospi- 
tari cum eo. 

Non declines,8ed potius • esto adjutor meus » ad 
bene operandum : et quia posset juvare in principio 
et recedero, ideo supponit « non derelinquas me, » 
quin semper porrigas mauum : et quia se esse vidc- 
bat vilem et de8picabilem,quod videreturesse causa 
quare Deus eum delinqueret, precatur Doum nc in 
ipso causamillam attendat,dicens: « nequedcspicias 
me,»idest non sim tibi vilis,tum quia «Deus»tum 
quia « salutaris,» quia qualiscunque sim « tucs Dcus 
meus, » id est Creator meus, «et Salutaris meus, » 



tamen videre bona Domini,» qu» « nec oculus vidit, 
nec auris audivit,nec in cor hominis ascendit (/ Cor. 
ii), » « in tcrra viventium, » id est in cobIo, ubi 
sancti habitant et vera vita vivunt. Coelum vocatur 
terra propter stabilitatem, quia tunc stabile erit. 
Quandoquidem vides me certumquodvidebobona 
Domini,ergo quicunque (idelis « exspecta.Dominum » 
per longanimitatem,et exspectando « viriliter age,» 
id cst insiste virtutibus : et si manus fatigentur, ta- 
men «cor tuum confortetur»et sic « sustine Domi- 
num,» id est licet tribuleris, tamen Dominum oum 
patientia exspecta. 

IN PSALMUM XXVII. 
TiTULUS. Psalmus ipsius David. 

« Ad te,Domine, clamavi. » Verbum Del loquitur 
hominibus de Deo:ipsum enim est Obtensio Dei.Unde: 
« Nemo novit Patrem nisi Filius, et cui Filius voluerit 
revelare (Matth, xi) ; » et sicut tota humana natura 
habens cognitionem de Deo,hoc habet per verbum, 
ita humana natura Christi: et si alicui hominiver- 
bum silet,ut fecit AdaB,descendit in lacum.Gum hu- 
mana natura unita verbo Dei, non confldit de se, 
multo minus cajteri.Psalmus huio David. Psalmus 
iste attribuitur David, id est Christo, qui Christus 
hic loquitur. Quod dicit huic, vel ad differentiam, 
vel ad excellentiam potest accipi : quasi diceret : 
Iluic non carnali regi, sed spiritali Regi regum, id 
est Christo ad excellentiam : quia qusdam verbain 



id est Salvator meus : quia per humanitatem Filii ^ hoc psalmo, que nulli alii possunt adaptari, nisi 



debes me salvare. 

Et ideo non debes me despicere, quia mea culpa 
non est quod talis sum,« quoniam patcr meus,» id 
est Adam, « et matcr mea, » id est Eva, derelique- 
runt me,in periculis quasi puerum expositum : « Do- 
minusautem assumpsit me,»id estmfiam humani- 
tatem sibi univit, per quod apparet maxime quod 
homo jam non sit despiciendus. 

« Dominus assumpsit mc,» et tu, «Dominc, pone 
mihilegem,»id estaliquam correctionem mihi,dico, 
sito in « via tua,» id est in fide et in bonis operibus, 
quibus pervenitur ad te : « et dirige me in seraita 
tua, » id est in arctioribus prajccptis tuis : et hoc 
fac propter inimicos meos,id est haereticos^qui vo- 
lunt intellectum Scripturarum pervertere. 

Ego dico propterinimicos meos,ncc tamen precor 
ut non tradas me in manibus eorum, sed « nc tradi- 
deris me in animas » eorum, id est in voluntates 
tribulantium me, » ut non possint devorare me ut 
volunt. Nec debes iradere, quoniam et iniqui sunt, 
et insurgunt et metiuntur : et hoc est « insurrexc- 
.runt, » id est erexerunt « in me,» id est contrame, 
« testes iniqui, » id est testantes iniqua : quia ea 
quae alii falsi dixerant, isti confirmabant, dicentes 
non esse futuram aliam vitamprajterhanc, et simi- 
lia : « et iniquitas est mentita, » id est ipsi iniqui 
sunt mentiti « sibi, » id est ad damnum suum. 



Christo soli,ut est : « Refloruit caro mea.» Materia 
est ipse Christus.Deeo sic agit: describit eum peten- 
tem ct sibi et contra inimicos, agentem etiam gra- 
tias de impetratione sua? petitionis, et haec est se- 
cunda pars psalmi.In tertia parte ostendit quod ea 
quffi facta sunt de Christo, sicuti passio et resur- 
rectio,et similia,suis etiam ad exaltationem profue- 
runt. Intentio est ut persuadeat non esse confiden- 
dum in homine, scd in boIo Deo, cum ostendit 
Christum perfcctissimum justum in nulloconfidere, 
nisi in solo Deo. In fine etiam ubi ostendit, quod po- 
pulus salvatus per Christum non habet salvationem 
nisi in solo Deo, innuit plane omnem salvationem 
esse a Deo, et non ab homine: et sicut in prieceden- 
]) tibus quibusdam psalmis breviter tangit passionem 
et resurrectionem, ita et hic. 

Et sic incipit invitatis aliis ad petitionem,ut con- 
fidant et clament ad Dominum sic : quasi diceret : 
Clamateet conflditein Domino, exemplo mei,quia 
ego clamavi et « clamabo ad te, Domine » Pater, qui 
solus potes exaudire.Ideo ponit futurum, ut per hoc 
notet se incessanter clamare ad Deum toto tempore 
suffi obedientiae : et tu, « Deus meus, ne sileas, » 
quin clamori mco rospondeas,scilicetcxaudias: quia 
si silcres, tunc csscs remotus « a me. » Cum dicit, 
« clamabo,» et subjungit « ne silcas,» notat affectio- 
nempiam inter Deum et hominem,quiaexquo homo 



185 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



36 



clamare inoipit, Deus exaudit.Hebraica veritas non A sed ne consentias voto ipsorum : et hoc est, tradas 



habe t hoc : « ne quando taceas a me : » sed septuaginta 
interpretes addiderunt, nec tamcn sine causa, sed 
per hoc dant nobis iatelligerc eum clamasse de prima 
et secunda clarificatione.Prima clarificatio est ante 
resurrectionem,cum fuit immunis ab omni peccato, 
et per eum Deus miracula fecit, quse nemo alius fa- 
cerepotuit.Secundaclarincatioin resurrectione fuit, 
quia ejus humanitas impassibilitatem et immortali- 
tatem suscepit.Gum dicit, « ne sileas, » intelligimus 
enm clamare de secunda clarificatione:etquiapos- 
set de illa secunda non silere, et tamen de prima 
non exaudire eum, addit : et etiam « no taceas, » 
quin exaudias me de prima clarificatione : quin, id 
esi quod vel una hora permittas me non exauditum : 



me quidem cum peccatoribus,sed ne tradas ita quod 
sis similis, id est.in eadem intentatione cum ipsis : 
ut sicut ipsi malo voto me tradunt, ita tu quoquo 
m\lo voto me tradas : et ne permittas animam 
mcam teneri in inforno cum operantibus iniquita- 
tem, id est, habens idem votum cum illis qui mihi 
machinantur exitium. 

Qui scilicet, opcrantes iniquitatem « loquuntur 
pacem, » id est, pacifica verba : et hic specialiter 
nequitia Judoeorum notatur : pacem dico « cum pro- 
ximo suo » scilicet me. Christus enim dicitur Ju- 
dfflorum proximus socundum carnem, quia de geni- 
mine corum fuit : et secundum quod eis facere mi- 
scricordiam vencrat. Juxta quod do Samaritano 



et si sileas remotus ame, tunc « assimilabor descen- « legitur in Evangclio, qui proximus dicitur illi qui in 

jt *:u :~ 1 <.<... ^ :^ ^»4. :^ .«^:»»..:»*^ u..: i: *'i_i •__•»•£ • . • »• .«i .. 



dentibus in lacum,id est in miseriam hujus mundi, 
qus idco lacus dicitur, quia sicut fovea cujus fun- 
dus ignoratur, lacus dicitur, sic mundus lacus dici- 
tur, cujus miseriarum profunditatem non videmus. 
Si enim ille homo Dominicusaprssidio divini verbi 
sibi uniti desereretur, similis utique hominibus in- 
veniretur. Vel « in lacum,» id est in corruptioncm : 
caro enim Dominica in sepulcro corrumperetur nisi 
eam divinitas suscitaret. Bene dicit, « descendenti- 
bus, » quia maximus descensus est a Deo deviarc, 
et se ad hujus mundi miserias inclinare : ascensus 
Tero,relictishismiseriis,adbonaperpetuafestinare. 
Dico « ne sileas » Domine, sed potius « exaudi vo- 
cem deprecationis meae » de removendis malis : et 
subdit causam quaro debeat exaudiri qui orat ad 



latrones incidit,« quia misericordiam eifecit.»(LtM;. 
X.) Et quamvis pacifice loquerentur cum dicerent : 
« Magister, scimus quia vcrax es (Matth, xxii), » et 
similia, tamen « mala erant in cordibus, » id cst, 
in voluntatibus « corum. » 

Ipsi operantur iniquitatem, sed tu, Domine, « da 
illis secundum opcra ipsorum, » id est, secundum 
malam vitam corum : « et secundum nequitiam ad- 
inventionum ipsorum, » id est. secundum adinven- 
tiones suas. Adinventiones ideo dicit, quia iicct de 
eo aliquid mali nescirctur, tamen vocabant eum 
peccatorem, dicebant eum habere daemonium [Joan, 
VIII, ix). 

Et non tantum sccundum turpem vitam tribue, 
sed etiam « secundum oporamanuum ipsorum,» id 



eum : qaia extollit manus suas ad ipsum : et hoc ^ est, secundum excolientiorem illam iniquitatem, 



est : « dum, » id est, quia « oro ad te, et extollo ma- 
nasmeas, » et haec levatio manuum Christi fuitin 
cnice : « ad templum sanctum tuum, » id est, Eccle- 
Biam constituendam. Ex passione enim Christi pro- 
eessit Ecclesis constitutio. Vel « manus, » id est, 
operationes meas « extollo ad Ecclesiam » consti- 
toendam. Vel « ad templum sanctum tuum, » id ost, 
id teipsuci, in locum quem scio to habitare. Hic 
mittit nos ad consuetudinem orantium, qui elevant 
manus suas in coelum, ubi Deum specialiter credunt 
habitare : sicut ot Judaei faciebant, qui ubicunque 
terramm devenirent, versus templum quod erat 
Hienisalem, in quo Deum spiritualiter habitare 
ciedebant, orabant. 



quam fecerunt in morte Domini. Cum apponit ma- 
nuum post opera, ostendit eos magnum studium 
et a£fectionem ad illud opus habuisse. Quod dicit, 
opus manuum, tractum est ab artiflce, qui iila 
vult dici opera manuum suarum, quae studiose fe- 
cit : « tribue illis, » et quia per ha3C pra^dicta non 
determinavit qualitatem retributionis, sive bonum 
pro malo, sivo malum pro bono redderetur, deler- 
minat quod malum precetur retribui eis, cum di- 
cit, « rotributionem eorum, » id est, sicut ipsi re- 
tribuebant mihi mala « redde ipsis » similiter. Re- 
tributioncm bene dicit: cum enim Christus eis bona 
fecisset, ipsi oi malum retribuebant. 
Ideo dico redde, « quoniam ipsi » non in opera 



Exaudivi vocem deprecationis hujus, scilicet « ne J) Domini occulta, scilicot, ad reparationem humani 



tradas me cum peccatoribus, » id est, cum Abraham 
et aliis justis praecessoribus Christi ; quos ideo pcc- 
catoresvocat,quianunquam originale fuit peccatum 
ineis deletum prorsu8,nisi per sanguinem Christi : 
ita dico,ne tradas quod « simul » sim cum eis reten- 
tas in tenebris sicut illi. Cum illis cnim Christus 
fuit, quando eos ab inferis liberavit.Simul non fuit, 
qoia tenebras quas illi patiebantur non sustinuit : 
« et ne perdas, » id est, ne condemnes me cum ma- 
lis : et hoc est quod dicit, « cum operantibus » scili- 
cet Judsis « iniquitatem. » Vel aliter : Exaudivi de- 
precationem, nec deprecor quin tradas me morti. 



generis eum esse Filium Dei : et talia etiam ne vel- 
lent sc excusare,quia occulta illa non possent agno- 
sccro, ostendR eos inexcusabiles, dicens eos mani- 
fcsta opera Christi considerasse, in quibus illa oc- 
culta potuisscnt cognoscere : et hoc cst,et « non in- 
tellcxerunt in opera manuum ejus, » id est,potcntiaB 
ejus. Cum dicit « in opera, » notat quod in manifes- 
tis operibus non intellexerunt illa occulta. Si enim 
considerarent quod iramunis erat ab omni peccato, 
miracula qua5 ipsc faciebat, eum non solum homi- 
ncm,8edDeiFilium,mundique Redemptorem cogno- 
scerent. Hebrajum habet non consideraverunt in 



287 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 



286 



opera manuum ejus. Hoc quod non intellexerunt, 
fuit causa, quare mala de Christo adinvenerunt, 
quare et damnati sunt juxta quod subdit : et ideo 
« quia non intellexerunt, tu destrues eos » spiri- 
lualiter et corporaliter : sicut fuit in destructione 
Titi et Vespasiani : et propheta praevidens illam 
destructionem csse irreparabilem ait : « et non aedi- 
ficabis cos » ulterius, ut in dcstruclionibus Baby- 
loniffi, et in caplivitate ^gypti, et aliis destructio- 
nibus reparavit eos Deus. Vel etiam si spiritualiter 
efisent destructi, ut ei sub aliquo duce essent ido- 
lolatrae, per alium ducem Dcus ab idololatria eos 
liberavit. De hac autem novissima excaccatione spi- 
rituali, non reparabuntur usque in finem, quando 
eorum reliquiaa salvabuntur : corporaliter vero nun- 
quam restituentur. 

Illi destruentur, sed « Dominus sit benedictus » 
et supponit causam, quare Dominum benedicat, 
dicens : « quoniam exaudivit vocem deprecationis 
meaB, » scilicet, de removendis miseriis : et ab hoc 
versu incipit agero gratias de impetratione suaQ 
p^titionis. 

Non tantum exaudivit de removendis malis, sed 
etiam « Dominus adjutor meus » ad bonum operan- 
dum « et protector meus » ne laedar a teiis perse- 
quentium : » et cor meum, » id est, intentio mea 
« speravit in ipso, » scilicet, de resurrectione : et 
quia speravi, ideo adjutus sum : 

Et ostendit in quo adjutus sit, dicens : « Et reflo- 
ruit caro mea, » ante floruit Christi caro, cum fuit 
immunis ab omni peccato : refloruit, quando impas- 
sibilitatem et immorlalitatem suscepit in resurrec- 
tione. Vel ita : « Floruit caro » humana in Adam, 
qui constitutus fuit in omni perfectione : defloruit 
per ejusdem inobedientiam : rcfloruit, accepta im- 
passibilitate in resurrectione Christi : et ideo « con- 
fitebor tibi, » id est, laudabo eum ex voluntate mea, 
Bcilicet in membris, et hic incipit de tertia parte, 
aciiicet quod ea quae facta sunt de Christo, suis ad 
^caltationem utilia sunt. 

Et ille « Dominus, » qui fecit me roflorescere,est 
« fortitudo plebis suae, » id est, sibi devotae. Forti- 
tudo Dci est in eo, quod homines de diaboli jugo 
eripit, et suos facit : et ipse est « protector salvatio- 
num Ghristi sui, » id est, illorum qui salvati sunt 
per Christum : et hic manifeste notat, quod myste- 
ria Christi omnibus prosint ad salutem. 

Et quia Dominus est fortittido plebis, ergo « Do- 

mine, fao » quod tuum est, scilicet « salvum fac 

populum tuum » eripiendo de inimicorum potesta- 

te, dirigendo ad fldem : et benedic dando incre- 

mentum virtutum ipsi facto « haereditati tuae : et 

rege eos » ne deficiant in virtute : « et extolie eos » 

ducendo « usque in asternum » id est, in aeterni- 

tatem. 

IN PSALMUM XXVIII. 

TiTULUs. Psalmus David in consummatione taber- 

naculi, 

« AffeKe Domino. » Remissa arca Domini a Phi- 



A listhflBis,et reduota Hierusalem, cum prohiberetur a 
Nathan, ne faceret domum Domini,quiavirsangui- 
num erat (// Beg. vii), qui ita a spiritu prophetans 
David facturum templum Domino praedixerat.Fecit 
igitur David tabernaculum de tentoriis, in quo re- 
poneret arcam Domini : quo consummato, invita- 
vit multos ut ad illud templum non vacuis manibus 
venircnt, sed ibi adductas hostias immolarent Do- 
mino : et post hanc consummationem scripsit psal- 
mum istum : non quod de historiali consumma- 
tione scriberet, sed nobis consummationem Eccle- 
siae futuram per Spiritum sanctum prophetaret, 
cujus consummatio illius tabernaculi figura eral, 
quod sciens Esdras propheta David intellexisse, sio 
intitulavit, qui titulus sic legitur : Psalmus iste con- 

w venit prophetac qui hic loquitur, Psalmus dico, ha- 
bitus in consummatione tabemaculi^ id est, in con- 
sideratione consummationis Ecclesiae. In hoc psal- 
mo scptem dona Spiritus sancti continentur, per 
quac tota Ecclesia consummatur. Haeo autem dona 
non ideo dicuntur dona Spiritus sancti,quod Spiri- 
tus sanctus potius ea dat quam Pater et Filius,quiar 
simul tota Trinitas operatur : sed quia hoc nomen 
Spiritus sanctus impositum est ad hoo,ut signiflca- 
retamorem et benignitatem Dei^exquabenignitate 
Dei omnia nobis donantur bona, ideo Spirilni sanctof. 
potius attribuuntur.Ecclesia praesens tabernacuium 
appellatur, quia in eo Domino militamus, sicut in 
tabernaculis militatur. Materia in hoc psalmo est 
Spiritus sanctus, vel Ecclesia Spiritu sancto con- 
summata. Hanc autem hoc modo exsequiiur,invita[t 

^ homines ad horandum Spiritum sanctum, et h«c 
est intentie sua. Praevidit enim quosdam errores de 
Spiritu sancto futuros in Ecclesia, sciIicet,quod pu- 
taretur esse minor Patre et Filio : et ideo sicut in 
plerisque aliis psalmis contra alios errores nos ma- 
nit, sic etiam in isto, ostendens ipsum Spiritnm 
sanctum esse aequalem Patri ot FiIio,etiam per hoo 
quod ostendit cooperari eum Patri et Filio. In se* 
cunda parte ponit causas, quare Spiritum sanctuav 
honorare debeamus, scilicet, quia ipse Spiritus dait 
dona per quae tota Ecclesia consummatur. In tertia 
parte,quae est in fincj ostendit Spiritum sanctum 
cooperari cum Patre et Filio : et ab ipsa admonitione 
sio incipit. 
a Vos fllii Dei » qui hactenus fuistis fllii diaboli, 

et modo per Spiritum sanctum facti estis filii Dei, 
quapropter debetis eum honorare : « aCTerte » huo 
« Domino, » id est, Spiritui sancto. Per Dominam 
hic determinate Spiritum sanctnm accipimus pro- 
pter hoc quod in sequenti dicet : Vox Domini super 
aquas, quod Spiritui sancto proprie oonvenit, non 
determinat quid afl^erant, sed debemus intelligera 
seipsos per puram conscientiam, et puram vitam : 
et non tantum moneo vos ut afferatis filios Dei» 
sed etiam si opus sit, afferatis vos « filios arietum' 
« Domino, » id est, imitatores apostolorum, pro- 
bentes Ecclesia^ Dei, si opus sit,defensionem vel da» 
catum. Por arietes apostoli designantur : quia sioat 



m 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



290 



ariee praBbens ducatum gregi forte, et dcfendit cor- 
nibus, sic apostoii et praebent ducatum Ecclesia, 
eteam cornibus, id e8t,Veteri et Novo Testamento 
defendunt. 

« AITerte » etiam filii « Domino, » id est, Spiritui 
sancto « gloriam, » id est, discite et intelligite eum 
gloriosum, scilicet omnipotentem, aequalem Deo 
Patri, « et etiam honorem, » id est, vosipi ser- 
vite ei, et alios invitate ut serviant, « et afTerle glo- 
riAm nomini ejus^ » id est, pcr multas gentes dila* 
tate nomen ejus et honorificentiam ipsius. Tuno 
enim non esset nomen ejus gloriosum, si inter pau- 
cas g^tes coarctaretur, et sio aCferentes gloriam 
nomini ejus, aiferetis gloriam ipsi Domino, et etiam 
« adorate, » id est, veneramini « Dominum,» id cst, 
Spiritum « in atrio sancto ejus, » id est, in corde 
vestro : quod propter iatitudinem atrium appella- 
tur, et quia nullis arctari debet tribulationibus. 
Alia translatio habet : in aula sancta ejus ; et 
tuQC aimiliter per aulam cor fidele accipimus, quia 
sicttt aula regia domus est, sic et fidelium corda 
GhrisU aala aunt, in quibus habitat sicut rex in 
aula sua. 

Hic septem dona sancti Spiritus incipit descri- 
bere, et septies ponendo vox Domini, septem nobis 
dona Spiritus sancti ponit : et eodem ordine illa 
4lona diversa enumerat, quo etiam Isaias (cap, xi). 
Prius ponit donum' sapientiffi, deinde intellectus, 
postmodum consilii, inde fortitudinis, postea scien- 
tis, inde pietatis, ad ultimum, timoris Domini. 
Continuatio : Bene debiiis hunc Dominum honora- 
rc,quia « voz, » id est, inspiratio istius « Domini » 
scilicet Spiritus sancti est « super aquas, » id est, 
euper populos : juxta Joannem aqus multa sunt 
p(^Qli multL c< Super,» proprie dicit, quia aspiratio 
diYina dominatur homini, et secundum se facit ope- 
nn hominem. Per vocem aspirationem ideo intel- 
ligimus, quia sicut vox docet hominem^ et ostendit 
Voluntatem alicujus, sic inspiratio divina volunta- 
lem Dei. Hic determinat cujus Domini sit vox illa, 
^i CQJuBmodi vox illa sit, cum dicit :« Deus majosta- 
th » magnum eum et potentem ostendit cum dicit : 
^ intonuit,» vocem esse terribilem ostendit. Terribi- 
lis est enim illa vox, qus pocnam minatur judicii. 
^ult autem Deus suos in terrore nutrire, ut vel sic 
eenriantvoluntate : etilleDominusnon tantum into- 
nait « Buper aquas,» id est, super Judffios,sed etiam 
« soper aquas multas, » id est, super gentiles, qui 
Qudto plnres fuerunt quam JudaBi : et hoc versu no- 
tamas spiritum sapientiffi, quia divina inspiratio 
Qos docet Dei cognitionem. 

«Voz etiam Domini,» id eBt,Spiritus sancti, est 
«invirtute. » id est, confert nobis virtutem, id est, 
intellectiun de lege et aliarum Scripturarum, pcr 
^m franguntur oppositiones haBreticorum, et cui 
nemo posait resistere. Unde et de beato Stephano 
iegitor : « Nemo poterat resietere sapienti® et spi- 
ritoi qui l<Mittehatur (Act, vi) : » et hio notamue 
spiritum intellefltiui»« Voz » etiam iUius « Domini » 



fi cst « in magnificcntia, » id cst, facicns magniflcoS, 
qui dat nobis rationem quao facienda sint et non. 
Qui autem facit bona et dimittit mala, magniflcus 
est : et hic notatur Spiritus consilii. 

« Vox » etiam illius « Domini, » id est, Spiritus 
sancti :« Domini » dico« confringentis,» id cst,humi- 
liantis « cedros,» id est, superbos. Pcr cedrum ideo 
supcrbum accipimus, quia cedrus est arbor elata 
super alias arbores : et ipse « Dominus confringet,r 
id est, humiliabit «cedros Libani,» id est, majores 
elatos in superbia mundi^ sicut sunt reges et prind<« 
pes. Libanus namque candidatio interpretatur, et 
ideo per Libanum accipit illos, qui in candore divi- 
tiarum plus confidunt. Idco percedros Libani acci- 
pimus potentiores elatos, quia illas cedri quaB cre- 

l> scunt in Libano montc, sunt omnibus aliis altiores* 
Vel « confringentis cedros » gentilium superbos : 
vcl « ccdros, » id est, Judaeos, quos ideo per cedros 
Libani accipimus, quia in terra eorum est Liba- 
nus : « oonfringent » quod bene per futurum pro- 
nuntiat, quia adhuc etiam hoc futurum est in no- 
vissimis temporibus, quando flliorum Israel salvao 
flcnt reliquise. 

« Et etiam comminuet eos », id est, per iilam con. 
fractionem ad tantam humilitatem reducet eos : et 
tunc respicit ad signiOcationem : vel « eas » ccdros 
« tanquam vitulum Libani », id est, ut sint ita pla- 
centes Deo, tanquam vitulus Libani immolatus : Ju- 
dsorum enim consuetudo erat, ut vitulos quos Do- 
mino immolaturierant, in uberrimis pascuis Libani 
impinguarent : et quo magis eos impinguarent, eo 

C magis Deo acceptabiles fore credebunt, et hic no- 
tatur spiritus fortitudinis. Magna enim Dei fortitudo 
est, cum homo superbiam suam potest frangere, et 
per comminutionem suam seipsum placentem ho-* 
stiam immolare. Gum illa superiora bona videntur 
bona, scilicet,quod vox Domini est in virtute et in 
magnificentia, ne istud, scilicet cedros confringere 
malum viderctur, ostendit etiam unicum Dei Filium 
comrainutum esse, nc alii tali lege comminutionia 
condoleant. Comminuet cedros, et non dcbetis mi- 
rari, quia « etiam dilectus », id cst, unicus Filius 
Dei comminuetur : et hic ostendit propheta secun- 
dum quam naturam hoc fiat, scilicet, secundum hu- 
manam : comrainuetur dico « quemadmodum qui- 
« libet filius unicornium », id est, Judaeorum, qui 

j) idco unicornes dicuntur, quia uno solo Testamento 
superbiunt. 

« Vox » illius « Domini » cst Domini « interciden- 
tis»,id est, discernentis, « flammam ignis. » Per 
ignem iilos accipimus,qui fervent amore mali desi- 
dcrii per flammam, furorem malorum actuum, quos 
in sanctos excrcent. Hanc divina inspiratio interci- 
dit, quando justus ille cui illa flamma infertur, dis- 
cernit eam non sibi ad damnum esse, sed eamdem 
sibi in bonum aBstimat provenire : et hic nolatur 
spiritus scientiae. Magna enim scientia Dei datur 
homini, cum ea qu® aliis mala videntur bona sibi 
cognotoit. 



291 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIRL. 



292 



« Vox » etiam illius « Domini » est vox Domini A 
« concutientis desertum», id cst, homincs a cultu 
Dei vacuos, et prius steriles facit fructiferos, sicut 
aliquis terram prius desertam concutiendo ct colen- 
do facit eam fructiferam :« et » concutiendo homines 
prius desertos « commovebit Dominus desertum 
Cades », Id est, impiebit illud quod fuit figuratum 
per miraculum factum in deserto Gades. Cades est 
desertum ubi mons Sina est, in quo deserto Domi- 
nus per Moysen aquam de petra eduxit {Exod, xvii), 
quffi sequebatur filios Israel pcr desertum : et quod 
Deus terram illam prius aridam fecit irriguam, si- 
gnum fuit quod homines, qui prius aridi erant et 
flterilcs. irriguos et fructiferos faceret. Vel « concu- 
tientis desertum », id est, gentiles qui prius erant 
deserti a cultu Dei : et ipso Dominus« commovebit » j. 
in futuro « desertum Cades », id est Judaeos qui 
deserti erant a sancto legis. Cades nanquc sanctum 
legis interpretatur : et haec commotio fiet, quando 
reliquiae filiorum Israel salva? fient : et ab hoc 
sancto legis, id est, spirituali intellcctu sunt re- 
moti Judaei, qui non solummodo spiritalem intel- 
lectum sequuntur : et hic notatur spiritus pietatis. 

« Vox » illius etiam « Domini » est vox Domini 
« prasparantis cervos », id est, Dominus ille per 
inspirationem suam praeparat cervos, id cst, quos- 
dam ut fiant similcs cervis, scilicet pavidos bono 
limoro ct haurientes venena hujus mundi, ita qui- 
dem quod illa hausta non noceant illis. 8ustinent 
enim persecutiones et objcctiones haereticorum^qui- 
bus tamen ncn laeduntur. Cervorum namquo natura 
est ut pavidi sint, venena hauriunt,qua5 lamcn nihil C 
eis nocent, et hic notatur spiritus timoris, ot hacc in- 
spiratio timoris « rcvelabit condensa », id est, oc- 
culta Scripturarum.Sicut onim ccrvus per timorem 
transcurrit condonsa spinarum, sic gratia Dei Deum 
timentibus aperit occulta Scripturarum : et quia pcr 
haec dona consummat Ecclesiam, ideo « omnes di- 
cent gloriam ei », id est, prajdicabunt eum glorio- 
sum « omnes : » dico quicunque habitant « in templo 
ejus », id est, in sancla Ecclesia, quae pcr ipsa dona 
oonsummatur. Hic notatur pars tertia, scilicet, 
de cooperatione Patris et Filii cum Spiritu sancto. 
Continuatio : Spiritus sanctus confert haec omnia 
dona : ipse etiam idem « Dominus facit etiam inha- 
bitare diluvium », id est suos fideles facit habitare 
baptismum. Vivunt enim justi in baptismate ubi n 
crimina mundi moriuntur,quod significatum fuit in 
diluvio, in quo Noe propter suam justitiam securus 
habitavit, et criminosi mortui sunt (Gen. vii). Spi- 
ritus sanctus purgat eos per diluvium baptismatis; 
« et Dominus, » Filius scilicct,« sedebit rex » Domi- 
Dus in eis judicans : et in eis sedcbit non tantum 
usque in finem mundi, sed « in aeternum. » 

Et illi « populo suo » tam purgato per Spiritum 
sanctum : et ita gubernato per Filium dabit « Domi- 
nus » Pater « virtutem », id est, incrementum bo- 
norum, et etiam omnia bona supradicta quaQ a 
Bancto Spiritu specialiter dari diountur, in qua re 



Patris et Spiritus sancti cooperatio cognoscitur : et 
ipsc « Dominus » ter dictus, id est, trinitas lota « po- 
pulo suo » coostituto « in pace », id est, aetemitate 
« benedicet » dando glorie incrementum. 

IN PSALMUS XXIX. 

TiTULUS. Psalmus canlici in dedicatione damus 

David, 

« Exaltabo te, Domine. » Psalmus iste est cantici, 
id est, cxsultationis, habitae in dedicatione domus 
David, id est, in consideratione dedicationis, id est, 
conGrmationis domus David, id est corporis : quod 
corpus fuit domus Christi, secundum deitatem : Yd 
fuit domus prophetae David, quia fuit de semine Da- 
vid : et hujus domus fabricatio fuit in conceptione, 
dedicatio in resurrectionc. Sicut enim domus cele- 
bris flt in dedicatione, sic Christus celebrior est 
factus in rcsurrectione, assumpta impassibilitate et 
immortalitate. Christus est materia, quam sic dispo- 
nit. In prima partc psalmi est gratiarum actio de 
libertate, in qua etiam hortatur sanctos ut pro ea- 
dem Domino reddant grates, quae liberatio illorum 
est qui per eam liberati sunt. 1n eecunda parte os- 
tenditur mcritum, quare fuit dignum ut liberaren- 
tur. In tcrtia parte circa flnem manifeste ponit re- 
surrcctioncm. Intentio est hortari homines ad lau- 
dem Dei de sua substantia, quae et illorum est : qus 
notatur ubi dicitur :« Isallite Domino, sancti ejus,» 
et caetera : et a gratiarum actione de sua liberatione 
sic incipit : 

Vox Christi « Domine Deus, exaltabo te », id est, 
ampliabo nomen tuum per multas gentes : et ne hoc 
videretur mirum, quod humilis tam altum deberet 
ex altare, ostendit quod possit et debeat, dicens : 
Idco possum et debeo, « quoniam suscepisti me. » 
uniendo Verbum tuum meae humanitati : et propter 
hoc etiam quod « nec delectasti », id est, deleetari 
fecisti « inimicos meos » quoslibet, ita quod essent 
« super me » se esse in passione, tamen illud gau- 
dium versum est in tristitiam. 

Et ideo etiam « exaltabo te » quia « sanasti me » 
etiam in mois, me faciendo impassibilem et immor- 
talem in meis, liberando eos a peccatiset faciendo 
justos : et est praemissa causa, quod dignus salva- 
tiono sit, cum dicit :« Domine Deus meus, clamavi 
ad te. » 

Et ideo « exaltabo te,» quia tu,« Domine, eduxisti 
animam meam ab inferno » et sic « salvasti a de- 
scendentibus in lacum », id est, a Judaeis salvatus 
fuit, quando eo facto immortali et impassibili, nulla 
mala inferre poterant ei. 

Et ideo quia sic me Dominus liberavit, vos per 
meam liberationem facti sancti ejus : « psallite » 
bane operando huic « Domino » « et confitemini » 
ore et corde « memoriae », id est, huic Domino, 
quia memor vestri :« memoriae » dico, non proce- 
dente ex nostro mcrito, sed « sanctitatis ejus », id 
est, ex sua sola sanctitate. Vel memoriffi sancUta- 
tis », id est, qua sanctificat alios : sanctitatis dioo 
« ejus «I id est, qu® ab ipso prooedit. 



993 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



294 



f 

Etbene debemus conflteri, « quoniam ira in in- A Tusns^Si sanpuis justi effundatur,debct proficere: 



dignatione ejus », id est, quando se avcrtit ab ali- 
quo, est poena ei a quo se avertit : « et in volunta- 
tate ejus », id est, in beneplacito ejus, est « vita >» 
qus incipit in hac vita per justitiam, et ducit in 
vitam sternam. Et hic innuit quod non tantum 
debemus Domino confiteri quia dat bona, scd quia 
etiam mala removet, in quibus juste tencbamur. 

Dixit quod ira est in indignatione, et vita in vo- 
luntate : nunc ostendit per quem sit ira, scilicet 
per Adam : et.quibus? scilicet imitatoribus ipsius: 
et per quem sit vita, sciiicet, per Christum : etqui- 
bus?8cilicet imitatoribus Ghristi.Gontinuatio:Vita 
est in voluntate, sed hon omnibus : quia rcspicicn- 
tibus « ad vesperum », id cst, imitantibus casum 



si sanguis impii, nulla utilitas dcbet quajri. 

Si redigar in pulverem, nulla utilitas consequo- 
tur : quia neque confcssio, neque veritatis annun- 
tiatio,ad quae facienda resurrectio Ghristi necessa- 
ria fuit Gontinuatio:Dico,si descendo in infernum, 
nulla erit utilitas, quia « nunquid pulvis », id est, 
caro redacta in pulvcrem « confitebitur tibi ? » id 
est,erit causa confes8ionis,id cst, laudis tuae, « aut 
annuntiabit veritatcm tuam » ille pulvis, id est, 
erit causa quare causa tua annuntietur de repara- 
tiono humani generis,quam tu per me facturus cs? 
Non utique,idco nolout permittas me redigi in pul- 
verera, sed;cito resuscita. 

Ego clamabo, et Dominus exaudiet me, propter 



Adae. Rei enim veritas est, quod Adam in vespera, g meritum clamoris,et etiam propter misericordiam, 



id est,post meridiem declinante sole fregit obcdien- 
tiam. Dum enim fuit Adam in meridie, id est, in 
fervore dilectionis, obedientiam viriliter servavit. 
Postquam vero charitas in co refrixit, et post meri- 
diem, id e8t,'post charitatcm fuit, ab obedientia 
discessit : cujus imitatores illi esse dicuntur, in 
quibus non ardct charitas,et iilis respicientibus ad 
^espcrum « demorabitur flctus », id est, remanebit 
lletus : respicientibus vero « ad matutinum », id 
est, ad resurrectionem Ghristi faciam in mane, id 
est, imitatoribus ejus « Istitia ». 

Hic ostendit et causam et meritum suae liberatio- 
nis, et ostendit eum contrarium esse Ads : quia 
cam Adam esset perfectus et in abundantiapositus. 



et hoc est, « misortus est mei » et ipse idem « Do- 
minus est factus adjutor mcus » scilicet « plan- 
ctum mcum »,id est,dolorem convertit in gaudium, 
sed ex familiaritatc convcrtit se ad ip8um,cum di- 
cit, « convertisti ». Dolor enim mortis conversus 
cst in gaudium per gloriam resurrectionis,» conver- 
tisti » dico « mihi »,id est, ad utilitatem mei et meo- 
rum conscidisti saccum meum, id est, carnem 
mcam. Garnem Ghristi ideo saccum vocat, quia 
sicut saccus vestis pccnitentialis est, sic caro Ghri- 
sti vestis pcDnitenlialis est, non quod sua peccata 
portaret, sed aliorum. Unde dicitur : « Peccata 
nostra ipse portavit (Isa, liii ; I Petr, ii). ♦< Gon- 
fessio ipsa facta fuit in ipsa passione : et postea ipsa 



nonattendit.imorece88it.0stenditautemquodcumr r'"''*''"""^" «'"^""ndedisti me la^tilia .., id eat, 
Chri8tu8C8setpositu8inabundantia,nullatribula- ""P'^"'*'''^*^ ^^ immortahtate, et ab hac versu 
tione ab obedientia potuit removeri. Gontinuatio : 

Illis respicientibus ad vesperum, erit fletus. « Ego 

autem » non sum de illis, scilicet, existens^« in 

abuadantia mea », id est in perfectionc scientise 

etomnium virtutum « dixi »,id est, deliberavi : in 

ipsa rei exhibitione hoc ostendit : « non movebor 

&billa abundantia » « in asternum. » 

Dixit quodillam abundantiam custodiret,et nunc 
ostendit qnod illam abundantiam non habet ex sc, 
8ed ex 80I0 Deo, et hoc est, « Domine, dccori meo », 
id est, abundantiffi iNi mea; « praestitisti virtutem, » 
id est, constantiam, et hoc non ex merito meo^ sed 
ex Bola tua voluntate. 

«Pnestitisti virtutem,» sed t^imen aliquando « aver- ^x 
tisti faciem tuam a me », id est, pcrmisisti mo 
tnbalari : et tunc « ego » homo « factus sum con- 
torbatua » et hic magnum meritum ostendit Ghris- 
ti, qui nec sic probatus, ab obedientia cessavit. 

Ego conturbor, sed in ipsa conturbatione « 
Domine, clamabo ad te » dc obtincndis bonis : 
« et deprccabor ad te Deum meum » dc removen- 
difl malis. 

« Ad te clamabo,» sic dicens: « dum »,id est, « si 
ff descendero in corruptionem »,id est,si redigor in 
polveremy « qus utilitas tunc in sanguine meo » ? 
id est^quid proficiet mihi vel aliis sanguismeusef* 



manifeste incipit ostendere de resurrectione. 

« Gircumdedisti ut ipsa gloria mea », id est resur- 
rectio mea « cantet tibi », id est, ostendat te esse 
laudabilem. Hoc enim rcsurrectio Christi efficit, ut 
Deus per totum mundum laudctur et illa non erit 
ad horam,sed jam deinceps « non compungar, » id 
e8t,nullam poenam mortis sustineam . Undo Aposto- 
lus : Christus resurgens a mortuis jara non raoritur, 
niors illi ultra non dorainabitur:et sicut illa gloria 
ajterna crit, sic confcssio quoo ex hoc proccdit, erit 
(Eterna : et hoc est, « confitebor tibi », id est, lau- 
dabo te non tantura in hac vlta sed etiam « in aster- 
num » et in me et in meis. 

IN PSALMUM XXX. 
TiTULUS. In finem psalmus David, 

« In te, Doraine.nPsalraus iste convenit Ghristo, 
qui loquitur, hic non tantura pro se, sed pro raar- 
tyribus suis dirigens in finera,id cst, in Christura : 
ct hic notatur intentio sicut et in cffiteris psalmis. 
Materiara habet in hoc psalrao duo opposita, auxi- 
liura divinae pietatis, et huraanffi fragilitatis mise- 
riam et hoc psalrao trcs partes facimus, et in prima 
parte attendcns miscricordiara Dei,petit se et suos 
per divinara raisericordiam,a miseriis ne deficiant, 
liberari. In secunda parte miserias enumerat, quas 
ipse et sui patiuntur.Ia tertia vero ponit eiLsultatio- 



295 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 



nem suas liberationis, et gratiarum actionem, invi- A nomen ejus, t quem abscondemnt^nidestylskenter 



tat etiam alios ad Dci dilectionem. Intendit autem 
homines admonere,ut ncque desperent, attendenles 
Buas miserias>neque superbiant stulte de Dei mise- 
ricordiaprassumentes, et sic manifeste,in finem, id 
est, in Ghristum nos dirigit. 

Et admonens,alios sic dicit : Nolite prssumere do 
vobiSySed sperate in Domino,sicutet ego nunquam 
de me prssumpsi, sed « speravi semper in te, Do- 
mine » Deus meus, et quia speravi « non confun- 
dar in ffiternum.» Non negat quin patiatur exsulta- 
tionem inimicorum,sed illa tamen asterna non erit: 
(( non confundar in ffiternum, » sed potius,Domine, 
K libera me » et meos, ne frangar miseriis hujus 
mundi, et hoc « in justitia tua, » quia hoc exigit 
justitia tua, ut sperantes in te liberes. 

Et quia vox mea non posset ascendere ad te, tu, 
Domine, « inclina aurem tuam, » id cst, potentiam 
tuam «ad me,»id est,ad subvenicndum mihi,» in- 
clina, » id est, humilia, ad eripiendum me de mi- 
seriis istis. Haec inclinatio intelligitur esse facta in 
hoCy quod verbum Dei unitum est humansc nalur^By 
et ipsa semper durat. Inclina dico, et « accelera, >» 
id est, cito fac omnia quscunque pro me facturua 
es, scilicet, da perfcctam formam vivendi per 
me, secundum humanitatem meam. In morte mea 
cito redime animas de infirmo, nc dilTeras resur- 
rectionem usque in communem. « Accelera » dico, 
.< ut, eruas me, » ut nihil amplius persccutores no- 
cere valeant mihi, neo mcis prajvalcre. 

Et interim, id est, dum illa accelcratio erit, « esto 



paravcrunt « mihi » quem nullum latet secretnm 
(Hebr, iv). Suos similiter eripit Deus de laqueii 
diaboli, ideo scio quia educes, « quoniam ta ei 
protector meus » et non potest illaqueari, qoi ta^ 
lem habet protectorem. 

Etquia« esprotector, » ideo « commendospiritmii 
meum^ ■ id est, animam meam « in manustuaB, • 
id est, in poteslatem tuam. « Commendo » dicity siciit 
illi cui familiaris fuit, et cui bene confidebat qno<ji 
redderet, et tu, « Domine Deus veritatis(redemi8ti 
me. » Redempta est anima Christi et aliorum, per 
suam tam perfectam obedientiam. 

Et ideo quiaDeuB es veritatis « odisti obsenraqtet 

vanitates, » id est, appetitores mundanorum. Veitt 

l^ ist® res mundanoe sunt vanitates, quia m soperva- 

cuae. » VacudB sunt, qu® nihil utilitatis affeniiiti 

supervacus, quia etiam damnum afferunt. 

Illos odisti, « egoautem speraviinDomino »etideD 
« exsultabo » in corpore« etIstaborMinspiritu«iii 
misericordia tua » scilicet, non tantum propter 
hoc quod speravi. In hoc quod dicit exsultare,qiua 
speravit^ notat, veritatem Dei. Non enim Deus ve* 
ritatis esset, nisi secundum Deum retribueret spe- 
ranti in se. 

Bene dico, quia exsultabo : « quoniam re^xistl 
humilitatem meam, » id est, misertus es meiefrft- 
gilitatis et meorum et afQictionis, ne a persequea- 
tibus superer « salvasti etiam animam meam de 
necessitatibus, » id est, de peccatis, de quibos. 
anima Christi immunis fuit, anims suorum a cri* 



mihi in Dcum protectorem, » id est, tam fortis C minalibus, vel si sui habuerint criminalia, nOQ 



protector, quam bonus Deus potes esse, nc vulnerer 
telisinimicorum,etesto mihi « in domum refugii,» 
idest,socuritatis in qua quiescam finitis laboribus, 
et quia posscnt finiri labores ad tempus, ct reinci- 
perent, addit « ut snlvura me facias, » id cst, sic 
sis mihi refugium, nc ulterius labore aliquo valeam 
excitari. 

Ideo peto ut sis mihi protector et refugium,«quo- 
niam » tu solus es « fortitudo mea, » qua ego et 
mei possimus contra rcpugnantes resistere,et etiam 
« tu es refugium mcum, » id est, securitas in qua 
quiescamus et ego et mei. Deus fuit refugium Chri- 
sto in resurrcctione, suis membris est refugium, 
cum facit eos securos per sacramcnta Ecclesis, sci- 



nocuerunt eis. Necessitates peccata nominat» et 
quia inevitabilcs sunt hominibus, et quia necem 
portant. 

Et quia salvasti,ideo « non conclusisti me in ma« 
nus inimici, » id cst, potestate diaboli. In manus 
inimici conclusus esset, si nullo modo ab ejus po* 
testate egredi posset,scd potius » statuisti,» id est^ 
firmiter posuisti « pedes meos, » id est, affectionQ^ 
meas « in spatioso loco » ita ut sine aliqua offenr 
sionc possim incedere, sicut aliquis in spatioso It- 
bcre incedit quod vult. Vel per locum spatiosum,, 
charitatem intelligamus, in qua Christus late ani- 
bulavit, et sui et cum proximo suo. 

Hic incipit secunda pars de enumcratione mioe*' 



licet per corpus Christi, per orationcs, etc. Et non n riarumhumana3fragilitatis.Postquamdixitsoes.seiii 



tantum protector eris et refugium, sed etiam « de- 
duces me et enutries me, » id est, in propria per- 
sona deduclus est Christus, cum ad omnes gentes 
pcr praedicationem apostolorum nomen suum exten- 
sum est,dcducuntursuiperdiIatationem fama3,sicut 
Petrus dilatatus fuit pcr totum mundum.Christusin 
propria persona nutritus erat,suinutriuntur quando 
de virtute in virtutem redduntur : et hoc « propter 
nomen tuum » dilatandum. 

Benc dico,«deduces mc » in cognitionem, quia tu 
« educes de laqueo, » id est, de morte, quae dioitur 
lac^ueus : quia per mortem putaverunt impedire 



spatioso loco per misericordiam Dei, timens tamen dcl 
suairagiIitate,enumerando miserias suas,p08tulat 
misereri, sic dicens : « Domine miscrere mci »et 
opus cst « quoniam tribulor » et ipsam tribulatio- 
nem aggravat,scilicet,talis est illa tribulatio, quod 
cx ea « oculus, » id cst,intellectus meus « contur* 
batus est in ira, > id est, in pcena illata ab eis w el 
anima mca, » id est, animalitas mea : « et venter 
meus, » ib cst, memoria mea, qus ideo venter di^^ 
citur,quia sicut in ventre escs reconduntur, itai» 
memoria abdita reconduntur et secreta.(cTarbatu 
est » quamvis certus esset da proadaekmQ fM 



97 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



298 



<nxerftt : « Glariflcavi et iterum clarificabo (Joan, A <livi» » id est, pationicr sustinui « vituperationem 



xn) : » non ita debemus intelligcrc Chrisii vilum, 
sive memoriam esse turbatam, ut aliquo modo 
deficeret, sed sponte conturbari Voluit, ut aliis 
^emplum relinqueret, ne si turbarentur, despera- 
rent. 

E!ccd pnBmiss® tribulationis partes exsequitur. 
Vere tribulor, « quoniam vita mea » bactenus acta 
« in dolore defioiet, » in morte : et quia vita illa 
posset esse acta in dolore per unum diem vcl per 
duos^ quod non videretur magnum, addit :« ot anni 
mei^ » id est, vita mea multis annis acia « in ge- 
2iiiGbuai » deficiei in morte. De quibusdam mem- 
HAi Christ'! potest dici, quia vita oorum per 
multo^ fAft annos in doTore, sicuti de Paulo et si- 



comniorantiam in circuitu, » id cst, in exteriori 
mco, quia non cognoscebant me esse Dcum. Vel 
u commorantium, in circuitu, » id est, in appotiiu 
mundanorum, quae sempor sunt in circuitu : qijia 
in eis nuUum caput cst, nullus finis. Vel « in cir- 
cuitu, » id esi, in aliquo errore. 

« In ea » circuiiu « dum convenirent » in coQlum 
« adversum me simul, » id esi unanimiter, « consi- 
liati sunt accipere animam meam » id est, iollere, 
Vel « in eo sunt consiliaii, ut tollerent animam 
meam » ci hscc cst alia iranslatio : 

Ipsi suni consiliaii. « Ego auiem in te sporavii 
Dominc, » quia sciebam hsec omnia fieri iua dispo- 
sitione, et « dixi » tibi deiiberaiione cordis : « Sortes 



intl3)aaj^ de ^uibusdam vero aliis, quia vita eorum w meffi,» id csi cvcntus mei, suni » in manibus iuis,» . 

<l6fedf in dolore brevi, ui dc Hippolyio ct simi- id osi in poiesiate tua. Per sories ideo evenius ac- 

cipimus, quia sine humana disposiiione per solam 
Dei disposiiionem evoniunt. 

Et idco « oripe me de manu,» id esi, dc potestate 
« inimicorum meorum » illorum, qui habent me 
odio, « ei a persequcntibus me, ^> id esi, ab eis qui 
inferunt mihi mala. 

Eripe me et « illustra » mihi « faciem iuam super 
me servum iuum » ei meos : hoc dicit per simile. 
Nam sicut cum aliquis dominus osiendit servo suo 
facicm suam claram, alii habeni eum in mcgore ho- 
nore : sic Ghristus fuit in majore honore, cum Do- 
minus ei ostendit faciem suam eum resusciiando : 
« illusira,» sciIicot« salvum me fac » ei hoc non me- 
rito meo, scd « in misericordia iua, Domine^ » ita ut 



libus. 

Vita defecit in dolore, et etiam « virtus mea, » id 
csl anima, « infirmaia esi in pauperiate » ei in con« 
sideratione mes parviiaiis, quia nihil habco ex me ; 
«< et 0S8A mea, » id est, corporis mei robora, sunt 
iia, ut quiciihique puteni me aliquod robur habore, 
ego nihil piito ex me habere. Gum Ghristus dicii se 
esse infiiinum ei in corpore ei in anima, omnem a 
^ superbiam remotam osiendit,ei quod aliquis non 
d^bet de se prssumore. 

Fonit ilem alias miserias, dicens :« Factus sum » 
eliam « opproBrium super inimicos meos, » id csi, 
pliis quani inimici mei, cum ipsi digni essent tanio 
opprbbrio, « et faoius sum valde timor vicinis mcis,» 



in esty causa timoris, quia videnies eum tradi in C « non confundar, »etcum misericordia ponit m«ri- 

nortem, timuerunt.Vicinos vocai illos qui licei non 

essent discipuli Domini, tamen acccdebant ut audi- 

x*ent eiim : « et notis meis, » id est, ipsis discipulis 

xnds « factus sum timor.» Sive iia Iegiiur.« Factus 

Bum opprobrium valde vicinis meis super inimicos 

Dfieos, » id est, plus habuerunt me vicini mei op- 

prbbno quam inimici « et timor factus sum notis 

Hieis. >»Alia'tran8laiio habet, apud inimicos : sci- 

li6et, ixumici babueruni me opprobrio. Item alia mi- 

aeria^ et etiam illi « qui videbant me,» id esi, qui 

eognoscdbant me Deum esse« fugerunt a mo foras,» 

ides^ 8ola exteriora in me cognovorunt, scilicoi, 

me oolum' hominem arbiiraii sunt. Unde et oi re- 

sdscitaio dao discipuli dixerunt : « Nos putabamus 



ium, quare oum ealvum faciat, subdii :« quoniam 
invocavi ie. » 

Ego non confundar^ « impii autem eruboscant, » 
id ost, confusibiles appareant, ei verocundantes de 
peccatis suis « dcducantur ei infernum » maieriali- 
ter^ et « labia dolosa, » id est, illi qui modo sunt' 
garruli oi dolosi « fiant muti » postquam ad infe* 
ros doducuniur. 

« Quae » labia » loquuntur iniquiiaiem adversum 
me jusium in superbia » contra me jusium super- 
biunt « et in abusione » quia ipsi abutebaniur do- 
ctrina ejus, ncgligentos eam. Et alia tranilaiio : in 
superbia ei in contcmpiu. 

Incipit tertia pars, in quapouitur exsultatio libera- 



qi^lpse esset redempiurus Israol {Ltic, xxiv). »VeI ]) iionis, et gratiarum actio, oi invitaiio ad Dei dile- 



ita, « illi qui videbant me » ita tractari « fugeruni a 
mi^ forafi » ut supra : et eiiam « datus sum obli- 
TiOiii a corde » illorum « ianquam » quilibet « mor- 
taiid. » Hanc senieniiam comprobat illa translatio, 
(pUEi habet, excidi a corde. Vel « ianquam mor- 
taus a corde, » id esi, quilibei peccator^ cujus cor, 
id est ratiOy uon vivit : ei h(£C sentontia currit por 
campos. 

Item alia miseria : « Facius sum eiiam tanquam 
vas perditum, » quia sicut vas fractum non potcsi 
liqaorem retiiieriB^ sic nec ego meos aposiolos : ci 
prdpte^ li(^' me vilem habueruni ; « quoniam ego au- 

Patbol. GXYI. 



tionom. Gontinuatio : Misorere humans fragiliiaiis 
quac iam multa cst, sed miscricordia iua^ Domine, 
est contra omnia : Domine « quam magna esi miso- 
ricordia dulcedinis iua),» id cst, bcneficiorum, qu» 
dulcia sunt gustantibus,« quam » dulcedinem « abs- 
condisti » ab appetitoribus mundanorum, reservan- 
do eam « timentibus ie, » id esi, ad opus tuum ii^ 
mentium te. 

Et illam dulcodinem « perfccisti,» id esi perficies 
in « cis qui sperant in ie, » et hoc manifesio erit, 
scilicot « in conspoctu filiorum h6minum,i> id est, 
camalium. Videbuni enim mali in communi resur- 



999 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC, OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 



300 



rectionc gloriam fideliiim, scilicet Christum asccn- A modo conculcari vcritatem, tamen in suis « requiret 



dentem cum suis, ct tunc tolletur impius, nc videat 
gloriam Dei. Vel «perficieseis qui superant in te,» 
itaque confiteantur te si opus sit « in conspectu 
filiorum, » id est sscularium principum. 

Hanc autem duloedinem incipit Deus darc fideli- 
bus in hao vita, et perfeoit in alia, et utramque par- 
tem exsequitur, meliorem pro dignitate praeponens. 
Gontinuatio : Perficies illam dulcedinem sanctis, sci- 
licet « abscondes eos, » id est, ita collocabis, quod 
nullus poterit oos conturbare. Abscondes dico « in 
abscondito faciei tu®,» scilicet intcr angelos ubi fa- 
cies tua, id est, cognitio tua, est abscondita quidem 
hominibus modo in carnc vivcntibus, ct per hoc 
remotos « a conturbationc hominum. » 

Et ne aliquis diceret : Quis tantum cxspcctarc po- ^ ante pcccata sua, jam recognoscit. Ponit ipsios 
test? ponit pracsentem consolationem. Continuatio : etiam confessioncm, deinde illius confessionis com* 



veritatem, ct retribuet » poenam « facentibus super- 
biam,» et hoc non modice, sed « abundanter. » 

Hio ponit conclusionem totius psalmi. Gontinua- 
tio : Quoniam ipse requiret veritatem, ideo « virili- 
ter agito ; et si in corpore est infirmitas vel lassi- 
tudo, cor vestrum confortetur. Viriliter agite, dico, 
« omnes qui speratis in Domino. » 

IN PSALMUM XXXI. 
TiTULUS : Intellectus David, 

Beati quorum. » Psalmus iste oxponit nobis in- 
tellectum David vcre poenitentis. Materia est David 
propheta pccnitens, vcl quicunque vero intellectu 
poenitens. Agit dc ipso sic : qui cum ignorasset 



Post resurrectionem abscondes cos in praesentia 
tua, et interim « proteges cos in tabernaculo tuo, » 
id est, in pra^scnli Ecclcsia, in qua Dei malitiam 
exercemus, « a conturbatione linguarum, » scilicct, 
ne linguffi haereticorum contradicentes vcritati, va- 
loant eos sibi incorporare. 

Et quia tot bona facit Dominus, ideo sit « bene- 
dictus, » id est, cxaltatus super omnes gentcs : 
« quoniam mirificavit, » id est, mirabilem ostendit 
miscricordiam suam « confitendo hiBc praedicta dona 
in civitate munita, » id est, in sanctis suis, qui 
dicuntur civita8,quia sunt multi : et munita, propter 
multas virtutes quibus roborati sunt. Vel alitcr se- 
cundum Hieronymum :« Benedictus Deus,quoniam 



mendationem. In quarta parte ponitChristum pro* 
mittentem plura bona hujusmodi poenitenti. Intentio 
est, nos admonerc ad intcllcctum hujusmodi confes- 
sionis. 

Loquens iste poBnitens, jam in prima parte se 
ostendit peccata cognoscere, cum dicit : « Beati 
quorum iniquitates, » id est, carnis naturales sug- 
gestiones « rcmisss sunt,» id cst, debilitat® sunt 
in baptismo, ita quod licet ad peccandum instigenti 
non tamen ad actum perducunt. Vel « iniqidtates,» 
id est, peccata quae fuerunt ante baptismum, « sunt 
remissffi, » id cst, penitus in baptismo destnicta : 
et illi sunt beati « quorum peccata » post baptismum 
perpetrata « sunt tocta » per poBnitentiam. Cum di- 



mirificavit miscricordiam suam mihi in civitate C cit tecta, dat intelligere ibi dictum esse de crimina- 



munita, » id est, in Hicrusalcm, ubi ipso fecit haeo 
mirabilia, sciiicct, Ghrist\im nasci, pati, rcsurgere, 
ct cffitera quae per eumdcm in cadem civitate facta 
sunt a Deo;qua3 mirabiliaDci ibi facta,fucrunt causa 
omnium beneficiorum quae Deus Ecclesise contulit. 
Hieronymus non ponit munitam, sed ponit quid- 
dam .unde ipsa civitas in mcdiis partibus mundi 
intelligitur collocata, id est, in media civilate : in 
qua ideo Ghristus habitarc ct mori clcgit, ut sc me- 
dium omnibus proponerct. 

Deus sic mirificavit miscricordiam, ct tamcn cgo 
habui miserias,et hoc cst,« cgo » positus « in cxcessu 
mentis meae, » id est, in angustia mcntis « dixi » 
vel corde, vel voce « projcctus sum a facie,» id est, 



iibus quae indigent tegi, ne appareant in conspectii 
Domini ad punicndum. 

Ille etiam « vir est beatus, cui non imputabit Do- 
minus peccatum, » id est, qui cum fecisset pecca- 
tum, tale non fecit quod Dominus rcspiciat ad pu- 
niendum : per quod notatur peccatum, quod sola 
oratione potest delcri : et cum non fecisset nisi le* 
via, ipse tamcn imputat sibi,quod notatur ubi dicit: 
« ncc cst in spiritu ejus dolus.» Dolus esset in spi- 
ritu ejus, id cst, in voluntate, si diceret se sine 
pcccato esse, cum sciat neminem sine poccata 
vivcre. Unde Joanncs : « Si dicimus quia peccatunk 
non habcmus, nosmotipsos seducimus^ et veritas 
in nobis non est (/ Joan, i].» Gum dicit beatus qui- 



ita reputatus sum, ut videar cssc projectus « a facic jj bus haec trina remissio fit, ostendit se peccata janfc 
oculorum tuorum, » id est, a prajscntia misericor- recognoscere. 



diflB tuae.Exccssus dicitur, sivc quando homo rapitur 
ad contemplationcm divinorum, ut Paulus dicit, sive 
mente excedimus Dco, sivc quando aliquis ex tristi- 
tia sensum cxccdit, scilicct non remanere apud se. 

Etquiasic me humilem exhibui, « ideo cxaudisti 
vocem deprccationis meae ; » et meritum quoddam 
exauditionis supponit cum dicit :« cum clamarem ad 
te, • id est, quia clamavi. 

Et quia Dominus haec bcneficia confert fidelibus, 
et clamantos cxaudit, ideo vos « omnes sancti, dili- 
gite » illum « Dominum ; » quoniam licet permittat 



Modo sic renosco peccata, sed ante tacui me hv 
bere peccata, et « quoniam tacui, inveteraverunt 
ossa mea, » id cst, ad modum vcteris vestis appro» 
piaverunt ruinae robora mea. Bene dicit, « invetera* 
verunt, » ct non destructa sunt, quia poterant re- 
aedificari. Tacui me habere peccatum « cum clama- 
rem » pcr ipsa opera me habere peccatum « tota, » 
id cst, assidua die. Vel « cum clamarem » meam 
scilicct justitiam. 

Ostendit sibi mala evenisse, quod tacuit. Gonti* 
nuatio : Prius tacui, sed modo « sum conTersos, » id 



301 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



302 



est, ita quod sine « in ffirumna mca, » id cst, co- A 

gnoscam mc ajrumnosum, id est, pcccatorem : et 

prsponit causam conversionis, cum dicit « confi- 

gitur spina » suggestione, consensu, consuetudine. 

« Quoniam manus tua,» idestvindicta tua, «gravata 

est,» id ost, gravior facta est « super me, » et « hoc die 

ac nocte,» id e8t,assidue.Gravatadicitasimilitudine 

magistri,quiingravatsuperdiscipulum,utraciatcum 

recognoscere delictum : conversus dico « dum confi- 

gitur spina, » id est,quia dcstruitur superbia : quse 

ideo per spinam intelligitur, quia in spina est ere- 

ctio hominis. Bene dico in aerumna « dum, » id 

est, quia « configitur spina,» id est, punctio peccati. 

Hic incipit conRteri. Dico conversus sum, et 

deinde « cognitum tibi feci, » id est, confessus sum 

« delictum meum, » id est, quod deliqui nihil fa- ^ 

ciendo, « et injustitiam meam,» id est,quod contra 

-vetitum feci « non abscondi, » sed tibi manifesta- 

^i : non quod aliquando essent ignota, sed ille di- 

citur nota Deo facere peccata, qui seipsum cognos- 

cit damnabilem, et medicum requirit. 

Hic ostendit quid prosit cognoscere peccatum. 
Delictum tibi feci cognitum,ex quo etiam « dixi,» id 
est, deliberavi, scilicet apud me ipsum, « Gonfitebor 
€m Dominoinju8titiammeam/>idest,malaoperamca, 
<]uod facere est adversum mc,qui prius peccata mea 
tlefeiidere cohsueYeram, « remisisti tu » non solum 
peccalay sed mala opera, scilicet « impietatcm, » id 
est, » ezooBationem « peccati mei. » Licet autem 
Deus dinuttat peccata, ex quo homo in voluntate 
pcenitet, tamen confitendum est ministris Ecclesis, 
quia, nisi eonfiterentur, ex sua inobedientia damna- C 
rentur, Quod ostensum est Lazaro, qui postquam 
resuscitatus fuit, indiguit solvi. 

Ponit commendationem confessionis, cum dicit 
Banctos orare pro remissiono impietatis,qua3 remis- 
8K) habetur ex confessione. Bona est impictatis re- 
ixiissio, et <« pro hac » habenda « orabit omnis sanc- 
tus in tempore opportuno, » id est, in hac vita, in 
qoa tantum valet oratio impctrarc. 

Alia commendatio confessionis. Boni orabunt, 
** Terumtamon » habitantes « in diluvio aquarum 
multarum, • id est, in submersione multorum pec- 
catorum, « non approximabunt » ad eum per ali- 
quam coniessionem. 

Et bene debent sancti orarc ad te, quia « tu es 

refug^um meum, » id est, facis mc securum « a tri- j) 

bnlatione» peccatorum praeteritorum « quas circum- 

dedit me : » et tu,Domine « erue moaacircumdanti- 

ba8me,»idest,dsmonibus et pra;sentibus peccatis: 

tQ,dico, « ezsultatio mea, » id est,de quo exsulto,se- 

caras quod cito eripias.Ponit hic quartam partcm, 

sdlicet per remissionem,quam facit Ghristus confi- 

teotibus.Gontinuatio : Bene dico te esse refugium, 

quia tu ipse dicis : « Dabo tibi intellectum » quo 

confitearis peccata tua, et « in via qua gradieris, » 

id e8t,in bonis operibus, quibus ad Deum incedis, 

« instruam te : c< amodo do arma quibus possis pu- 

gnarey scilioet, virtutes : et quia sic instructus, sine 



Doi custodia non possis pcrsistere, dicit : « firmabo 
supcr to oculos mcos, » id est, pcr miscricordiam 
custodiam. 

Et quia dabo intellectum, «nolitc fieri sicut equus 
et mulus, quibus non est intellectus. » Similcs es- 
sent equo, si non attendcrent quem portarcnt,8ive 
Deum, sive iniraicum, Similes essent mulo, si non 
considerarent onera sua, an portarcnt peccata^sive 
bona opera. Vel per equum accipiamus gentilem 
populum, qui indomitur et cffrcnis legem non cu- 
rabat : per mulum, Judaicum populum, qui durus 
et pigcr erat ad legem implendam. 

Dico nolitc fieri, sed, o Domine Deus, si talcs 
fuorint « confringc maxillas eorum in chamo, » id 
est, in minori penuria victus ct vestitus, « et in 
frcno, » id cst, in majori penuria victus. Ghamus 
est ligatura qua ligantur domita animalia : frenus 
qua indomita : maxillas dico eorum « qui non ap- 
proximant ad te » pcr confcssioncm. 

Pcr chamum ct frcnum corrige cos, et prajter 
hsic sunt « multa flagclla peccatoris, » id est, qui- 
bus debent corrigi peccatorcs : « sperantes autem in 
Domino misericordia circumdabit, » quia in nullo 
dcficiet eis misericordia. Ilasc verba sunt Ghristi ad 
Patrem, ex quo dixit confringe. 

Miscricordia circumdabit sperantes, ideo vos, jus- 
ti, qui in Domino speratis, « IsBtamini » in mente, 
« et exsultatc » in corpore, « et gloriamini » jam se- 
curi de gloria « omnes recti corde. » 

IN PSALMUM XXXII. 
TiTULUS : Psalmus David in finem, 

« Exsultate, justi. » Psalmus iste convenit David 
prophctaj, qui ct hic loquitur, et facit cantilcnara de 
laudc Dci, quaj mitigat tentationes diaboli, slcutcan- 
tilcnaDavid mitigatspiritumSaulis. Matcriaest laus 
Dei.Eam itatractat:admonct ad laudem Dei,ponen- 
do causas quare debcamus Deum laudarc.In sccun- 
da parte ostendit illos cssc beatos qui Deum lau- 
daverunt. Intentiocst admonere ad laudem Dei,quod 
notatur in prima parte,aqua sic exsultantcr incipit. 

Vos impii non debetis exsultarc in Domino, sed 
vos « justi exsultate in Domino » ct non in munda- 
nis. Bene dico, justi exsultate, quia « rectos » illos 
qui cxsultaverint « decet laudatio, » scilicet ut lau- 
dent Deum. Unde dicitur : « Peccatori dixit Dcus, 
quare tu enarras justitias meas? {Psal, xux.) » Et 
item : « Non est speciosa laus in ore peccatoris. 
{Eccli, XV.) » Vel si habeatur collaudatio, per eam 
laudantium unanimitas intelligitur. 

llic ponit partes laudationis, quam admonct fa- 
cerc nos dicens : quia dccet rectos laudatio, ideo 
vos rccti « confitcmini Domino in cithara, » id est, 
laudate cum in corpore vcstro, et in substantiis in- 
ferioribus, scilicet, in eleemosynis,quod per citha- 
ramidcointelligimus,quiacitharacstin8trumenlum 
ab inferiori parte resonans, et nos ab inferioribus, 
id cst, ab istis mundanis resonemus ad laudem Dd 
bene disponendo ea : et non tantummodo ab infe- 



303 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. 1, — COMMENT. BIBL. 



3Mt 



riori parte, sed « psallile illi, » id ost, bene opera- j^ ita : « Ponens abyssos, » id est, profundissime teae. 



mini « in psaltcrio, » id cst, iu spiritu : psalterium 
dico « deccm chordarum, » id est, in spiritu implente 
decem praBcepta legis. Per psalterium accipimus su- 
periorem laudem, quae est in spiritu, quia psalte- 
rium a superiori parte emittit sooum. Hic notamus 
contomplativam : ct ubi dicit,Confitemini in cithara, 
aotivam vitam. 

Et non solum in cithara et psalterio,sed « cantate 
ei canticum novum, » id est, laudate de transmis- 
sione Filii sui in mundum, quae laus de incarna- 
tione dioitur novum canticum, quianon fuerat nobis 
cognitum.et ctiam « psallitc ei in vociferationc, » id 
est, laudato eum ita intcnta devotione, quod eam 
l^umanaj vooes non valeant explicarc : et quia multi 



brosos « in thosauris suis, » id est, ut sint pars the^ 
saurorum suorum, ut per eos legitime certantes re- 
muneret. Sicut enim sapientia data est sanctis dO'» 
num Dei, sic etiam mali donum Dei sunt cum san- 
otis ad majorem coronam dantur a Deo : ut Decios 
beato Laurentio datus fuit ad mcgorem ooroBam.Ei 
ideo, quia talis est « omnis terra » et si noa poteBt 
laudare, saltem « timeat Dominum : » sed si ex soi 
non habet quod timeat, « ab eo » Domino « oomoMK 
veantur » dico per inspirationem ab hoc timeani, 
commoveantur' dico « omnes inhabitantes orbem. » 
Et iste bene poterit commovere, quia ipseci^ean^ 
omnia, et hoc est « quoniam ipse dixit, >» id esttVO- 
luit « ot facta sunt » omnia,id est^informis materia. 



compuncti ita Deum laudant, et tamcn postea in -^ et in ha^ formata redacta, et « ipse » prii2S:« maa- 
peocata incidunt, addit : « bene, » id cst, ita psalli- davit, » id est, voluit « et creata sunt, » id esi, de 



te, ut ultra non velitis non psallere. 

Hic incipit causas reddere, quare sic admoncat 
nos laudare Dcum. Gontinuatio : « Idco debetis 
Deum laudare « quia rectum est verbum, » id est, 
praBceptum « Domini. » Nihil enim nisi rcctum prae- 
cepit « et omnia opera ojus in fide, » id est, recta 
et fideli^ sunt. Vcl « in fide sunt, » id est, ex fide 
haberi possunt, quia nulli fit remissio vel confessio, 
nisi prius in fide. Vcl « in fide » quia quiccunque 
Deus facit, causa confirmandffi fidei vel promdven- 
dffi faoit. 

Ideo quoque laudandus est, quia « diligit miseri- 
cordiam et judicium : » et non ideo dicit quin ipse 
quoque diligat, scd quia ipse potius operatur secun- 



non esse, ad esse venerunt, soilioet facta est infor^ 
mis materia.Vel ita : « Ipse dixit et factasunt,» om»> 
nia « ipse etiam mandavit » per angelos, et omnia 
« crcata sunt, » disposita,id est,ordinatim facta.Sicat 
per angelum missum Moysiylexfuitordinataetfacfca. 

Dominus fecit omnia, et ipse « dissipat, » id est^ 
destruit « consilia gentium, » scilicet, de cultunu= 
idolorum, quando ad se convertit omnia : «c re- 
probat autem cogitationes populorum, » id est,Jii<r 
dffiorum, qui dicuntur populi, propter legem in qua — 
vivere debebant. Gogitationes ist® fuemnt delegeet 
loco retinendo, et cum Dominum in sepulcro reti- 
nere putaverunt: et non tantum ipsorum minorum, 
scd « otiam reprobat oonsilia principum^ » id est, — 



dum hoc. Secundum misericordiam operatur,cum C[ da^moniorum, regum; ducum, et pontificum. 



peccata remittit ; secundum judicium, cum et bonis 
et malis secundum meritorum qualitatem tribuit, 
quasi sic diceretur : Unde habemus quod ipse dili- 
gatmisericordiam? Reddit causam,quia« misericor- 
dia Domini plena est terra, » id est, homines in 
terra tota. Ostendit quomodo plena est terra mise- 
ricordia Domini,quia « co^li, » id est,apostoli « sunt 
firmati verbo Dei, » id est, in doctrina in»tructi, et 
exemplo Verbi Dei, id est, Filii, « et omnis virtus 
eorum, » id est,omnia miracula quaecunque ipsi fe- 
cerunt : vel fortitudo eorum contra adversa,sunt fir- 
mata« spiritu oris cjus, » id est,Filii,per quem lo- 
quitur Pater,Filii dico ejus Patri,et.hic notamus to- 
tam Trinitatem .Ideo quoque laudandus est,quia ipso 



Gonsilium eorum dissipatur : « consilium autem-^ 
Domini» de rcparatione humani generis,qaam Deoflv 
occultavit multis, « manet in ffitcrnum, » id est^im^ 
mutabilc est : « et cogitationes ejus,» id est,di8po^ 
sitiones ejus, quae dicuntur « cordis » quiarationa^ - 
biliter factas 8unt,extundentur«ageneratione usqug»> 
in aliam generationem » et iterum in aliam genera^- 
tionom. Dispositiones Dci sunt, quidquid in omni 
tempore est. 

Hic incipit secunda pars. Gontinuatio : Et quia 
ipse Dominus est talis « beata » est illa « gens,ci]gu8. 
est Dominus, » id est, qu» fecit Dominum suum il« 
lum qui est « ejus » velit,nolit : « Deus ejus,» id est^ 
voluntarie constituit sibi illum Dominum, qui eat 



est « congregans aquas maris, » id est, mundanos n Dominus ejus potestate.Incipit enumerare beatitu^ 

V^_»i___ _ .J /1«. »i.. o^l ^^^«•'.4' nrv.-.^ ..» .. • J J» T» J* J '11 1 1 1 . . 



homincs,qui fluctuant sicut aquoe maris, ponendo 
eos in Ecclesia « sicut in utrem » quia sicut aqusa 
quffi sunt in utro coarctantur ne cxeant, sic justi 
positi in Ecclesia, divinse paginoe instructione coar- 
ctantur,ut non nisi eo pcrmittente qui posuit,egredi 
valeant.Per utrem qui fit ex corio mortui animalis, 
intelligimus Ecclesiam, quaecarnalcs mortificat con- 
cupiscentias : ipse, dico, « ponens abyssos, » id est, 
profundos in sensu « in thesaurissuis,» id est,dedit 
eis partem thcsaurorum suorum,conferendo eis co- 
gnitionem sapientiaB et scientiae suae, sicut fecit 
beato Paulo, qui cognovit eum profundi sensus.Vel 



dines. Bene dico, quod illa gens est beata, quia est 
populus electus in hsereditatem Dei, et hoc est 
« populus quem elegit in hsreditatem sibi. » Idea 
beata haereditas illa, quia Dominus excolit doctrina 
et intellectu divinorum fontium. Elegit dico, non 
quod det eam possidendam alii, sed sibi. 

Beata est iterum illa gens, quia « Dominus res« 
pcxit » eam, id est,misertus est ejus « de coelo, » id- 
est,humanitate Filii sui. Magna enim Dei misericoi^ 
dia fuit, quod Verbum suum incarnari pro nostra- 
fecit redemptionc.In « respexit » intelligimu8,quod 
homo longe propter peocatum a Deo remotoa eraM et 



»5 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



306 



postquam Vorbum Incarnari fecit « vidit, » id ost, A 
jam quasi ex debito revelavit, dando vires « filiis 
hominum, » id est, rationalium. 

De ccBio « respexit de habitaculo suo, » id est, de 
hamanitate Filii sui,in quo ipse habitavit : habita- 
eulo dioo « prsparato, » id est, magno consilio et 
sapienti ad habitudinem Domini ordinato : respexit 
« super omnes qui habitant terram. » 

Enumerat iterum beatitudincs. Gontinuatio : re- 
Bpexit ille « quia fixit corda, » id ost, intcllcctus 
<i eoram » boc modo, scilicet « sigillatim, » id cst^ 
aonomnibuseumdemintelloctum dedit,sed singulis 
angulum : « qui etiam intelligitomniaoperaeorum,» 
8dlicet,quo intellectu faciant quidquid faciunt : et 
hec est maxima beatitudo. Gum enim nostras in- 
fiifmitates intelligit, confert sua solatia nobis. ^ 

NoH tantum pr»dicta hffic facit Deus, sed etiam 
a^JuTat reged et gigantes ? quod auxilium a Deo vere 
necessarium est, quia sine eo « non salvatur rex, » 
id eBt, iile qui bene regit suam terrenitatem, « per 
muliam virtutem » suam scilicet, licet Deus dedisset 
ipei multas virtutos ; « et gigas,» id est, qui fortis est 
ad pugnandum contra inimicos Dei, et velox ad cur- 
reddum per viam propositam, « non salvabitur in 
multitadine virtutis suae,» id est,per{virtutem suam, 
quamvis habeat multam, nisi Deo adjuvante. 

« Eqao8etiam,»idest,bumanafclicitas,qu(B sub- 
levai hominem, sicuti equus sessorem, est « fallax 
ad salutem » quam videtur promittere : nec dico 
quod bttc (elicitas tantummodo sit parum fallax,sed 
etiam quantacunque possit esse, fallax est, et hoc 
eit : « in abundantia autem virtutis susd, » id est, C 
iatbundanti virtute divitiarum,id est, in multitu- 
diiie dlvitiarum « non salvabitur » aliquis homi- 
nam. 

Hsc prsdicta salvare nequeunt^ sed « ccce, » id 
eit,in manifesto habetur salvatio, scilicct » oculi, » 
id estymisericordia « Domini, » sunt « super timen- 
tes eum, et in eis qui sperant super misericordia 
ejus. » Deus oculo miscricordiffi et se metuentcs et 
itt gperantes aspicit. 

Qtii sperant ad hoc, scilicet « ut » ipse « eruat » 
eos « a morie » ffiterna « et alat eos » in justitia, « in 
fame » deilicet, in hac vita^in qua justitiam esuri- 
mns^ vel ad hoc continuatur quod dicit « oculi Do- 
mitu super Justos, » ad hoc scilicet, « ut ipse eruat 
a morte animas eorum. » D 

StqMndoquidem Dominus talis est,scilicet,quod 
i)e«6 faoit accedentibus ad eum, ideo « anima no- 
8t»a, » sdlieet prophetsB et consimilium, « suitinet 
Domimam, quoniam » ipse Dominus est « adjutor 
neeter » ad bene operandum « et protector » contra 
tek advdrsariorum. 

Befie dicoquod sustinet^ « quia » cum Istitia sus- 
tinet, et hoc est « in eo IsBtabitur, » id est, modo 
laBtatur, et perseverabit Iffitando « cor nostrum. « 
Et bcne dico quod l(ctabitur,quia jam « speravimus 
innomine ejus sancto. » 
St « qoemadmodum speravimus in te,o Domine » 



ita « llat misericordia tua supor nos. « Spcrarc in 
nomine Domini cst,cx hoc quod nomen suum orat, 
haborc spem vitflB t^Bternai. 

IN PSALMUM XXXIII. 

TiTULUs : Psalmiis David cum mutaret vuUum suum 
coram Abimelech, et dimisit eum, et abiit, 

« Benedicam Domino. » Lcgitur in historia, quod 

David fugit pcrsecutionem Salis, et venit ad rcgcm 

Achis. Gumquo aliquandiu sub co militasset^ apud 

regem accusatusestpropterinvidiam.Timens ergo 

damnari David ab eis, areptitium so simulavit, et 

propter ca dimisit cum Abimclech vel Achis : unius 

enim regis nomina sunt, scd Achis proprium est : 

ct sic David evasit,ct abiit.Abimelech autem com- 

mune nomen crat regis tcrrae illius,et Achis pro- 

prium : et ideo ponit nomen hoc Abimclech, quia et 

convenientius cst, sccundum hoc quod nunc agit, 

proptcr interpretationem. Post illam autem mutatio- 

nem David psalmum istum composuit : ncc idco 

quod de illa mutatione carnali intenderet, sed per 

illam spiritualem mutationcm intellexit.Titulussic 

exponitur, Psalmus iste convcnit David prophets, 

habitus de hoc,quod « commutavit vultum suum,» • 

id cst, voluntatem suam.Gum cnira prius in carna- 

libus obscrvantiis immorari voluissct, intelligens 

postea easnihil valerc,sed in solo Deo confidendum 

esse. Licet cnim secundum legem hoslias immola- 

ret, non tamcn in illis confidebat, sed per eas sa- 

crificiumEcclcsiae intelligebat. Mutavit dico «coram 

Abimelech, » id est, Jndffiis, qui dicuntur regnum 

patris : Dei autom patris omnium Judaji erant re- 

gnura.Goram Judffiis nihil valcrc sacrificia vitulo- 

rum,scd soli Deo sacrificandum esse prophetavit, 

cum dixit : « Non accipiam de dorao tua vitulos, ne- 

que dc gregibus tuis hircos {Psal. xliv.) » « Et iterum : 

Sacrificiura Doo spiritus contribulatus {PsaL l). » 

Etiterum.«Sacrificium ctoblationcm noluisti,aurc8 

autem, etc. » (Psal. xxxix.) Et sicut Abiraelech repu- 

tavit euradera David cssc insanura, sic Judaei reputa- 

verunt cura insanura, cura in ritus suos non confi- 

dcre cognoverunt, et tunc Abiraclcch, in rcgnumi 

patris, scilicct Judaei, diraiserunt eura, ei si non 

corporaliter, taracn voluntate : ct ita Davidabiit, id 

est, ad aliura ritura, id est Ghristianura, jam trans- 

iit. Potest ctiam Ghristus loqui in hoc psalmo, et 

convcnict expositio tituli,sicut historiali DavM, sic 

psalmus isti convcnit David, id est,Ghristo, cum mu- 

tavit vultum, id est, voluntatera suara, cum prius 

lcgem ostendit,postea lcgcra nihil valere,8ed solum 

corpus suura sumcndura cssc, cura diceret : « Nisi 

raanducavcritis carnera filii horainis, ct biberitis 

cjus sanguinera, non habcbitis vitas in vobis 

{Joan. VI.) » Mutavit dico coram Abiraelech, id cst, 

corara Judajis,et ideo dimiscrunt cum JudsDi.id est, 

spiritualiter reccsscrunt ab eo, ct etiara discipuli 

abicrunt retro,ct sic Ghristus abiit ab cis reraotus 

a legc oorum. Matcria cst Ghrislus sccundum hunc 

novum statura,hanc sic cxscquitur : in prima parte 

laudat hanc novitatem sacrificii , et admonct con- 



307 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPIST. OPP PARS I. — COMMENT. BIBL. 



308 



Bortcs SU08, ut sccum laudcnt Dominum. In sccunda 
partc admonct fidclcs ad participationcm Dominici 
corporis, ut ad hoc sc dignos praiparcnt. In tcrtia 
parte admonct rudes, ut ad hanc novitatcra acce- 
dant. In quarta parte ponit causas, quarc sic acce- 
dendum, scilicet,quia Deus bonis bona rctribuit, et 
malis mala. Item monct omncs, ut ad hanc novita- 
tem accedant, et sic, sive Christus, sive prophcta, 
a laudc Dei ingreditur, diccns : 

Quia aliquando bencdixi Dominum pro temporali- 
busy modo « bencdicam, » id cst, laudabo « Domi- 
num, » non tantum cum Judaeos prosperat sicut so- 
lebam,sed « in omni temporc, » et hoc bonis operi- 
bus inhserendo, ct sicut laudabo eum in operibus, 
sic « sempcr laus cjus in ore meo, » id cst,laudabo 
eum voce. Vel sic loquitur : Qui scmper benedixi 
Dominum, benedicam oum in omni tempore. 

Bene dico,laudabo Dominum, quia per hoc lauda- 
bilis erit anima mea : et hoc est : « anima mca lau- 
dabitur, » id est, laudabilis apparcbit habitans « in 
Domino, » et per hoc ostendit Dominum laudabilcm 
valde, cum propter accessum illius animalaudabilis 
comprobatur,et quod ego dico « audiant mansueti, » 
id est, intelligant humiles « et » audientes « laeten- 
tur » scilicet, de'hac novitatc. 

Et quandoquidcm anima mea per eum laudabilis 
est, ergo vos consortcs « magnificate Dominum me- 
cum, » id est^ pra^diccmus eum gloriosum inter 
multas gentes, et non solum ipsum Dominum ma- 
gnificemus, sed « cxaltemus nomen ejus. » Deum 
exaltamus, cum eum omnipotentem prsBdicamus, 
et tum nomen ejus, cum illud por multa loca cfTun- 
dimus, tendentes « in id ipsum, » id cst, in unita- 
tem, scilicet, in eodem afTectu, cadem immutabili- 
tate Dominum vencremur. 

Ut populus invitatus ad laudem Dei festinarct, 
dicit quffi bona sibi indc provcnerint. « Exquisivi 
Dominum, » id est, cxtra omnia quicsivi, postposi- 
tis omnibus temporalibus : « et ipseexaudivitme,» 
id cst, sui cognitioncm mihi innotuit, « eteripuit me 
omnibus tribulationibus meis, » id est,liberavit me 
a tribulatione peccatorum et dasmonum. 

Postquam admonuit ad cantandum, secum ad 
ipsam communionem novisacrificiipopuloshortatur 
acccdere. Continuatio : Quia hoc mihi fecit, idco vos 
alii « accedite ad eum » per gradum virtutum « et 
illuminamini » majori cognitione Dei. Quanto enim 
magisaliquis ad Deum acccditf tanto eum Deus sua 
abundantiori cognitione perfundit ; vcl illumina- 
mini » sacra prajccptione : et postquam illuminati 
fueritis, « facies vestra3, » id cst, intollcctus vcslri 
« non confundentur. » IUi enim qui non intclligunt, 
erubescunt : sicut illi qui abicrunt rctro dicentcs : 
« Durus est hic sermo {Joan, vi.) » 

Dico acccdite, illuniinamini, cthabcbitis auxilium 
angeli Domini custodicntis vos : et hoc cst : Iramit- 
tit angelum Dominus : ct dc hoc potcstis cssc certi 
exemplo mei, quia « iste pauper, » scilicet, vel qui- 
libct verus pauper « clamavit, et Dominus cxaudivit 



A eum, et cx omnibus tribulationibus ejus salvavit 
eum » ut supra cxpositum est. 

Et sicut Dorainus immisit angelumad me salvan- 
dum, ita « imminet angelum » ccelestem spiritum, 
vel angclura, id est, Christum, qui est angelus ma- 
gni consilii : vel angelum, id cst, quemcunque pro- 
bura virura « in circuitu tiraentium eum, »id est,in 
oraniparte, id est,in orani nccessitate defendit ti- 
mcntcs eum : et ipsc vel angelus vel Dominus mis- 
sus « eripieteos. » Vel,ut in frequentiori invenitur, 
« immittet, » id est, immissionem facit ad defensio- 
nera (c angelus Domini, ut immissio angeli scutum 
sit « in circuitu timcntium eum. » Hanc litteram 
comprobat alia translatio, qus habet : circumdat 
angclus Domini in gyro timcntes cum. 

I^ Dico acccdite, illuminamini, et accedentes et 
illurainati « gustate » Dominici corporis refec- 
ctioncm. Qui enim non accedens per virtutes, 
et non illuminatus, gustaret illud, judicium sibi 
manducaret ct biberet (/ Cor. xi). « Gustate » dico 
« et vidcte, » id cst, intclligite, quia Dominus ipse 
Christus est, quem vos gustatis, et ipse « Domi- 
nus suavis est, » quia peccata dimittit, homines ia 
virtutc conscrvat, et tandem confert vitam ster- 
nam : et quia talis est « beatus est vir » ille, 
non qui legalibus confidit sacrificiis, sed « qui 
sperat in eo. » Quia dixerat Deum suavem, ne 
ejus suavitas tasdium generaret, subdit : quamvis 
sit suavis, tamen « tiraetc » eum « Dominum » of- 
fenderc « sanctis ejus, » id cst, sanctificati ab ipso : 
non dico minores, sed quantumcunque sitis ex- 

C celsi meriti « quoniam non est inopia timentibus 
eum. » Quomodo enim indigerent illi qui Deum 
habent, qui cst omne bonum? Licet has miserias 
temporales sustineant, tamen non pro inopia, sed 
pro summa gloria sibi eas reputant. 

Timentes Deum non esuriunt^ sed « divites,* » id 
est tcrrenorum amatores « eguerunt » spirituali 
rcfectione Dominici corporis : nec tamen neglexe- 
runt, sed potius multum desideraverunt per natu- 
rara : et hoc est, quod dicit : « et esurierunt : inqui- 
rentes autem » non mundana,sed solum « Domi- 
num, non minuentur omni bono » id est, habent 
Dominura,qui est omne bonum sinc imminutione, 
quia eis orania necessaria conferet. Vcl ita : divites 
eguerunt virtutibus, ct esurierunt Dominicam re- 

D fcctionom. 

Ilic incipit tertia pars, in qua rudes admonet. 
Continuatio : Quia inquirentes Dominum non mi- 
nuentur aliquo bono, ergo vos « filii » derelicta 
irapietate «venite» ad finem,ct hanc institutionem 
accipite, et « audite rae, » id est, doctrinam meam 
intclligite, ct ego « doccbo vos timorem Domini, » 
id est, quoraodo Dominum timore debeatis. Rudes, 
quamvis cxtra Ecclesiam, tamen paterna afToctiono 
filios vocat,sicut Abraham divitcm,in inferno quoque 
positum legitur appcllassc filiura. 

Doccbo tiraorem Domini, ex qua doctrina vi- 
tara habebitis : ct hoc tali interrogatione dicit, 



309 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



310 



quam omni assequatur assensu. Quis enim homo A 
tam fatuus qui aut dicat : Vitam nolo, aut dies 
yidere bonos non cupio? et hoc est : « Quis est 
homo qui vult vitam, » nec dico de vita acta in mi- 
seria, sed quis est ille « qui diligit videre dies bo- 
nos, » id est, vitam sternam,scilicet, vitam actam 
in bonis diebus ? » 

Dico, docebo timorem Domini^ hunc scilicet, 
« prohibe linguam tuam » scilicet « a malo, » id 
est, ne in aperto mala loquaris, nec etiam mala lo- 
quaris intentione bona, et hoc est> « et labia tua ne 
loquantur dolum. » 

tt Diverte etiam, id est, declina « a malo » opere : 
et quia hsc non suflQciunt addit « et fac bonum. » 
El quia caro semper repugnat spiritui, et vult 
nt non faciat bonum, dicit : « inquire pacom, » «^ 
cum carne scilicet reprime eam : et quamvis nun- 
quam invenire possis,quia semper repugnat,tamen 
semper « persequere eam, » id est, opprime 

eam. 

Hic incipit quarta pars. Dico, fac bonum, quia 
« oculi Domini » sunt « super justos » per miseri- 
cordiam : et si ipsi aliquid petunt, « aures ejus, » 
idest, clementia et potentia ejus sunt parat^ « ad 
eorum preces « exaudiendas. 

Dominus exaudit justos, malos autem damnat, 
et hoc est : « Vultus autem Domini,» id estvultuo- 
sitas, scilicet ira Domini est « super facientes 
maia, ulperdat deterra, » scilicet viventium, non 
solum eos, sed etiam « memoriam eorum. » Tunc 
enim perditia erit memoria eorum, cum nullus 
sanctorum super eos aliqua pia actione movebitur. C 
Unde dixit Abraham : « Inter nos et vos magnum 
chaos firmatum est {Luc. xv). ». 

Oculi Domini super justos. Et de hoc possumus 
csse securi, quia Dominus exaudivit priores patres; 
et hoc est : « clamavcrunt justi et Dominus exau- 
divit eos, et ex omnibus tribulationibus eorum libe- 
raviteos. » 

Et sicut liberavit eos, sic « est » modo « juxta, » id 
est, benignus his qui tribuiato sunt cordc, » scilicet 
compunctione peccatorum : et ipse « salvabit humi- 
les spiritu, » id est, illos qui nihil reputant ex se, 
sed ex solo Deo omnia. 

Dico salvabit eos, sed tamen remanent « mult® 
tribulationes justorum : » justorum enim proprium 
ut tribulentur, et « de his omnibus liberabit eos j) 
Dominus » cum ducet eos in regnum suum. 

Tandem liberabit eos Dominus, et interim « cus- 
todit omnia ossa, » id est, omnes virtutes et for- 
titudines « eorum, » et quod nullum damnum de 
virtutibus suis passi sunt; et hoc : est « unum ex 
his non conteretur, » quia Dominus non sinet eos 
deficere. 

Isti non conterentur. « Mors autem peccatorum 
pessima, » qua imminente, peccatores damnatio- 
nem aet^rnam incurrunt,et vitam turpissimam : et 
hoc est, quod « qui oderunt justum » scilicet ipsi 
peccatores « delinqucnt,» id est pcccabunt. Hic pro 



justis contrarium. Continuatio : Mors poccatorum 
pessiraa est, « animas autem servorum suorum 
redimet » id est, rcdemptos pcr sanguinem Filii 
deducet ad vitam aeternam : et vitam eorum pras- 
sentem faciet, mundam : et hoc est « non delin- 
quent omnes qui sperant in eo, » 

IN PSALMUM XXXrV. 
TrroLUS : In finem psalmtis David. 

« Judica, Domine, nocentes me. » Psalmus iste 
convenit David, id est, Ghristo, dirigens nos in fi- 
nem. Intendit enim nos admonere ad passionem. 
Materia est passio et resurrectio. Eam six exsequi- 
tur : In prima parte ponit orationem. In secunda 
enumerat passionem cum exsultationc resurrectio- 
nis. In tertia, quid illa passio et resurrectio effi- 
ciat, sicut in psalmo : Deus, Dcus respice in me, 
passionem enumerat, sic in isto : sed quamvis de 
eodem dicat, tamen semper de eadem materia di- 
versa dicit. 

In oratione quam praBponit, orat sibi et inimicis, 
tam convertendis, quam non convertendis ; non 
convortendos daemones accipimus, et obstinatos 
Jud£OS,quibus sic imprecatur: «Domine, judica,» 
id est, damna « nocentes me, » id est, dsemones^ 
vel inconvertendos Judaeos : et ipsos • impugnan- 
tes, « non tamen expugnantes « me, » tu « expu- 
gna, » id est devince. Expugnati erant in resur- 
rectione Christi : quia non potuerunt eum retinere 
in morto, sicut putaverunt : et hic jam sibi incipit 
orare. 

Expugna dico, et ut possis expugnare, « appre- 
hende arma et scutura, » id est, qui ante occulte, 
modo evidenter operare in mc arma, quibus possim 
inimicos devincere : ot scutum, quo me defendas. 
Haec autem arma et scutum sunt voluntas Dei, et 
tu qui aliquando vidoris sedisse,« exsurge» mani- 
feste « in adjutorium mihi, » id est ad, cooperan- 

dum mihi. 

Exsurgcdico ad cooperandum mihi,et « effunde,» 
id cst,notiricamundo« framcam, » id cst, animam 
meam, qua tu diabolum devicisti, « et conclude 
inimicos,ne nomon corum dilatetur : quod faccre, 
erit « adversus eos qui me persequuntur. » Ipsi 
enim nomen mcum volunt concluderc, et suumdi- 
latare. Quod per singula pctant « dic animaB me« » 
in ipsa implotione roi : « Ego sum salus tua » om- 

nimoda. 

Hic incipit orare de conversione inimicorum 
quos pra3viderat convcrtendos. EITundo frameam : 
« qusercntes animam meam,confundantur, » idest, 
habeant crubescentiam de peccatis suis, et deinde 
« revercantur, id est, timcant me et honorent. 

Etnon solum quajrcntes actus animam meam,sed 
etiam « cogitantes friihi mala, » scilicet consen- 
tientes facientibus, « avcrtantur » a via sua mala, 
ila ut sint « retrorsum, » id est, scquantur me ot 
sic aversi « confundantur, » id cst, erubescant de 
peccatis suis prajteritisi : qucc memoria erit eis 



311 

t * 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 



•13 



custodia virtutum. Et ponit per quod possint re- A 8cilicet,et« quoniamexprobraveruntfmimammeiHii 



trorsum averti, dicens : « fiant tanquam pulvis antc 
faciem venti. » Per ventum sancti Spiritus impul- 
sionem accipimus, et orat quod sicut pulvis vento 
materiali a terra erigitur, ita isti Spiritu sancto a 
terrenis ad amorem coolestium eleventur : et si ipsi 
non assentiunt Spiritui, sit « angelus Domini » 
sive malus sive bonus « coarctans eos, » id cst, 
coercens ad conversionem, sive pcr poenam, sive 
per infirmitatem, sive quolibot alio modo. In hoc 
versu duo genera correctionis notamus, unum vo- 
luntarium, aliud coactum. 

« Et fiat via illorum, » id ost, mala opera eorum, 
qu8B prius eis lucida videbantur, videantur « tene- 
brse, » id est, tenebrosa, ut ulterius timeant ince- 



supervacue^ » ut supra « veniat iUi » populo « la- 
queus, » id est, paretur eis occulta destnicUo, 
« quem ignorat, » id est, quem ipse nesciat^ sicut 
complctum est in occulto destructione per Titum et 
Vespasianum : ct non tantum paretur» sed etiam 
habet efficaciam in eis : et hoc est « cadat »populus 
« in laqucum ipsum » ut supra expositum est. Vel 
idem est in Iaqueo,vel cadat in laqueum « in ipso, » 
id est, ipsa machinatione ; « et captio quam abscoQ- 
dit apprehendat eum, » scilicet illa vis ()|iam ip^i 
paraverunt Domino, sit causa quare ipsi destruan- 
tur corporaliter. 

Hic incipit secunda pars.Illis itaeveniet : « anima 
autem mea exsultabitin Domino » et hffic exsoltatio 



dere per ea sicut per tenebras : et eadem in qua so p fuit in passione spos resurrectionis : « et delectabi- 



prius firmiter stare putabant fiat eis « lubricum,» id 
est,lubricosa,ut intelligant nemincm firmiter posse 
stare : si hoc nolunt cognoscere ; « angelusDomini » 
sit « persequens eos » quacunque impulsione. Hic 
quoque notantur duo genera correctionis. 

Et « quoniam absconderunt mihi interitum laquei 
« sui, » id est, occultos laqueos paraverunt mihi, 
qui laqucus erat causa interitus : absconderunt dico 
« gratis, » id ost, sine merito meo et quoniam 
« exprobraverunt animam meam « dicentes : Da3- 
monium habes et similia : et hoc « supervacuc. » 
In hoc quidem vacue, quia non erat quod dice- 
bant : in hoc supervacue, quia immunis a peccato 
Filius Dei erat. 

Et quoniam hoc fecerunt, veniant eis pro illis 



tur » in ipsa resurrectio^e « super aalutari ^UQ»» id 
est, de salvatione, vel divinitate sibi unita. 

Et tunc « dicent » in re ipsa « omz^ia psaa m^»» 
id est,omnesvirtutesmes : «0 Domine » qui ea « eri- 
piens » per quamdam violentiam « inopem, » id est, 
genus humanum « de manu fortiorum ejuf » inopi^^ 
id est, de manu fortiorum diabolorum : et etiam 
eripicns « egcnum et pauperem, » id est,humaaqm 
genus « a diripientibus eum, » id est, a miiiiatri^ 
diabolorum qui ex prseccpto diabolico geAU9 huma- 
num ad diversa peccata diripiunt, « qui? aimili? 
tui ? » Inops dicitur humanum genuSi secundum 
hoc quod erat passibile et mortale et in dominio 
diaboli erat : egenum secundum hoc quod aicut ille 
egcnus est, qui victum suum cum labore f usrit,^!^ 



malis bona, et hoc est « veniat, » id est, paretur G ipsum quoque qusrit aliquam cognitionem de Dep 



« illi » populo « laqueus, » id est,doctrina quailla- 
queetur « quem ignorat, » id est, sicut mihi igno* 
ranter paraverunt laqueum, sic illis ignorantibus 
paretur : et non tantum paretur laqueus, sed etiam 
« cadat » populus ille in laqueum^ id est, ipsa do- 
ctrina efficax sit in eis : ita dico in laqueum, quod 
« in idipsum, » id est,Iaqueus istc sit Jaqueo similis 
quem paraverunt, ut sicut laqueo suo mc prorsus 
retiner6 voluerunt, ita ista laqueo isto retineantur. 
Sf habeatur, in laqueo ipso, idem crit. Dico la- 

Sueus apprehendat eos, « et captio quam abscon- 
it, » id est, mors quam Christo occulte parave- 
runt « apprehcndat eos^ » id est, causa sit quare 
ipsi moriantur in peccatis suis. Vel sic potest legi. 



et tamen adhuc erat pauper, quia mqdicum in cjua 
cognitione proficiebat. 

Prffimissa exsultatione,de passione narrareingre- 
ditur.Gontinuatio : Quamvis ita exsultet anima me^^ 
tamen non removentur hunian^ miseris. « Surgen- 
tes iniqui testes, » qui ideo iniqui dicuntur, quii^ 
alter mendacium altcrius testimonlo conapi^oba^^ 
« intsrrogant mc, » id est, accusationes imponebont 
mihi per interrogationes « quaB ignorabam,» id est, 
qua3 facta nesciebam. 

Retribuebant ctiam mihi mala pro nobia « quo 
fcceram cis, supplo in sancta doctrina, soUicet 
sterilitatem animse meas. » In hoc enimej^at (Mii^ia 
mca sterilis, quod incorporare eos mihi uop (pte- 



ad malum : Isti convcrtantur,iIIi autem « fiant tan- n ram. Gibus enim meus,corum salus et fidea. Unde 



quam pulvis ante faciem venti, » id est, moveantur 
in primo ictu tentationum : « ct angelusDomini, » 
id cst, diabolus, qui ideo dicitur nuntius Domini, 
quia pcr cum Dominus iram infert malis sit, « coar- 
ctans eos » ad graviora mala : « fiat enim via illo- 
rum, » id est, inslitutio eorum « tencbras, « utpcr 
eam excaecati fiant a cognitione veritatis,et fiat eis 
Via ipsorum « lubricum,» id estJubricosa,ut semper 
de vitio in vitium cadant, et propter hoc sit « an- 
gelus Domini proscquens eos, » id est, deduccns 
eos de vitio in vitium usque ad interitum. Et « quo- 
niam gralis absconderunt mihi intcritum, » laquci 



locutus Samaritanffi, dixit discipulis rogantibas u^ 
manducarct : « Ego cibum habeo quem voa nesoitis 
{Joan, iv). » 

Ipsi retribuant mihi mala, « ego autem » non 
vindicabam me de cis, scd « induabam me,» id 0^1, 
cooperiebam divinitatem meam«ciIicio,» id est^pcBi- 
nitentiali veste.Garnem suam vocat poonitentialei|at 
vcstcm,quia incapro peccatis populi sustinuit po»- 
nam. Goopcrta crat divinitas, quando suam noa 
ostcndcbat potentiam. Induebar, dico, cilicio « cum 
illi mihi molesti essent, » id est, quamvis mil^ 
molcsliessent,cum alii soleantpotentiamostendere. 



I»3 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



314 



Et etiam « humiliobam onimam mcam, > id cst^ 
afHigebam animam meam^ainjcjunio » 8cilicet,quia 
eorum salute non poteram rcflciyvcl in jejunio cor- 
poraliy et etiam orabam pro eis, et quia non rope- 
reruDt orationem meam,illa «oratio mea in sinum 
meum convertetur, » id est, mihi erit utilis : se- 
cundum quod ipse Dominus in Evangclio dixit apo- 
siolia :«In quamcunquedomumintraveritis,primum 
dicite : Pax huic domui : et si ibi fuerit filius pa- 
«is, rfsquiescet super eum pax vestra : sin autem^ 
ad yoa i^vertetur (MaUh. x), » id cst, si vestra ora- 
tio Qon prosit eis, vobis saltem proderit. 

Humiliabam et « sio complaoebam mihi» vel Deo 
Patri : aic scilicet, habendo populum illum • quasi 
proxiiqiim et quasi fratrem » carnalem : quia tan- 
tom dil|gebameum,quantum si fratermeuscarnalis 
£a9et:etcum npUet mihi acquiescere «humiliabar,» 
4d est, Mfligebar pro eis sic • quasi » aliquis « lu- 
g^nB e^ contristatusj • lugens in corpore, contrista- 
tiiaia i^iima. 

I^ 81C hiimiliabar pro ais « et ipsi tamen Istati 
mmkt adversum me, et convenerunt » scilicot, in 
iiaoG voliuitatem^et «congregata sunt super me fla- 
^slla, » id est^ multiplicata, et ego « ignoravi » 
quare boo facerent, quia, scilicet, non promerui. 

Biiam f supt diasipati » vidontes ejus miracula, 

oum dicerent alii, quia bonus cst, aiii autem non^ 

Bedudt turbas,et in pasaione ipsa cum viderent 

|Qot|i8 J!t quamvis eesent sio dissipati,» nun- 

qvaxn > taioeQ sunt t oompuncti,» in quo maxime 

qjQH^^n negi^tia aggravatur: sed potius tentaverunt 

l?ae,addiieentea ante me mulierem adulteram (Joan. 

yrui) : dicendo etiam : « Si filius Dei es, descende 

d^ cri;^ (|fatt&. xxvi) •; « subsannaverunt mc » 

cum aliqoam infirmitatem humanaQ naturs in me 

cogDOScerent : et non ad horam, sed u subsanna- 

Vooey » id eat, assidue : et cum nihil in me mali 

\BTenir99ty f freaduerunt • scilicet bestiali more 

I Bupw ^BOA dttitibuB, > id est, corrosionibus suis. 

Ipa^ itfiL oontra me faciunt,sed tu quidem « quando 

reipicief » loieericorditery ut de eorum potestate 

i&e libe^ ? Re^pice, Domine, et « restitue ani* 

mam >» redditam corporiy remotam « a malignitate 

BQmm, » id est, ab inferioribus Judseis malignan- 

tibue, e& ^. unicam mcam, » id est, animam meam 

ip9aii|«i|tt«i unioa est : quia nullam partem habet : 

vel nnicain» id eet, eamem meam, qus unica est 

iamwifikpeocato : « reatitue,» £blc immortalem et 

impeatril>ilei>>ereptam « a leonibus,» id est a prin- 

€i|i4biw Jodsorum et aliis. 

tacipJiA tertia par8,in qna ostendit quid boni eve- 
WX da Bua paasione et resurrectione, scilicct laus 
^kif coaversio unpiorum, exsultatio justorum. Re- 
*titae : Q«od si feoeris, « confitebor tibi » id est, 
Viudabo te « in eodesia magna » secundum nume- 
^nim : qiiia de multis conficitur, nec tamen congre- 
%atad0 paleiSySed « in populo gravi,» id cst,stabili 
P^ vktuteni tc laudabo te ». 

Sgo laiidabo ie,illi autem qui adversantur mihi. 



A inique infercndo mala «non supergaudcant,» id est, 
si gaudentad tempus,non gaudoant usque inflnem: 
nec illi « qui odcrunt me gratis, » id est, sine me- 
rito meo : « et annuunt oculis, « id est, alios nutu 
oculorum provocant ad derisionem meam. 

Non supcrgaudeant, nec dcbent supergaudere, 
« quoniam mihi paciflce loquebantur,»et loquentes 
pacifice « cogitabant dolos » in corde, et illi doli 
non erant, ut auferent mihi exteriora, sed « in ira- 
cundia» » scilicot ad mortcm mcam intendentcs : 
iracundiam dico « tcrrs, » pro terra scilicet et suo 
regno retinendo. Timebant enim perdere locum et 
gentem, nisi Ghristum occiderent. 

« Et dilataverunt super me os suum » cum diccrent : 
Crucifige, crucifige eum (Joan, xi) : » et « dixerunt, 
n Eugo cuge, » id est, bcne benc, « viderunt oculi 
nostri » de isto quod optavimus. 

Ita ipsi mihi fecerunt, sed tu « Domine vidisti,» 
id est, cognovisti eorum ncquitiam, et moam inno- 
centiam, et ido « ne sileas, » sed profer sententiam : 
et tu « Domine, ne discedas a me ». Quamvis si 
securus quod Deus non discedat ab eo, tamcn quia 
nihil scit se habore ex humanitatc, orat, ut det aliis 
exemplum orandi,quia nibil prorsus in sua huma- 
nitate confldcre debent. 

Dico ne discedas, potius « exsurgere et intende 
judicio meo, » id est, considcra quale judicium sit 
factum dcme^tudico qui es « Deus meus»«Etquia 
si solum judicium aspi^eret, haberct eum furem 
quia inter fures damnatus est, addit : « ct attende 
causam meam,» id est, totam placitationem consi- 
C dcra, scilicct, quod ego semper crga eos innocenter 
mc habui, tu dico qui cs « Dcus meus ». 

Intende in causam meam et « judicame socundum 
justitiam tuam,»-id est, sccundum hoc quod exigit 
justitia tua, « Domine Deus meus, et non super- 
gaudeant mihi, » scilicct « non dicant in cordibus 
suis, Euge euge animse nostro: » de hoc quod re- 
tinuimus euhi in morte, nec dicant in ore « dcvora- 
vimus eum, » id est, dcstruximus cum. Hic quo- 
que non dubius dc se orat,sed nobis proponit exem- 
plum.Hoc non dicant, sed potius « qui gratulantup 
malis meis, simul » omnes « erubescant et reve- 
reantur, » id cst, timeant et honoront me. 

Et non tantum qui consentiunt facientibus mihi 
mala,sed etiam « qui loquuntur maligna super me, 
n induantur confusione et reverentia. » 

Isti erubescant, sed « quivolunt ju8titiam,»dcilicet 
imitari, «ex8ultent»in corpore, et in anima« lasten- 
tur : » et illi « qui volunt,» id est, diligunt, petunt 
« pacem servi ejus,» id est,illam pacem quam ego, 
qui sum servus ejus, posui inter Deum et hominem. 
« et dicant semper : Magnificetur Dominus» de pace 
illa data hominibus. 

Isti magniflcent Dominum « et lingua mea modi- 
tabitur justitiam tuam, » id est, meditate annun- 
tiabit, et non tantum justitiam tuam, sed « tota 
die » justitia annuntiabit « laudem tuam, » id est, 
te laudabilem, sicut de creatione cceli Christus in 



315 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMBNT. BIBL. 



316 



propria persona laudem Dei annuntiavit, et etiam 
per hos hodic, per quos loquilur, ipse annuntiatur. 
Quod dicit linguam meditari, quod cordis est pro- 
prium facere, ex unione membrorum, quod cordis 
cst, linguae attribuit. 

IN PSALMUM XXXV. 
TiTULUS. In fineni servo Domini David. 

« Dixit injustus. » Psalmus iste convenit proprie 
prophetaB David servo Domini : qui bene in hoc 
psalmo comprobatur servus Domini, quia in hoc 
psalmo ostendit peccatorem omnia peccata sua non 
aDeo, scd ex se omnia haberc. Justum vero nihil 
justitiaB, nisi ex solius Dei pietate habere. Psalmus 
dico dirigens in finem,id est, Christum. Materia est 
justus,et secundario impius. Modus vero talis est : 
In prima parto psalmi, impium cum sua accusatio- 
ne describit. Cum enim impius diceret : Non pos- 
sum mo abstinere, quia sic sum creatus, talis est 
mea natura, ostendit eum falso queri de sua na- 
tura, et corruptionem non a sua creatione, et na- 
tura, sed a sua voluntate habere. In secunda parte 
describit justum non cum sua laude,sed cum laude 
Dei. Justus enim nihil boni ex se, sed omnia bona 
ex solo Deo hic ostenditur obtincre. Intendit autem 
nos admonere, ut vitia ex nobis esse, bona autem a 
Deo cognoscamus. 

Nolite vos excusare de peccatis vcstris, quia 
« dixit, > id est deliberavit quidam « ut delinquat 
in semetipso, » id est, non cx sua natura, non ex 
coactione, sed cx sua voluntate hoc fccit, nec etiam 
attcnditDeumjudicemfuturumunicuiquesecundum 
merita, et hoc est « timor Dei » qui omnibus prsB- 
positus est, « non est ante oculos ejus, » id est, in 
sua consideratione utvel inde cogitet.Inhocmaxime 
notaturnequitiaipsius,quod ex voluntate peccat,et 
nullatenus timore futuri judicii rcfrenatur. 

Bene dico quod timor Dei non est ante oculos 
ejus, « quoniam » ipse « dolosc egit » cum diceret 
se non ex sua voluntate, sed ex sua natura et crea- 
tione, ex necessitate pecoare, quod quidem dolus 
erat,quia licet hoc diceret, tamen in sua conscien- 
tia ex se ipso peccatum esse sciebat,et hoc tantum 
in conspectu hominum,quiahomincs putabanteum 
verum dicere,sed in conspectu Dei intantum dolose 
egit « ut iniquitas ejus » ab ipso eodem « inveniatur 
ad»Dei et hominum justorum pertinere «odium.» 

Iniquitatem per partes CMoquitur^et ostendit ini- 
quitatem ejus ot in cogitatione et in verbis et in 
actu. Continuatio : Bene dico iniquitas ejus, quoniam 
f verba oris ejus iniquitas et dolus»natura:iniqui- 
tas,id est,bIasphemiaB contra Deum, et dolus est in 
proximum, quiaetiam sibonadicat, tamen hoc se- 
ductoriaintentione facit : et ne ille per ignorantiam 
se excusaret, ostendit eum incYCusabilem, cum di- 
cit, anoluit intelligere cum bene ageret » vel in ver- 
bis vel in factis. Dederat enim Deus homini ratio- 
nem,qua quidquid sibi esset agendum posset intel- 
ligere : et liberum arbitrium restituerat,quo posset 
divina: gratiae assentirc. 



A Verba sunt iniquitas, et etiam in cognitione esi 

■ iniquitasiethoc est « iniquitatem meditatus estin 
cubili suo,» id est, in corde quod cubile ideo dicitur, 
quia sicut in cubili suo aliquis, sic in corde anima 
stultis occupata cogitationibus, requiescit : et non 
tantum meditatur iniquitatem, sed etiam castitit» 
diutissime immorando « omni viae non bon(e»omni 
malae operationi, scilicet, cum furibus furatus est, 
cum moechis moechatus est, etc.Et cum natura exi* 
gcret, ut ipse in se et in aliis mala odiret, « mali- 
tiam non odivit, » et hic illius nequitia maxime ag* 
gravatur. 

Hic incipit de secunda partc. Gontinuatio : In 
justus habet ex se sua peccata, sed, o « Domine, mi- 
sericordia tua est in ccelo, » id est, misericordia tua 

Y% facit aliquos esse coelos, id est, justos^ qiiia nemo 
per se, sed omnes per te habent justitiam, «et eUam 
veritas tua, » id est, cognitio veritatis protenditar 
« usque ad nubes, • id est, sanctos apostolos : qoi 
ideonubes dicuntur,quoniam pluunt rorem ccelestia 
gratiae fidelibus, ex illis nubibus venit ad nos illa 
cognitio veritatis. Misericordia ex Deo, veritas ex 
Deo, justitia etiam ex Deo : et hoc est, « justitia tua,» 
id est, justi sunt « montes Dei,» id est, comparabiles 
montibus.Nam sicut in montibus sol mane relucet, 
et inde descendit in valles, sic cognitio Dei in ipsis 
apostolis reluxitf et ex inde ad alios homines per 
eosdem apostolos descendit, et ne per montes acci- 
piamus elatos hujus sseculi, addit « Dei. » Et ne 
aliquis diceret, quare hos potius elogit, et hos re- 
probavit,8ubdit : «judicia tua abyssus multa,id est, 

C tantae profunditatis, quod eam nemo potest cogno- 
scere. 

Vcre judicia tua abyssus multa, quia tu salva- 
bis utrosque et rationales et irrationales : et hoc 
est, • Domine, » tu « salvabis » spirituali salva- 
tione, tt homines,» id est rationales, «etjumentai 
id est irrationales, faciens eos rationales, sicuti fe- 
cisti Paulum : vel salvabis corporali salvatione,mi- 
nistrando eis necessaria hujus vitae, et etiam mul- 
tis aliis modis « multiplicasti misericordiam tuam • 
hoc faciendo, o quemadmodum,t id est, quantum 
multiplicasti misericordiam tuam. Sciendum quod 
licet David et Apostolus aliquid cognovissent de 
consiiio Dei, quare quosdam eligeret, quosdam re- 
probaret, tamen noluerunt aperire, quia cognove- 

j) runt quod hoc potius noceret quam prodesset. 
Tu salvabis homines et jumenta, sed illi irratio- 
nales male utuntur salvatione tua quia non sperant 
in te : « filii autem hominum, » id est, rationft- 
les, « sperabunt in tegmine alarum tuarum,» quia 
sicut pulli non possunt nutriti, nisi sub alis ma^ 
tris, sic intelligunt se non posse subsistere contra 
sestum diaboli, nisi protecti alis, id est, misericor- 
dia et veritate Dei. Vel ita : tu salvabis bonos el 
rationales spirituali salvatione,et ipsi non erunt in- 
grati, scd sperabunt in tegmine alarum tuarum. 

Ipsi sperabunt in te, nec fraudabuntur a sua spe, 
quoniam «inebriabuntur ab ubertate domus tu«,t 



317 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



318 



id est spiritualibus donis^ quibus abundat domus A 
tua, id est Ecclesia. Incbriabuntur dicit per simile, 
quia sicut aliquis inebriatus solutus est acuris, sic 
justus per Spiritus sancti habitationem vacuus est 
ab appetitu terrenorum, et etiam « potabis eos, » 
spiritu sapientiae, cui nemo possit resistcre, et hoo 
est quod dicit « torrente, » « spiritu dico vel tor- 
rente voluptatis tus, » id est gratiae, quia gratui- 
to das illum hominibus. Vel « voluntatis tua;, » 
in qua mazime delectaris, quoniam multum tor- 
rens tibi placet. 

Dico « potabis eos, » et bene poteris « quoniam 
apad te est fons vit®, » id est origo totius boni, 
« et in lumine tuo » id est, Ghristo, scilicet, in 
cognitione tui, juxta illud : » Qui videt me, videt 
et Patrem {Joan. xiv), » et cum vidcbimus lumen, ^ 
id est Patrem, et Spiritum sanctum. 

Et ut possimus videre lumen illud, « prstende, » 
Don illis qui volunt te scire, sed « sitientibus te, » 
id est credentibus in te, et prstende « justitiam 
hts qui recto sunt corde. » 

Et ut possim pervenire ad lumcn illud, « non 
yeniat mihi pes superbio;, » id est affcctio super- 
bis. Per superbiam omnc peccatum accipimus, 
quia in omni peccato superbia est, id est contem- 
ptus Dei. Pes singulariter et non pluraliter dicit, 
quia qui stat in superbia, nunquam stat firmiter, 
sed semper est pronus ad ruinam, sicut ille qui 
stat uno pede. Modo oravit quod non veniat su- 
perbia, id est efTectus peccati ex se, nunc orat ut 
alterius suggestio eum ad peccandum non moveat, 
dicens, « et manus, » id est persuasio « peccatoris C 
non moveat me, » a bono proposito. 

Dico M non veniat pes superbi», » quia « ibi, » 
id est in pede superbiae « ceciderunt qui operantur 
iniquitatem, » et inde « expulsi sunt, » a regno 
Dei, et postea « non potuerunt stare^ » id est reg- 
nam Dei ulterius obtinere. 

IN PSALMUM XXXVI. 

TiTULUS. Jn finem Psalmus David, 

«f Noli smulari. » Psalmus iste convenit David 
prophet» vel cuilibet justo, dirigens in finem, id 
esty in Christum, sicut et csteri psalmi. Videns 
propheta vel quilibet justus, qui hic loquitur, im- 
prios prosperari, et justos conculcari ab impiis, et 
qtiod qaidam sinlplices justi invidcrent potentiae [) 
iUoramy et vellent ulcisci injurias ab eis illatas, 
«liqaando etiam vellent conformes fieri eis, ponit 
contra faanc saluberrimam doctrinam^ quam Au- 
^stinas saluberrimum potum nominat. Materia 
est jastas, et e contrario impius, secundario tamcn. 
Itfodas est talis, quod eam materiam sic dividit. 
In primis agit de justo : admonendo eum ne mo- 
Veatar invidia erga impium, vel imitatione, vel 
in, in intermiscendo quaedam dc impio. In se- 
ounda parte ponitcjuid impius erga justum faciat, 
admonendo ipsum ut patienter sustineat. In tertia 
parte ponitpr8emiajusti,cum admonitione etdam- 



natione malorum, per quod justum, ne malum 
velit imitari, deterrct. Intentio cst, per haec omnia 
simplices consolari, ut nullatenus propter impio- 
rum nequitiam vel injuriam moveantur. 

Veluti si dicat propheta vel justus ille qui lo- 
quitur : Frater simplex « noli aemulari. » yEmula- 
ri dicitur moveri erga aiiquem, sive ad dilectio- 
nem, sive ad invidiam.Unde Apostolus : « ^EmuIor 
enim vos Dei flemulationo (// ^or.xi). » Et de utro- 
que hic simplex admonetur, ut neque imitetur mali- 
gnantes, imitando eorum malitiam, neque invi- 
dendo eis. Noli oemulari dico « in malignantibus, » 
id est, in consideratione malignantium, id est, 
malevolorum, ut vel imiteris, vel invidias, « neque 
zelaveris, » id est persequaris « facientes iniquita- 
tem. » In zelaro quamdam notamus majorem afleo- 
tionem, quam aemulari. 

Ponit causam quare justus simplex non debeat 
erga malos invidia moveri « quoniam tanquam fe- 
num arescet, » neque hoc differetur, sed « ve- 
lociter, » fiet. Feno comparamus potentes hujus 
saeculi, quia sicut fenum floribus ornatum et vi- 
ride cito arescit, sic isti ornati, et viventes in glo- 
ria hujus saeculi cito deficiunt, « et cito decidunt, 
quemadmodum olera herbarum, » id est, olera in 
horto non bcne culto, sed agresti, quibus plebs 
inferior comparatur, qua; et si viret cito, tamen 
deficit. 

Et quia cito dcficiunt haeo, ideo tu, bone homo, 
« spera, » non in his praesentibus, sed « in Domi- 
no, » « et fac bonitatcm, » id est, plura bona. 
Bonitae enim non de uno, sed de pluribus dicitur; 
« et » sic « inhabita terram, » id est Ecclcsiam, 
« et pasceris in divitiis ejus, » id est, reficieris, 
sanctis Scripturis et multis spiritualibus donis. 

Et multis « delcctare in Domino, » quasi re tibi 
jam lopida. Ha3C enim consuetudo est, ut si quis 
accodat ad Dominum, in primis quasi durum re- 
putet, postquam vero consueverit, in eo maxime 
delectetur ; delectare dico, « et ipse dabit tibi pe- 
titiones cordis tui, » non carnis sed spirituaies. 

Et quia aliqui simplices possent dicere : Non 
possum delectari vel sperare in Domino, quia 
multa habeo peccata, contra hoc salubre dat con- 
silium : « Revela Domino viam tuam, » per con- 
fessionem tuam,id est mala opera per quae incedis, 
et his rcvelatis, « spera in eo, » « et ipse, » Domi- 
nus « faciet justitiam tuam » tibi scilicet « et ju- 
dicium tuum, » id est discretionem dabit tibi^qua 
seceinas bonum a malo. 

Et ne diccret aliquis, Licet haboam hoc, tamen 
semper vilis ero, commcndat hacc dona, « Dominus 
justitiam faciet, » et illam « educet, » de tenebris 
hujus vitae, in qua obscura ct vilis reputatur, 
« quasi lumen, » id est faciet omnibus lucidam, 
cum dicent mali in judicio : « Nos inscnsati vitam 
illorum aestimabamus insaniam, ecce quomodo 
computati sunt inter filios Dei (Sap, v), » « etjudi- 
cium tuum educet tanquam meridiem, » id est in 



m 



HAYMONIS HALBERSTAT. BPISG. OPP. PARS. I. — COMMENT. BIBL. 



39S 



maxima constituet claritate, ut omnibus apertum A ridebit eum. » Bene dico irridebit eum w qaoniam 



sit, dico, revela viam tuam, ct spcra in Domino, 
et acceptis donis ab eo, semper « subditus csto 
Domino, » id est famulare ei « et ora eum. » 

Et ne simplex admonitus sic diceret : Ecce sive 
malignentur, sive mala faciant dum justis non no- 
ceant, non movebor erga oos, sed si prospercntur, 
non nobis mala inferant, quin moveamur cessare 
non possumus : contra quod propbeta item ponit 
salubrem admonitionem. Dico : « subditus esto 
DominOy et si impius prosperatur, noli aemulari, » 
nequo imitando, neque invidendo « in eo, » id est 
in consideratione illius, « qui prosperalur in via 
8ua, » id est mala operatione, quae incedit ad in- 
teritum : et « in hominc faciento injustitias, » id 
est bonorum persecutiones. 

No ojmuleris dico, et si in aliquo modo motus 
es, dimitto : et hoc est « desine ab ira, » etsilongo 
odio motus es, desinc : et hoc est « derelinque fu- 
rorem, » et si aliquando furere voluisti, desine : 
hoc est « noli in ®mulari, ut maligneris. » 

£t ideo dico noli malignari, « quoniam qui mali- 
gnantur, exterminabuntur, » id est ct malevoli, ct 
mcda facientes, scilicet, extra terminum supernse 
Jorusalem ejicientur. « Sustinentes autem Domi- 
num, » id ost cum longanimitate mala hujus vitae 
tolerantes, Dominum remuncratorem attondentes 
« ipsi haereditabunt terram, » id est, haereditario 
Jure coelestem possidebunt patriam. 

Dico haereditabunt patriam.Etne aliquisdiceret: 
Quis tam diu poterit sustinere? dicit: « et adhuc 



prospicit quod veniet dies ejus, » id e8t,judicium. 
Judicium nominat diem,quia ibi erunt omnia ma 
nifcsta quasi in dio. 

Merito irridebit eos Dominus quoniam « pecca* 
torcs gladium, » id est mala opera sua « evagina- 
vcrunt, » scilicct de cogitationibus suis, ubi abs- 
condita erant, in manifestum deduxerunt : sicut 
aliquis gladium suum evaginat, et etiam <( inien- 
derunt arcum suum, » id est dolos suos, quibus 
occulte vulnercnt sicut aliquis occulte arcu ferit. 

Ad hoc intenderunt arcum « ut decipiant paupe- 
rem> » id est simplicem, qui nondum satis perfe- 
cit in cognitione Dci « et inopem, » eumdem acci- 
pe, qui inops dicitur, quia passibilis et mortalis^ 
j^ ct multis oppressus miseriis hujus mundi, ad hoe 
evaginatur gladium « ut trucidant reotos cdrde. » 

Ipsi evaginaverunt gladium et « gladiua eorum 
introt in corda ipsorum, m id est, dufn oeoidunt 
sanctos, occidantur et ipsi interius « ei arcus eo* 
rum confringatur, » id est dolus ejus inefficax har 
beatur, ne bonos possini decipere, et sibi oonfor- 
mes efTicere. 

Haec omnia faciet tibi impius, et etiam oum ta 
eris pauper, ille prosperabitur, sed iu omnia pa- 
tienter omnia sustine, quia « melius modicum 
justo, » id est, sua, modicitas et paupertas « su- 
per divitias peccatorum multas. » 

Et bcne dico, melius est « quoniam braehia, » 
id cst^ fortitudines et potestates « peccatorum con- 
rentur, » id est destruentur, et inutilia omnino in- 



pusillum, » quasi,non deficias sustincndo, tcmpus C venientur : « justos autem, » quamvis modicos et 



enimbrevo est, nedum vita hominis. Dico sustinc 
pusillum « (^ non erit peccator, » non quod pec- 
catoris substantia pereat, sed non erit, id cst, pec- 
care non poterit : et concodatur quod tunc « quae- 
ras locum ejus, » id est, an aliquo modo in alia 
vita peccator sit neccssarius « et non invenies. » 
In hac vita tantummodo peccator est neccssarius, 
in qua per eum justi examinantur. 

Dixerat quia sustinentes Dominum haereditabunt 
terram: nunc dcterminat quomodo sustinentes^sci- 
licetnon qui inviti et murmurantes, sed qui in man- 
suetudine et simplicitate. Ad hoc continuatur : lo- 
cum peccatoris non invenics inaliavita.« Mansucti 
autem vita. » « Mansuoti autem haereditabunt ter- 



pauporos « confirmat Dominus, » in bono propo- 
sito, et spc futurae boatitudinis. 

Et bene dico confirmat justos : falsa namqiie oo- 
rum sententia est, qui putant Dominum non cog* 
noscere liaec quae aguntur in hac vita, quia « Do- 
minus novit dies immacuiatorum, » «r et^ » ipse 
Dominus « erit haereditas eorum, » id est, justo- 
rum « in aeternum, » Dominus dicitur hsreditas 
justorum, quia sicut haereditas pascit et sustentat 
possessorem, sic Dominus in has vita suis, et taii- 
dem in alia vita omnimodo erit refectio. 

Et ideo « non confundentur, >► imo toluntas eo — - 
rum implebitur « in tempore malo, » id est, indie 
Judicii, quod malum erit impiis^ qui tune 



ra.m » viventium, « ibi dclectabuntur in multitu- n buntur in aeterna damnatione, tuno justi ibom con 



dine pacis. » Ibi in seternum viventes, nec a dia- 
boIo,ncque acarne sua aliquo modo impugnabun- 
tur, nec aliqua penitus inquietudine turbabuntur. 

De secunda parte incipit, mansueti delectabun- 
tur in pace, sed interim in bac vita « peccator jus- 
tum observabit, » diligenter vitam ipsius inquiret, 
attendcns si in aliquo oi nocere possit : et cum 
nihil possit contra eum ratione, quasi bestialis 
« stridobit super eum dentibus suis, » id est, livi- 
dis corrosionibua et dctraclionibus. 

Sic stridebitpeccatorsuperjustura; tu autcra,vir 
bone, ne cures, sod deride eum quia « Dominus ir- 



fundentur, et in hac vita plene a Deo refkiuntnr^ 
quod est « diebus famis, » id esl, in vita hao qok^ 
esuriuntsancti et sitiunt justitiam « saturabilntHrN^ 
spirituaiibus cibis, e eontrario Het peccaierth«s,ei9 
hoc sub probatione ponit; sic justi non coi^funden- 
tur in temporemalo,quia soli peocatores peribunt.' 
Tunc quidem peccatores peribunt In hac yora 
vita « inimici Domini, » id est,ipsi pecoafores « moz 
ut honorificati, » id est, habiti in reverentia « et 
exallaLi fuerint. » pcr pot^ntias ct dignitates « de- 
flcicntcs, » assidue, et hoc est « deficienii» pmtlflr 
tim enim deficiunt, labendo quotidie in graviorade- 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



322 



Hota « qnemtidmodtim fumus. > Sicut cnim fumus A 
quanto altius ascendit, tanto magis altonuutur ct 
deflcit : sic mali quanto altiores occupant scnten- 
tias, tanto magis a bono deficiunt. Per multas par- 
tes ostendit quod melior est modicitas justi quam 
divitia peecatorum. 

Ecoc penit causam quare peccator dcficiat quia 
» mutabilur peccator » a Deo « et non solvet. Mu- 
tuamur quidem a Deo quidquid habcmuSyqua; benc 
solvit qui ad hoc utitur donis Dci, ad qus Deus 
instituit : ut si habeat divitias, dispenset cas pau- 
peribuB, et in ceBteris donis similitcr : peccator non 
solvit, justus autem bene solvit, scilicet « miscro- 
tor, (c id est, pia afTectione erga afOictos movctur, 
qaod utique satis illi est, qui non habet quod tri- 
buat. JuBtus autem miseretur«et etiam retribuct,» j^ 
91 quid habet. 

Ideo miBeretur et etiam rotribuet,* quoniam be- 
nedicentee ei, » « Domino, id cst, gratias agcntes, 
solventes ea qus a Domino mutuati crant :« ha^re- 
ditabunt terram, » viventium : ■ maledicentcs au- 
tem, » id eet non agentes illi Domino dignas gra- 
tias de acceptis muneribus « disperibunt. » 

Bene dico, quod justi hsreditabuntterram,quod 
eis pcr hoc eveniet, quia a Domino diriguntur 
opeFa eorum : hoc dicit : « gressus, » id est, af- 
fectiones et opera « hominis » bene ratione utentis 
« dirigontijr, » id est, rocti inveniunturu apud Do- 
minum, » id est, in dispositione Domini : sicut si 
dioeretttr de aliquo potentes,qui bene disponeret de 
alique apud eum beneopera ipsius diriguntur : Do- 
minus dirigit gressus justi « et viam,»id est,vitam C! 
lM)nam istiue justi directi « volet » Dominus. Vcl 
« yiflu», » id est prfficepta et institutiones cjus Do- 
mini volet sequi ilie homo.Vel « viam,»id est bona 
opera qus fecit Ghristus. 

Ideo cum ceciderit, id est peccaverit, homo ille 
• non coUidetur, » id est neque criminaliter pccca- 
bit, neque in venialibus permanebit,« quoniam Do- 
minus supponet manus suas,»idestauxHiumsuum 
quo suetineatur. Habct alia translatio : quia Domi- 
X1U8 confirmat manum ejus : secundum quod ita 
legetur :«Cum ceciderit » corporaliter scilicct,cum 
occidetur et flagellabitur « non collidetur, » in 
animo, id est, non peccabit in animo, « quia Do- 
minus confirmat manum ejus, » id est operatio- 
nem cju9; D 

B6nedico,quod non collidetur quiaego vidii justum 

custoditum aDomino in omni tempore,et dum justi- 

Ua juvenis esset, et parvula, et dum perfecta, et 

dnm in8enio:si loquatur totum corpus sanctorum : 

quasi diceret : « Junior fui, » id cst juvenis, ut 

in tempore Abel et aliorum, quando justiti& per 

solam legem naturalem colebatur aliquantulum, 

adulla fuit,cum legem scriptam rccepit, et in tem- 

poregrati» perfecta fuit : probat quia junior fuisset, 

dieeos : « etenim senui, » id est, ad reverendam 

statem vem;id est;ad tempus illud in quod frigescit 

clnritft^^ratdtbrum, sicut futurum est in tempore 



Antichristi.Si loquatur unus solusjustus,dicit t ju- 
nior fui, » id est, similis sum illis primis justis 
M et senui, » id cst similis sum illis novissimis ju- 
stis, in quorum temporc crit justitia in decrepita 
ffitate : non quod justi dcficiant, sed in multis qui 
justi videbantur frigescit charitas. Sic se com- 
parat Apostolus illis novissimis, ubi dicit : « Nos 
qui vivimus,qui residui sumus, rapiemur in nubi- 
bus obviam Christo in aera(/ r/i^*.iv).»Dico juvenis 
fui et senui,«et in nullo tcmpore vidi justum dere- 
lictum » a Domino, quin conforret ei Dominus 
spirituale auxilium : « nec semen, » id est, opera 
« cjus, »« quajrcns panem,» id est, indigens pane^ 
scilicci spiritali vivificatione. Custodit enim Domi- 
nus fidelcs suos^ et eorum opcra viviflcat, et sibi 
placere facit. 

Idco Deus non derclinquit justum suum,quia ta- 
lem se exhibet quem Dominus digne respicere de- 
bcat,scilicet«tota die,>id est assiduas « miseretur» 
pia afTectione^ t et, » si quiJ habet« commodat,»id 
est tribuit ncccssitatcm patienti.Commodat proprie 
dicit, quia qui dispensat,sibi rcddi exspectat,non a 
pauperc,sed a Domino : et quia justus itacommo- 
dat, ideo « semcn illius,»id est bona operatio illius 
« in bencdictione,»id cst in incrcmcnto«erit,»H«c 
cst enim manifcsta vcritas, quod si quis libere dis- 
pensat aliquod bonun sibi a Deo commissum.tanto 
magis abundat in eodem : ut si quis doceat alios, 
vcl bona sua in eleemosynas distribuat. Unde Apo« 
tolus monens ad eleemosynas dicit : « Et augebit 
incrementa frugum justitiae (/ Cor. ix). » 

Et quia Dominus ita facit justis, idco tu frater 
simplex^ « dcclina a malo, » et quia non sufficcret 
cessarc a malo, nisi ficret bonum, subdit : « et fac 
bonum, » et sic t inhabita » ccBlum c in saeculum 
sa^culi,» id cst in ffitcrnum. Habitant quidcm justi 
in hac vita spe caclum^ quod possidebunt in alia 
vita in re. 

Dico fac honum,et facere dcbes, « quia Dominus 
amat judicium, » id est discretionem,qua separent 
justi bona a malis : et ipse Dominus»non derelin- 
quet » in hac vita t sanctos suos, » imo « conser- 
vabuntur, » duceado « in ajternum.» 

Ex quo dixi junior fui, incipit pars tertia. Dico, 
conservabuntur ot obtincbunt illam hsreditatem ad 
quam conservabuntur ; et hoc habemus interposito 
versu ubi dicitur:Justi autem haBreditabunt terram 
viventium, et hoc non ad tempus, sed ffiternaliter. 
Quod dicit, et habitabunt in sfficulum sfficuli super 
cam,supcrius bencdixit, quia possessores etDomi- 
ni crunt terr® illius. 

Interposuit de impiis,ut per pcenam eorum detcr- 
rcat justos. Continuatio : Justi conservabuntur in 
ffiternum, sed impii punientur in ffiternum, « et se- 
men, » id est opera,« impiorum peribit,» quia nul- 
lam conferet utilitatem. Justi autem hffireditabunt 
terram,etc.Dixit quod Dominus illam hffireditatem 
dat sanctissuis.modone aliquis parvipenderet eam^ 
describit eam et dignam ostendit. Continuatio : 



323 HAYMONTS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS. I — COMMENT. BIBL. 334 



Sancti haereditabunt terram quae est valde digna, A 
quia ibi«os justi,»id cst cor quod ideo os nominat, 
quia aperitur sicut os, et Deus implet illud,«mcdi- 
tabitur sapientiam,» non dubiam cogitans,sed cer- 
tam habens de Dei cognitione, « et lingua ejus,»id 
est affectio« loquetur » modo suo : laudabitDeum, 
scilicet, de sua restitutione. 

Et etiam ibi « lex, » id est voluntatc«Dei ejus, » 
qui dicitur Deus cjus,quia muita bona fecit ei : erit 
« in oorde ipsius, » id est in voluntate ipsius. Ea 
enira volet ibi ju8tus,qu8B sciet Deum velle :«et non 
supplantabuntur, • id est impedicntur « gressus 
ejus, » id est affectiones et opera ejus quin im- 
pleantur omnes affectiones ejus. 

Nec etiam erit ibi, qui vclit supplantare gressus 
ejuSfid est ju8ti,quia « pcccator,»diabolus vel homo, g 
« considerat et quaerit» invidiosa affectione«mort,i- 
ficare eum. » Invidia quidem tormentum anima- 
rum eorum erit, qui invidia in hac vita peccave- 
runt. 

Peccator qusrit mortificare justum, « Dominus 
autem non derelinquet eum,» justum,« in manibus 
ejus, » id est voluntate vel pcccatoris potestate, ut 
possit justum damnare « ncc»ipse Dominus«dam- 
nabit eum, » justum«cum judicabitur,»id estdam- 
nabitur impius « illi, » id cst ad honorcm justi. 
Recipit enim vindictam justus, cum damnabitur 
impius. 

Possumus et ita legcre praBdicta : Ideo justi hffire- 
ditabunt terram, quia in hac vita« os justi mcdita- 
bitur,» studiose « sapientiam, » id est cognitioncm 
Dei « lingua cjusloquetur judicium » ad litteram : C 
« lex etiam Dei ejus, » id est praecepta ejus, erunt 
« in corde ipsius, » id est in voluntaie cjus, id est 
volet legem ei implcrc« ct non supplantabuntur gres- 
« 8US ejus,»justi scilicet, id est non potcst impediri 
quin impleataffcctioncsejus,nec deestqui vclit sup- 
plantare : quia«consideratpeccator justum,»ide3t 
diligenter attcndit,an in aliquo possit impedire eum 
« et quaerit mortificare eum » voluntate et opere. 
« Dominus autem non derelinquet cum,»justum,«in 
manibus, » id est in potcstate « ejus » peccatoris, 
« nec » ipse Dominus « damnabit cum, » justum, 
« cum judicabitur illi, » ut supra. Vel « damnabit 
cum justus judicabitur illi, » id est ad voluntatcm 
peccatoris. Licet enim justus aliquando ab impiis 
flagelletur, occidatur, et aliis modis judicetur, ta- r\ 
men non damnat eum Dominus, scd servat illae- 
8um interitus. 

Et quia Dominus ita custodit justos, ideo tu 
« exspecta » per longanimitatem, dum et« custodi 
vias, » id est prajcepta « ejus » « et ipse Dominus 
exaltabit te » dando virtutes « ut haereditate capias 
terram » viventium : nisi enim ita exaltaretur ho- 
mo,indignus esset capero rem tuam arduam,quam 
terram de qua simpliciter modo credis « videbis 
cum peccatores perierint. » 

Et bene dico quod peccatores peribunt,quia ergo 
«vidi impium 8uperexaltatum»super aliquos mino- 



res. « et elevatum sicut cedros Libaui,»id est tran- 
scendcntem alios potentcs in altitudinc hujus 8©- 
culi, sicut cedrus Libani alias in altitudine supe- 
rat arbores. 

Vidi sic exaltatum,« et transivi » haec prssentia, 
et praedidi mentis affectiono et agilitate futura:«et 
ecce » ibi « non erat »peccator« et quaesivit eum, » 
id est diligentcr consideravi quareibi non esset«et 
Don est inventus locus ejus, » id es cognovi quod 
non habeat locum. 

Et quia ibi impii non habentIocum,ergo ut ibi tu 
possis habere locum«custodiinnocentiam, » custodi 
bene dico : quia multi malis persuasionibus vo- 
lunt eam tibi furari « et vide aequitatem, » id est 
aequum cognosce te semper puniendum ad tuam 
examinationem : ideo videt aequitatem « quoniam 
homini pacifico, » id est, patienter portat adversa 
hujus vitae, et sibi debitat deputat, « suni reli- 
quiae, » id est vita aeterna, quae sibi in posteniin 
reservatur. Vel « reliquiae, » id est bona fama post 
mortem. 

Justis suntreliquiae,«injustiauteiQ disperibunt,» 
id est damnabuntur«simul reliquiae impiorum inter- 
ibunt. » Impii relinquunt sibi s^^iCundum praesum- 
ptionem suam vitam post roortem,quae reliquiaein- 
teribuut eis,quia nullo modo vitam aeternam babe- 
bunt, vcl rcliquiae, id cst fama, domus et cstera 
quae relinquunt, interibunt, id est destruentur. 

Modo ne diceret simplex admonitus, SuflQcientes 
habeo causas quare bene agere debeo et impium su- 
stinere, non possum autem : ostendit ei propheta 
non dcesse potentiam, ut sic dicatur : Injusti per- 
ibunt,isalu8 autem justorum,»id est remissiopeo- 
catorum, id est potestas bone operandi est « a Do- 
mino, M « et » ipse Dominus est« proteclor eorum 
in tempore tribulationis, » id est in hac vita, ne 
Isedantur telis iniraici. 

« Et abundat eos Dominus»ad bene operandum, 
« et liberabit eos » « a poenis exterioribus^ ut jam 
nuUo modo vexentur etiam in corpore : « et eripiet 
eos a peccatoribus » cum ducet eos de vita hac : 
« et salvabit eos » aeterna salvatione, propter hoc, 
quia speravcrunt in eo. » 

IN PSALMUM XXXVII. 
TrruLUS. In finem psalmiis David in rememoraiione 

sabbati. 

« Domine, ne in furore. » Psalmus iste convenit 
David prophetae vel alii pcenitenti, habitus in reme- 
moratione sabbati,id est aeternae requiei,ctgus cum 
memorem se facit pocnitens qui hic loquitur^multis 
te afnigit modis,ut ad illam pervenire possit,psal- 
mus dico dirigens nos in finem,id est in Ghristum. 
Habent quidam libri, in commemoratione peccato- 
rum. Est enira in hoc psalmo materia poenitens, 
multis quidem affectus miseriis pro peccatis suis. 
Modus est talis : In prima parte orat,quod sio pur- 
getur per miserias quas hic sustinet, ut post hanc 
vitam nihil patiatur.In secunda parte enumerat mi- 
serias quas hic sustinet. In tertia parte ostendit se 



325 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



326 



nunquam Deum inier tot mala deseruisse, sed scm- A. 
per in eo sperasse^et ad graviora patiendum sc pa- 
ratum esse. In fine ponit in conclusione quamdam 
exsultationem de impetrata venia.Intendit nosadmo- 
nere, non ut timeamus, sicut fecit in alio pccniten- 
tiali psalmOySed ut jam patienter sustineamus qu£P- 
cunque mala ad purgationem peccatorum^ac si ita 
moneret poBnitens qui loquitur. 

Noli, frateryrogare Deum, ut mala h^jus vitae re. 
moveat a te, sed per haec> aeterna rcmoveat excm- 
plo mei,qui non de istis oro, sed de illis,sic : « Do. 
mine, ne in furore tuo arguas me. » Legatur istud 
sicut in alio psalmo expositum est. 

Nec debes post hanc vitam arguere, quoniam in 
hacvitamulta mala sustineo.Hoc dicit, « quoniam 
sagitts tuflB,» id est pconffi illae peccaiorum quas in- ^ 
fixisti Ads.Minaius est enim Deus Adfie,quasi arcu 
intenso : « In quacunque die comedoris de ligno 
scienti® boni et mali, morte morieris {Gen. ii). • 
Eo autem infringente obedientiam, sunt ei infix® 
sagittffi Dei, sciiicet, factus est mortalis et paiiens 
peccatiyquffi manent ecclesise in filiis Adae, de qui- 
bus pcenitens bic dicit, infixae sunt mihi, et iu, Do- 
mine, non extraxisii a me sagiitas illas, nec allevia- 
sti,sed « confirmasti > quasi magisier supra in cor- 
rectum discipulum « manum tuam, » id esi vindi- 
ctam tuam « super me, n id est,per illa mala com- 
primens me. 

Etinterimconfirmasti manum super me,quodjam 

• non est sanitas in came mea^» quia omnibus ma- 

lis est caro mea possessa, ut fame, et lassiiudine, 

et aliis hujusmodi^ non est saniias mihi dicOyCi hsc C 

t a facie, » id est, a praesentia « irae, n id cst, vin- 

dictffi ci tus, • habens quidem in prsesenti conside- 

ratione vindictam, quam faciurus est do peccatis, 

nullam cami mese quffiro quietem ; « non est pax 

ossibus meis,» id cst, robora animae conturbaniur» 

et indenon accuso te,Domine, sed hsec tota turbatio 

est mihi « a facie,» id est propter prffiseniiam « pcc- 

catorum meorum.» Gonsiderans enim peccata sua^ 

limens vindictam Dei pro peccatis illis, conturbaiur 

et in corpore et in anima. 

Bene dico turbor pro pcccaiis, quia mea peccata 
multa sunt,hoc est, « quoniam iniquitates me(c su- 
pergressffi sunt caput meum » et sibi subjeccrunt 
znentem meam, « et sunt gravatae super mc sicut 
onus grave.» Sicut enim onus grave poriantem de- n 
primit, sic istffi iniquiiates deprimunt animum. 

Hic incipit,scilicet,enumerare miserias quas sus- 

tinet, quas simul in praesenii versu comprchcndit. 

Ideo dico quod supergressae sunt, quia « cicatrices 

mes putmemnt et corrupise sunt. » A similiiudine 

dicit : quia sicut cicairices prius puircscunt,postca 

rumpiiur caro,sic peccaia sanata in bapiismaie pu- 

trescunt, quando cogiiamus ea renovare : corrum- 

puntar, quando ad acium perducimus. Habcnt ali- 

^ui libri : corrupi® sunt et putruerunt, et tuno 

^t conversus ordo, quia prius corrumpuniur cum 

dicttntur ad actum, deinde putrent cum aliis dant 



cxcmplum peccandi, sicut vulpera cormmpuntur 
prius, dcindc omittunt fctorem. Putrueruni dico 
« a facic insipicniiaj mcae,» id csi proptcr sapientiam 
(insipientiam) meam, quae mihi semper prffisens est. 

Et in ianium puirueruni,quod ego « miser factus 
sum,» id csi miscrum me reputans « et curvatus, » 
id csi jam non respicicns ccelum sicut deberem,sed 
solahaecierrena sicut bruium animal, curvatus dico 
mea repuiatione « usqucinfinem,» id est in tantumy 
quod nulla bestia sit magis iurbaia^quam ego mea 
reputatione. Vcl ita : Quia sic putruemnt cicairices 
meae, ideo miscr factus sum sicut portans multas 
miserias, sive ego mihi ipse faciam, sive aliunde 
mihi inferantur, et in ianium miser, quod ego cur- 
vatus sum, id est, deprcssus pondero miseriarum 
usque in finem vitae mcae, vel usque in finem^id est, 
in tantum quod nullus jam potest deprimi ultrame 
aliquibus miseriis, et quia sic sum factus miser et 
curvaius, ideo « tota dic, » id est, assidue « con- 
tristatus ingrcdiebar » dc tristitia in trisiitiam.Vel 
« ingredicbar, » id est, convcrsabar inier homines 
contristatus. 

Idco quidom conirisiatus ingrcdicbar,non proali- 
quo damno teraporalis rei, sed « quoniam lumbi 
mei, » id esi, fragiliias mcae carnalitatis, « impleti 
sunt illusionibus,» id est, dcccptionibus diaboIi.Pcr 
lumbos, ubi scdes libidinis, id esi^ carnalis volu- 
piatis, accipimus quamcunque carnis voluptatem, 
et in iantum sunt lumbi mei impleti illusionibus, 
quod jam « non est sanitas in carne mea, » id est 
nullum genus voluptatis est in quo non sim illusus. 

Et quia iia sum illusus, ideo « afflictus sum » in 
corpore « ct humiliaius sum » in anima « nimis, » 
id cst, valde, et ciiam gemcbam in corde meo, « et 
ab illo gemiiu cordis mei rugiebam, » id est pro- 
rumpebam in rugitum, id csi cum magno desiderio 
in clamorem, sicut leo rugit, cum aliquam escam 
desiderat. 

Ego rugiebam, « et omne desidcrium meum, o 
Domine, est anie ie, » id csi nihil desidero nisi quod 
iibi placci, « oi gemiiusmeus non est ateabscon- 
diius, » imo iibi bene cognitus, et a te probatus. 

Bcne dico gemiius, quia tanius esi gcmiius mihi, 
quod « cor meum,» id est anima mca, « conturba- 
tum esi, » et quod cor sit turbaium osiendit, di- 
cons viriuiem animi .defccisse et rationem, et hoo 
est « dcrelinquit me virtus mea, » id est fortiiudo 
animi sic defccit, quod jam nihil tolerare poiest : 
« et etiam lumen oculorum, » id esi raiio « non est 
mccum, ct ipsum » quamvis mihi naturale essei,vel 
» ipsum, » id csi quantulumcunque erat,id cst pep- 
didi discrctionem boni et mali. 

« Et ad cumulum omnium maIorum,araici mci,>r 
id cst illi qui mihi pio ac fidcli amore puiabantur 
essc conjuncii sine aliqua cognatione carnis, et qui 
mihi solaiio csse dcbuissent, « et proximi mei » so- 
cundum carncm « appropinquaveruntMpaulatim ao- 
cedendo « adversum me, et stetemnt, id est perse- 
veraverunt erga me in malis actibus. 



3» 



HATMONIS HAXBERSTAT. BPlSCi. OPP. PARS I. — GOMMENT. BIBL. 



S^ra 



Amici mei fuerunt contra me,ef qui non fecerunt A ^f^o tot mala sustineo quod e^am mortor, el hoe 



mibi mala^nullum fecerunt solalium : hoc est, » et 
qui juxta me erant, » id cst conjuncti mihi aliqna 
cognatione vcl amicitia adelonge steterunt,»ide8t 
recesserunt a me nullum fcrentes solatitum^et tunc 
mihi sic dcrelicto, illi, « qui quffirebant animam 
meam » tollete, id est daemones et ministri corum 
• vim faciebant, » id est manifesta mala infere- 
bant. 

El non tantum mala inferebant, sed etiam mala 
dioebant manifeste et occulte : et hoc est, « qui 
inqtiirebant mihi mala, locuti sunt vanitates, » 
id est, manifcsta mendacia : ut cum dicerent haec 
mutkdana sufncere ad beatitudinem, et similia, et 
non tantom manifeste dicebant mala, sed etiam 



esl quod dicit, « inimici autem mei vivunt, » id est, 
existimant vitam esse in his mundanis, t et confir- 
mati sunt super me, » scilicet ad inferenda mihf 
mala: «et multiplicati sunt» et nnmero et gravius 
nocendo « qui oderunt me inique. » 

Et non tantum inferebant mihi mala, sed etiam 
c detrahebant mihi » ilii « qui retribnant mahi: prd 
bonis, • et hoc totum faciebant nulhi otid can&a, 
nisi « quoniam sequebar bonitatem. r 

Hic ponit exsultationem. Gontinuatio : Kgo hteb 
omnia patior, et tu, « Domine, Deus meus, » salutili^ 
meae dator, id esty qui jam exaudisti ta^ k nid dere- 
linquas mo, » id est, ne permittas me cadfere in 
criminale peccatum.Permittit enim Deus cadiere ati- 



tota die meditabantur dolos, » id est, si aliquando m quando suos ad correctionem majorem, ut Petmin ; 



dicebant bona, non bona, sed seductoria intentione 
dicebant. 

(c Ego autem non audiebam,» id est, non movebar 
de eorum maledictis : ego dico in hoc existens « tan- 
quam surdus, » id est, sicut surdus non habet 
aliqucm actum auditus,sic ncc ego aliquem actum 
motionis: et eram erga maledicentes « sicut mutus,» 
et quia mutus etsi non expressa voce,lamen aliquo 
mugitu vel indicio aliquo iram suam exprimit, ut 
suam manifestet constantiam, dicit « et non apc- 
riens 08 suum, » id est nullo modo respondens im- 
properantibus. 

Et non tantum non habebam actum audiendi, 
sed neo potentiam, et hoc est, « factus sum sicut 
homo non audiens, » id est non potens audire : 



et si aliquando derelinquas, tf ne discessensr a* me,r 
id est, » ne permittas me perseverat^ iti peedato, 
sed « intende in adjutorium, meum, >i id est, datr 
intentum^ ut me adjjuves ad bene operatLdtAa. 

IN PSALMUM XXXVlll. 

TrruLus. In finem canUcwn David pro MtJCAffiH. 

« Dixi : Gustodiam. » Volens Esdras honor^m fa-^ 
cere Idithum, qui fuit unus de quatuor prfficeptoH- 
bus, cum arcam Domini de Sylo reducer^nt, ad me- 
moriam ipsius ponit nomen ejus in ipsius pdahni in 
titulationem. Licet autem in quibusdam scriptbri&' 
inveniamus, hunc psalmum fecit Idithutn, et htino 
Emam,otc.,tamen intelligendum est a David oxnhlSs' 
factos essc. Oi autem fccisse dicuntur, quia recen- 



et cum superius dixisset,« sicut mutus non aperiens suerunt, et non tantum propter hoc, sed maxitne* 

08 suum,» ne inferret aliquis, idco mutus eras,quia 

non habcbas unde responderes,ideo subdit, « et non 

habens in ore suo redargutiones » contra perse- 

quentes, id est, quamvis haberem unde possem re- 

prehendere, tamcn fui quasi non habens. 

Hic incipit de tertia parte. Continuatio : Ita tri- 
bulor,sed tamen speravi in te. Et « quoniam speravi 
in te » ideo • tu, Domine, Deus meus,exaudies me.» 

Exaudies et dobes exaudire « quia • ego • dixi, » 
id est, deliberavi « ne inimici mci, » id est, dia- 
boli et eorum ministri, et si modo gaudent super 
me « nequando,» id est, in fine « gaudeant pro me 
devicto,» et revera gauderent, quia « dum commo- 
ventur pedes mei,» id est, dum fuerint commoti. 



idco,quiainterpretatio htgus nominis, Idithum, ip-' 
sius psalmi proprietatem ostendit.Idithum namqiie 
transiliens interpretatur,ethic de transiliente omnia 
temporaliaagitur. Huncpsalmum ideo cantidumne- 
minat, quia hic quamdam exsultationem proponit, 
scilicet, finem nostrum, id est, Ghristum, et Hcet 
hic qusdam tristia proponantur,tamen ipsa Iffitare- 
putantur spc finisillius.Titulus sic exponitur : Can- 
ticum istud convenit David propheta; transilifenti vel 
cuique transillcnti habitum pro Idithum, id est, ad 
honorem Idithum, id est, transilientis. Cum etiim 
ostendit talem esse transilientem, ut, relictis mtm- 
danis, ad CGelestia saliat, magnum honorem exhi- 
bet ; canticum dico, dirigens in finem^ id est, iii 



«locuti suntmagna superme, » id est, contra me, jjChristum. Materia est transiliens, id est, perfbctud 



quia de mea infirmitate gaudebant. 

Et ideo exaudies,quia licet jam multa mala susti- 
nui, tamen multo plura paratus sum sustinere, et 
hoc est, « quoniam ego in flagella » sustinenda ire 
« paratus sum » pro amore tuo, et semper peccato- 
rum memoriam habeo,et hoc dicit,« et dolor meus 
in conspectu meo semper, » id est, praecedcntium 
peccatorum memoriam semper habeo in corde. 

Ideo quoque exaudies « quoniam annuntiabo,» id 
est, confitebor « iniquitatem meam » « et cogitabo, » 
id est, sollicitus ero « pro pecoato meo » faciendo 
opera per qu® mihi peooatiim relaxetur. 



ille, qui omni mundanorum voluptate postposita, 
solis coelestibus inhiat, ct etiam talis, qui adco 
perfectus est, ut etiam linguam suam a peccato 
omnino cohibcat, hanc per partes ita disponit. In 
prima ostendit ille transiliens se tacere mundo, id 
est, hominibus, et loqui Dco. In sccunda parte com- 
parat hsc mundana cum caclcstibus^ostendens hsc 
esse vana, illa appetenda. In tertia parte ponit 
orationem, ut a malis liberetur, et coDlestia valeat 
obtinere. Intentio cstjustosadmonere, utamundania 
postpositis, ad ccclestia transcant. 
VoBjustinolite hasc mundana appetelreiaMl^con* 



EXPLANATIO IN PSALMOS. 



m 



me qui « dixi, » id e8t, deliberavi apud A dosit, u posuisti dics mcos mcnsurabiles » in quibus 



tidente 

me ipsum^K Custodiam vias mcas » quibus dcbco ad 
Deum aoccdere, non jam dico abstincndo a furto, 
?g! a talibuB, qu» omnia jam removi a me, sed sic 
custodiam « ut » jam deincops (c non deiinquam in 
lingua mea. » 

Et ut non delinquam « posui ori mco custodiam » 
ionc « eum consiBtcret peccator adversum mc,» id 
estyquivoiebat ad maledicta provocare, et sic cum 
eonsisteret peccator adversum me, posui ori meo 
eostodiam; sed quia omnis actio, qum flt ex dcli- 
beraiione, fit certior, prsmittit, dixi : Gustodiam 
enim ab omni malo. Custodit rationcm, quse 
bonus janitor emittit emittenda, retinct non emit- 
tenda. 



vivo,id cst, non oiternos, sed dofectivos. Aiius enim 
tres dies vcl annos, alius ccntum, alius sexaginta 
habct,et quisque cum certa mensura,« eteubstantia 
mca, » scilicct, non renovatio quam fecit Ghristus, 
Bcd vctus esscntia corruptibilis, quam traximus ab 
Adam, cst « tanquam nihilum ante te, » non dico in 
conspcctu hominum, qui magniflcant hominem ad 
comparationcm bcstiarum, sed « ante te, » id esl, 
in prajsentia tua. Dies enim ita sunt fragiles, sub- 
stantia sic indigna. 

Scd tamen quamvis hoc non atlenderct « omnis 
homo,» quantumcumque sit justus,» vivens,» futu-- 
rum est enim aliquando, quando subditus non erii, 
cst « universa vanitas,» id cst, subditus cst uiiivors» 
«Po8iiich8todiam,»8eilicet«obmutui»ethocnon «v vanitati, scilicct, his mundanis. Licct onim Justus 



ex ira, sed ex humilitatc, et hoc est « ct humiliatus 

•nm n mente sciHcet. Et non tantum obmutui non 

dieendo mala, scd etiam tacui bona, et hoc est, 

cc et sihii abonis.» Juste tacet iste bonus illis obsti- 

Hatis, qaosvidet paratos ad conculcandum vcrbum 

Oei. Dominas enim dicit in Evangelio : « Nolite 

janctam dare canibus, neque margaritas anto por- 

«os s|>argere (MaUh. vii). )» Silui, dico, a bonis, « et » 

ho€ M renoTatus est dolor mcus. » Doluit enim 

jiistas super peccatorem, cum eum peccator 

jiroTOcaret ad iram. Nunc vero renovatur dolor iste, 

mium 008 ita obstinatos cognoscat, ut eis etiam bo- 

mnm non audeat prffidicare. 

Postquam ostendit se tacero mundo, ostcndit se 
Soqui Deo.Gontinuatio : Istis tacui, scd « cor mcum,» 



spiritualitcr non subjiciat sc his mundanis, sccun- 
dumcorpus tamcn ncccssario subjacct.Oportetenim 
cogitare de victu ct vcstitu. Unde Paulus :« Vanitati 
crcatura subjccta cst non volens {Rom. vm). » Hie 
incipit sccunda pars. Gontinuatio : Omnis homo est 
subditus vanitati, propter hoc debcre cessareapec- 
cato. Diapsalma. « Vcrumtamen pertransit homo a 
de peccato in pcccatum, ita ut non tantum sit sabdi- 
tusvanitati, scd etiam de peccato in peccatum per* 
transeat, quanquam esistat « in imagine » Dei, id 
est, sit similis ci per rationcm. Heinc scntentiam 
comprobat alia translatio, qusc habet : quanquam 
in imagine Dei ambulct homo, tamen vane conturba- 
tur. Dico pertransit homo, et non tantum pertransit, 
scd ctiam « conturbatur » multis passionibus ani- 



Xd est, affectio mea « concaluit intra mo » ignc di- C mi, sciIicet,gaudio,doIorc,spc^timore,et similibus, 

et hoo « frustra, » quia omncs istae pcrturbationes 
inutiles sunt. 

Hic cligit quoddamgcnus vitiorum,in quo cstet 
pertransitus,ct conturbatio, scilicet,avaritiam. Per 
trausit enim homo ct conturbatur, quia « thcsauri- 
zat » in quo magnus transitus : quia declinat in hoc 
homo ttd avaritiam, et in eo quod perturbatur ti- 
morc ne perdat vcl minuatur : thcsaurizat et stul- 
tus est : quia « ignorat cui congregabit ea » qu» con- 
grcgavit. Saepe entm possidet inimicus, qu© con- 
gregavit avarus. 

Ostcnsa qualitate prsscntis vita;, ponitoppositum, 
scilicet, quid sitomnibus appetendum.Gontinuatio : 
Sic conturbatur homo,« et nunc,» id cst, hoc consi- 



ecUonis, et non tantum concaluit, scd ctiam ardct 

iy et hoc est : « et in meditatione mca exardcscit 

, » id est, mcditor exardcnli dilectionc. Si ha- 

ur, exardescet, per illud futurum liotabitur por- 

verantia. 

Ignis exardescit in mea meditationc, ct ab illa 

locutus sum in lingua mea, » id est, annuntians 

qiie ardcns meditatio ministrabit, illud scilicct lo- 

eutos sam,cc Domine, notum fac mihi Gnem meum,» 

Id est^ da mihi veram cognitionem de Filio tuo 

GhriatOy ut intelligam eum consummatorem meum 

^m me redimat, et immortalitatem mihi rcstituat. 

Bt « notam fac mihi numerum dierum » quibus 

'^vo « quis est,» id est, qualis est, scilicet, ut intel- 



Hgam prssentes dies defectivos esse, et sic ajternos n dcrato « qua) cst exspectatio mca?» id cst^xjuaB de- 



inquiram. Vel ita : « Notum fac numcrum,» id est, 

infinitatem, id est,aBternitatem « dierum mcorum,» 

8cilicet,quibus vivam in alia vita, id cst, fac mo in- 

felligere, scilicot, quod justi in alia vita habcant 

stemitatcm'. Dico notum fac, Dominc, fincm ct nu* 

merum, ut, istis cognitis, « sciam » ct intelligam 

qoid desit mihi,» id est, Ghristum.Cognoscens cnim 

Justus Ghristum csse finem nostri laboris, et remu- 

neratorem in judicio sccundum mcr ita uniuscujus- 

que, scit ad eum festinandum, ncc in istis mundanis 

alterius esse confidendum. 

Dioo quSd desit, quia vere deest, et « eoce » quid 

PATm. GKYI. 



beo exspcctarc? An ha;c mundana? An Deumt 
« nonnc Dominus? » Gcrtc Dominus exspectatio 
mea : « ct substantia mca, » id cst, puritas mcaa 
conscicntiaD rcnovatae pcr Christum « est apud tc,» 
id cst, digna ut cam approbcs. NuIIa enim substan- 
tia, nisi quae sit rcnovata pcr Christum, digna cst in 
tua pracsentari praosentia. 

Quandoquidem mca sabstantia apud tc est, ergo, 
Dominc,« cruc mc ab oranibus iniquitatibus mcis, » 
nc ipsoD mihi valeant dominari : et dcbcs cruerc, 
quia tu « dedisti m'e opprobrium insipionti » in 
quem insipiens jaceret opprobria. 

11 



331 



HAYMONIS HALBERSTAT. EPISC. OPP. PARS I. — COMMENT. BIBL. 



332 



Et ego ea bene sustinui, et hoc est : w Obmutm, A 
ct non apcrui os meum » ut in alio psalmo, non 
apcrui, nec istam pocnitentiam ex me habui, scd 
quoniam « tu fecisti >» in me hanc paticntiam, ct 
quia sustinui^sic, idoo tu, Domine, amove a mc non 
tantum iniquitates, sed etiam pa^nas iniquitatum,ct 
hoc est,« amove a mc plagas tuas^»potestctiam cum 
hoc quod supra legimus continuari, sic,quoniam tu 
fecisti, jam amove a me plagas illas, quoniam, etc. 

Dico amove, et opus est ut amoveas, quoniam 
« ego dofeci, » id cst, non potui sustinere « a forti- 
tudino manus tuac, » id cst^ forti vindicta tua « in 
increpationibus, » notat Dcum vindictam suam fa- 
oere ad hoc, ut rctrahat hominem a pcccato. Conti- 
Duatio : Dico, plagas tuas et fortcm manum tuam 
non accuso, sed confitcor me habere.iniquitatcm : ct ^ 
« propter iniquitatem corripuisti » me « hominem » 
disciplinis tuis.Hic notatur judicium, et miscricor- 
dia Dei. In hoc judicium, quod proptcr iniquitatem 
fiagellat, et in hoc misericordia, quod corrcptorie 
quasi pater flagellat, ut ad viam veritatis reducat. 

Gorripuisti, et in tantum quod « fecisti animam 
ejus tabescere sicut araneam. » Sicut enim aranea 
ad inutiie opus faciendum,interiora sua extrahit, sic 
peccator animffi suas in appetitu mundanorum consu- 
mit, qus ita vana sunt^ ut virtutes animi nihil in eo 
operentur. Hoc etiam facit Deus ad correctiones, ut 
cum homo se vilem sic cognoverit, saltom converta. 
tur, et licet ita deficiat in istis inutilibus^ « verumta. 
men omnis homo » carnalis scilicet « conturbatur, » 
id est, multis passionibus afOcitur. Potest etiam sic 
legi in bonum. Continuatio : Corripuisti homincm : C 
et ita corripuisti, ut se penitus mundo mortiflcarct, 
sicut aranea se mortificat in suo corpore, et hoc est : 
u tabescere, » id est, deflcore^ in ira, quod jam non 
irasceretur : et in concupisccntia^ quod nihil cupe- 
ret, nulli invideret, et